Florencia: chiếc nôi của Phục hưng

SGTT.Vn - Giác quan và đầu óc dường như được mở toang, trở thành công cụ để đặt lại mọi vấn đề, hướng đến những bến bờ mới mẻ với những cuộc cách mạng trong kinh tế, văn hoá, nghệ thuật. Trong ṿng vài thập kỷ, bộ phận tinh hoa văn hoá đă tiến hành một cuộc đại canh tân về mọi mặt. Bên cạnh vùng Flanders thuộc Hoà Lan, Florencia là chiếc nôi của thời đại rực rỡ ấy: thời Phục hưng.

Những Bill Gates của thời đại

Thành phố Florencia cổ kính trong ḷng nước Ư. Ảnh:

Đây là thời đại của chủ nghĩa tư bản sơ kỳ. Một cuộc cạnh tranh ác liệt giữa các quốc gia và đô thị, giữa những nhà cai trị, các đại gia tộc và đại thương nhân. Một số từ quen thuộc ngày nay trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng như tài khoản, tín dụng, phá sản v.v. bắt nguồn từ thời kỳ này. Trong một thời gian ngắn, sự phát triển đô thị và h́nh thành các quan hệ thương măi có hệ thống đă mang lại bộ mặt phồn vinh mới mẻ cho châu Âu.

Sự cạnh tranh diễn ra giữa các đô thị và giữa các đại gia tộc. Một số đại gia tộc có nguồn gốc quư tộc trở thành những tập đoàn hùng mạnh, được tổ chức chặt chẽ. Ở Florencia, đó là các gia tộc Peruzzi, Pazzi, Strozzi, nhưng hàng đầu là nhà Medici. Các tập đoàn này có tiền, quyền lực, thậm chí có các đạo quân riêng, tranh giành và chiến đấu với nhau kịch liệt. Du khách ngày nay vẫn c̣n có thể chiêm ngưỡng những palazzi, tức những dinh cơ xây dựng theo kiểu pháo đài của nhà Strozzi hay Medici bên trong tường thành của Florencia, những nơi trước đây là biểu tượng của quyền lực, đẳng cấp và uy thế của các đại gia tộc.

Florencia, đối với thời Phục hưng, quả là đắc địa và hợp thời. Và số phận của thành phố này gắn liền hơn cả với tên tuổi và sự thăng trầm của nhà Medici. Lịch sử của gia tộc này bắt đầu với Cosimo de Medici, nhà tư bản tài chính khét tiếng của Florencia, một Bill Gates của thời đại! Cha ông đă tạo dựng nên ngân hàng và Cosimo là người đưa nó đến đỉnh cao.

“Về bản chất, thời Phục hưng là nụ xanh sau những mùa đông khắc nghiệt” – John Fowles (1926 – 2005, nhà văn Anh)

Nhà Medici cực giàu – với vô số đất đai, nhà máy, thương điếm, hầm mỏ – nhờ trở thành kẻ “kinh tài” cho Giáo hoàng ở Roma. Nhưng rồi, có lẽ do cắn rứt lương tâm v́ những “phi vụ” mờ ám, Cosimo bỏ tiền túi xây dựng nhà thờ San Marco, nhà thờ San Lorenzo. Đáng khen hơn hết là ông c̣n xây dựng thư viện công cộng đầu tiên của châu Âu và trở thành nhà bảo trợ cho các nghệ sĩ và nhiều tài năng văn hoá khác nhau. Cháu nội của ông, Lorenzo il Magnifico (“Lorenzo huy hoàng”) c̣n vượt cả ông nội về sự hào phóng và danh tiếng. Người cháu không làm ăn lẫy lừng như ông nội – năng lực tài chính của nhà Medici đang dần xuống dốc – nhưng lại thành danh như một chính khách và nhà cai trị hàng đầu của thời Phục hưng. Ông c̣n được yêu chuộng như là kẻ hào hoa, hăng say đỡ đầu cho nghệ thuật và khoa học. Nhà Medici cai trị Florencia bằng những liên minh chính trị có mùi “mua bán”. Bên ngoài, Florencia là một nhà nước cộng hoà với vẻ dân chủ, nhưng bên trong là một đô thị được điều hành theo kiểu tập đoàn trị của tài phiệt. Giàu có và quyền lực, đó là các thuộc tính quư tộc mới mẻ và độc đáo của giai đoạn này. Nhưng, tầng lớp quư tộc đang bị thách thức trước một thế lực cạnh tranh non trẻ. Một cuộc cách mạng đang đến gần: sự thăng tiến của giới tư sản.

Tư sản đang lên

Cosimo de Medici – Bill Gates của thời Phục hưng. Ảnh:

Yếu tố quan trọng nhất của thời Phục hưng chính là tinh thần cạnh tranh quyết thắng. Các cuộc giao chiến liên miên, các liên minh thay đổi xoành xoạch giữa giới cai trị, các đại gia tộc, các đô thị và thương nhân sau khi đă được giải phóng khỏi ách áp bức của các hoàng đế Đức: cộng hoà Venise, các đô thị Mailand và Ferrara ở vùng Bắc Ư…

Các thành quốc và các nền cộng hoà ven biển này trở nên phồn vinh nhờ những cuộc giao thương rầm rộ và các cấu trúc thương măi ra đời từ đó. Nền thương măi với vốn đầu tư và lợi nhuận khổng lồ, với số lượng của cải và ḍng luân chuyển hàng hoá liên tục tăng lên đă mang lại một sự tự tin và ư thức mới về vai tṛ và vị trí của những người tham gia kiến tạo nên nó. Chính sự cạnh tranh, thương măi và chiến tranh đă thúc đẩy sự ra đời của một loại h́nh xă hội mới mẻ: doanh nhân tự do, tức người tư sản (bourgeois) có thể đi lại, mua bán khắp mọi nơi, bên cạnh tư cách là công dân (citoyen) của một xứ sở nhất định. Về mặt xă hội, con người đột nhiên thấy ḿnh có thể thăng tiến mà không cần dựa vào nguồn gốc xuất thân hay nương tựa vào các định chế tôn giáo, tín ngưỡng nữa. Uy tín và vị thế xă hội sẵn sàng dành cho bất cứ ai làm ăn năng nổ và hiệu quả! Nền thương măi ấy cũng làm cho cuộc sống được năng động hoá: bên cạnh sự trao đổi hàng hoá là sự giao lưu của tư tưởng và sáng kiến. Florencia không chỉ trở thành cửa ngơ của giao thương hàng hoá, tiền tệ. Nhờ các mối quan hệ thương măi với Roma, Venise và cả với các trung tâm lớn ở phía bắc núi Alpe, như vùng Flanders, “ngă ba biên giới” Đức, Hoà Lan, Bỉ, người ta không chỉ nhập khẩu hàng hoá mà cả những tác phẩm nghệ thuật. Các danh gia từ phía Bắc như Jan van Eyck, Rogier van der Weyden đến thăm Florencia, mang theo h́nh ảnh của nền nghệ thuật mới mẻ. Những kỹ năng nghệ thuật chưa từng có trước đó, những cung cách sáng tạo phản ánh tài t́nh tâm thức mới của thời đại đă làm người dân Florencia choáng ngợp và ái mộ. Nguồn lực tinh thần đến từ phương Bắc đă t́m được mảnh đất màu mỡ của phương Nam, làm bùng nổ một cao trào, lưu lại những dấu ấn bất hủ.

Bùi Văn Nam Sơn