5.

Gửi em,

Hôm trước, một đồng nghiệp đi qua khi anh đang đọc mail của em. Máy tính của anh có màn h́nh rộng và anh để ở chế độ chữ cỡ lớn cho dễ đọc, t́nh cờ đồng nghiệp ấy đọc được đoạn em nói về đàn ông và các vấn đề của xứ anh. Anh ấy phá ra cười và nói :

-Xin lỗi, tôi không cố t́nh nhưng màn h́nh của anh đập vào mắt tôi. Bạn anh rơ thật dở hơi mà đi phán xét chúng tôi. Mọi việc của chúng tôi đều đang rất ổn,  cô ấy cứ thích bé xé ra to. Một cọng rơm bén lửa mà cô cứ làm như là cháy nhà đến nơi. Cô không hiểu cung cách của người phương đông chúng tôi. Chúng tôi chẳng sợ ǵ. Cô có hiểu « nhục mà không nhục» có nghĩa là ǵ không ? Cô cứ tưởng chúng tôi đang bị láng giềng o ép, chúng tôi mất biển đảo, biên giới, tài nguyên khoáng sản về tay họ th́ chúng tôi nhục ư ? Chúng nó là nước lớn mà đi bắt nạt nước nhỏ chúng nó mới nhục, chứ chúng tôi th́ nhục ǵ ! Cô tưởng rằng đàn ông chúng tôi đánh phụ nữ hay nh́n phụ nữ bị đánh không làm ǵ là chúng tôi nhục ư ? Chẳng qua chúng tôi chỉ chờ xem sự việc nó đi đến đâu thôi, để cho bộ mặt thật của những thằng kia nó bộc lộ ra thôi. Mà mọi thứ ở chỗ chúng tôi đều có đảng và nhà nước lo rồi, đảng và nhà nước không nhục, chúng tôi việc ǵ phải cảm thấy nhục ? Cô chỉ nh́n thấy bề mặt sự việc, không nh́n thấy cái ǵ ẩn sau đó. Anh bảo cô ấy cứ lo chuyện nhà cô đi đă, nhà cô cũng đầy vấn đề kia ḱa.

Càng về cuối anh ấy càng cao giọng lên, anh phải t́m cách hạ hỏa :

-Đây chỉ là chuyện giữa hai chúng tôi. Đâu có liên quan ǵ đến anh.

Anh ta bỏ đi, ra đến cửa, dịu giọng xuống bảo anh :

-Ta về ta tắm ao ta thôi anh ạ. Cha ông đă nói rồi, dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn.

Anh ấy xuôi vai, phẩy tay, thành thật thông cảm với những rắc rối mà những kẻ có bạn gái người nước ngoài như anh gặp phải.

 

Anh đă đến khám theo lịch của bác sĩ,  đúng hẹn. Anh ghi lại đây gần như chính xác cuộc trao đổi của ông ấy với anh. Ông có vẻ hài ḷng thấy anh có tiến triển. Ông nói :

-Anh đừng phàn nàn măi chuyện phong b́ nữa. Người ta sẽ khó chịu, rồi bực ḿnh mà đâm ra ghét anh đấy. Nhận phong b́ không phải tham nhũng, không phải vi phạm đạo đức. Đó là vấn đề t́nh cảm. Anh hiểu không. Người trao dùng nó để biểu lộ t́nh cảm của ḿnh, người nhận không thể  từ chối, bởi điều đó đồng nghĩa với việc từ chối t́nh cảm của người kia. Phong b́ càng nhiều,  t́nh cảm càng sâu nặng. T́nh cảm thời hiện đại có thể được lượng hóa như  thế đấy. Anh hiểu không. Do đó thầy cô có thể đánh giá được t́nh cảm của phụ huynh và học sinh dành cho ḿnh ở mức nào. Sếp có thể lượng giá được t́nh cảm nhân viên dành cho ḿnh ở mức nào.

-Một vật dùng để lượng giá t́nh cảm ư ?

-Phong b́ là một vật kết nối đẹp đẽ. Anh không nên ghét nó, anh không nên chối bỏ nó, cũng đừng quên sử dụng nó. Nếu anh không dùng đến phong b́ người ta sẽ không biết anh có  t́nh cảm với người ta hay không. Các nhà văn hóa học xứ này đă gọi đó là văn hóa phong b́. Chẳng có cái ǵ xấu mà lại được gọi là văn hóa cả. Xấu đă bị gọi là hủ tục. Đă là văn hóa th́ phải đẹp, chữ « văn » đó, anh thấy không. Phong b́ được coi một nét đẹp của văn hóa hiện đại của chúng ta. Chỉ có những người bệnh mới bị ám ảnh rằng đó là một vấn nạn cần loại bỏ. Anh đang bệnh nặng lắm. Anh hiểu chưa. Nhưng anh cũng cẩn thận, nhiều người hô hào chống tham nhũng thế thôi, chứ trong thực tế  vẫn coi phong b́ là nét văn hóa không thể thiếu, vừa đẹp vừa hữu ích.

-Vậy sao ?

-Anh cứ hỏi các vị giáo sư về văn hóa học hiện nay mà xem, các ông ấy mà không nhận phong b́ th́ tôi đi đầu xuống đất. Các ông ấy nhận, v́ xem nó là một nét văn hóa. Nó cũng giống như việc điều 4 được coi là  một nét đẹp trong hiến pháp hiện đại. Hiến pháp của chúng ta hiện nay là một hiện pháp hiện đại, nếu so với các hiến pháp cổ điển như  hiến pháp Mỹ hay hiến pháp Cộng ḥa Pháp. Điều này không phải tôi nói à nha. Điều này được viết bởi một chuyên gia về luật hiến pháp giảng dạy tại Đại học Luật Quốc gia, một trong những người tham gia soạn thảo hiến pháp của nước ta. Ông ấy gọi hiến pháp của chúng ta và hiến pháp của Liên Xô cũ, cái thời chưa tan ră ấy, là hiến pháp hiện đại. Bài viết của ông ấy được lưu truyền khắp nơi, ai cũng đọc được. Đă là hiến pháp hiện đại th́ phải hơn hiến pháp cổ điển. Hiện đại bao giờ chả hơn cổ điển. Cho nên hiến pháp hiện đại của chúng ta hơn đứt các loại hiến pháp cổ điển của bọn Pháp, Mỹ. Hàm ư của ông ấy như vậy chẳng phải quá rơ ư ?

-Tôi thấy thật khó có thể nghĩ như  vậy.

-H́nh như tôi hơi dài ḍng, nhưng để anh thấy cái ǵ cũng có lư của nó, nhiều lư nữa là đằng khác. Chỉ cần t́m ra cái lư thích hợp lương tâm anh sẽ được yên ổn. Quan trọng không phải sự việc như thế nào, quan trọng là lương tâm anh được yên ổn. Sự việc th́ nó  như thế, anh làm ǵ được nó ? Vậy chỉ c̣n là làm sao để anh có thể sống với nó mà vẫn cảm thấy thoải mái. Cần t́m những cái lư khiến cho anh thấy thoải mái. Hơn thế, cũng phải biết cách tận dụng hoàn cảnh để làm lợi cho bản thân. Làm lợi cho bản thân chẳng có ǵ sai đâu. Anh ra hiệu sách sẽ thấy nhan nhản sách dạy cách làm lợi cho bản thân. Phải biết yêu ḿnh, phải biết quư trọng bản thân ḿnh th́ mới biết yêu và quư trọng người khác. Thực ra tôi không nói với anh điều ǵ xấu đâu, tôi chỉ toàn nói với anh những điều tử tế đấy chứ. Tôi cũng nhận thấy là anh càng ngày càng tin tôi hơn. Bây giờ anh tin tôi hơn trước đây rất nhiều.

-Có  lẽ vậy.

-Anh cũng phải nghĩ rằng con người ai cũng có mặt tốt và mặt xấu. Không ai xấu hoàn toàn, cũng không ai tốt hoàn toàn. Vậy phải t́m mặt tốt của người ta mà chơi, ḿnh chỉ chơi với mặt tốt ấy thôi, th́ ḿnh cũng tốt, ḿnh đừng chơi với mặt xấu của họ th́ ḿnh không xấu. Sếp anh có tham nhũng ở đâu anh không biết, có liên kết lừa đảo ở đâu anh không biết, không biết nên không khẳng định được, không nói ǵ được. Nhưng nếu ông ấy tốt với anh, giải quyết công việc cho anh nhanh chóng, cho anh tham gia các đề tài, mời anh đi nhậu…, anh phải biết thừa nhận ḷng tốt của ông ấy. Thực ra sếp ít khi tỏ ḷng tốt với nhân viên trước, trừ những sếp thực sự khôn ngoan. Tốt nhất, anh cứ bày tỏ ḷng tốt của anh, sự thiện chí của anh trước. Sau đó anh sẽ nhận lại một cách xứng đáng.

-Vậy đó là một sự trao đổi ?

-Trao đổi về t́nh cảm, tốt chứ sao. Đó là yêu mến lẫn nhau. Thiếu sự yêu mến lẫn nhau này xă hội không vận hành được. Anh đừng nh́n việc mua quan bán chức là mua quan bán chức. Anh phải nh́n đó như một sự trao đổi t́nh cảm. Ai bộc lộ t́nh cảm dồi dào hơn, mănh liệt hơn, người đó được tin tưởng hơn, được giao cho vị trí  lănh đạo. Cái sự dồi dào, mănh liệt của t́nh cảm, như tôi đă nói, cần phải được lượng hóa bằng phong b́. Nhưng bây giờ người ta đang lượng hóa nó bằng va li, thời buổi trượt giá như thế này, phong b́ không đủ nữa, phải dùng đến vali mới chứa hết nguồn t́nh cảm dồi dào.

-Thật sao ?

-Thật chứ. Mà thời của vali cũng sắp hết đát rồi, bây giờ đă có dấu hiệu về thời của villa. Có t́nh cảm nồng nàn với nhau,  phải tặng nhau nhà, căn hộ, biệt thực. Ừ, tôi nghĩ đấy đang là thước đo t́nh cảm lớn nhất hiện nay.

-Thật sao ?

-Tuy nhiên cũng phải liệu cơm gắp mắm, không phải ai cũng có biệt thự để tặng. Vả chăng hai bên đều hiểu t́nh thế của nhau. Người nhận cũng lượng giá được khả năng tài chính của người trao để không đ̣i hỏi quá đáng, và để hiểu tấm ḷng của người trao. Cái sự thấu hiểu này rất chi quan trọng. Không có sự thấu hiểu này, các mối quan hệ sẽ không thiết lập được. Các chuyên gia tâm lư đă nói nhiều, tôi không nhắc lại nữa. Phương pháp tiếp cận, à không, phương pháp bày tỏ t́nh cảm nhiều khi khiến người ta phải đi cửa sau, qua con đường của các phu nhân. Các phu nhân có đủ khả năng để lượng giá t́nh cảm, đủ khả năng biết được t́nh cảm của ai chân thành tới mức nào, sâu sắc tới mức nào. Phụ nữ mà. Chuyên gia của trái tim. Họ có thể cân đo đong đếm xem tim ai nặng hơn tim ai nhẹ hơn. Họ có biệt tài nh́n xuyên qua áo sơ mi để biết tim ai to tim ai nhỏ nữa đấy.

-Như vậy t́nh cảm thay thế cho năng lực thực hiện công việc.

-Một người có t́nh cảm mới có năng lực thực hiện công việc, không có t́nh cảm th́ vứt đi. Anh cố mà hiểu tầm quan trọng của t́nh cảm đối với một dân tộc có truyền thống duy t́nh như dân tộc ta. Anh sẽ cảm thấy ấm áp nếu nh́n mọi thứ từ góc độ t́nh cảm. Đồng tiền nó lạnh lắm, phải phà hơi t́nh cảm cho nó ấm lên. Anh hiểu chứ.

-Thế  c̣n các dân tộc khác th́ sao ?

-Cái ǵ cơ ?

-À,  ư tôi là người nước khác có bộc lộ t́nh cảm với chúng ta bằng cách này không ?

-Tôi nghĩ thể nào cũng có những trường hợp tương đồng. Người bạn láng giềng vĩ đại của chúng ta c̣n có truyền thống t́nh cảm kiểu này sâu đậm hơn nhiều. Cứ nh́n mức độ bang giao thắm thiết t́nh hữu nghị hiện nay, sự thâm nhâp sâu rộng về văn hóa và mối quan hệ chặt chẽ giữa hai nền kinh tế, con số nhập siêu khổng lồ của chúng ta, cũng có thể  tưởng tượng mức độ gắn bó về t́nh cảm giữa các lănh đạo. Hơn nữa, t́nh cảm mênh mông đó c̣n  được chính thức hóa bằng cái khẩu hiệu đă trở nên nổi tiếng đến mức không một người dân nào c̣n không biết rằng đă là vàng th́ phải tốt, đă là vàng th́ phải đi với tốt. Ngạn ngữ ta có câu : lạt mềm buộc chặt, anh biết rồi đấy. T́nh cảm c̣n mềm hơn lạt rất nhiều, đă bị buộc vào rồi gỡ ra không được.

-Sao không đ̣i tăng lương mà lại phải giải quyết thu nhập bằng phong b́ ?

-Lương là vấn đề vĩ mô, chỉ có nhà nước mới giải quyết được, nhà nước không giải quyết th́ chịu. Mà sao anh lại hỏi vậy ? Đầu óc anh đang ở đâu đâu, h́nh như từ năy giờ anh không nghe tôi nói. Lương có ăn nhập ǵ vào câu chuyện t́nh cảm này. T́nh cảm không phải là thu nhập. Người ta có thể sống thiếu lương, nhưng không thể sống thiếu t́nh cảm.

-Nếu tôi không thể hiểu được, không thể chấp nhận được tất cả những ǵ ông vừa nói, th́ sao ?

-Vậy hăy cố mà t́m cách để vẫn có thể yêu mến và được yêu mến. Để tồn tại và nhất là để thành công anh phải được mọi người yêu mến, và muốn sống thanh thản anh phải yêu mến mọi người. Toàn bộ bí quyết đấy. Anh có thế khác họ, nhưng anh cũng nên để cho họ khác anh. Đúng rồi, tôi t́m ra rồi, đó là QUYỀN ĐƯỢC KHÁC.

-Cái ǵ ?

-Tham nhũng không phải vấn đề pháp luật ǵ  đâu, nó chỉ là một cách hành xử khác mà thôi, phải chấp nhận sự khác biệt trong lối sống và trong hành xử như vậy. Gạ t́nh lấy điểm hay gạ tiền lấy điểm, hay mua bán bằng dởm, hay mua quan bán chức, hay ǵ ǵ nữa trong giáo dục cũng chẳng phải là vấn đề  đạo đức ǵ đâu, nó chỉ là những quan điểm khác nhau thôi. Anh coi nhận phong b́ là vi phạm  đạo đức nghề nghiệp, họ coi đó là chuyện bày tỏ t́nh cảm. Các quan điểm khác nhau thôi. Một giáo viên nhận phong b́ cũng đáng trọng như là giáo viên không nhận phong b́. Thậm chí,  đối với học sinh sinh viên th́ loại giáo viên thứ  nhất c̣n có thể được xem là giáo viên tốt, v́ sau khi nhận phong b́, dĩ nhiên, họ sẽ  cho điểm cao hơn, và họ sẽ không để cho học sinh sinh viên bị trượt. Học sinh sinh viên xem đó là ḷng tốt và sẽ biết ơn họ. C̣n giáo viên không nhận phong b́, cho điểm chính xác có khi lại bị xem là « ác », bị sinh viên ghét không chừng. Vậy đó. Trong một xă hội đa nguyên như thế này, cần học cách chấp nhận và dung ḥa các quan điểm khác nhau, để có thể yêu quư lẫn nhau.

-Quyền  được khác ư ?

-Phải. Anh không chấp nhận sự khác biệt của họ th́ có khác ǵ một kẻ độc tài, phải vậy không ? Nếu cách của họ không đúng với quan điểm của anh, đừng làm giống họ, nhưng anh phải tôn trọng họ, đúng vậy không ? Ngược lại, họ sẽ không làm giống anh, nhưng vẫn tôn trọng anh, anh thấy chưa ?

-Vẫn có thể tôn trọng được trong những trường hợp như vậy ư ?

-Được chứ ! Anh có đọc Dostoievski không, có đọc cuốn « Anh em nhà Karamazov » không ?

-Có, sao cơ ?

-Anh c̣n nhớ nhân vật Aliosa chứ ?

-Dĩ  nhiên.

-Anh xem đấy, Aliosa, chàng trai trong trắng đó không hề phán xét ai cả, không hề quy kết bất kỳ ai, kể  cả ông bố đồi trụy lẫn ông anh Dmit’ri rượu chè phóng đăng. Aliosa đâu có nhân danh đạo đức để phán xét người khác. Anh ấy chấp nhận mọi h́nh thái tồn tại, chấp nhận mọi người, mọi vật như vốn thế. Aliosa hiểu rằng ai cũng có quyền được khác. Aliosa hiểu rằng tội lỗi là thứ con người không thể tránh được. Chàng ấy đau khổ, vậy thôi. Đau khổ và không phán xét. Đấy là căn bản của thái độ đa nguyên. Anh đồng ư không ?

-Nhưng ông đang t́m cách để làm cho tôi không c̣n cảm thấy  đau khổ.

-Suy cho cùng, anh có đau khổ cũng không giải quyết được vấn đề. Đau khổ dành cho mẫu người thế kỷ XIX như Aliosa. C̣n chúng ta là những con người của thế kỷ XXI, anh nhớ chứ. Mục  đích của tồn tại là phải đạt tới trạng thái  « bien être ». Anh biết khái niệm này rơ hơn tôi. Phải sống một cách thoải mái, dễ chịu, vui hưởng cuộc sống. Đời chúng ta ngắn lắm, mà lại chỉ được sống có một lần thôi, bây giờ không hưởng thụ, khi chết nằm xuống đất có mang theo được ǵ đâu. Xă hội vốn dĩ đă như thế rồi, chẳng ai làm được ǵ đâu. Chúng ta cố gắng sung sướng để cho xă hội bớt đi được những người bất hạnh. Nếu không giúp được người khác bớt bất hạnh,  ít nhất chúng ta cũng tự làm cho ḿnh hạnh phúc. Anh thử so sánh hai viễn cảnh này : một xă hội tất cả đều nghèo đói và khốn khổ, và một xă hội đa số nghèo đói và khốn khổ nhưng vẫn có một số ít sung sướng hạnh phúc. Giữa hai xă hội đó nên lựa chọn cái nào. Dĩ nhiên, có được một số ít sung sướng vẫn hơn là không có ai cả. Anh đồng ư không ? Anh hăy giải thoát ḿnh khỏi những cơn sầu muộn, hăy bắt nhịp cùng sự may mắn của một số ít. Để được như thế phải ḥa đồng với mọi người, và được mọi người chấp nhận.

-Ông nghĩ rằng…

-Để giúp anh nên tôi mới phải suy nghĩ nhiều thế chứ, nếu không tôi đâu có nghĩ ngợi ǵ. Tôi là một người b́nh thường, tôi nh́n mọi thứ b́nh thường, chẳng cần t́m lư do để biện minh. Có ǵ mà phải biện minh. C̣n cần phải biện minh th́ c̣n chưa vui được đâu bạn ơi. Hăy quẳng gánh lo đi mà vui sống. 

Anh rời pḥng khám với cảm giác đầu óc nhẹ nhàng hơn, được khai quang hơn, thoáng đăng hơn.

Cách đây một thế kỷ, một người nông dân trong văn học nước anh đă chọn cái chết v́ không có cách nào ḥa nhập với cộng đồng. Người đó để lại một đứa con rơi. Có lẽ anh chính là hậu duệ của đứa con hoang đó, một thế kỷ sau lặp lại y chang bi kịch của ḍng họ ḿnh : đồng nhất giá trị của ḿnh với sự thừa nhận của người khác. Đúng hơn, phải nói rằng, sự thừa nhận của người khác làm nên giá trị của ḿnh. Đến mức giá trị thực không c̣n một chút ư nghĩa nào, nó trở nên mong manh và bị thu nhỏ, thu nhỏ măi cho đến khi biến mất hẳn. Đến mức quên mất rằng lẽ ra cái giá trị thực ấy mới là điều quan trọng chứ không phải là thứ mà người đời gán cho ḿnh. Than ôi, nhưng chẳng ai sống được nếu thiếu người đời. Chẳng làm được việc ǵ nếu thiếu đồng loại. Luẩn quẩn là luẩn quẩn ơi. Anh không phủ nhận được rằng anh cần được sống giữa mọi người, cần được mọi người chấp nhận và thừa nhận.

Con người yếu đuối lắm, em đừng phán xét anh chi cho tội nghiệp.

Ngày đầu tiên của đợt trị liệu thứ hai