7.

Gửi em,

Anh viết thư này cho em trong t́nh trạng hoàn toàn tỉnh táo. Anh thấy đầu óc ḿnh sáng suốt và lành mạnh. Bác sĩ và anh đă trở thành bạn thân thiết. Từ nay, anh gặp ông ấy không c̣n để chữa bệnh nữa mà để thù tạc. Ông rất hài ḷng với kết quả đạt được. Dù sao ông cũng mất nhiều công sức, đă vô cùng tận tụy và kiên nhẫn. Lần gặp cuối cùng ở  pḥng khám, ông mừng phát khóc và nói : « Giờ đây anh đă hoàn toàn như mọi người. Anh không cần đến vắc-xin hay thuốc hay kỹ thuật trị liệu tâm lư nào nữa. Với trí thông minh của anh, anh sẽ là một trong những nhân vật xuất sắc của thời đại này. »

Anh chưa hoàn toàn tin lời bác sĩ. Thực ra anh biết ḿnh chỉ là người có năng lực trí tuệ thuộc loại trung b́nh khá, cố gắng lắm cũng t́m ra và giải quyết được một vấn  đề nào đó ở mức độ tiến sĩ, nhưng sẽ chẳng có phát kiến ǵ xuất sắc. Có lẽ bác sĩ hơi quá khi nói về trí thông minh của anh.

Thời gian đau ốm vừa qua khiến anh ngộ  ra rằng thông minh không phải là phẩm chất cần thiết để tồn tại và phát triển trong xă hội này. Những ǵ anh học được, những ǵ anh mang về với ảo tưởng rằng sẽ ích lợi cho mọi người ở đây, hầu như bị vứt xó. Sau bao nhiêu năm học hành, khi quay lại anh được phân công đúng cái môn anh vẫn dạy từ hồi xa xưa, từ hồi anh c̣n là cử nhân vừa tốt nghiệp được giữ lại trường. Lúc đầu anh cứ thắc mắc như vậy cử anh đi học để làm ǵ ? Không cho anh cơ hội để chia sẻ kiến thức anh học được cho sinh viên th́ cử anh đi học v́ mục đích ǵ ? Ngay cả những người vẫn thường xuyên lên báo kêu gọi cần phải sử dụng nguồn năng lượng chất xám, cần phải sử dụng những người có năng lực chuyên môn th́ khi hợp tác với anh cũng chỉ muốn dùng anh để xử lư mấy cái việc mà ai cũng xử lư được, chẳng cần đến mớ kiến thức của anh.

Anh phải kinh qua ốm đau mới hiểu ra rằng thông minh và hiểu biết là những phẩm chất vô dụng, đôi khi c̣n nguy hiểm. Anh nghĩ ḿnh nên khiêm nhường, « ngu si hưởng thái b́nh », ḿnh cứ lẫn vào đám đông sẽ an toàn. Nếu sự ngu dốt giả vờ mang lại nhiều lợi ích, nhờ nó mà được trả rất nhiều tiền th́ sao lại không giả vờ ngu dốt ? Khi sự ngu dốt được trọng thưởng, chỉ những kẻ ngu thật mới tỏ ra thông minh mà thôi. Nhưng càng suy nghĩ anh càng thấy không hẳn như vậy, không nên đẩy sự giả vờ ngu dốt đi quá xa. Phải ngu dốt một cách thông minh, chứ không nên thông minh một cách ngu dốt.

Cũng có thể nh́n theo cách khác nữa. Có lẽ đúng nhất nên thay thế thông minh bằng khôn ngoan. Anh cứ suy nghĩ hoài về việc thông minh và khôn ngoan là một đẳng thức hay một bất đẳng thức. Càng nghĩ càng thấy rằng thông minh và khôn ngoan không thể  là một đẳng thức. Người khôn sẽ không tỏ ra thông minh, người khôn biết im lặng và thực hiện theo yêu cầu. Nhưng nếu chỉ  biết nghe và thực hiện theo lệnh thôi vẫn chưa thật sự khôn ngoan. Khôn ngoan là biết thực hiện cả những ǵ không được nói ra, phải đoán  được ư, phải đi trước trong việc chiều ḷng.

Nhưng dù sao cũng nhờ  trí thông minh mà anh hiểu ra điều cốt lơi này: để thành đạt, phải thuộc nằm ḷng câu ngạn ngữ  « khôn th́ sống vống th́ chết », lấy nó làm bùa chú. Cần phải biết cách định nghĩa từ « khôn » để có thể cư xử đúng như một người khôn. Thực ra cũng không đơn giản, muốn khôn được cũng phải thông minh. Nét nghĩa đầu tiên của « khôn » có lẽ là không làm mất ḷng. Hơn thế, phải biết lấy ḷng, phải tạo ra được cảm t́nh, biết làm cho người khác yêu mến ḿnh. Đấy không phải được yêu mến do các đức tính tự nhiên, mà là sự yêu mến có điều kiện, nói cách khác cho có vẻ thuật ngữ, đó là sự yêu mến được điều kiện hóa. Người ta chỉ yêu mến nhau trong những điều kiện nhất định nào đấy mà thôi. Người khôn biết cách tạo ra những điều kiện cho t́nh cảm yêu mến nảy nở, và đồng thời, cùng với nó các lợi ích nảy nở. Lợi ích mới là đích đến. T́nh cảm không gắn với lợi ích th́ chẳng nên phung phí t́nh cảm làm ǵ. Và quan trọng nhất là lợi ích vật chất, mọi lợi ích khác đều hướng đến bù vào lợi ích vật chất.

V́ lợi ích là đích đến, nên người khôn không lăng phí t́nh cảm, chỉ dành nó cho những đối tượng chọn lọc, nhưng cũng biết tạo ra một mạng lưới quan hệ rộng nhất có  thể được của các đối tượng chọn lọc đó. Bên cạnh chiều rộng phải đạt tới cả chiều sâu. Người khôn biết mở các mối quan hệ lên cao, càng có cơ hội tiếp xúc với những giới chức cao cấp của xă hội, mức độ khôn ngoan càng đáng kể.

Khôn cũng đồng nghĩa với việc biết dẹp ḷng tự trọng sang một bên. Anh đă bốn mươi tuổi, nhưng nếu sếp xoa đầu anh như một đứa trẻ anh cũng phải để yên cho sếp sờ. Mà không chỉ đầu, nếu bị sờ xuống vai, xuống tay, hay bị sờ đùi cũng phải ngồi yên để đón nhận. Phụ nữ khôn không những để yên mà c̣n phải biết khuyến khích. Điều này quan trọng lắm. Một trong những nét nghĩa của khôn là mâu thuẫn với ḷng tự trọng.

Nhưng được xếp ở top khôn là những ai vừa biết tạo cơ hội tiếp xúc với các nhân vật cao cấp nhất của xă hội, nhận được sự ủng hộ của họ, đồng thời lại dành được ḷng yêu mến của mọi tầng lớp rộng răi trong dân chúng. Đỉnh điểm của khôn ngoan. Đấy đang là mẫu người mà anh hướng tới. Anh cũng đă nh́n thấy một vài h́nh mẫu và đang nghiên cứu rất kỹ những h́nh mẫu ấy.

Bây giờ anh hiểu rằng để tồn tại buộc phải thỏa hiệp. Anh không làm những việc tồi tệ sẽ không thành công được. Nếu làm người tử  tế đúng nghĩa, trung thực, đức hạnh, đừng mong có được những thành công lớn, nhiều khả năng chỉ là một kẻ đứng ngoài lề, thậm chí dù trong hệ thống nhưng vẫn ngoài lề. Hơn thế, tử tế, trung thực đến một mức độ nào đó c̣n bị trừng phạt nữa. Em xem, bao nhiêu người tử tế đang ngồi tù đấy thôi. Muốn không bị trừng phạt phải biết tử tế vừa phải, nhân hậu vừa phải, trách nhiệm vừa phải, trung thực vừa phải thôi. Muốn thành công, không được phép nghĩ đến chuyện tử tế. Nhưng lại bắt buộc phải làm ra vẻ tử tế, và nhất là phải ngụy biện để biến xấu thành tốt, biến bất lương thành lương thiện. Không có cái vỏ lương thiện và tử tế bề ngoài cũng không thể thành công được. Khi anh nói nhận xét này với ông bác sĩ, ông ấy không nhịn được cười :

-Anh lại thế rồi ! Xấu hay tốt, lương thiện hay bất lương, tất cả đều do cách ta nh́n nhận thôi. Các nguyên tắc của đức hạnh đều do cách ta quy định với nhau mà thành, đúng không ? Vậy muốn nh́n một hành động là vô luân th́ nó là vô luân, mà nh́n nó là đức hạnh th́ nó là đức hạnh. Muốn nh́n một hành động là hèn nhát th́ nó là hèn nhát, mà nh́n nó là dũng cảm th́ nó là dũng cảm. Đây này, một vị tướng, thay v́ quyết tử bảo vệ thành, lại ra quyết định đầu hàng, tháo chạy, lui quân, để bảo vệ binh sĩ và bảo vệ các di sản văn hóa trong thành, tránh không để chúng bị thiêu trụi. Bảo vị tướng ấy hèn nhát cũng được, mà bảo là ông ấy sáng suốt  cũng đâu có sai, phải vậy không ?

-Dĩ  nhiên rồi.

-Khi đi qua vài đường phố, anh nh́n những đoàn người ăn mặc rách rưới, hôm qua c̣n sở hữu  đất đai của ông bà tổ tiên để lại, hôm nay đă tứ cố vô thân do bị nhà  nước cưỡng chế đất đai, và nói rằng đây là xă hội của những kẻ bất hạnh. Nhưng đi ra thêm một đoạn, anh lại nh́n thấy những khu nhà cao tầng trong những khuôn viên xinh đẹp được xây dựng trên những mảnh đất cưỡng chế ấy, lúc đó anh có thể nghĩ : đây là xă hội của những người hạnh phúc. Vậy, đứng ở góc độ này th́ ta thấy một xă hội bất hạnh, nhưng đứng ở góc độ kia th́ lại thấy nó hạnh phúc, phải thế không ? Làm ǵ có cái ǵ tuyệt đối. Hóa ra anh vẫn chưa quen hẳn với cách nghĩ này.

Bây giờ anh thấy nh́n nhận theo cách ấy cũng dễ thôi, anh hơi ngạc nhiên là có thể  c̣n dễ hơn so với h́nh dung của anh. Lúc đầu anh cũng hơi băn khoăn với cái cảm giác h́nh như ḿnh đang tự lừa dối ḿnh, nhưng rồi sau một cái chặc lưỡi anh ngộ ra rằng miễn làm sao để ḿnh có thể thanh thản mà sống là được. Cách nh́n này giải thoát cho anh mọi nỗi băn khoăn. Cuộc sống trở nên nhẹ nhơm, thoải mái, dễ chịu.

Anh c̣n luyện được cách là mỗi lời của anh nói ra đều được chấp nhận trong sự đồng thuận cao, thậm chí được ngưỡng mộ. Em biết không, hóa ra việc cắt dán các ư tưởng, sử dụng ngôn ngữ của người khác làm ngôn ngữ của ḿnh, biến các ư tưởng của người khác thành của ḿnh, cũng đâu có quá khó. Nó đ̣i hỏi một vài kỹ năng, nắm được các kỹ năng này rồi mọi việc cứ như cháo chảy.

Anh tự đề cho ḿnh một nguyên tắc phát ngôn : không nói th́ thôi, đă nói ra người nghe chỉ được phép nghe, chỉ được phép tin, không thể nghi ngờ hay phản bác. Nhưng anh c̣n nhận thấy rằng chức danh và chức vụ sẽ hậu thuẫn cho các phát ngôn và hành động. Do vậy, nhất thiết nên có chức danh và chức vụ. Càng nhiều chức danh và chức vụ càng tốt, người ta càng nể anh, và càng quư mến anh.

Đồng thời anh có nguyên tắc ứng xử riêng,  trong mọi trường hợp, muốn tự bảo vệ ḿnh phải tấn công trước, phải lên án người khác trước. Cách đây vài hôm một đồng nghiệp trẻ mới về cơ quan trả lại gói quà cho sinh viên trong buổi  bảo vệ luận văn, do chưa có kinh nghiệm nên cô ấy làm việc đó một cách thiếu kín đáo, khi mà gần như cả hội đồng đang có mặt trong pḥng. Ngay lập tức, trước mặt mọi người, anh lớn tiếng : « Cô làm như vậy là xúc phạm chúng tôi quá đáng ». Lập tức những đồng nghiệp khác cũng tỏ thái độ, rồi cộng thêm việc dùng truyền thống tôn ti trật tự để o ép đồng nghiệp mới toe kia về mặt tinh thần. Cô giáo tội nghiệp đó gượng cười mà mặt méo xệch, cô cảm thấy ḿnh sai, và hơn hết cô thấy ḿnh dại dột. Đă vừa không có tiền lại vừa làm mất ḷng đồng nghiệp. Ngay lập tức cô hiểu rằng nếu muốn làm việc với mọi người, nếu cô muốn nhận nụ cười của các đồng nghiệp khác, muốn được họ yêu mến th́ cũng phải hành xử như họ. Cô phải tôn trọng họ bằng cách giống họ. Làm khác đi là xúc phạm họ. Vài năm nữa cô sẽ đứng vào hàng ma cũ, và lại sẽ bắt nạt các ma mới.

Anh nhớ hồi mới về nước, một  đồng nghiệp nữ lớn tuổi từng khuyên anh : « Em phải học cách vui. Phải biết sống vui vẻ. Đừng bận tâm đến người khác, nếu không th́ không sống nổi đâu. Phải biết cách mặc kệ, ḿnh chỉ cần biết niềm vui của ḿnh là đủ, không như thế th́ sẽ không bao giờ biết vui là ǵ. Sống không có niềm vui đâu đáng gọi là sống. » Vị nữ giáo viên trải đời ấy đă thành thực truyền cho anh kinh nghiệm của bà : «Vui sướng và đau khổ là hai trạng thái khác nhau, song hành với nhau, nên chẳng có cách ǵ triệt tiêu những cảm xúc ấy cả. May th́ được vui, không may th́ phải chịu đau khổ. Nhưng con người cũng đóng vai tṛ quan trọng trong việc tạo ra sự may mắn hay bất hạnh cho ḿnh. Thông minh là phải biết chớp các cơ hội tạo vận may. Giỏi giang sẽ t́m thấy hạnh phúc. Nếu đẩy ḿnh vào hoàn cảnh bất hạnh chỉ nên tự trách ḿnh thôi. Trong xă hội này mọi cánh cửa đều có thể được mở ra, chỉ cần khôn ngoan một tí là được. Những kẻ ngu ngốc chuốc lấy bất hạnh là đúng rồi. Khôn th́ sống vống th́ chết. Phải lo cho ḿnh trước đă. Thân ḿnh không lo nổi sao lo được cho xă hội ? »

Có lẽ em cũng đă nhận thấy rằng, trong xă hội này mọi thứ cứ trôi đi, qua đi như trong một cơn mộng du. Mọi hoạt động diễn ra trong trạng thái bị thôi miên. Bầu không khí chung đờ đẫn uể oải, trong đó thi thoảng có một vài sự kiện, tất cả đều bám vào, thổi phồng chúng lên, dùng chúng để bơm sinh khí vào cả môi trường chung.

Anh nghĩ, cứ giả vờ bị thôi miên sẽ tồn tại được, tồn tại tốt. Nhưng anh khám phá ra rằng anh có khả năng làm nhà  thôi miên. Vậy anh phải chấp nhận một t́nh thế hai mặt : làm một kẻ bị thôi miên bởi các lực lượng đang thống trị xă hội, trở thành tay chân cho các lực lượng đó, nhưng đồng thời cũng đóng vai tṛ nhà thôi miên, điều khiển, định hướng tư tưởng t́nh cảm cho dân chúng. Anh sẽ thực hiện một quá tŕnh kép : thôi miên người khác và tự thôi miên chính ḿnh. Anh biết cách giả vờ tin vào những thứ mà anh chẳng hề tin chút nào. Và anh cũng biết cách thu hút đám đông bằng niềm tin vờ vĩnh đó. Một mặt dẫn dắt niềm tin của đám đông, mặt khác buộc đám đông phải chấp nhận một niềm tin cũng vờ vĩnh không kém. Đôi khi anh vừa dẫn dắt vừa chửi, đám đông cũng vừa tuân theo vừa chửi. Nhưng lại phải biết xen kẽ với những pha vừa dẫn dắt vừa ca tụng, đám đông sẽ vừa tuân phục vừa tụng ca. Cứ như thế mà cái xă hội nhỏ nằm trong ṿng điều khiển của anh tiến lên trong sự mù quáng một cách sáng suốt. Theo quan sát của anh, sự mù quáng giả vờ đó chính là cây cầu dẫn anh tới quyền lực, sự giàu có và yên ổn.

Anh cũng đang lên kế hoạch để viết một cuốn sách về tâm linh. Những điều bí hiểm, bất khả giải của tâm linh là phương tiện tuyệt vời cho thuật dẫn dụ và thôi miên. Những người đứng ở cương vị dẫn dắt đều hiểu rơ rằng dẫn dắt những người trong trạng thái thôi miên dễ  hơn rất nhiều so với việc dẫn dắt những người ở  trong trạng thái tỉnh táo. Đối với những người tỉnh táo, phải cần đến khoa học quản trị, thứ ấy rất phức tạp rắc rối. C̣n đối với những người bị thôi miên chỉ cần lời nói là đủ để dẫn dụ. Quyền lực của lời nói quả thực là một thứ ma thuật vô biên. V́ thế, phải tạo ra những tiền đề cho t́nh trạng thôi miên tập thể. Bây giờ anh hiểu tại sao nhà nước thấy cần đàn áp tôn giáo nhưng lại khuyến khích cho mê  tín dị đoan phát triển. Hết đạo nọ rồi đạo kia ra đời, cúng bái x́ xụp khắp các thành phố lớn nhỏ, khắp các làng mạc đến tận thôn cùng ngơ hẻm. Bí mật của tâm linh chính là cây quyền trượng đầy phép lạ và năng lực mê hoặc.

Anh đang t́m hiểu và lập đề cương cho cuốn sách. Hy vọng anh sẽ làm được, mặc dù lúc này anh rất bận. Anh đang bắt đầu được tin tưởng, và được giao những vị trí  quan trọng. Một giáo sư đại học kiêm thầy tướng số và nhà tâm linh. Anh nghĩ không có kết hợp nào hoàn hảo hơn thế. Anh từng biết một vài giáo sư hành nghề coi bói. Nhưng họ chỉ  dừng lại ở chỗ xem ngày giờ, xem gia sự, xem đất đai mồ mả. Coi như vậy mới chỉ tác động tới từng người cụ thể. Chỉ là chuyện kiếm ăn vặt vănh thôi. Ở  một tầm cao hơn phải viết sách. Viết sách mới có thể dẫn dắt được đám đông. Và mới có thể lưu danh muôn thuở. Tuy nhiên anh cũng cần cân nhắc xem khả năng viết lách của anh thế nào. Nếu không ổn sẽ làm việc khác. Anh không thiếu kế hoạch.

Em thấy đấy, anh đă lấy lại được niềm tin vào bản thân ḿnh, lấy lại được niềm tin vào mọi người xung quanh. Anh có thể tiếp tục yêu mến cuộc đời, và đang được cuộc đời yêu mến. Anh đă từng sợ rằng những con chíp trong năo anh sẽ chập mạch, nhưng bây giờ chúng chạy một cách hoàn hảo, mọi thứ đều ăn khớp với nhau. Anh đang ở giai đoạn lập tŕnh cho tương lai.

Một năm sau khi chữa khỏi bệnh