Trần Mộng Tú, thi sĩ Việt Nam đầu tiên vào sách giáo khoa trung học Mỹ

 

Bài của Cao La

 

Người Việt

 

Nếu quư vị mở cuốn sách giáo khoa dậy văn chương “Glencoe Literature” do nhà xuất bản McGraw Hill ấn hành, quư vị sẽ thấy một bài thơ của một thi sĩ Việt Nam dịch sang tiếng Anh đi song song với bài diễn văn nổi tiếng của Tổng thống Abraham Lincoln trong thời Nội chiến Mỹ, tại băi chiến trường Gettysburg. Đó là bài thơ của Trần Mộng Tú, The Gift in Wartime, nhan đề tiếng Việt là “Quà Tặng Trong Chiến Tranh.”

Hai tác phẩm trên được đem ra để dậy học sinh môn văn chương Hoa Kỳ. Trong phần thứ ba của cuốn sách giáo khoa, viết về văn chương thời kỳ nội chiến Nam Bắc ở Mỹ và sau cuộc nội chiến, các nhà soạn sách giáo khoa của công ty Glencoe - McGraw Hill, rất thông dụng trong các trường trung học ở Mỹ đă có sáng kiến đem bài thơ Trần Mộng Tú, qua bản dịch Anh ngữ cho học sinh nghiên cứu song song với bài diễn văn trầm hùng của Abraham Lincoln, so sánh cách dùng chữ, cách chọn h́nh ảnh, những ư tưởng trong mỗi bài của hai tác giả. Đây là một kinh nghiệm văn chương quư báu mà các học sinh Mỹ được hưởng khi tiếp xúc với một thi sĩ ngoại quốc để thấy hậu quả của chiến tranh trên tâm hồn một phụ nữ Việt Nam cũng mang những tính chất nhân bản và sâu sắc không khác ǵ vị tổng thống mà tất cả mọi người Mỹ đều quen thuộc. Có lẽ sau này học sinh Việt Nam khi học về văn chương thời nội chiến Nam Bắc ở thế kỷ 20 cũng sẽ có cơ hội nghiên cứu bài thơ của Trần Mộng Tú. 

 

 

 

Trần Mộng Tú đă cộng tác với Nhật báo Người Việt từ lâu, nhưng chỉ tham gia trực tiếp và liên lạc thường xuyên với ṭa soạn khi chấp nhận làm chủ bút Phụ Nữ Gia Đ́nh Người Việt, xuất bản như một tuần báo từ cuối năm 2002. V́ thiết tha bảo vệ phẩm chất của tờ báo, Trần Mộng Tú đă đề nghị mỗi tháng chỉ nên làm một số, do đó Phụ Nữ Gia Đ́nh Người Việt đă trở thành một nguyệt san. Bản chất là một nhà thơ chứ không phải nhà báo, nhưng Trần Mộng Tú đă thích ứng nhanh chóng với nhiệm vụ chủ bút tờ Phụ Nữ Gia Đ́nh trong lúc cư ngụ tại Seattle, tiểu bang Washington vùng Tây Bắc Hoa kỳ, mà ṭa soạn đặt tại Westminster, miền Nam California. Trong bài Sớ Táo Bà, đăng trong Phụ Nữ Gia Đ́nh Người Việt số Tết Giáp Thân, Trần Mộng Tú đă đùa cợt với t́nh trạng phải bay đi, bay về giữa hai tiểu bang Washington và California trong công việc làm báo.

 

Bài Sớ Táo Bà này cho thấy một khuôn mặt mới của Trần Mộng Tú, như một nhà thơ trào lộng, nh́n thế sự với đôi mắt hài hước! Nhưng bản chất của Trần Mộng Tú là một nhà thơ trữ t́nh. Bài thơ “Quà Tặng Trong Chiến Tranh” là một thí dụ tiêu biểu. Trước biến cố tháng Tư năm 1975, Trần Mộng Tú đă làm thơ trong khi c̣n đi học cũng như khi bắt đầu làm việc cho Assciated Press, một hăng thông tấn ngoại quốc ở Việt Nam. Sau khi sang Mỹ tị nạn, độc gỉa đă đọc thơ và văn Trần Mộng Tú trên các tạp chí văn chương của người Việt ở nước ngoài như Văn, Hợp Lưu, Văn Học, Thế kỷ 21, v.v. Các tác phẩm của Trần Mộng Tú thường được chép lại và đăng trên báo chí tiếng Việt ở khắp thế giới. Năm 1990 nhà xuất bản Người Việt đă ấn hành tuyển tập thơ đầu tiên của thi sĩ tựa là “Thơ Trần Mộng Tú.” Bốn năm sau, tạp chí Thế Kỷ 21 in tập truyện ngắn và tùy bút, nhan đề “Câu Truyện Của Lá Phong.” Hai năm sau, tạp chí Thế Kỷ 21, cũng là một ấn phẩm do công ty Người Việt sáng lập năm 1989 và tiếp tục nuôi dưỡng đến ngày nay, đă in tuyển tập thơ thứ nh́ với tựa đề “Để Em Làm Gió.” Năm 1999 nhà xuất bản Văn Nghệ đă in tập truyện ngắn khác, “Cô Rơm, và Những Truyện Ngắn.” 

 

Bài thơ “Quà Tặng Trong Chiến Tranh” được viết ở Việt Nam, khi thi sĩ c̣n rất trẻ, từ những xúc động trước cái chết của một chiến sĩ quân lực Việt Nam Cộng Ḥa, người yêu đầu của cô, sau đó đă được đăng trên các tạp chí khắp nơi ở hải ngoại. 

 

Lần đầu tiên hai bài thơ về chiến tranh của Trần Mộng Tú xuất hiện trong thế giới văn chương quốc tế vào năm 1990, đăng trong “Vision of War, Dream of Peace,” (Viễn ảnh chiến tranh: Giấc mơ Ḥa b́nh.) Đó là “The Gift in Wartime”(Quà Tặng Trong Chiến Tranh) và “ Dream of Peace” (Giấc Mơ Ḥa B́nh) cả hai được dịch sang Anh Ngữ do Vann Phan, một kư giả cũng cộng tác với Nhật báo Người Việt. 

 

“Vision of War, Dream of Peace” là một tuyển tập Thơ của các Nữ Quân nhân và Y Tá phục vụ trong quân đội Mỹ vào thời kỳ chiến tranh Nam-Bắc Việt Nam.Cuốn sách ra mắt tại Washington DC vào ngày Cựu Chiến Binh, Veteran’s 11 tháng 11 năm1990 

 

Bản dịch bài thơ The Gift in Wartime được in vào American Literature textbook do nhà xuất bản sách giáo khoa lớn nhất ở Mỹ, Glencoe/Mc.Graw-Hill phát hành năm 1999, trong các chương về văn học Mỹ trong thời Nội Chiến Nam Bắc Mỹ. Thơ Trần Mộng Tú được giới thiệu cho các học sinh so sánh với bài diễn văn nổi tiếng The Gettysburg Address của Tổng Thống Abraham Lincoln.

 

Bài diễn văn do Tổng thống Lincoln đọc ngày 19 tháng 11 năm 1863 trong dịp khánh thành một nghĩa trang cho các tử sĩ tại chiến trường Gettysburg , tiểu bang Pennsylvania. Trước ông, một chính trị gia và nhà hùng biện nổi tiếng đă nói suốt 2 giờ; đến lượtLincoln ông chỉ nói trong ṿng 2 phút. Sau buổi lễ, các nhà báo tường thuật không ai nhắc đến những lời Lincoln nói, nhưng dần dần dân tộc Mỹ đă nhận ra đó là một tác phẩm văn chương bất hủ, xuất phát từ tấm ḷng của một nhà lănh đạo vốn rất ghét chiến tranh nhưng phải dẫn đầu nước Mỹ trong một cuộc chiến bất đắc dĩ và đă thành công trong việc bảo vệ một quốc gia thống nhất với những lư tưởng tự do, b́nh đẳng. Câu nói được cả thế giới ngày nay nhắc lại nhiều lần kết thúc bài diễn văn ca ngợi các chiến sĩ đă hy sinh để một “chính phủ của dân, do dân, và v́ dân sẽ không bị hủy diệt trên trái đất.”

 

Cuốn sách giáo khoa tiếp theo đă giới thiệu thi sĩ Trần Mộng Tú, sinh ở tỉnh Hà Đông,Việt Nam, người phụ nữ có kinh nghiệm chính ḿnh sống với những hậu quả của cuộc chiến tranh trong đó hai triệu người Việt Nam thiệt mạng cũng như 57,000 người Mỹ. Sau khi đọc bài thơ Trần Mộng Tú, học sinh được hướng dẫn với những câu hỏi để khám phá những cảm xúc mà tác giả gợi cho người đọc cũng như t́m hiểu nội dung bài thơ. Cuốn sách giáo khoa cũng gợi ư cho học sinh t́m hiểu về kỹ thuật, học sinh tự hỏi tại sao thi sĩ đă dùng các điệp ngữ và nhắc lại các h́nh ảnh để gây ấn tượng nợi người đọc. Sau đó, các học sinh được mời so sánh hai áng văn chương cùng viết trong thời nội chiến ở hai quốc gia, hai thế kỷ khác nhau. Abraham Lincoln đọc bài diễn văn của ông trước một đám đông, và ông nhắm vào công chúng. C̣n Trần Mộng Tú viết một ḿnh, cho ḿnh. Nhưng học sinh có thể t́m thấy những mục đích và cảm xúc giống nhau trong hai tác phẩm ngắn này. Học sinh cũng được dịp t́m hiểu khai phá sự khác biệt giữa hai nền văn hóa của hai tác giả, và thử hỏi một người Mỹ thời nay nếu viết về chiến tranh th́ sẽ viết giống tác phẩm nào. 

 

Để quư vị thông cảm với tác giả Trần Mộng Tú, chúng tôi xin đăng lại nguyên văn 2 bài thơ của thi sĩ bằng tiếng Việt dưới đây. Bài Quà Tặng Trong Chiến Tranh( Trong American Literature textbook) và bài Giấc Mơ Ḥa B́nh ( Trong Vision of War, Dream of Peace)

 

        Quà Tặng Trong Chiến Tranh

 

 

Em tặng anh hoa hồng

Chôn trong ḷng huyệt mới

Em tặng anh áo cưới

Phủ trên nấm mồ xanh

 

Anh tặng em bội tinh

Kèm với ngôi sao bạc

Chiếc hoa mai mầu vàng

Chưa đeo c̣n sáng bóng

 

Em tặng anh tuổi ngọc

Của những ngày yêu nhau

Đă chết ngay từ lúc

Em nhận được tin sầu

 

Anh tặng em mùi máu

Trên áo trận sa trường

Máu anh và máu địch

Xin em cùng xót thương

 

Em tặng anh mây vương

Mắt em ngày tháng hạ

Em tặng anh đông giá

Giữa tuổi xuân cuộc đời

 

Anh tặng môi không cười

Anh tặng tay không nắm

Anh tặng mắt không nh́n

Một h́nh hài bất động

 

Anh muôn vàn tạ lỗi

Xin hẹn em kiếp sau

Mảnh đạn này em giữ

Làm di vật t́m nhau.

 

Tháng 7/ 1969

 

 

 

 Giấn Mơ Ḥa B́nh

 

Em nghe nói ḥa b́nh

Trên những tờ nhật báo

Em nghe nói ḥa b́nh

Trên miệng người lănh đạo

 

Em để ḷng khờ khạo

Ôm giấc mơ ḥa b́nh

Mong chiến tranh chấm dứt

Anh giă từ đao binh

 

Tin về từ trận tuyến

Anh chết giữa chiến trường

Ôi giấc mơ khờ khạo

Chỉ c̣n là đau thương

 

Từ khi em ra đời

Từ khi có trí khôn

Em thấy toàn chém giết

Em thấy toàn máu xương

 

Từ khi em biết nghe

Từ khi em biết nói

Toàn những lời giả dối

Toàn những lời hứa suông

 

Từ khi em biết yêu

Từ khi em biết nhớ

Anh đă dặn đợi chờ

Rồi anh không về nữa

 

Ôi giấc mơ khờ khạo

Ôi giấc mơ ḥa b́nh

Xây giữa ḷng tham bạo

Chết trước khi thành h́nh

 

Ôi ḷng non bé nhỏ

Như giấy trắng thơm tho

Vết mực đen loang lổ

Làm hoen ố hồn thơ

 

Em đă biết giận thù

Biết cuộc đời dối trá

Trang nhất nói ḥa b́nh

Trang tư toàn cáo-phó

 

Em không c̣n bồng bột

Tin những lời đầu môi

Em bắt đầu tỉnh ngộ

Th́ đă mất anh rồi

 

Ôi giấc mơ ḥa b́nh

Anh trả bằng sự sống

Em trả bằng tủi hờn

Bằng một đời đơn độc

 

Tháng 7/1969

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Thượng Đế khi đem ḿnh vào đời, có hỏi ư kiến ḿnh đâu. Nên chắc chắn là khi Ngài gọi ḿnh đi cũng chẳng cần thông báo trước."  

 

Hăy thong thả Sống

 

   Trần Mộng Tú

 

 

Nhiều khi chúng ta sống mà quên bẵng đi là ḿnh có thể chết bất cứ lúc nào. Ta hối hả sống, vui, buồn, khỏe, yếu, ta cứ lướt qua rồi không ngoái đầu lại nh́n chuỗi ngày tháng ta đă tiêu hao của một đời người.   Cho đến khi có một người bạn vừa ngă bệnh, bệnh nặng, không biết sẽ mất đi lúc nào, lúc đó ta mới xa, gần, hốt hoảng gọi nhau. Tưởng như chưa từng có người bạn nào “Chết” bao giờ. Hay ta có một người thân trong gia đ́nh, đang rất khỏe vừa báo tin bị bệnh hiểm nghèo. Gia đ́nh, họ hàng cuống lên, sợ hăi như chưa nghe đến ai nói về cái chết bao giờ, chưa chứng kiến cảnh vào bệnh viện, cảnh tang ma bao giờ.   Cả hai người trên có thể đă ngoài 70 tuổi. Lạ thật! Cái tuổi nếu có chết th́ cũng đă sống khá lâu trên đời rồi, sao những người chung quanh c̣n hoảng hốt thế. Hóa ra người ta, không ai muốn nghe đến chữ “Chết” dù chữ đó đến với ḿnh hay với người thân của ḿnh.   H́nh như không ai để ư đến mỗi sáng chúng ta thức dậy, nh́n thấy mặt trời mọc (nếu c̣n để ư đến mặt trời mọc) là chúng ta đă tiêu dùng cái ngày hôm qua của đời sống ḿnh. Có người v́ công việc làm ăn, cả tuần mới có thời giờ ngửng mặt nh́n lên mặt trời. Buổi sáng c̣n tối đất đă hấp tấp ra đi, buổi chiều vội vă trở về lúc thành phố đă lên đèn, làm ǵ nh́n thấy mặt trời. Nhưng mặt trời vẫn nh́n thấy họ, vẫn đếm mỗi ngày trong đời họ. Họ tiêu mất cái vốn thời gian của ḿnh lúc nào không biết. Tiêu dần dần vào cái vốn Trời cho mà đâu có hay. Rồi một hôm nào đó bỗng nh́n kỹ trong gương, thấy ḿnh trắng tóc. Hốt hoảng, tiếc thời gian quá! Khi nghe tin những người bạn bằng tuổi ḿnh, bệnh tật đến, từ từ theo nhau rơi xuống nhanh như mặt trời rơi xuống nước, họ vừa thương tiếc bạn vừa nghĩ đến phiên ḿnh.   Thật ra, nếu chúng ta b́nh tâm nghĩ lại một chút, sẽ thấy “Cái chết” nó cũng đến tự nhiên như “Cái sống” . Đơn giản, ḿnh phải hiểu giữa sống và chết là một sự liên hệ mật thiết, v́ lúc nào cái chết cũng đi song song từng ngày với cái sống.   Dẫu biết rằng, đôi khi có những cái chết đến quá sớm, nhưng ta cũng đâu có quyền từ khước chết.   Tôi biết có người mẹ trẻ, con của bạn thân tôi. Chị bị ung thư, chị cầu xin Thượng Đế cho sống đến khi đứa con duy nhất của ḿnh vào Đại Học. Chị không cưỡng lại cái chết, chị chỉ mặc cả với Thượng Đế về thời gian v́ con chị lúc đó mới lên 3 tuổi. Thượng Đế đă nhận lời chị. Ngày con chị tốt nghiệp Trung Học, chị ngồi xe lăn đi dự lễ ra trường của con và tuần lễ sau chị qua đời. Trong suốt mười mấy năm trị bệnh, chị vẫn làm đủ mọi việc: chị đội tóc giả đi làm, đến sở đều đặn, lấy ngày nghỉ hè và ngày nghỉ bệnh đi trị liệu.   Những bạn làm chung không ai biết chị bị ung thư, ngay cả xếp của chị. Khi họ biết ra, th́ là lúc chị không đứng được trên đôi chân ḿnh nữa. Chị sửa soạn từng ngày cho cái chết với nụ cười trên môi. Vẫn vừa đi làm, vừa cơm nước cho chồng con, ân cần săn sóc cha mẹ, hiền ḥa giúp đỡ anh em trong nhà, chị mang niềm tin đến cho tất cả những người thân yêu của ḿnh. Sau ba năm chị mất, cậu con trai mỗi năm vẫn nhận được một tấm thiệp sinh nhật mẹ viết cho ḿnh (Mẹ đă nhờ qua người d́ gửi hộ). Hôm sinh nhật 21 tuổi của cậu cũng vào ngày giỗ năm thứ ba của Mẹ, cậu nhận được tấm thiệp mừng sinh nhật ḿnh, với ḍng chữ nguệch ngoạc, chị viết cho con: Mừng sinh nhật thứ 21 của con. Hăy bước vui trong đời sống và nhớ rằng mẹ luôn luôn bên cạnh con. Tôi đọc những ḍng chữ mà ứa nước mắt.   Tôi nghĩ đến chị với tất cả ḷng cảm phục. Chị là người biết sống trong nỗi chết. Khi không thắng được bệnh tật, chị biết ḥa giải với nó để sống chậm lại với nó từng ngày cho con ḿnh. Chắc “Cái chết” cũng nhân nhượng với chị, thông cảm với chị như một người bạn.   Một chị bạn kể cho nghe về một bà bạn khác. Bà này mới ngoài sáu mươi, nhanh nhẹn, khỏe mạnh và tính nết vui vẻ, yêu đời. Nhưng khi nào đi ra khỏi nhà bà cũng mang theo một bộ quần áo đặc biệt, đủ cả giầy vớ bỏ vào một cái túi nhỏ riêng trong va-li. Hỏi bà, sao lại để bộ này ra riêng một gói vậy, bà thản nhiên nói:“Nếu tôi chết bất th́nh ĺnh ở đâu, tôi có sẵn quần áo liệm, không phiền đến ai phải lo cho ḿnh.” Bà mang theo như thế lâu lắm rồi, tôi không biết có khi nào bà ngắm nghía măi, thấy chưa dùng tới, bà lại đổi một bộ mới khác cho ưng ư không? Giống như người phụ nữ sắp đi dự tiệc hay cầm lên, để xuống, thay đổi áo quần sao cho đẹp. Đi vào cái chết cũng có thể coi như đi dự một đám tiệc.   Tôi nghĩ đây là một người khôn ngoan, sẵn sàng cho cái chết mà bà biết nó sẽ đến bất cứ lúc nào. Bà đón nhận cái chết tự nhiên, giản dị như đi dự tiệc, hay một chuyến đi xa, đi gần, nào đó của ḿnh.   Nhưng không phải ai cũng nghĩ về cái chết giản dị như vậy. Phần đông muốn được sống lâu, nên bao giờ gặp nhau cũng thích chúc cho nhau tuổi thọ. Thích hỏi nhau ăn ǵ, uống ǵ cho trẻ trung măi. Loài người nói chung, càng ngày càng thích sống hơn chết. Họ t́m kiếm đủ mọi phương thuốc để kéo dài tuổi thọ. Người ta ức đoán, trong một tương lai rất gần, loài người có thể sống đến 120 tuổi dễ dàng với những môn thuốc ngăn ngừa bệnh tật và bồi dưỡng sức khỏe.   Rồi người ta sẽ c̣n tạo ra những bộ phận mới của nội tạng để thay thế cho những bộ phận gốc bị nhiễm bệnh. Gan, ruột, bao tử v.v, sẽ được thay như ta thay những phần máy móc của một cái xe cũ. Chúng ta, rồi sẽ sống chen chúc nhau trên mặt đất này.   Chỉ tiếc một điều là song song với việc khám phá ra thuốc trường thọ người ta cũng phải phát minh ra những người máy (robot) để chăm sóc những người già này, v́ con cháu quá bận (chắc đang chúi đầu t́m thuốc trường sinh) không ai có thời giờ chăm sóc cha mẹ già. Theo tôi, ngắm nh́n h́nh ảnh một cụ ông hay một cụ bà lưng c̣ng, tóc bạc, đang cô đơn ngồi trong một căn buồng trống vắng, được một người máy đút cơm vào miệng, thật khó mà cảm động, đôi khi c̣n cho ta cái cảm giác tủi thân nữa.   Nhưng sống như vậy mà có người vẫn thích sống. Một người đàn ông ngoài bẩy mươi, bị bệnh tim nặng, đang nằm trong pḥng đặc biệt (ICU) lúc mơ màng tỉnh dậy, nhắn với các con cháu là khi nào vào thăm không ai được mặc áo mầu đen. Ông kiêng cữ mầu của thần chết. Ông quên rằng thần chết, đôi khi, có thể đến với chiếc áo mầu hồng.   Thật ra, chính nhờ “cái chết” cho ta nhận biết là “cái sống” đẹp hơn và có giá trị hơn, dù có người sống rất cơ cực vẫn thấy cuộc đời là đẹp.   Những bậc thiên tài, những nhà văn lớn đă tự t́m về cái chết khi họ bắt đầu nh́n thấy cái vô vị trong đời sống như nhà văn Ernest Hemingway, Yasunari Kawabata và họa sĩ Vincent van Gogh, v.v… Chắc họ không muốn sống v́ thấy ḿnh không c̣n khả năng hưởng hết vẻ đẹp của “cái sống” nữa. Họ là một vài người trong số nhỏ trên mặt đất này sau khi chết để lại tên tuổi trên những trang sử, lưu lại hậu thế, c̣n phần đông nhân loại, sau khi chết một thời gian, không để lại một di tích nào. Con cháu có thờ cúng được một hai thế hệ, sau đó tên tuổi mờ dần, mất hẳn theo ngày tháng, v́ chính những kẻ thờ phụng đó lại tiếp theo nằm xuống cùng cát bụi.   Đời sống con người chóng qua như cỏ, như bông hoa nở trong cánh đồng, một cơn gió thoảng đủ làm nó biến đi, nơi nó mọc cũng không c̣n mang vết tích.(Thánh Vịnh)   Thượng Đế khi đem ḿnh vào đời, có hỏi ư kiến ḿnh đâu. Nên chắc chắn là khi Ngài gọi ḿnh đi cũng chẳng cần thông báo trước.   Chúng ta cứ thong thả sống từng ngày, khi nào chết th́ chết, mặt trời mọc rồi mặt trời lặn, bông hoa nở rồi bông hoa tàn, thế thôi.   Tại sao ta phải cay cú với cái chết? Hăy dùng trí tưởng tượng của ḿnh, thử h́nh dung ra một thế giới không có cái chết(*)   Chắc lúc đó chúng ta sẽ không c̣n không khí mà thở chứ đừng nghĩ đến có một phiến đất cho bàn chân đứng.  

Trần Mộng Tú