Kư:

 

 Những ngôi nhà của một đời người.

 

 

 

Có những lúc tôi hay lơ mơ nghĩ tới một điều không rơ rệt, một điều đưa ḿnh tới một không gian ảo hay một thời gian đă mất hút. Khi nghĩ lơ mơ như thế, tôi không ư thức được rơ rệt ḿnh vui hay buồn, h́nh như có một lằn ranh rất mơ hồ như sợi tơ nhện, nó chùng xuống cong theo vơng gió vào lúc buồn buồn, rồi lại bật lên nằm ngang một đường thẳng tắp, khi thấy hân hoan. Lạ lắm! Nó cho một vị ngọt đắng trong miệng như khi tôi uống thuốc bắc.“Tiền cam, hậu khổ, hậu cam cam” Tôi nhớ lại câu nói đó ngày trước của ba tôi khi ông đưa cho tôi chén thuốc bắc, vừa dỗ tôi uống vừa cắt nghĩa: Bắt đầu là ng̣n ngọt, kế tiếp là đăng đắng, cuối cùng là ngọt ngào. Quả thật, sau nhiều lần uống thuốc bắc tôi đă quen với ngọt đắng của thuốc, đến không c̣n cần ngụm nước phải uống vội vàng ngay sau ngụm thuốc nữa. Nếu thật sự lần nào lơ mơ suy nghĩ cũng được như thế th́ quả là hạnh phúc lắm rồi, không dám ao ước ǵ thêm.

 

 

Cuối năm là lúc tôi hay lơ mơ nhất, Giáng Sinh qua,Tết dương lịch hết tôi đang lo dọn dẹp nhà cửa, mua sắm cho những ngày Tết âm lịch sắp tới, tôi  vừa làm việc, vừa  để hồn lơ mơ vào một điều ǵ đó không rơ rệt, người Mỹ gọi những người như tôi là “Day dreamer”.

 

 

Dọn nhà, lau bụi bàn thờ, mang ảnh cha mẹ bày ra, lo hoa, lo nến đầy đủ, bất giác tôi nhớ đến chữ “Nhà”, tự hỏi: Không biết một đời người, ta đi qua bao nhiêu thành phố, ta sống trong bao nhiêu ngôi nhà nhỉ?

 

 

Người Mỹ có hai chữ nói về “Nhà” hay lắm. House (căn nhà) th́ được xây bằng gạch, gỗ, xi măng. Home (mái ấm) th́ chỉ cần t́nh thương và hiện diện bên nhau.

 

 

Có thể ta đang sống trong một căn nhà (house) to lớn sang trọng nhưng ta cô đơn và không có t́nh thương yêu th́ căn nhà đó chẳng bao giờ được gọi là home, là mái ấm cả. Chữ Home đôi khi c̣n dùng cho quê hương, tổ quốc nữa: “Homeland” một chữ vừa gợi h́nh vừa đầy t́nh tự dân tộc. Nhớ nhà (homesick) là nhớ cái tổ ấm có những người thân yêu sống trong đó, chứ không nhớ cái nhà vô tri vô giác bằng gạch.

 

 

Người Việt ḿnh chỉ dùng một chữ “Nhà” thôi nhưng trong câu nói th́ rất rơ rệt.

 

 

Khi nói: “Tôi đang xây nhà.” Người nghe h́nh dung ngay trong đầu h́nh ảnh một ngôi nhà với gạch, ngói, xi măng, gỗ, sắt đang được hoàn thành.

 

 

 Nhưng khi nghe: “Cuối năm rồi, nhớ nhà quá!” Th́ biết ngay là người đó đang xa gia đ́nh hay xa quê hương. Chữ nhà đó cho ta h́nh ảnh một mái ấm, có những người thân yêu trong đó hay cho ta niềm cảm thông ngay lập tức với một kẻ xa quê hương xứ sở.

 

                      Quê nhà xa lắc xa lơ đó

                   Trông lại tha hồ mây trắng bay (NB)

 

 

 Cuối năm tôi đang “Homesick” Tôi đang nhớ nhà, nhớ nước, là nơi tôi đă xa gần bốn mươi năm. Tôi lơ mơ nhớ lại những căn nhà tôi đă đi qua: Căn nhà đầu tiên nhỏ lắm, nhưng rất ấm áp và đầy đủ. Nơi đó tôi không phải lo lắng ấm lạnh, đói no. Tôi chỉ ăn và ngủ. Tất cả đă có mẹ tôi lo liệu, từ đi đứng, nằm ngồi. Mẹ ăn, tôi ăn, mẹ ngủ, tôi ngủ, mẹ đi, tôi đi, mẹ cười, tôi vui, mẹ khóc, tôi buồn…Thật đáng tiếc, tôi không thể ở lâu được trong ngôi nhà này, tôi chỉ cư ngụ ở đó một thời gian ngắn, chín tháng.Tôi phải dọn ra, để c̣n nhường chỗ cho em tôi dọn vào sau này. Căn nhà đó chính là cái dạ con của mẹ tôi, nơi trú ngụ an toàn nhất của đời ḿnh.

 

 

 Sau này khi tôi di tản từ Việt Nam sang Mỹ, tôi liên tưởng cái dạ con của mẹ cưu mang tôi có một phần nào giống như trại tỵ nạn Camp Pendleton, tôi tới đó chờ chuyển tiếp vào một đời sống mới ở Mỹ, một nơi chốn xa lạ. Bụng mẹ cũng là nơi đón nhận tôi từ tinh cầu mơ hồ nào rơi xuống, lo cho tôi đầy đủ trước khi tôi bước vào những căn nhà lạ hoắc khác nhau của đời sống con người trên mặt đất. Khác chăng mẹ không bỏ tôi ngay sau khi tôi dọn ra, mẹ luôn đi theo bên cạnh tôi lo lắng, thương yêu, cho đến khi mẹ bắt buộc phải dọn một ḿnh vào căn nhà cuối cùng của mẹ.

 

 

 Khi tôi vừa đủ trí khôn để ư thức được sự dời đổi và tôi có thể nhớ đến ngày hôm nay, một phần qua trí nhớ mơ hồ, một phần qua lời kể của cha mẹ hay anh chị lớn hơn, th́ bắt đầu một cuộc hành tŕnh dời đổi.

 

 

 Từ Hà Nội cha mẹ tôi mang các con chạy loạn về quê ngoại, làng Thanh Nga tỉnh Thái B́nh. Tôi nhớ được gánh trong hai cái thúng, chị tôi một đầu, tôi một đầu. Ở Thái B́nh một thời gian, chúng tôi được xem tát ao, xem bắt cá, xem giă gạo, đập thóc, được câu cá và chơi với trẻ em nhà quê tḥ ḷ mũi xanh. Cha tôi hay ra đ́nh dạy học và dạy vơ cho người làng.

 

 

Rồi từ Thái B́nh, lại chạy sang quê nội ở Nam Định, chúng tôi cũng qua hai ngôi nhà của họ hàng ở đây. Mấy tháng sau, từ Nam Định hồi cư về Hà Nội, ở Hà Nội được hai năm qua ba căn nhà, cha tôi là công chức bị thuyên chuyển xuống Hải Pḥng, ở Hải Pḥng bốn năm tiếp theo là cuộc di cư từ Bắc vào Nam.

 

 

Tôi ngồi lơ mơ nhớ lại, đếm trong đầu: từ lúc tôi ở trong ngôi nhà đầu tiên là bụng mẹ, cho đến lúc di cư vào Nam 1954, chưa được 9 tuổi, tôi đă ở qua chín ngôi nhà.

 

Năm 1954 tôi đă khá lớn, có thể tự nhớ những căn nhà ḿnh đă dọn vào, dọn ra không cần nghe ai kể lại. Vào Sài G̣n bắt đầu tạm trú ngay trong sở Địa Chánh, nơi cha tôi làm việc ở đường Hai Bà Trưng, con đường ngay sau Bưu Điện Sài G̣n. Tôi đi học ở trường Ḥa B́nh thuộc nhà thờ Đức Bà. Được ít tháng, mẹ tôi thuê được nhà ở bên Thị Nghè. Gia đ́nh tạm coi như yên ổn được vài năm. Chúng tôi ở Thị Nghè từ đó cho đến năm 1975. Nhưng trong thời gian dài đó gia đ́nh tôi cũng mua, bán, thay đổi nhà thêm ba lần nữa, dù vẫn chỉ loanh quanh ở gần nhà thờ Thị Nghè.

 

 

Tôi sang Mỹ với cha mẹ già, từ Camp Pendleton, California, chúng tôi đi qua nhà người bảo trợ ở thành phố Encino; một tháng sau, tôi có việc làm dọn ra căn chung cư ở Los Angeles; lập gia đ́nh, dọn nhà hai lần nữa; sanh đứa con đầu ḷng, dọn sang nhà mới, mua ở Rosemead; rồi đổi nhà khác về Westcovina. Ở California được 13 năm, qua 7 căn nhà khác nhau. Chúng tôi lại dọn lên vùng tây bắc nước Mỹ, bang Washington cho gần quê nội bên chồng ở Montana, để mỗi mùa hè có thể lái xe mười tiếng mang các con về thăm nội. May quá, ở Seattle từ mùa hè 1988 đến hôm nay, chúng tôi chỉ đổi nhà một lần. Từ thành phố Issaquah sang Bellevue cách nhau có hai exit ở xa lộ.

 

 

Từ lúc rời căn nhà đầu tiên là bụng mẹ đi ra, ngẫm lại th́ tôi đă ở không biết bao nhiêu ngôi nhà, tôi không muốn đếm nữa.Tôi đi suốt từ miền Bắc đến miền Nam nước Việt, từ quê hương Việt Nam tới nước Hoa Kỳ. Nghĩ lại mà bàng hoàng. Sao mà dời đổi nhiều thế, sao đi xa thế nhỉ?

 

 

 Những ngôi nhà tôi ở dài thời gian hay ngắn cũng đă cho tôi bao nhiêu là kỷ niệm. Kư ức đôi khi lấp lánh như được rắc bằng kim nhũ, đôi khi long lanh như nước mắt. Những mái nhà từ quê đến tỉnh, từ nước Việt sang nước Mỹ. Khi th́ mái lá, khi mái lợp tôn, khi mái lợp ngói, khi mái gỗ, đă cho tôi nghe bao tiếng mưa rơi mang âm điệu khác nhau và sự ấm lạnh khác nhau của cả bốn mùa.

 

 

Dưới những mái nhà đó, bao nhiêu kỷ niệm từ thời thơ dại, thuở bắt bướm, hái hoa. Có gặp gỡ, có hẹn ḥ. Có đêm nh́n hỏa châu, có ngày nghe pháo kích. Khi trưởng thành biết yêu, biết nhớ, biết đau khổ và biết hạnh phúc phải trả bằng giá nào mới có. Mỗi lần dọn nhà, trước khi giao nhà cho người khác, quay lại nh́n căn nhà trống, nghĩ ḿnh đă một thời sống dưới mái nhà này, cười, khóc trong những bức tường này. Gian bếp, buồng ngủ, mảnh vườn, mỗi nơi mang theo biết bao là dấu vết của đời sống gia đ́nh. Có căn nhà ḿnh sống với cha mẹ ở đó, có căn là nơi ḿnh đón những đứa con ra đời, có căn là nơi ḿnh khóc tiễn đưa mẹ cha lần cuối. Khi dọn đi làm sao xóa được dấu tích thân yêu, tránh khỏi một chút ngậm ngùi.

 

 

Cứ mỗi lần dọn vào một nơi ở mới, dù là nhà thuê hay nhà mua, tôi thường mời linh mục đến làm phép nhà. Cầu xin cho gia đ́nh ḿnh b́nh an, cầu xin cho những người đă ở trong nhà đó trước khi chúng tôi dọn tới và cầu xin cả cho những người sẽ dọn vào sau chúng tôi:“Nhất điền thiên vạn chủ.” Làm sao tôi biết được đời sống nào, những con người sống trong căn nhà này trước tôi đă kinh qua và người đến ở đây, sau chúng tôi sẽ phải đối diện những ǵ.

 

 

 

Những căn nhà khác chi những toa tàu trong đời sống, mỗi sân ga ta xuống, mỗi toa tầu ta vịn leo lên, ta mang theo những ǵ, bỏ lại những ǵ? Hạnh phúc, đau khổ, tiếng cười, giọt lệ? Lên một toa tàu để xuống ở sân ga khác, nào ai biết được điều ǵ xảy ra trong chọn lựa ấy? Ta đă gặp và đă chia tay biết bao nhiêu người ở những trạm lên, xuống đó. Và người đồng hành với ta nữa. Có người gắn bó theo ta suốt cả một đời, cùng dọn ra, dọn vào trong những ngôi nhà ấm, lạnh đó. Có người ngó trước, trông sau, bỗng bâng khuâng thốt lên: “Lần này ta dọn vào đây chỉ có một ḿnh à?”

 

 

Ôi! Những kẻ tôi chỉ chào một bận,

Chân xa mau, ḷng chưa kịp giao thân,

Trên đường tôi nếu trở lại vài lần,

Chắc ta đă yêu nhau rồi, - hẳn chứ...

(T́nh Nhớ-Huy Cận)

 

Rồi c̣n những người được coi là vô gia cư (homeless). Có bao giờ họ mơ ước có một mái ấm đủ vợ chồng con cái quây quần bên ḷ sưởi trong một tối mùa đông. Một thời nào đó, những người homeless này chắc cũng đă từng được hưởng hạnh phúc mái ấm gia đ́nh.

 

Căn nhà cuối cùng của mỗi người nữa. H́nh như ai đó đang xây những lăng tẩm không kém ǵ vua chúa thời xa xưa, để dọn bộ xương của ḿnh vào. Nhưng lại có những người từ chối cả một nấm mồ. Họ muốn rắc tro than ḿnh lên núi hay thả vào ḷng biển. Họ chọn ngôi nhà cuối cùng không có mái, không có bốn vách tường, để linh hồn được tự do tan biến vào thiên nhiên.

 

 

Nhưng ai biết được ngôi nhà cuối cùng của ḿnh đă sở hữu trước có bảo đảm là ḿnh được dọn vào hay không? Thiên tai có thể quét sạch, san bằng lăng tẩm đă xây. Chiến tranh có thể đẩy ta sang sinh sống ở một phần đất của quốc gia khác.

 

 

Thôi th́ hăy đặt đời ta sống, chết, trong vơng gió của Thượng Đế.

 

Một người lính thi sĩ đă viết xuống một bài thơ về những ngôi nhà và chiến tranh như sau.

 

 

Ở những ngôi nhà này

không c̣n ǵ cả

ngoài những mảnh vụn kư ức

Những người đă từng tṛ chuyện với tôi

không một ai sót lại

Nhưng trong trái tim tôi

Không một thánh giá của ai rơi mất

 

 

Trái tim tôi

một trú xứ thống khổ tràn đầy. (*)

 

 

 

Trần Mộng Tú

Tháng 12/2013

 

 

(*) Thơ-Giuseppe Ungaretti- San Martino Del Carso: by Giuseppe UngarettiOf these houses /nothing/ but/fragments of memory /Of all who/would talk with me/ not one remains.

But in my heart/no one's cross is missing/My heart is/the most tormented country of all.

Giuseppe Ungaretti (1888-1970)