SÔKRATÊS & PLATÔN

TỪ ĐỊNH NGHĨA PHỔ QUÁT ĐẾN Ý THỂ

Tác giả : Aristotelês*

Người dịch : Nguyễn Văn Khoa

Về Ư thể[1], trước hết chúng ta phải xem xét ngay chính học thuyết này, không phải trong tương quan với bản chất đặc thù của những con số, mà dưới cái h́nh thức qua đó nó đă được nhận thức bởi các triết gia đầu tiên tin rằng những Ư thể tồn tại. Các triết gia chủ trương học thuyết này đă được dẫn đến quan điểm trên v́, về vấn đề chân tướng của vạn vật, họ tin vào những phát biểu của Hêrakleitos khi ông này mô tả mọi vật thể trong thế giới cảm tính như đều nằm trong một ḍng chuyển biến triền miên, do đó, nếu tư tưởng và hiểu biết phải có đối tượng, th́ nhất thiết bên cạnh loại vật thể được giác quan chứng nhận, c̣n phải có những thực thể thường hằng khác, bởi v́ không thể nào có khoa học về cái không ngừng chuyển biến.

Sôkratês t́m hiểu về đức hạnh, và trong bối cảnh đó mà trở thành người đầu tiên đặt vấn đề định nghĩa phổ quát. Bởi v́, trong số các nhà vật lư, Dêmokritos chỉ đụng đến vấn đề này trên một phạm vi nhỏ, và định nghĩa nóng, lạnh một cách tàm tạm; c̣n Pythagoras với học tṛ th́, mặc dù trước đấy đă xem xét một số đối tượng – như thời cơ, công lư, hôn nhân – nhưng lại định nghĩa chúng trong tương quan với những con số[2]. Việc Sôkratês phải t́m vào tận bản chất đối tượng là tự nhiên thôi, do Ông đang t́m cách xây dựng lối lư luận ba đoạn, và «cái này là cái ǵ?» chính là khởi điểm của tam đoạn luận; bởi v́ cho đến lúc ấy, phương pháp biện chứng chưa có đủ năng lực cho phép con người tư biện về những cái đối lập, và t́m hiểu xem chúng có thể được giải quyết bởi cùng một khoa học hay không, khi không có hiểu biết ǵ về bản chất của chúng cả. Thành thử có hai phát kiến thật sự có thể được gán cho Sôkratês một cách công bằng – đó là lư luận quy nạp và định nghĩa phổ quát, và cả hai đều liên quan đến điểm khởi đầu của khoa học. Tuy nhiên, Sôkratês không tách rời định nghĩa và ư niệm phổ quát khỏi vật thể, trong khi các triết gia kia[3] th́ lại cho rằng chúng tồn tại biệt lập với vật thể, và gọi chúng là những Ư thể.

Do đó, và hầu như bởi cùng một lập luận, các triết gia này buộc phải công nhận có bao nhiêu sự vật được đề cập tới một cách phổ quát, th́ phải có bấy nhiêu Ư thể. Về điểm này, họ giống như kẻ muốn đếm một số lượng vật thể nào đó, và khi chúng c̣n ít thôi đă nghĩ không thể làm nổi, thế mà bây giờ lại tạo thêm ra để đếm. Bởi v́ ta có thể nói rằng số lượng Ư thể sẽ nhiều hơn là số lượng vật thể trong thế giới cảm tính, dù rằng chính v́ đi t́m nguyên lư của những vật thể này mà họ tiến từ chúng lên các Ư thể. Bởi cho mỗi vật thể đều có một Ý thể tương ứng cùng tên và tồn tại bên ngoài mọi vật thể trong thực tại; và cả trong trường hợp của những tập hợp nữa, cũng có một Ý thể cho mỗi tập hợp [những vật thể], cho dù nó bao gồm bao nhiêu vật thể, thuộc thế giới này hay thuộc cõi vĩnh hằng^[4].

Aristotelês

Métaphysics = Métaphysique

(Siêu hình học)

Bản tiếng Anh của W. D. Ross

Bản tiếng Pháp của Jules Barthélemy-St-Hilaire

t. 13, ch. 4