MIÊNG
Francoise Sagan,
buồn ơi vĩnh biệt
Adieu tristesse
Bonjour tristesse
Tu es inscrite dans les lignes du plafond
Tu es inscrite dans les yeux que j’aime
Tu n’es pas tout à fait la misère
Car les lèvres les plus pauvres te dénoncent
Par un sourire
Buồn ơi vĩnh biệt
Buồn ơi xin chào [1]
Tên mi viết ở trần cao
Viết trong đôi mắt dạt dào ta yêu
Mi đâu hẳn nỗi khốn nghèo
Khi môi cằn ấy tố trêu
Nụ cười
Dùng câu thơ thứ nh́ của Paul Eluard (bài À peine défigurée*, Hơi biến ảnh) làm tựa quyển tiểu thuyết đầu tay, Françoise Sagan bất ngờ bước vào văn học làm sững sờ thế giới, đă đi vào truyền thuyết và nửa sau thế kỷ XX chưa bao giờ ra khỏi vinh quang. Sagan thường phàn nàn «Ngán chút thành công nhỏ nhoi này mà thành điệp khúc suốt đời».
Sinh ngày 21 tháng 6 năm 1935 với tên Francoise Quoirez, tác giả Buồn Ơi Chào Mi [2] chọn bút hiệu Sagan, từ nhân vật của Proust trong À la recherche du temps perdu (Đi t́m thời gian đă mất) - một trong những nhà văn tác giả ái mộ. Buồn ơi chào mi được hoàn tất trong bảy tuần lễ, đánh máy với hai ngón, trong quán cà phê - chào đời trung tuần tháng ba năm 1954 buộc giải băng mang gịng chữ «Quỷ trong tim » [3], tức khắc trở thành một trong những best-sellers quan trọng sau chiến tranh[4]. Sagan không kịp ước mơ, vinh quang đă ào đến. Tháng 5 được giải Critiques. Và quyển tiểu thuyết mỏng manh chưa tới hai trăm trang được dịch ra 22 thứ tiếng - trong đó có Việt Nam, Nguyễn Vỹ dịch năm 1959.
Mở đầu, truyện giới thiệu trực tiếp tâm trạng nhân vật chính ngôi thứ nhất: «Thứ t́nh cảm xa lạ này mà sự phiền muộn, sự êm dịu không ngừng ám ảnh, tôi ngần ngại đặt lên nó cái tên vừa đẹp vừa nghiêm trọng, là buồn. Đó là thứ t́nh cảm trọn vẹn quá, ích kỷ quá đến nỗi tôi hầu như hổ thẹn, trong khi nỗi buồn đối với tôi luôn luôn đáng kính. Tôi chưa hề biết buồn, chỉ biết chán nản, hối tiếc, hiếm hoi hơn nữa là ḷng ân hận. Hôm nay có ǵ lắng xuống trong tôi như lụa, bải hoải dịu dàng, chia cách tôi với người khác.
Hè năm đó, tôi mười bảy hoàn toàn sung sướng. « Người khác » là bố và Elsa, nhân t́nh của bố… »cùng với Anne đoan trang đứng đắn, bạn người mẹ quá cố. Tôi - Cécile phóng khoáng tự do không chịu nổi Anne muốn hướng dẫn ḿnh vào con đường nghiêm chỉnh. Biết bố có thể tính chuyện trăm năm với Anne, Cécile sắp đặt cho Anne thấy bố đang âu yếm Elsa. Anne thất vọng phẫn nộ lao xe, tai nạn, chết. Từ đó Cécile bắt đầu biết buồn, và Sagan bắt đầu thác loạn.
Vào Couvent des Oiseaux năm 1947, bị đuổi v́ Sagan ngấy phải cố gắng, nhà trường th́ cho bà thiếu tâm linh. Hỏng tú tài năm 1951 sau khi đă tiêu trọn một năm thưởng thức nhạc jazz ở Saint Germain des Prés, nơi sau này Sagan gặp Jean Paul Sartre (hơn Sagan 30 tuổi) và gắn bó t́nh bạn bền bỉ. Sau đó ghi tên học văn chương ở Sorbonne nhưng bỏ dở dang. Sagan mê văn, 13 tuổi đọc Les Nourritures terrestres (Thực phẩm trần gian) của André Gide, 14 tuổi đọc Albertine disparue (Albertine biến mất) của Proust, 16 tuổi đọc Les Illuminations (Những bản khắc màu) của Rimbaud, Sagan cho văn chương là tất cả. Rồi đọc Camus, Sartre, Faulkner… và hiểu ḿnh sẽ thiên về văn nghiệp.
1954 Sagan là quả bom văn chương nữ. Sau thế chiến thứ hai, các cô muốn thoát khỏi ảnh hưởng gia đ́nh, khỏi ảnh hưởng bà nội bà ngoại luôn áp đặt mọi chuyện, ngay cả phải bận áo hoa xanh hoa hồng. Các cô bắt chước goá phụ chiến tranh, bận màu đen. Sagan tung đúng lúc những ǵ trong thâm tâm các cô chờ đợi, rao giảng bài học tự do, cao ngạo vượt khỏi mọi rào cản, trực diện số phận. Buồn ơi chào mi là một cú bất ngờ đối với xă hội thời ấy bám riết truyền thống xưa, quan niệm phải lập gia đ́nh rồi mới luyến ái. Thuốc ngừa thai chưa phát minh. Chuyện phá thai chỉ dành cho gia đ́nh giàu có chạy qua Thụy Sĩ giải quyết. Trai gái chỉ tán tỉnh nhau bằng mắt bằng lời. T́m khoái lạc là cái ǵ lạ lùng, Pétain cũng chống và De Gaule cũng chống. Thời De Gaule học tṛ c̣n bị cô thầy khẻ tay, trai muốn dụ được gái phải rất mưu mẹo khôn ngoan, đừng ḥng các cô dễ dàng quên đức hạnh. 1954 cũng là thời nước Pháp mỏi mệt v́ hai cuộc chiến tranh thuộc địa, Đông Dương và Algérie, dân chúng chán nản hững hờ, luân lư chẳng ảnh hưởng ǵ tới nền chính trị bận rộn. Về phương diện văn chương, Sagan là hiện tượng độc đáo lúc bấy giờ, vừa ra khỏi hiện thực xă hội nhưng chưa có ǵ mới mẻ khác. Buồn ơi chào mi là « vũ điệu trần truồng giữa căn nhà ngủ người lớn », đẩy sức sống thanh xuân vừa vô luân vừa quyến rũ không cưỡng đuợc. Và cái quyến rũ này đă đưa văn học Pháp cũng như thế giới ra khỏi cằn cỗi không mầm sinh mới, nó khiến cái vô luân càng đáng yêu đáng tha thứ và khiến người muốn chỉ trích cũng phải lựa lời. Vậy mà 3 năm trước đó Sagan đă viết hài kịch thất bại, vất sọt rác.
Người: Khoảng 50 tác phẩm phần lớn là tiểu thuyết, nhân vật Sagan mang dáng vẻ bè bạn chung quanh hoặc chính tác giả: giàu có, tự do, t́m vui trốn tránh nỗi buồn, có thể giao du được, không đến nỗi táo bạo điên khùng, nhưng không nhân vật nào của Sagan là huyền thoại. Ngược lại, cuộc đời tác giả là một huyền thoại, ngoại hạng. Sinh trưởng trong gia đ́nh giàu có và giáo dục tốt, Sagan ngoan ngoăn nghe lời khuyên của bố « xài hết đi » số nhuận bút khổng lồ đối với cây bút chưa tṛn mười chín tuổi. Ǵ chớ tiêu xài th́ Sagan đă quá quen trong gia đ́nh trưởng giả, và đó là điều Sagan áp dụng suốt đời.
Tóc vàng ngắn, mái xô lệch phủ trán, dáng yếu đuối, thuốc trên tay, nói nhanh ngắt quăng, luôn luôn ánh mắt ngạc nhiên trẻ con, bất định… vẻ mong manh bên ngoài ấy chứa đựng một đầu óc tự do, táo bạo, cực kỳ thông minh, năng động, nổi loạn, bất chấp, độc đáo và được hầu hết mọi người yêu quư. Thân thể dong dỏng đó cũng bền bỉ với cách sống bạt mạng: Sagan suốt đời ham xe thể thao, thức đêm cờ bạc, rượu và ma túy, yêu cuồng sống vội, đủ món tứ đổ tường, thích cười đùa, thích yêu, thích ái mộ, nói tốt người khác - nhất là những người kiêu ngạo cô đơn không cần ai… Liều lĩnh phóng túng, thích cảm giác mạnh, Sagan nói Những ǵ luôn luôn quyến rũ tôi là đốt cháy đời tôi, say sưa, choáng váng. Sagan quan niệm tṛ may rủi giống như tốc độ, thắng thua không quan trọng bằng cảm giác. Đó là nỗi đam mê có thể đưa ḿnh đi thật xa, là khoái lạc, là tṛ giải trí điên cuồng. Không ǵ giống tài năng bằng may mắn. Sagan may mắn. Ngày 8 tháng 8 năm 1958, Sagan chơi bàn quay đặt số 8, thắng 80 000 quan Pháp, đúng số tiền cần mua căn nhà đang thuê vùng biển bắc. Rời ṣng bạc, bà mang ngay đến chủ nhà, lúc đó 8 giờ sáng- rồi vội vă ra về, dưỡng sức cho buổi tối. Bà sở hữu nhiều năm căn nhà này, sau bán đấu giá qua cơn thiếu hụt, và cũng là nơi bạn cưu mang bà những năm cuối đời, bịnh hoạn. Bà bị cấm tới lui những ổ chơi đen đỏ. Đă nhiều lần tai nạn, và dù suưt chết nhiều lần nhất là năm 1957, Sagan vẫn thích lái xe thể thao bất kể hiểm nguy, bà cùng một số ít bạn bè thân thiết rất gần gũi tử thần.
Giữa quyển này quyển khác, giữa trang trước trang sau là những đêm trác táng khói cần sa ma túy, là rượu ngon, là những đoạn đường rút ngắn xe thể thao vun vút, sống chết đều vội vă hết ḿnh. Sagan không chỉ là một nhà văn, mà là một con người - một con người dám sống, đam mê mọi thói tật. Sinh trưởng và sống trong của cải, Sagan tự cho ḿnh có may mắn, nhưng không v́ vậy mà ôm giữ cẩn thận cái may mắn đó. Sagan sống tận cùng, phung phí sức lực và tiền bạc có được, coi thường cái “liệu cơm gắp mắm” nên nhiều lúc đảo điên v́ túng bấn. Người ta không cần biết Sagan của Proust nữa dù là công chúa, họ đă có một Sagan xương thịt, nhạy cảm sinh động, sôi nổi điên cuồng, hoang đàng khả ái, hiện thân thời đại. Luôn luôn ham sống và ham viết, luôn luôn yêu văn chương. Bà chẳng lưu tâm ǵ đến chính trị khiến Sartre tự hỏi ḿnh có quá chính trị không! Sagan đă giúp những năm cuối đời của Sartre vui vẻ, bà chở Sartre trên xe phóng đi ăn đi chơi, và họ cười đùa vô tư như học tṛ. Quyển Avec mon meilleur souvenir (Kỷ niệm đẹp nhất của tôi) ra năm 1984, Sagan viết về Sartre lời lẽ trân trọng yêu qúy, kể lại những thông đồng giữa hai tài danh thế kỷ XX, không khoe khoang, chỉ khiến người đọc thích thú say mê trước đầu óc, tâm hồn và chữ nghĩa riêng của mỗi người.
Sagan là một Star thực sự, một hiện thân huy hoàng cho văn học Pháp, nẩy lửa và u hoài. Là người trí tuệ, lễ độ, tế nhị, Sagan đưa ta vào căn pḥng tưởng tượng, hào phóng thảnh thơi. Mọi sinh hoạt của bà đă nuôi nhiều cột báo. Người ta viết về bà h́nh ảnh tiểu thuyết gia ăn chơi, đi chân trần, phóng xe, nhậu nhẹt. Nhưng Sagan bất cần những ṭ ṃ kiểu đó, và luôn luôn trả lời minh bạch, thẳng thắn không gian lận về chính ḿnh và thời ḿnh sống.
Sagan có hai đời chồng, năm 1958 với éditeur Guy Schoeller lớn hơn 20 tuổi, 2 năm sau ly dị; 1962 bà tái giá và có con trai tên Denis, với Robert Westhoff điêu khắc gia người Mỹ. Năm sau ly dị. Từ đó bà sống độc thân tới khi chết.
Văn: Sagan quan trọng hơn tác phẩm, nổi tiếng hơn các nhân vật của bà. Sagan tiêu hao sức lực trong cái trái nghịch đời ḿnh: sinh hoạt nhộn nhàng với xă hội thượng lưu bên ngoài và nỗi cô đơn không cùng bên trong… Bernard Frank (nhà văn, bạn thân của Sagan) cho rằng Sagan đẩy nhục cảm vào triết lư hiện sinh, người khác bảo Sagan đặt “một chút mặt trời trong nước lạnh” (Tên quyển tiểu thuyết khác của Sagan. Khi phim này chiếu ở miền Nam, dân VN thêm “một chút mặt trời trong ly nước lạnh!). Thường những cuộc t́nh tay ba, người t́nh t́m cách tự đày ải như chỉ có ḿnh mới biết yêu thực sự. Nhân vật cô đơn nhưng không om ṣm về sự hiện hữu đáng lo âu của ḿnh. Con người sống qua ngày, chán chường, không mục đích, giải quyết nhàn cư bằng những mưu mẹo t́nh trường, những hành vi táo bạo, lao ḿnh vào cuộc truy hoan. Có lẽ Sagan quen sống giàu sang, nhân vật bà chẳng quan tâm đến vật chất. Bà tô hoạ t́nh cảm nhân vật như giới đàn anh tô hoạ cá tính. Sagan không phải tiểu thuyết gia của cái sống bần hàn cực nhọc mỗi ngày, bà diễn tả nếp sống phơi phới tự do khiến phát thèm ngỡ là tưởng tượng. Bà rất riêng lẻ trong thời ấy. Những người quan niệm nhà văn phải im lặng đau khổ, viết nhưng đừng sống, th́ không ưa bà, cho văn bà là âm nhạc nhỏ “petite musique”, lối mỉa mai loại văn không có ǵ đáng kể. Dĩ nhiên bị chê th́ chẳng ai vui, ngay cả Sagan xem đời là một cuộc chơi, bà tuyên bố Cứ nghe nói măi về « âm nhạc nhỏ », tôi tự nhủ « mang một ít Wagner vào đấy » . Bù lại, nhà văn Francois Mauriac, (1885-1970: năm 1926 được giải nhất về tiểu thuyết Viện Hàn Lâm Pháp; 1933 được bầu vào Viện Hàn Lâm; 1952 được Nobel văn chương), được mệnh danh và cũng tự nhận ḿnh là « nhà văn Công giáo », gọi Sagan là “tiểu quỷ duyên dáng”. Và Emile Henriot (1889-1961, nhà báo, nhà phê b́nh văn học, nhà thơ, nhà văn, được bầu vào viện Hàn Lâm năm 1945) gọi Buồn ơi chào mi là “kiệt tác nhỏ vô sĩ tàn ác”.
Văn Sagan thuộc loại cổ điển, câu ngắn, dễ dăi không trau chuốt bóng bẩy, thẳng thắn, hờ hững bất cần, cá tính mạnh, nhẹ nhàng lịch lăm, chuyển tải trực tiếp rung cảm của tác giả sang độc giả. Nhẹ như khói thuốc, khói cần sa ma túy. Sagan chẳng tha thiết cái mới mẻ. Viết v́ thích viết. Không phân vân ba trăm năm sau có ai dư nước mắt khóc ḿnh không, cái đó không ám ảnh bà. Các nhà đạo đức lớn quan niệm viết là vẽ lại quang cảnh tinh thần, nhất là tâm hồn ḿnh. Sagan càng lúc càng đi vào hướng đó, có tài miêu tả những tiểu tiết ít ai để ư với giọng phơn phớt, chủ yếu luôn luôn giải phóng ràng buộc đạo lư. Sagan thành công phát hoạ thế giới nho nhỏ một nhóm người với giọng châm chọc nhẹ nhàng luôn luôn chính xác, cùng lúc hư hư thực thực có chất thơ, vui buồn lẫn lộn, nhiều khi khiến cuộc đời thành phi lư.
Sagan sống đời phong phú, xa hoa, trụy lạc, liều lĩnh, khi mạo hiểm cuộc đời, ḿnh tin chắc sẽ không mất nó, chính quan niệm sống này đă tạo huyền thoại Sagan, là một trong số ít nhân vật gây được tĩnh từ do tên ḿnh, saganien, những kẻ theo Sagan, và saganesque, phong cách Sagan. Nhiều khi bà viết theo đơn đặt hàng v́ tiền nhuận bút đă lấy tiêu trước hết rồi. Có phải nhà văn nào mỗi lần viết cũng nặn ra một tác phẩm lớn đâu, nên nhiều quyển bị cho là hời hợt và về sau này người ta hầu như chẳng đọc Sagan, nhưng mỗi quyển mới ra hay tái bản đều được báo chí và công chúng lưu tâm và bán chạy. Có phải để trả giá cho tăm tiếng của bà?
Những năm 60 Sagan bước vào lĩnh vực sân khấu, vở Château en Suède (Lâu đài ở Thụy Sĩ) nổi tiếng tương đương Buồn ơi chào mi trong tiểu thuyết. Thập niên sau bà thử đạo diễn điện ảnh nhưng hoàn toàn thất bại. Thập niên 80, để chứng tỏ cho người nói bà chỉ giam ḿnh trong một môi trường, một thời đại ngắn ngủi, là sai, Sagan cho ra đời tác phẩm dài hơi, như La femme fardée (Người đàn bà dồi phấn), chuyến du thuyền sang trọng nhóm khoảng chục người. Khi gặp cuồng phong, mỗi người lộ rơ chân tướng, cái nhỏ nhặt bủn xỉn cũng như ḷng bao dung vị tha… Hay De guerre lasse (Cuộc chiến chán chường), bối cảnh 1942 tổ chức trốn Nazis… Chuyện t́nh tay ba sôi nổi nghịch cảnh.
Ba mươi năm sau Bonjour Tristesse, Sagan nói về văn bà: “Tôi hiểu rơ tiểu thuyết của ḿnh. Tôi chẳng có ǵ phải xấu hổ cả, đó không phải loại văn chương tồi mà là việc làm lương thiện. Nhưng tôi biết đọc. Đă đọc Proust, Stendhal... Những người như vậy sẽ làm bạn thôi khoác lác”.
Không biết những người không ưa thích Sagan v́ bà khuynh tả, ủng hộ phe Xă Hội dù không vào đảng, và là bạn thân của Tổng Thống François Mitterrand (Sagan cho Mitterrand là người bạn lư tưởng, duyên dáng. Giữa nhà văn và Tổng thống t́nh cảm nảy nở như cú sét, nuôi dưỡng bởi sự thông minh tuyệt vời của mỗi người), hay v́ thói hút xách. Bà đă nhiều lần bị án tù treo và phạt vạ v́ tiêu thụ và tàng trữ bạch phiến. Bà nói bà có quyền hủy hoại đời ḿnh miễn không hại ai, rằng pháp luật đặt ra là để thích ứng với con người chứ không ngược lại… Bạn bà hầu hết tiếng tăm, đă kư tuyên ngôn ủng hộ Hăy kết án chúng tôi cùng với Sagan. Bà quỵt thuế bị phạt 1 năm tù treo, bạn bè và kẻ ái mộ phản đối: Sagan thiếu tiền nhà nước, nhưng nhà nước thiếu Sagan nhiếu hơn nữa!
Về phần Sagan, với bản tính tự do bất khuất, năm 1960 đă kư Manifeste des 121 bảo vệ quyền không phục tùng, trong chiến tranh Algérie; năm 1971 kư Manifeste des 343 ủng hộ nữ quyền tự do phá thai.
Ngoài giải Critiques tháng 5 năm 1954, năm 1985 Sagan được giải Prince-Pierre-de-Monaco cho toàn bộ tác phẩm. Không được giải lớn lao nào khác.
Sagan và Việt Nam: Theo Nguyễn Văn Lục, HL 79, “Cuốn sách của Nguyễn Nam Châu, Những Nhà Văn Hoá Mới đă mở cửa chào đón Sagan vào VN, từ đó mà Sagan nổi tiếng”. Với bản dịch của Nguyễn Vỹ và nhiều bài báo viết về Sagan. Thời đó báo thường đăng truyện mấy cậu ấm phóng xe “phom phom”, hút thuốc ph́ phèo, vẻ cố t́nh lăng tử. Ảnh hưởng Sagan. Thật ra Sagan cũng chỉ nổi tiếng trong phạm vi nhất định thế giới văn chương, trí thức và sinh viên. Nhưng chính nhờ phim Bonjour tristesse Otto Preminger thực hiện với các tài tử Deborah Kerr, Mylène Demongeot và Jean Seberg, Sagan mới thực sự đi vào đông đảo quần chúng. Vốn quen và yêu văn hoá Pháp, dân Việt Nam hân hoan ngỡ ngàng đón nhận bầu không khí cực kỳ mới mẻ quyến rũ của Sagan. Quen với giáo dục Khổng giáo, tinh thần tự do của Cécile gây thèm muốn nơi giới trẻ, các cô muốn được cái bản lĩnh Sagan gợi ra mà không dám nói, cũng chẳng theo được. Đó là những năm Hippy, những năm chiến tranh bắt đầu leo thang, sinh viên kẻ c̣n nhà trường, kẻ ra chiến địa… Giới trẻ bị bế tắc. Sau lưng hăy c̣n cụ Khổng, trước mặt là chiến tranh, họ lo “chạy trốn về phía trước”. Hippy th́ chỉ một số ít đua theo thời, cùng lắm cũng chỉ là ăn bận hoa hoè kệch kỡm, tóc phủ vai, lê thê tụm năm tụm ba rồ xe máy ồn ào. Cái mới mẻ Sagan bày ra cao cả hơn, lặng lẽ mănh liệt, là một ước ao không dễ thực hiện, kéo giới trẻ lên một cấp tư duy mới, suy nghĩ về ḿnh, về người và về chuyện sống c̣n. Và từ đó, Sagan nhập vào xương thịt, không nhắc và có thể có người không biết Sagan, vẫn rất thường dùng tiếng “buồn ơi chào mi” trong cả hai nghĩa: đón tiếp và từ giă nỗi buồn.
x
Mất ngày 24 tháng 9 năm 2004 v́ nghẹt đường hô hấp, ngày 28 Sagan được chôn cất trong nghĩa trang nhỏ gần làng sinh trưởng, nhiều nhân vật chính quyền đưa tiễn tuyên bố ca ngợi tiếc thương. Nữ tài tử điện ảnh Brigitte Bardot mỉa mai “vậy mà khi Sagan c̣n sống trong khó khăn th́ chẳng ai cục cựa ngón tay giúp đỡ!”.
Trong bài Gần xa, Sagan, nhà phê b́nh Đặng Tiến viết tại Việt Nam đối với thế hệ thời 1954 th́ “Sagan là gương mặt thân thuộc, thậm chí thân thương”. Bởi v́ dân Việt Nam đọc và sững sờ ái mộ. Bên Pháp giới phê b́nh và bảo thủ sững sờ kết án. Giới trẻ hai nơi tôn bà thần tượng. Nhưng cũng như tại Việt Nam, thế hệ sinh thập niên 60 -70 chẳng mấy ai đọc Sagan, dù vậy họ đều nhắc đến Sagan với ḷng trân trọng. Nếu người ta không đọc hay đă quên tác phẩm viết của Sagan, không ai quên truyền thuyết về bà - người biết tạo nghệ thuật sống cho riêng ḿnh, trước hết là ḿnh, thoát khỏi khung thời đại.
Dù những năm cuối đời túng thiếu bịnh hoạn, không bao giờ Sagan tỏ ư hối tiếc về cách sống phóng đăng của ḿnh, vẫn luôn luôn ham sống. Sagan đă tự giới thiệu trong Tự Điển Văn học Hiện Đại Pháp như sau: “Chào đời năm 1954 với quyển tiểu thuyết mỏng, Buồn ơi chào mi gây công phẫn cả thế giới. Sau một đời và một tác phẩm vừa dễ chịu vừa cẩu thả như nhau, sự ra đi của tác giả chỉ gây công phẫn cho chính bản thân tác giả thôi”.
Sự ra đi của Sagan gây công phẫn cho chính bà v́ đến giây phút cuối cùng bà vẫn không muốn chết. Người con gái trẻ tiền vô nhiều triệu dễ dàng và sợ bóng đêm. Người đàn bà luống tuổi không xu dính túi đối diện với âm u huyệt mộ. Dân Pháp xúc động ngẩn ngơ. Báo chí đă đổ bao nhiêu mực khi bà sống, th́ ngày bà nằm xuống mực cũng tốn rất nhiều thay nước mắt tiếc thương một con người tài hoa, một con người rất thật.
Buồn ơi chào mi !
MIÊNG
Paris, Octobre 2004.
* À peine défigurée (trong tuyển tập La Vie Immédiate, 1935), nguyên văn và dịch sát nghĩa :
Adieu tristesse
Bonjour tristesse
Tu es inscrite dans les lignes du plafond
Tu es inscrite dans les yeux que j’aime
Tu n’es pas tout à fait la misère
Car Ales lèvres les plus pauvres te dénoncent
Par un sourire
Bonjour tristesse
Amour des corps aimables
Puissance de l’amour dont l’amabilité surgit Comme un monstre sans corps
Tête désappointée
Tristesse beau visage
Paul Eluard
Buồn ơi vĩnh biệt
Buồn ơi chào mi
Mi được viết trong các đường trên trần nhà
Mi được viết trong đôi mắt ta yêu
Mi không hoàn toàn là sự khốn cùng
Bởi đôi môi cằn cỗi nhất tố giác mi
Bằng một nụ cười
Buồn ơi chào mi
Mối t́nh của những thân thể đáng yêu
Mănh lực của t́nh mà sự khả ái hiện ra
Như quái vật không thân thể
Với cái đầu chán nản
Và khuôn mặt đẹp nỗi buồn
________________________________________
[1] Tên bản dịch của Lê Huy Anh, 20 năm Văn học dịch, Nguyêơn Văn Lục, HL79
[2] Tên bản dịch 1959 của Nguyễn Vỹ, Nguyêơn Văn Lục đă dẫn
[3] Có nhiều tên sách Quỷ Trong Tim, Diable au Coeur. Ở đây nxb muốn đồng hoá trường hợp Sagan với nhà văn chết trẻ Raymond Radiguet (1903-1923), đă xuất bản quyển Diable au corps, Quỷ Trong Thân vào năm 17 tuổi, chuyện t́nh giữa cậu con trai và người đàn bà có chồng, lớn hơn cả chục tuổi. Quỷ Trong Thân cũng gây sửng sốt hồi đầu thế kỷ, nằm trong Collection Les Grandes Classiques.
[4] 8000 bản tháng 5-1954; 45.000 bản tháng 9; 100.000 bản tháng 10; 200.000 bản tháng 12 (1954). Năm năm sau, Bonjour Tristesse đă bán 4 triệu rưởi quyển trên khắp thế giới (tại Hoa Kỳ 1 triệu). Hiện nay vẫn c̣n bán.