VÀI  Ư  TƯỞNG  VỀ  PHÊ  B̀NH

 

Phê b́nh văn học là loại hoạt động khó khăn và gian nan. Học rộng chưa đủ, thông minh vẫn bất cập nếu thiếu trực giác cộng năng khiếu thẩm mỹ, và bao nhiêu trường phái phê b́nh với phương pháp tiếp cận vẫn không gói chụp được một tác phẩm mới lạ độc đáo, ấy là chưa nói đến kiệt tác của thiên tài. Nếu ta t́m một ngụ ngôn tiêu biểu cho giới phê b́nh, có lẽ truyện Bọn Mù Sờ Voi là thích hợp nhất... Mời các bạn có quan tâm đến phê b́nh văn học đọc chơi vài ư tưởng và nhận định sau đây.

 

CHÂN  PHƯƠNG

 

Un excellent critique serait un artiste qui aurait beaucoup de science et de goût, sans préjugés et sans envie. Cela est difficile à trouver. VOLTAIRE

Một phê b́nh gia xuất sắc phải là một người nghệ sĩ giàu kiến văn với khiếu thẩm mỹ, không định kiến và ganh tị. Đây là thứ khó gặp được.

 

Le critique n’est qu’un homme qui sait lire, et qui apprend à lire aux autres.  SAINTE -BEUVE

Nhà phê b́nh chỉ là một người biết đọc, và dạy cho người khác đọc.

 

Les critiques sont des spectateurs ou des lecteurs dont la vision est mieux au point que la vision commune et qui enseignent à percevoir, c’est-à-dire à recréer la réalité de l’oeuvre.  La critique est la vision d’une vision. Ramon FERNANDEZ

Các nhà phê b́nh là những khán giả hoặc độc giả có độ nh́n đúng hơn cách nh́n của thế gian để chỉ dạy cách cảm thụ - nghĩa là tái tạo thực tại của tác phẩm . Phê b́nh là cách nh́n về một cách nh́n.

 

L’honneur du critique est de comprendre, et son talent de faire comprendre ce qu’il a compris. Dans le parfait critique, ceux qui aiment un ouvrage devraient trouver une raison décisive de le préférer; et ceux qui le détestent une raison non moins decisive de le hair. André SUARÈS

Niềm vinh dự của nhà phê b́nh là thấu hiểu, và tài năng phê b́nh là truyền đạt được sự hiểu biết  của ḿnh. Đọc một nhà phê b́nh chuẩn mực, những kẻ thích một tác phẩm sẽ t́m thấy nguyên do quyết định dựa vào đó họ có thể hâm mộ nó; c̣n những ai không ưa nó cũng t́m ra nguyên do không kém phần quyết định để ghét bỏ nó.

 

Juger ne va point sans impertinence, ni s’abstenir sans lâcheté. Puisqu’il faut donc juger, jugeons. ÉTIEMBLE

Phê phán th́ khó tránh khỏi hỗn xược, mà không phê phán th́ hèn nhát. Bởi b́nh phẩm là bắt buộc, ta hăy phẩm b́nh. 

 

The critic is an epistemologist. This is to say that the distances between himself and the text are of themselves fertile and problematical. (...) There are obstacles and opacities to be overcome or to be sharply delineated between himself and the text. (...) He establishes and argues distances in order to penetrate. He widens or narrows the aperture of vision so as to obtain a lucid grasp.George STEINER

Phê b́nh gia là một nhà tri thức luận. Nói thế nghĩa là giữa ông ta và văn bản có những khoảng cách  màu mỡ và lắm vấn đề.(...)  Có các chướng ngại và các vùng mờ tối cần vượt qua hoặc phân biệt rơ nét giữa ông ta và văn bản. (...) Nhà phê b́nh thiết lập và  biện giải các khoảng cách để mà thâm nhập. Ông ta mở rộng hay thu hẹp khẩu độ tầm nh́n để đạt được sự lĩnh hội tường minh.

 

L’activité critique doit compter avec deux sortes de rapports: le rapport du langage critique au langage de l’auteur observé et le rapport de ce langage-objet au monde. C’est le “frottement” de ces deux langages qui définit la critique. Roland BARTHES

Hoạt động phê b́nh cần chú ư đến hai loại quan hệ: quan hệ giữa ngôn ngữ phê b́nh với ngôn ngữ của tác giả và quan hệ của ngôn ngữ-khách thể ấy với thế giới. Phê b́nh được định nghĩa qua sự "cọ xát" giữa hai ngôn ngữ đó. 

 

 A critic is a man who knows the way but can’t drive the car. Kenneth TYNAN

Nhà phê b́nh là kẻ rành đường nhưng chẳng biết lái xe.

 

Critics are like eunuchs in a harem; they know how it’s done, they ‘ve seen it done everyday, but they are unable to do it themselves. Brendan BEHAN

Đám phê b́nh gia cũng tựa bọn hoạn quan giữa chốn cung tần; họ biết cách làm chuyện ấy, họ chứng kiến chuyện ấy diễn ra từng ngày, nhưng họ bất lực không làm chuyện ấy được. 

 

Writing criticism is to writing fiction and poetry as hugging the shore is to sailing in the open sea. John UPDIKE

Viết phê b́nh so với viết văn làm thơ cũng giống kẻ đi thuyền sát bờ so với người dong buồm ra khơi lộng.

 

An author of talent is his own best critic – the ability to criticize his own work is inseparably bound up with his talent: it is his talent. Graham GREENE

Một tác giả tài năng là nhà phê b́nh đúng nhất về chính ḿnh - năng lực phê b́nh tác phẩm của ḿnh không thể tách khỏi tài năng: đó chính là tài năng của tác giả.

 

Peut-être faut-il revenir au plaisir que donnent les arts qui ne sont pas du langage pour être et rendre sensible à la littérature, pour apporter au lecteur forme et signification gardées vivantes… Que la critique, comme l’art, accepte d’accéder à la vérité par d’autres chemins que la science, et les modestes coquillages garderont le bruit de la mer immense. Jean-Yves TADIÉ

Có lẽ ta phải quay về với lạc thú do các nghệ thuật mang đến ( ngôn ngữ không làm nên các nghệ thuật này) để cảm thụ và truyền cảm văn học, trao cho độc giả h́nh thức và ư nghĩa luôn sống động...Phê b́nh, cũng như nghệ thuật, nên bằng ḷng t́m đến sự thật qua những lối đi khác với khoa học, và những vỏ ṣ khiêm tốn sẽ cất giữ âm thanh của biển cả bao la.

 

CHÂN PHƯƠNG tuyển dịch