Có lẽ để xoa dịu chấn thương lịch sử sau Nội Chiến, bang Virginia hôm nay đề cao sự Thương Yêu.

MỘT CHUYẾN DU XUÂN - 4 A

Rời Mount Vernon, chúng tôi tiếp tục ngược dòng lịch sử Hoa Kỳ đi thăm thuộc địa xưa, nơi lập nghiệp của những di dân đầu tiên từ Anh quốc. Phải lái hai tiếng về hướng Nam để đến Williamsburg –tiết mục chính của chuyến du xuân này. Lại xa lộ 95 dưới bầu trời Virginia, một tiểu bang đang hồi phục sau khủng hoảng 2008 chủ yếu nhờ vào kinh doanh du lịch và nhà đất. Nửa chừng, tôi rời xa lộ vào thẳng Richmond, theo đường Main Street thăm khu phố cũ quanh đồi Capitol.

Chiều thứ bảy, downtown vắng hoe. Lèo tèo vài du khách chụp ảnh tòa quốc hội tiểu bang. Lợi dụng ngày xuân nắng ấm, có lẽ dân chúng đã kéo nhau đi chơi xa. Nếu không am tường lịch sử, ta không thể nào hình dung được vai trò Richmond xưa kia. Khoảng 150 năm trước, nơi đây từng là thủ đô của chính phủ ly khai trong cuộc Nội Chiến dưới sự cầm quân của hai danh tướng Lee và Jackson chống cự lại liên minh phương Bắc của tổng thống Lincoln cùng đại tướng Grant. Khi thua bại, quân binh tháo chạy và thiêu đốt gần như toàn bộ Richmond vào tháng 4-1865.

Ngày nay tất cả di tích chiến cuộc đã vào yên nghỉ trong các viện bảo tàng. Dọc theo bờ sông James, khu phố Canal Walk được tái thiết tráng lệ nhằm thu hút du khách. Ngắm các nhà cao tầng lóng lánh thủy tinh với những cửa hàng tiệm ăn sang, đâu ai biết nơi đây từng là chợ buôn nô lệ hàng đầu khi tàu thuyền nhốt đầy dân da đen thường xuyên cặp bến.

Tòa nhà Quốc Hội Tiểu Bang Virginia tại Richmond do chính Jefferson phác họa mô hình.

Sau một vòng nhìn ngắm đại khách sạn Jefferson cùng các tượng đài Robert Lee và “Stonewall” Jackson – đây là vài biểu tượng cho chính sách hòa giải của Washington DC khi các lãnh tụ ly khai miền Nam vẫn được tôn vinh – tôi lại ra xa lộ 95 rồi đổi qua xa lộ 64 về Williamsburg.

Ai muốn tìm hiểu lịch sử Hoa Kỳ đều phải thăm hai tiểu bang Virginia và Massachusetts. Virginia là vùng đất thuộc địa nơi di dân Anh khai hoang lập ấp trước tiên; còn Massachusetts là cái nôi của cuộc khởi nghĩa chống lại chính sách thuộc địa. Là dân Boston, tôi khá am tường những địa điểm từng diễn ra các cuộc biểu tình hay đụng độ vũ trang của giai đoạn đầu cách mạng ở Massachusetts. Chợt nhớ vào năm 2007 khi dân Mỹ kéo về khu Tam Giác Lịch Sử để chào mừng nước Mỹ được 400 tuổi, tôi đã dự định thăm Virginia nhưng sau đó bận việc không đi được. Nay nhân cơ hội thăm Washington DC, tôi tiện đường làm chuyến viễn du có thêm bạn đồng hành về quá khứ Virginia.

Khi đến nơi dọn hành lý lên phòng khách sạn xong là sắp chiều hôm, chúng tôi lại ra chợ để nhìn ngắm khu phố xưa của Williamsburg. Cuộc tham quan bắt đầu tại Merchants’ Square – Quảng trường Thương Nhân – nơi tập trung mọi cửa hàng cho các du khách đi dạo và mua sắm. Khi ấy màn đêm vừa buông và ánh sáng đèn đường soi bóng bộ hành trên các lối đi lót đá giữa những hàng quán được xây cất theo phong cách thuộc địa. Chúng tôi có cảm giác đi lạc vào quá khứ , một kinh nghiệm khá thú vị như kẻ đang diễn xuất trong một phim lịch sử xa xăm.

Williamsburg, Jamestown, Yorktown là ba góc của Tam giác Lịch sử / Historical Triangle phía đông-nam Virginia, nơi đã diễn ra những sự kiện quyết định trong lịch sử Hoa Kỳ. Nhờ tình cờ thời thế một phần , Tam giác Lịch sử nằm gọn trên bản đồ tiểu bang Virginia. Địa lý rất thuận tiện cho kẻ lái xe vì Williamsburg chỉ cách Jamestown hoặc Yorktown khoảng chục cây số và du khách có thể tham quan cả ba nơi trong một, hai ngày. Di dân định cư trên tân lục địa xây làng xã đầu tiên ở Jamestown; còn Yorktown là địa điểm quyết định của Cách mạng Hoa Kỳ khi nghĩa quân đánh bại quân lực Hoàng gia Anh buộc tướng Cornwallis đầu hàng.

MERCHANTS’ SQUARE – khu chợ gồm các cửa hàng đặc sản và thương hiệu sang.

Từ một thị trấn có dân số vài nghìn mà phân nửa là nô lệ da đen với các chợ phiên, quán rượu giải khuây thợ thuyền và thương nhân trong vùng cho đến khi trở thành trung tâm văn hóa – chính trị khi Đại học Hoàng gia College of William and Mary được sắc chỉ thành lập năm 1693 (đây là đại học thứ hai trên đất Mỹ chỉ sau Harvard ra đời năm 1637),Williamsburg - tên đặt nhằm tôn vinh vua Anh William III - trở thành thủ phủ thuộc địa Virginia năm 1699.

Sang tk.18 song song với việc hình thành các thành phần đại địa chủ hay thương nhân giàu có nhờ trồng trọt, nhất là thuốc lá, thuộc địa Virginia cũng chứng kiến sự ra đời của phong trào khởi nghĩa lan rộng. Năm 1765, một lãnh tụ địa phương là Patrick Henry đã diễn thuyết chống chính sách sưu thuế của mẫu quốc Anh ở Williamsburg; tại đây cũng là nơi tổ chức Hội Nghị đầu tiên qui tụ các đại diện cuộc khởi nghĩa vào năm 1774. Đến 1780, thống đốc cách mạng Thomas Jefferson quyết định dời đô về Richmond cho tiện việc phòng ngự chống lại quân lực hoàng gia Anh. Kể từ đó, thủ phủ xưa sa sút, chìm khuất dưới bụi cát tháng năm cho đến 1920 khi Rockefeller Junior - kẻ kế nghiệp nhà kinh doanh dầu hỏa số một thời đó, thăm viếng Williamsburg và bỏ tiền túi tài trợ cho dự án phục hồi toàn bộ di tích lịch sử này.

Vừa ăn tối tại một quán Nhật trên đại lộ Richmond tấp nập hàng quán đón mừng đạo binh du khách mùa xuân, chúng tôi vừa phác thảo chương trình cho ngày mai – chắc chắn là một ngày dài hào hứng từ sớm tới khuya với bao nhiêu là nơi chốn kỳ thú để tham quan.

Hôm sau rời Marriott Courtyard, tôi lại lái về khu phố cổ cho các bạn chụp ảnh giữa thị xã đã được phục chế lại như hai thế kỷ trước. Nhờ có chỉ nam du lịch bỏ túi, chàng tour guide lại hăng say thuyết minh –

Một du khách chụp chung với nhân viên hóa trang mặc y phục thuở xưa.

Do nhà tỉ phú Rockefeller tài trợ và giám sát công trình, đầu tiên là tửu quán Raleigh phục hồi hoạt động năm 1932, sau đó dinh cơ Thống đốc cùng tòa nhà Quốc hội cũng được tái thiết không khác xưa. Khi được nữ hoàng Anh là Elizabeth II ghé thăm năm 1957, Williamsburg hồi sinh hoàn toàn và trở thành đại trung tâm của du lịch văn hóa ở Mỹ với hơn ba triệu du khách mỗi năm. Cho đến nay, hàng trăm kiến trúc thời thuộc địa – công sở, tư thất, hàng quán, khách điếm, kho hàng, chưa kể nhiều khu vực hoa viên, đường xá – đã được phục chế tối đa theo nguyên dạng ngay trên nền đất xưa nhờ công trình sư William Perry cùng đội ngũ các nhà kiến trúc với khảo cổ đã sưu tầm tham khảo các loại hồ sơ như bản vẽ, địa đồ, thư khố ở Hoa Kỳ hoặc tận châu Âu.

Người gia nhân da đen này đóng vai xà ích kiêm nô lệ trên cổ xe ngựa đúng mẫu.

Thêm một điều ngoạn mục khác là trang phục thời thuộc địa mà các nhân viên phục vụ khu di tích phải mặc vào người mỗi ngày để tiếp đón du khách và các thày cô hướng dẫn từng đoàn học sinh ôn tập tại chỗ bài học lịch sử lập quốc. Nếu lưu lại nhiều ngày, khách du ngoạn có thể dự các phiên tòa thuộc địa được dàn dựng lại như phim trường sống động trong khi đám trẻ con được tham gia các sinh hoạt nội trợ như dọn quét, giặt giũ... trong một tư gia đang diễn lại vở kịch quá khứ.

Nhưng Jamestown đang chờ đợi và chúng tôi phải từ giả Williamsburg, dù vẫn tranh thủ ghé thăm đại học xưa William and Mary với giảng đường Phi Beta Kappa – Hội Sinh Viên Thủ Khoa sáng lập ở đây cuối năm 1776.