Nhà văn nghĩ ǵ, làm ǵ mùa hè này. Tṛ chuyện với Chân Phương

 

Phan Nhiên Hạo: Chào anh Chân Phương. Cuộc sống của anh mùa hè này ở Boston có ǵ vui, buồn, đang bận rộn chuyện ǵ?

CP: Cuối tháng 4 vừa qua tôi mua được một ngôi nhà trên đảo Hog Island cách Boston phía đông nam khoảng 25 dặm đường bộ; (nếu đi phà từ Boston ra chỉ mất khoảng nửa tiếng và có thể thưởng ngoạn phong cảnh biển trời quanh cảng Boston Harbor). Từ đó tôi khá bận rộn với cái beach house này v́ phải mua sắm bày biện và sắp xếp lại bao nhiêu là sách báo chở từ Cambridge ra đảo,chưa kể công việc vườn tược với mảnh sân nhỏ trước nhà. Tôi vẫn giữ lại căn hộ cũ để mỗi tuần về đó lang thang các quán rượu, tiệm sách khu Harvard Square và theo dơi sinh hoạt văn hóa qua sách báo mới in hoặc phim kịch các thứ. Ngắn gọn mà nói, tôi đang phân thân giữa hai lối sống cũng như hai nhịp độ sinh hoạt giữa phố chợ văn minh và đảo biển thanh vắng.

   Về lối sống đô thị tôi chắc Hạo cũng chẳng lạ ǵ, nên tôi sẽ thuật lại đôi điều về niềm vui ngoài đảo trong mùa hè này. Những ngày nắng đẹp tôi lái xe hoặc dùng xe đạp đi ra băi tắm cách nhà một dặm để tắm nắng ( nước biển c̣n lạnh nên ít người bơi lội) và đọc sách. Băi Nantasket dài độ 5 cây số, nếu có thêm mấy hàng dừa với thùy dương th́ sẽ khá giống Nha Trang. Đây là một băi tắm có tiếng trong vùng v́ không xa Boston, lại thêm cát sạch nước trong nên mùa hè tấp nập du khách cũng như dân địa phương đến nghỉ mát. Tôi tránh ra đây lúc weekend nhộn nhịp và lợi dụng các buổi tương đối vắng người để thư nhàn hay đọc sách trước trùng khơi mênh mông…

   Cùng với các tạp chí mới, hai quyển sách theo tôi ra biển mấy hôm nay là cuốn phê b́nh văn học của Martin Amis, The War against Cliché và tiểu thuyết Windows on the World , (bản dịch tiếng Anh) của nhà văn Pháp Frédéric Beigbeder. Xin có ít lời về tiểu thuyết lư thú này; tác giả lấy biến cố 9-11 ở New York làm bối cảnh, các nhân vật chính là người cha với hai con trai bị kẹt từ 8:30 đến 10:29 giờ sáng trong nhà hàng Windows on the World trên tầng 107 của một Twin Towers. Mỗi chương tiểu thuyết trần thuật  một phút của buổi sáng cuối của ba cha con và các thực khách có cùng số phận. Bằng ng̣i bút tả chân pha lẫn phong cách ghi chép tư liệu, tác giả giúp người đọc sống lại cái biến cố kinh hoàng ấy. Một chi tiết cuối, Beigbeder đă viết cuốn docu-fiction này để tưởng niệm 2,079 nạn nhân của ngày September Eleventh.

   Một hobby khác của tôi từ khi ra ở đảo nhỏ này là đọc báo địa phương để t́m hiểu về dân t́nh và sinh hoạt thường ngày ở vùng biển này, nhờ đó biết được nhiều chuyện mới lạ. Chẳng hạn giai thoại về lăo Fred…82 tuổi, già nhất trong đám ngư phủ ở đây, nhưng  vẫn chưa hưu trí. Những hôm đẹp trời lăo thả ghe chài đi thăm ba trăm (!) cái rọ sắt dưới đáy biển để vớt bắt tôm cua, nhất là loại tôm rồng (lobster) đặc sản New England…C̣n nhiều chuyện khác; tôi dự định sẽ khảo cứu thêm sách báo để viết một bài kư về khu vực, đặc biệt về thị xă Hull và vịnh Hingham Bay  quanh chỗ ở mới của ḿnh.

  Không c̣n ǵ lư tưởng bằng những ngày hè đẹp trời ở biển với cà phê thơm đậm buổi sáng cạnh trang sách hay và cốc rượu ngon buổi tối trước màn ảnh nhỏ chiếu một cuốn phim tuyệt tác nếu có thể gạt qua một bên các sự kiện chính trị - kinh tế xáo động mấy tháng vừa qua.  Nhưng con người không thể tránh né thời cuộc, History is back!   

 

Phan Nhiên Hạo: Có thể nói đây là một mùa hè rất “nóng” ở Việt Nam, trong ư nghĩa chính trị, xă hội: những cuộc biểu t́nh phản đối Trung Quốc, vụ án Cù Huy Hà Vũ… Ở ngoài này chắc anh cũng có theo dơi tin tức. Một nhà văn hải ngoại như anh cảm nhận thế nào về những chuyện này? Chúng có liên hệ ǵ đến việc sáng tác của anh không?

   CP: Thành thật mà nói, tuy rằng làm di dân ở Mỹ tôi vẫn cố gắng bám sát tin tức VN và Á Đông. Lâu nay vài quan hệ thân t́nh trong nhóm Bauxite VN và  b áoTổ Quốc vẫn liên lạc và đều đặn cung cấp thông tin “nóng” trong nước cho tôi,  chưa nói những trang mạng mà tôi đọc khá thường xuyên. Điều này cũng b́nh thường thôi, tôi nghĩ về mặt này người nào c̣n có tấm ḷng với quê hương và đồng bào th́ cả trong giấc ngủ cũng bị ám ảnh chứ đừng nói chi ban ngày tỉnh thức!

   Theo dơi sự kiện TQ và vụ án CHHV, tôi có suy nghĩ như sau: T́nh h́nh nóng hiện nay trong nước đă lột mặt nạ tập đoàn Hà Nội; đây là một cơ hội lịch sử cho người Việt thấy rơ chân tướng giả ngụy của họ. Khi đàn áp các cuộc biểu t́nh nói trên, họ đă đánh rơi mặt nạ dân tộc chủ nghĩa mà năm vừa rồi họ đă cố sơn phết tân trang với tuồng hài Ngh́n Năm Thăng Long! Ư thức hệ cộng sản tiêu ma là chuyện đă rồi; mất thêm lá cờ dân tộc đậm đà nước sơn nữa th́ đám phù thủy Ba Đ́nh sẽ t́m đâu ra ma thuật mới để ngụy tạo tính chính thống lịch sử cho họ ?  kinh tế thị trường tự do đang lâm trọng bệnh chăng ?

  Bạo quyền Hà Nội đang ở trong thế liên minh ma quỉ với bạo quyền Bắc Kinh, và những mặc cả trong bóng tối giữa băng đảng yếu với các Bố Già hung ác phương Bắc đă đưa bè lũ Hà Nội vào thế kẹt. Họ chỉ có thể chống trả sự xâm lăng tiệm tiến của Bắc Kinh bằng cách động viên ḷng yêu nước của dân Việt lâu nay đă bị nhiễm độc mất máu v́ bao điều bất măn với cái chế độ công an chuồng trại gớm ghiếc phủ trùm lên giang sơn h́nh chữ S. Với 80 triệu thần dân chỉ biết gục đầu cam phận trong một kiếp sống vừa chán ngấy vừa ô nhục, lấy đâu ra lực lượng để mà sống mái với thiên triều phương Bắc?  Rơ ràng Hà Nội đang lưỡng đầu thọ địch; một bên là ư đồ xâm lược từ Bắc Kinh, một bên là cao trào dân chủ trong nước và trên cả thế giới ngày nay. Để tránh khỏi họa mất nước và khôi phục sức chiến đấu của dân tộc, tập đoàn cai trị phải cấp bách trả lại chủ quyền chính trị và các quyền công dân cho mọi người Việt, nghĩa là nghiêm chỉnh chấp nhận cuộc chơi dân chủ; nhưng làm vậy th́ sẽ mất chức mất quyền và có thể mất đảng hoặc mất đầu ! Đúng là băng đảng Ba Đ́nh đang đối mặt từng ngày với cái nghịch lư nan giải (aporia) nhức óc bể đầu hơn tất cả những vấn nạn ngôn thuyết mà Derrida cùng các môn phái hàn lâm hậu cấu trúc- hậu hiện đại từng phải gỡ rối trước đây. Tóm lại các cố gắng đàn áp, ngăn chặn hiện nay trước làn sóng yêu nước và cao trào dân chủ- ư thức công dân chỉ biểu lộ sự lúng túng của một chế độ về bản chất vẫn không có ǵ thay đổi, vẫn đạp vào mặt người dân như bọn phong kiến ngày xưa.

   Câu hỏi về quan hệ giữa sáng tác cá nhân và thời cuộc đụng vào chỗ tâm đắc đồng thời cũng là nỗi đau trầm tích của tôi. Trong thơ cũng như văn xuôi những ǵ tôi viết ít nhiều đều gắn bó hoặc tương ứng với thời thế, đặc biệt là thế sự VN nơi mà tôi chưa khi nào rời bỏ trong tâm t́nh và nhận thức. Đâu phải chỉ mới mấy tháng hè “nóng” vừa qua, từ khi rời VN ra đi năm 1986 đến nay có thể nói những bài thơ thế sự của tôi là các mảnh chắp nối của bài trường thiên về  thân phận con người thời đại dưới bóng lịch sử, đặc biệt trong đó có lịch sử VN và Á Đông.

 

 

Phan Nhiên Hạo: Những cuộc biểu t́nh phản đối Trung Quốc, lúc mới diễn ra Sài G̣n đi đầu và rầm rộ hơn Hà Nội, nhưng rồi nhanh chóng rơi vào im lặng, trong khi ở Hà Nội biểu t́nh vẫn tiếp tục kéo dài đến nay. Theo anh, đâu là nguyên nhân của t́nh trạng này ? Liệu sự khác biệt của giới trí thức Nam-Bắc có phải là một nguyên nhân, nếu thật sự có những khác biệt ?

CP: Liều mạng trả lời câu hỏi này chắc tôi sẽ bị mấy anh chị trong nước như Phục An, Thận Nhiên, Nguyễn Tấn Cứ, … chê cười “ thằng mù sờ voi”. Xin bạn đọc thông cảm cho những nhận xét cá nhân có tính giả thiết sau đây về hiện t́nh đấu tranh chính trị VN ở hai miền Nam Bắc, tiêu biểu là Sài G̣n và Hà Nội.

V́ sao đợt sóng biểu t́nh ở SG tan biến nhanh ?

 

Theo tôi có một số nguyên nhân lịch sử-xă hội quan trọng hơn là các khác biệt bản chất giữa trí thức Nam Bắc. Có lẽ nó xuất phát từ vài nhóm người tranh đấu kiểu tài tử, tự phát v́ bức xúc trước biến cố mất đất mất đảo…, nhưng không thành phong trào liên tục một phần do thói quen “vô chính phủ” của người dân đă chán ngấy chế độ lâu nay khiến họ không tha thiết lắm với các dự định hoạt động chính trị trường kỳ. Đây có thể là một dạng “anomie”, sự băng hoại của khả năng liên kết trong các cộng đồng nhằm thực hiện những mục tiêu xă hội có ư nghĩa. Một nguyên nhân đáng bàn khác đă lặn vào tâm lư miền Nam là mặc cảm “ ngụy Sài G̣n”, một chấn thương tâm lư tập thể khiến người ta dè dặt trong hành vi dân sự để tránh bị chụp mũ “ diễn tiến ḥa b́nh”, hoặc bị tặng thêm nón cối “ các thế lực thù địch”!

    Cuộc chiến VN kéo dài với những khúc quanh phức tạp của nó đă sinh ra nhiều “bộ     lạc” mới trong Nam. Kể từ ngày nhất thống sơn hà, người Sàig̣n bước ra khỏi cửa là có thể gặp nhiều loại anh hùng: đám mặt trận giải phóng, bọn ba mươi tháng tư, nhóm tập kết, phe nằm vùng, đoàn người nam tiến gồm bộ đội và bắc kỳ mới, ngụy cũ, ngụy mới (có thân nhân nước ngoài), dân ODP sau này quay về gia nhập nhóm việt kiều thời hậu-mở cửa, người gốc Hoa, v.v.  V́ dân số học phức tạp như thế nên sự nghi kỵ, bè phái chủ nghĩa, hội chứng bầy đàn là chuyện thường ngày ở huyện; khó có chuyện “trăm họ một ḷng v́ đại nghĩa” ngoài những lúc rượu vào lời ra bàn luận truyện Tàu nơi quán nhậu.

   Tóm lại, không cần âm mưu CHIA ĐỂ TRỊ của bọn giấu mặt nào đó mà chính lịch sử VN từ 1954 đă sản sinh  ra cái xă hội miền Nam phân hóa ngày nay.

 

  II.        Quan sát và t́m hiểu hơn chục lần biểu t́nh ở Hà Nội từ hai tháng qua tôi có vài nhận xét sau đây:

    - Tại các trung tâm đô thị như Hà Nội , Hải Pḥng…đang h́nh thành một xă hội dân sự tuy chưa có qui mô sâu rộng nhưng đă tạo được liên kết giữa một số nhân sĩ lăo thành với trí thức trẻ (sinh viên, học sinh có ư thức công dân) và quần chúng có nhiệt t́nh trong các giới lao động. Nên nhớ một điều, tập hợp này là nhân dân đă từng đồng cam cộng khổ với đảng cầm quyền từ 1945 nên họ không có mặc cảm chính trị với tập đoàn Ba Đ́nh, và các mồm tuyên giáo cũng như công an văn hóa không thể dễ dàng chụp mũ họ được.

 - Một số lớn trí thức miền Bắc từng có dịp du học ở Liên Xô trước đây cũng như các nước cộng sản Đông Âu cũ nên họ không những hiểu được sâu sắc sự phá sản của hệ thống chuyên chính kiểu Stalin mà c̣n tiếp thu được bài học đấu tranh hợp pháp với nhà cầm quyền. Ư thức chính trị của họ được thể hiện gần đây qua vụ án CHHV và những cuộc biểu t́nh phản đối Bắc Kinh với chiến lược đấu tranh trong ṿng Hiến Pháp VN  và luôn luôn tôn trọng các nguyên tắc dân chủ. Họ có diễn đàn công khai trên internet  được trí thức VN trong và ngoài nước cộng tác, được media thế giới quan tâm, và đă thiết lập được trong chừng mực nào đó tính đối trọng với bộ máy tuyên truyền một chiều của nhà cầm quyền.

 - Thoạt đầu phong trào biểu t́nh nổ ra chủ yếu v́ nỗi bất b́nh tự phát của dân Hà Nội, nhưng trên cơ sở của những ǵ tôi vừa nêu trên các hoạt động tách rời của các nhóm trí thức hoặc các thành phần xă hội khác biệt đă liên kết gắn bó với nhau, tạo nên một “xă hội dân sự mặc nhận” như một bài nhận định mới đây trên Bauxite VN đă phân tích  (xem “Sự khó xử của nhà cầm quyền”, đăng ngày 17 tháng 8, 2011). Không những thế, cái xă hội dân sự này đang từng bước trưởng thành qua diễn tiến đấu tranh hợp pháp bất bạo động, qua những cuộc biểu t́nh vừa phát huy ḷng yêu nước vừa củng cố tác phong  công dân tích cực không c̣n thờ ơ hay gục mặt trước thời cuộc. Phương thức đấu tranh thông minh này càng khiến  nhà cầm quyền và bộ máy đàn áp công an lúng túng chẳng biết đối phó ra sao, trừ vài thao tác trung cổ như đạp vào mặt dân hoặc dùng cơ bắp vũ phu tống người vào xe thùng như gà vịt. Nhưng rơ ràng không thể một sớm một chiều ngăn chặn hay giải tán cái xă hội dân sự đă ra đời một cách hữu cơ và càng ngày càng có ư thức về các quyền chính trị hợp t́nh hợp lư của nó. Cần phải nói thêm, last but not least, cuộc tranh đấu của người dân Hà Nội đang diễn tiến trong bối cảnh phức tạp của t́nh h́nh Trung Đông với sự sụp đổ đồng loạt của nhiều tập đoàn cai trị độc tài đang được cả thế giới và nhân loại bị áp bức theo dơi từng ngày.

    Có phải đây là thời cơ hiếm có cho VN, là THIÊN THỜI giúp cho các phong trào dân chủ- nhân quyền lớn mạnh ? Chỉ biết rằng, theo sự quan sát của những người trong cuộc tại Hà Nội nhận định về các cuộc biểu t́nh nổi dậy từ sự chuyển ḿnh của xă hội dân sự ấy : “ một tiền lệ chưa từng có đă được h́nh thành” (bài dẫn trên). Điều khác biệt giữa Sài G̣n và Hà Nội có lẽ nằm ở điểm này. Trong khi cái khung nền xă hội miền Nam nửa phức hợp nửa băng hoại chưa có thể sản sinh các phong trào đấu tranh dân chủ trường kỳ, ở miền Bắc và đặc biệt tại thủ đô “Thăng Long Ngh́n Năm” bước ngoặt lịch sử đă đến ?         

 

Phan Nhiên Hạo: Anh đang viết ǵ hoặc dự định viết ǵ trong bối cảnh thời sự chính trị và xă hội Việt Nam mùa hè này?

CP: Không cần các nhà lư luận văn học dông dài về khái niệm intertextuality, hằng ngày chúng ta bơi ngụp trong đại dương thông tin, và nếu chưa bị điên dại hay băo ḥa số hóa bắt buộc chúng ta phải lột xác thành một sinh vật liên văn bản. Một ví dụ cá nhân: trong mấy ngày suy nghĩ để trả lời các câu hỏi có liên quan đến VN, tôi đồng thời c̣n bám sát các biến động kinh tế Hoa Kỳ -Âu châu  (với khủng hoảng xă hội bên Anh) và thời sự Trung Đông. Hiện t́nh VN đối với tôi chẳng khác ǵ những nét màu nóng khu biệt trên nền tranh thế giới thắm đậm máu lửa Trung Đông vừa lem luốc sắc đen dầu thô loang dần ở mặt trái bức tranh ( một phần có vụ Hoàng Sa), được chấm phá thêm với các đốm cháy từ các cơn sốt vàng và tiền tệ.  Không riêng ǵ tôi , là những công dân thời toàn cầu hóa suy nghĩ và t́nh cảm từng ngày của chúng ta không thể không cộng hưởng với bản đại ḥa tấu đầy tạp âm này. Trong nỗi buồn vui cộng hưởng này có lúc bức xúc phóng bút tôi viết được ít câu thơ hoặc vài cảm nghĩ; đó là những hạt mầm chờ cơ duyên để hoá thành bài thơ hay bài nhận định sau này. Dự định chưa có chi cụ thể nhưng biết đâu dưới những vùng tiềm thức được cày xới là sự hứa hẹn của một mùa gặt mới (như trong mấy ư thơ của René Char và Seamus Heaney).

   Phần lớn thời giờ nhàn hạ lúc này tôi dành cho việc đọc và trầm tư…Đó là thói quen tôi luyện được qua nhiều mùa hè trước đây. Sau từng chặng dài của hành tŕnh tri thức và sáng tạo người nghệ sĩ cần dừng chân, lách khỏi ṿng quay chóng mặt của thông tin và kiến văn để suy nghiệm và rà soát lại các tọa độ với điểm ngắm tư tưởng cũng như tâm linh của ḿnh. Đó là ư nghĩa mấy chữ mise au point trong tiếng Pháp - người Mỹ gọi là tune-up.

   Nhưng cũng may trong tuần vừa rồi lúc duyệt qua các trang nhật báo và tạp chí tôi gặp được một đoản văn của Ibrahim Al Koni - nhà văn lớn của đất nước đang cháy rực lửa khởi nghĩa. Tôi đă xúc động nhiều khi đọc bài LIBYA: TIẾNG GỌI CỦA BỔN PHẬN trên nguyệt san Le Monde Diplomatique tháng 7-2011. Những suy tư của ông về lưu đày và nỗi nhục vong quốc làm tôi nhớ lại đoản tác Bài Học của Ḍng Sông tôi viết 20 năm trước (Nguyễn Mộng Giác đă đăng trên một số báo Văn Học khoảng mùa thu 1991) trong đó tôi cũng có những nhận định về nỗi ô nhục của những kẻ phải bỏ xứ ra đi. Thế là tôi ngồi vào bàn phím bắt đầu đọc lại để dịch Al Koni ( từ bản tiếng Pháp), vừa gơ chữ vừa ngẫm nghĩ: Đây đúng là cái người VN và phong trào dân chủ trong nước đang cần , phải cố gắng dịch cho hay cho đạt văn chương và tư tưởng của thiên hạ để dân ḿnh có thể tham khảo và b́nh luận.  V́ chúng ta chia mẫu số chung với người dân Libya, Syria, CuBa, Miến Điện, Trung Quốc…, đó là khát vọng dân chủ của những nạn nhân lâu đời của các chế độ độc tài hà chính.

     Nhờ bản dịch này ít ra tôi cũng có cơ hội đóng góp một cái ǵ đó mùa hè này trên mạng cho độc giả VN, đồng thời góp một tiếng vỗ tay riêng chào mừng cuộc khởi nghĩa thắng lợi ở Libya. ( mời đọc trên Da Màu , Văn Chương Việt…)

 

Phan Nhiên Hạo: Cảm ơn anh Chân Phương.

(thực hiện bởi Phan Nhiên Hạo qua e-mail, 8-2011)