TỪ HỎA NGỤC ĐẾN THIÊN ĐƯỜNG GIẢ

 

                                                                        Đỗ Mạnh Tri *

 

 

   Sau  CHÚ THÍCH CHO NHỮNG NGÀY CÂM NÍN (1989-92) và  NGHĨA ĐEN (1993) ,

nhà xuất bản Tŕnh Bầy vừa cho phát hành  BỔ TÚC LƯ LỊCH CHO LOÀI DI DÂN  của

Phương Sinh  ( một bút danh khác của thi sĩ Chân Phương ) .

 

   Ba tập thơ như ba chùm hoa quư thi sĩ trao tặng làm của tin cho một thời đen tối đă qua, đang qua và … đang tới. Thơ Phương Sinh không thuộc loại dễ đọc. Riêng tôi, có đôi chỗ đọc không hiểu. Và khi hiểu cũng có nhiều cách hiểu. Tất nhiên, thơ bao giờ cũng có nhiều cách cảm nhận, nhưng thơ Phương Sinh thật đặc biệt ở điểm này.

 

 

 I - CHÚ THÍCH CHO NHỮNG NGÀY CÂM NÍN

 

   Là tác phẩm đầu tay gồm 56 bài, tuyệt đại đa số sáng tác trong nước. Có điều động từ “sáng tác” không biết có nói lên đủ ư nghĩa của những “chú thích” thoát ra từ cơi mà thi sĩ gọi là “âm ti”? Khi bị bánh xe tăng của độc tài nghiền nát, người ta làm ǵ được hơn là bật ra những “chú thích” như xương gẫy, như máu trào, như những mảnh thịt, mớ  óc tung tóe. Khi

 

     …chữ nghĩa là độc quyền của bọn giết người

     và ngôn ngữ chỉ là những bọc nhựa khổng lồ

     chứa đựng máu tươi

     (Tuyên Ngôn của Tôi)

 

th́

 

     vấn đề không phải là bút pháp

     vấn đề không phải là văn phạm

     vấn đề không phải là nội dung và h́nh thức

     (Vấn Đề)

 

 

   Vấn đề là phá tung cái khuôn ngôn ngữ lải nhải và khước từ những giọng điệu thơ mộng nhàm chán để sự câm nín thành lời.

 

   Phương Sinh cầm bút như cầm dao cầm búa. Viết như đâm như chém., như ném vào sọt rác của thời gian, của cái gọi là lịch sử, những mảnh vụn c̣n lại của sự tàn phá. Cách đặt câu, dùng chữ, xếp chữ, táo bạo và bất ngờ. Những từ ngữ hung tợn hay gọt giũa nằm cạnh những lời hiền hậu, đơn giản. Giọng điệu đang phẫn nộ, đột nhiên trở ra b́nh thản, như đùa. Những h́nh tứ cầu kỳ, những ẩn dụ khúc mắc pha lẫn với h́nh ảnh sáo. Có rất nhiều đứt đoạn về lời cũng như về ư, kiểu ông nói gà bà nói vịt. Đọc thơ Phương Sinh có cảm giác thi sĩ muốn phá vỡ những ràng buộc vô h́nh làm bằng tập quán, bằng sự vô tư hay vô t́nh, và có lẽ cả bằng thi ca, để đưa người đọc đến chỗ cảm nhận sự thật bằng con mắt thứ ba, con mắt cho ta nh́n thấy thực chất đằng sau hiện tượng, thực chất của tàn bạo đàng sau những hành động tàn bạo, thực chất của sự hèn mạt đằng sau thái độ hèn mạt. Vài ví dụ:

 

     Tin Vắn

 

     tôi là cơn điên

     c̣n sống sót giữa sự vật mồ côi

 

là miếng giẻ nhét vào mồm

 

                là mảnh vải đen bịt mắt

 

là vũng máu khô

không c̣n nhớ những phát đạn bắn vào đầu

 

muốn biết tôi là ai chăng?

tôi chính là sự câm nín hèn hạ của các người

 

 

Mặc Niệm Tôi , 5

 

hôm qua mở nắp cầu xí

con mắt bên trái của tôi thấy cái xác chim

chắc có uẩn khúc ǵ đây trong công thức Einstein

hoặc trục trặc biên sai từ lư thuyết h́nh sinh

chẳng lẽ v́ năm mười tám tuổi

tôi đă thưởng thức quá nhiều nhạc Chopin

hay tại v́ đêm qua trong giấc mơ

tôi đă quên mang mục kính

…

 

hôm nay mở nắp cầu xí

con mắt bên phải của tôi thấy cái xác người

 

 

Tranh Không Lời

 

khúc xạ qua hạt nước mắt

trái đất có vẻ nhỏ đi

các rào kẽm gai nhích gần lại

quá khứ với hiện tại ép mỏng vách nhà tù

vách nhà tù với bộ da kẹp xăng uưt hiện tại

cái tôi biểu kiến ngồi nhai vài tỉ lệ địa lư

rơi ra mấy đường kinh vĩ của âm ti

 

 

Trên Màn Ảnh Nhỏ của Thượng Đế

 

con cá biển Đông

trong bồn nhà bảo tàng thiên đàng

nhởn nhơ nhai mấy cọng rong nhựa dẻo

thơ thẩn đớp bong bóng nước sản xuất

từ hệ thống lọc dùng năng lượng mặt trời

và trong lúc chờ đợi giao hợp

với con cái

được các thiên thần hải dương học chọn lọc cẩn thận

 

bất giác     

                  thèm rơ răi

 

ôi những buổi tiệc thịt người

 

 

 Lên án một chính thể đă đưa dân tộc đến chỗ phá sản toàn diện là chuyện sơ đẳng. Nhưng xét cho cùng lên án có đi tới đâu? Trên đời này có biết bao nhiêu điều tai ác bị mọi người lên án, v́ phải lên án cho hợp lệ hợp đạo, hợp truyền thống, hợp thói quen, rồi đâu vẫn hoàn đấy. Một tập quán đối diện với một tập quán, một hệ thống đương đầu với một hệ thống : chuyện tầm phào, ngoài cuộc sống. Sống, chết không phải là một hệ thống. Những bản án đầy hiện thực vẫn không hiện thực bằng nỗi đau và nhục của con người bằng xương bằng thịt khi nhờ tài năng thi sĩ đă được thành lời. Mấy bài thơ trong CHÚ THÍCH…chẳng lên án ai, chẳng chống đối ai. Phương Sinh như người làm vườn trong cơn băo, ôm trọn tang thương trong mấy khóm hành trơ trụi nơi góc vườn. Có thể nghĩ rằng thảm trạng của dân tộc Việt, của từng người Việt nửa thế kỷ qua đă t́m thấy ở CHÚ THÍCH CHO NHỮNG NGÀY CÂM NÍN  một trong những bản cáo trạng sâu xa nhất.

 

           Những ḍng thơ trào lộng nhưng rỉ máu này để lại trong tôi ấn tượng da diết về một sự tŕu mến đau thương, về một nỗi buồn vô tận, những cảm xúc mà chính tác giả có lúc quên (?) lối nói ẩn dụ và giọng trào lộng của ḿnh để bộc lộ một cách trực tiếp như trong hai bài sau đây :

 

 

 bản  nháp  cho  di  chúc

 

mưa chưa dứt hạt

đồng chí công an khu vực leo lên cột truyền h́nh

                      đón bắt quả bóng quốc tế

                      các mỹ phẩm nước ngoài của em

                      sẽ giúp ích ǵ cho nền thơ ca nội hóa việt nam

                      cơn băo số 7 số 8 rồi số 9

                      quanh rốn em

                      tâm điểm mọi giông tố siêu h́nh

ôi tôi biết chèo chiếc bè chữ nghĩa đi đâu về đâu

đây linh hồn xếp nhỏ tạm bỏ phong b́

nếu tôi biến mất ngày nào

giữa vũng nước hè phố với áng mây lăng đăng qua cầu

xin em làm ơn gửi nó về trời

nhớ dán đủ tem

và đừng quên đóng thuế phụ thu

 

 

 

bài  thơ  chưa  thể  gửi  về  việt  nam

 

ai bây giờ

           cầm cây ăng ten tivi mỗi đêm gạt lệ cho các cửa sổ

ai bây giờ

           từng ngày mang tờ nhật báo đi gói lại

những thở than rơi từ các mái hiên

ai bây giờ

           huơ cây gậy người mù đi quanh quả tim

ai bây giờ

dùng ống tiêm chích ngữ nghĩa

vào từng thân cây chết

 

 

ai bây giờ xé nghị quyết cũ dán lại thành đường lối mới

ai bây giờ giải tán những con người mới

                                 để phục hồi mớ triết thuyết xưa

 

ai bây giờ coi sóc nhà bảo tàng của các dự án không thành

ai bây giờ vẽ đường thẳng song song giữa chân trời và cơn đói

 

                                 bây giờ

ai khóc

 

                                                                  ai cười

               ai ăn năn

                                        ai mất trí

 

 

bây giờ nhổ tóc bạc cho lũ chó đá là ai

 

 

 

 

I I - NGHĨA  ĐEN

 

 

   Xuất bản năm 1993, gồm 37 bài. Tuy sáng tác ngoài nước nhưng ra ngoài không làm Phương Sinh lạc quan hơn. Trái lại, ở ngoài nh́n về, thấy như t́nh trạng quê hương  bi đát hơn, đen tối hơn. Bên ngoài có khác, nhưng bên ngoài cũng đen tối. Thảm trạng quê hương là những ḍng chữ đen khắc trên tấm bảng đen của thế giới hiện đại. Tập thơ đề :

“Tặng DIỄM CHÂU, người bạn đồng hành mùa hỏa ngục trên đường t́m sự thật thi ca.”

Diễm Châu hiện cũng đang sống tại hải ngoại như Phương Sinh. Hết những ngày câm nín vẫn chưa hết mùa hỏa ngục ?  Đối với một người dùng chữ rất ngông nhưng thực ra cẩn thận như Phương Sinh, không thể không đặt câu hỏi. Nếu c̣n nghi ngại th́ bài “Vào tập” không cho phép nghi ngại nữa :

 

 

                         giấy trắng là giấy trắng,

                    dấu bằng toán học giữa miệng lưỡi lặng câm

                                        và thinh không thiếu những bộ phận phát âm

 

                        giấy trắng là giấy trắng nếu ng̣i bút chấm mực hoặc vấy máu 

                    không viết vẽ lên trên ḍng chữ nét họa hàm hồ

 

                        giấy trắng tự bản chất là sự lừa dối đầu tiên và sau cùng

 

                        từ cái chết của lũ  xác cây ră mục bầm đen,

                     màu trắng chỉ là sự ngụy trang, không hơn không kém

 

 

 

   Tôi không hiểu tại sao giấy trắng lại là  dấu bằng toán học. Nhưng rơ ràng đối với thi sĩ, những ḍng chữ cũng như những nét họa, bằng mực hay bằng máu, cũng chỉ là một cuộc vật lộn với ngụy trang, với sự lừa dối đầu tiên và sau cùng của màu trắng. Trang giấy trắng, trắng như bóng ma, nh́n thấy nó đấy, nhưng nó là ǵ, ẩn giấu những ǵ? Làm sao biết hết những đen tối, quái dị và có lẽ những tội ác chất chứa sau cái bóng trắng đó? Hiện tượng là hiện tượng hay hiện tượng chỉ là cái bóng của hiện tượng? Và nếu thế th́ đâu là hiện tượng của hiện tượng? Cái này là cái này hay cái này là ngụy trang của cái kia, mà như thế th́ cái kia biết đâu chẳng là ngụy trang của cái này hay một cái khác? Đọc Phuơng Sinh tự nhiên cứ phải đặt những câu hỏi như thế.

   Khởi đầu là Lời, theo phúc âm Thánh Gioan. Hay khởi đầu là ngụy trang, lừa đảo? Khởi đầu và sau cùng, dĩ nhiên, Alpha et Omega. Nhân chi sơ tánh bản thiện, hay trước cái chi sơ đă có cái "bầm đen"? Kẻ vô t́nh sẽ cười nhạt : loanh quanh con gà với cái trứng chứ ǵ! Nhưng chuyện đời không phải chuyện quẩn quanh giữa biết và không biết. Cái ṿng quanh này là ṿng quanh của chàng Sisyphe muốn đ́nh công nhưng đ́nh công chẳng được, v́ kiếp chàng là kiếp phi lư của dă tràng xây cát biển Đông ( chuyện lạ năm châu); ṿng quanh này là ṿng quanh của những lư luận giết người:  "sáo ấp trứng sáo, cáo đọc báo cáo, máu pha thêm máu"  (tam đoạn luân cải biên)  ; ṿng quanh của cuộn dây thừng... Gà đẻ ra trứng hay trứng đẻ ra gà? Nếu hỏi vậy th́ khỏi đọc Phương Sinh. Muốn cảm thơ Phương Sinh, thử hỏi: máy chém có trước hay máy đẻ có trước, cái nào sinh ra cái nào? ( khải huyền). Sinh, lăo, bệnh, tử. Nhưng trước sinh là ǵ? Hay sinh cũng chính là tử. Sinh tử cuốn vào nhau như đen với trắng.

 

   Tựa đề của tập thơ NGHĨA ĐEN có nghĩa là đen, đen như hố bom, đen như t́nh trạng đất nước, đen như im lặng đồng lơa, đen như tờ giấy trắng. Đen như kiếp người. Hay đỏ như máu cũng vậy thôi.  

 

 tin mới nhất từ biển đông

 

dưới ánh trăng hoang đường

kim la bàn tiếp tục chỉ phương bắc

 

được huấn luyện đặc biệt

do một trường phái ngữ học dành riêng cho lũ câm

 

đàn nguyên âm phụ âm cơng đội tiếng mẹ

vượt qua các thí nghiệm phẫu thuật lưỡi sai lầm

 

chỉ có thể dùng thần giao cách cảm

để so sánh tính đồng dị

từ độ đen nghĩa bóng đến cái bóng nghĩa đen

 

sự ngụ ư hộc máu tươi

giữa hai ḍng chữ

 

   Khỏi mất công nghiên cứu tính đồng dị. Lũ nguyên âm phụ âm có trá h́nh thành nghĩa đen, nghĩa bóng th́ đen của nghĩa bóng cũng chỉ là cái bóng của nghĩa đen. Cả hai là "một lưỡi rắn chẻ đôi"  ( Nghĩa Đen, một ),  "âm bản chả khác ǵ dương bản "  ( Nghĩa Đen, hai ),  "mặt sau mặt trước lá bài"  ( Quê Hương, một ) và như thế :  " từng cặp đối nghịch / chỉ là tờ giấy trắng xếp đôi"  ( Thành Ngữ cho Cái Lưỡi ). Đối nghịch như tự do với nô lệ? Như tư bản với cộng sản? Th́ cũng tờ giấy trắng xếp đôi thôi. Tờ giấy trắng:  "sự lừa dối đầu tiên và sau cùng". Ô trọc và vô nghĩa.  

   Phương Sinh đi khá xa vào ngơ hư vô, chưa hẳn là để khẳng định chủ nghĩa hư vô, nhưng là để vạch trần cái chủ nghĩa hư vô đă thành nếp sống và được ngụy trang dưới nhiều dạng:

   Chẳng hạn cứ việc áp dụng lối "thích nghi của chuột", chui rúc mà sống dưới "bầu trời ô nhục"  ( Thơ Chuồng Thú, một ). Nước đục th́ rửa chân, thời thế thế, thế thời phải thế chứ. Hay xóa hết mọi câu hỏi, mọi băn khoăn áy náy, đừng trầm tư với mặc tưởng, rồi nếu họa may

c̣n chút thịt mỡ

dính vào vương miện triết học ư ?

 …

cứ khoan thai lách ḿnh

sau hậu trường lịch sử

 

thè lưỡi liếm ít cái

là xong

( Happy End, 3 )

 

Thôi :

 

cần ǵ tinh thần bất nhị

sáng dim sum

chiều pizza

bồ đề đạt ma có khác chi whisky pha soda

 

dẹp hết công án với hương án

 

tôi treo khắp buồng tắm

đủ kiểu mông ngực đàn bà

 ( dưới bóng biện chứng )

 

Thoải mái hơn cả là hội nhập:

 

chấn song phủ nhận vách nhà tù:

mày không phải phe tao

 

ổ khóa công kích c̣ng số tám:

biện pháp bọn bây thô bạo

 

con lạc đà cuối cùng

chui lọt trôn kim

 

tôi cố đút đầu

vào hậu môn của nó

( happy end, 2 )  

 

 

   Mặc cho thiên hạ ẩu đả, cá mè một lứa cả. Hegel đă mục nát từ lâu ( Happy End,2), Marx đă chết rồi, Einstein chết rồi ( Happy End,1). Giă từ triết học, chủ nghĩa. Giă từ luôn cả khoa học. Vứt sọt rác mấy tập thơ của Phương Sinh:  "Lỗi thời rồi Wittgeinstein với Nagarjuna". Ăn thua ǵ kinh với sách, sưu tập hay đồ cổ thú vị hơn (Nghĩa Đen, 2) .

   Nh́n ḱa, con lạc đà đang phản bác Phúc âm! Ai bảo người nhà giàu vào thiên đàng c̣n khó hơn con lạc đà chui qua trôn kim? Nó chui lọt đấy. Mà thiên đàng của nó mới là thiên đàng thứ thiệt. Ai ngờ cái hậu môn của nó. Ôi, “tính siêu việt của kinh tế thị trường"!  (Việt Sử Lược)        

   Trừ khi anh nhất quyết không chịu làm con cháu của lạc đà, v́ anh vẫn chưa bị vô hiệu hóa, vẫn c̣n chút lương tri để lựa chọn, cho dù là lựa chọn "giữa dấu tay in bằng máu và bàn chân ngâm nước mắt"  ( Lịch Sử,2), th́ anh cũng không thể không phẫn nộ và phản kháng. Trước cuộc sống đảo điên, có những lúc anh "trốn vào chăn nệm cô bé quàng khăn đỏ" để "gọi điện thoại cho Hamlet"  ( Một Đoạn Phim Thời Sự ); nh́n trái đất hạ sinh / dăm mảnh vỡ của ṿng tṛn đẫm máu"  ( Phụ Đính cho Mọi Cổ Tích ), anh không thể không nguyền rủa "bầu khí của chuột cống" và  "mặt trời loài dơi tật nguyền"  ( Tự Do ).

 

   Nghĩa Đen là một tiếng thét câm,  "tiếng thét câm sinh trưởng bên trong hạt huyết cầu pha nước mắt"  ( Tự Do ) của một con người đă thoát khỏi hỏa ngục của đói nghèo, áp bức và đang sống giữa một xứ giàu có, tự do, nhưng lại đang thể nghiệm một thảm kịch ác liệt khác, thảm kịch triền miên của chính cuộc sống muôn h́nh muôn vẻ. Cuộc sống mà thi hào Shakespeare bảo là câu chuyện của một tên điên, đầy ồn ào loạn lạc, cuồng bạo và vô nghĩa. V́ thế mới "gọi điện thoại cho Hamlet". Nhưng Hamlet trả lời rồi, trả lời từ nhiều thế kỷ trước đây:  "the time is out of joint!" Thời cuộc đảo điên! Tệ nạn và thảm kịch của chế độ cộng sản chủ yếu ở chỗ đảng cộng sản phủ nhận thảm kịch. Thoát khỏi nanh vuốt độc tài, người tị nạn thấy thế giới tự do cũng là thế giới con lạc đà. Hết là nạn nhân của chế độ toàn trị, Phuơng Sinh thi sĩ trên đất Mỹ cảm nhận rơ ràng hơn thảm kịch đằng sau mọi thảm kịch, thảm kịch của kiếp người giữa một thế giới khủng hoảng toàn bộ. Đáng tặng cho anh cái tên "Hamlet Việt Nam". 

 

                                                                                                                                          ( c̣n  tiếp  một  ḱ )               

 

* Đỗ Mạnh Tri trước đây dạy Triết tại Paris vừa là người chủ trương tạp chí và nhà xuất bản TIN NHÀ ở Pháp .