Tưởng nhớ Nhạc sĩ Văn Cao

Ca sĩ Ánh Tuyết

 

Nhân ngày giổ Nhạc sĩ Văn Cao (ông mất ngày 10 tháng 7 năm 1995) có một bài viết của của ca sĩ  Ánh Tuyết được đăng trên nhật báo Người Việt để tưởng nhớ Nhạc sĩ tài danh này.

 

Nhạc sĩ Văn Cao: “Trương Chi là tôi đấy”

VanCao Ca sĩ  Ánh Tuyết và nhạc sĩ Văn Cao

 

Tôi đặt vé máy bay nhưng không thể đi được, v́ nhân viên hàng không nhất định không cho tôi lên máy bay trong t́nh trạng sức khỏe không tốt mà lại mang bầu hơn bảy tháng. Chẳng thể tiễn đưa ông, tôi ray rứt khôn nguôi. Cách đó vài hôm thôi, Michel – ông xă của tôi, vừa đi Pháp về. Anh nói: “Anh để dành một chai rượu rất ngon, chúng ta sẽ đi Hà Nội thăm nhạc sĩ Văn Cao để cảm ơn ông và âm nhạc của ông đă có những bài hát hay đúng với giọng hát của em, và để anh được ngồi uống rượu chúc sức khỏe người viết Quốc ca duy nhất c̣n sống trên thế giới!”. Vậy là đă không c̣n kịp nữa. Ông đă măi măi rời xa thế giới này.

Tôi nhớ hoài h́nh ảnh ông trên căn gác 108 Yết Kiêu, Hà Nội. Ông luôn ngồi tréo chân tĩnh lặng như một bức chân dung bên phím dương cầm, râu tóc dài bạc phơ với dáng h́nh nhỏ bé, lưng kḥm. Đôi lúc ông lại chậm răi đến bên cửa sổ nh́n ngắm khan ḍng người đang chuyển động bên dưới và chỉ thi thoảng linh hoạt một chút khi trao đổi cùng vợ.

Một sáng trời thu se lạnh. Trong căn gác nhà ông, hai chiếc ghế nhỏ đối diện giữa một chiếc bàn “tửu trà” nhỏ, một ấm trà nhỏ, một chén trà cũng nhỏ, nhưng trên bàn th́ không có “tửu” v́ chai rượu nhỏ luôn thường trực trong ngực áo vest ông mặc hằng ngày… Hai bác cháu cứ ngồi im lặng gần ba giờ sau những thắc mắc t́m hiểu của tôi về sự ra đời của bài hát Trương Chi… Ông cứ im lặng, ánh mắt vương qua khung cửa sổ, thi thoảng lại lôi trong ngực áo ra chai rượu nhỏ nhấp vài hớp. Tôi cũng im lặng chờ đợi, cứ hết nh́n phím dương cầm rồi lén nh́n ông để t́m câu trả lời trong ánh mắt vọng xa ấy.

Càng nh́n ông tôi càng thắc mắc, làm sao trên đôi vai gầy guộc nhỏ bé ấy lại chở đến cho đời nhiều mùa xuân đầy ư nghĩa và đẹp đến thế. Mùa xuân cổ tích của Thiên thai, lăng mạn trong Bến xuân, hào hùng trong Tiến về Hà Nội, trong Sông Lô, và đoàn viên trong Mùa xuân đầu tiên… Cùng những mùa thu man mác đẹp lung linh của Thu trung du, Suối mơ, buồn thấm thía trong Buồn tàn thu, Thu cô liêu, Trương Chi… Âm nhạc của ông thật trong lành như chính con người ông vậy.

Rồi tôi khẽ rung lên câu hát: “Ḷng chiều bơ vơ lúc thu vừa sang… Một cánh chim rơi trong khúc nhạc vàng… Anh Trương Chi… tiếng hát vọng ngàn xưa c̣n rung. Oán trách cuộc từ ly năo nùng… Ngồi đây ta gơ ván thuyền, ta ca trái đất c̣n riêng ta. Đàn đêm thâu, trách ai khinh nghèo quên nhau…”. Văn Cao vẫn lặng im. Bất chợt ông nói gọn mấy từ như nói với chính ḿnh mà cũng vừa đủ cho tôi nghe: “Trương Chi là tôi đấy”. Rồi ông bật một tiếng cười khan mà tôi nghe thấu ḷng cái nỗi cô đơn cùng tận giăng phủ niềm đau ẩn chứa trong sự im lặng, đă gói gọn số phận đời ông qua h́nh dáng chàng Trương Chi. Cái cách cười chỉ để khẽ giấu nỗi đau sau ánh mắt xa xăm ấy khiến tôi thật khó quên. Tôi lại nhấp trà, nhấp trà mà cũng thấy say say…

Cái đẹp của tâm hồn và cốt cách trong ông đă khiến tôi say và thăng hoa trong từng câu hát. Nhưng ông kiệm lời, kiệm cả nụ cười và những cử chỉ biểu lộ thái quá cảm xúc. Gương mặt và phong cách của ông lúc nào cũng ẩn chứa sự tĩnh lặng. Phải chăng ông biết rơ lắm cái cuộc sống đang chuyển động và lựa chọn cho bản thân một sự giao cảm riêng biệt với cuộc đời.

Ông viết nhạc bằng sự thanh thoát của tâm hồn, bằng t́nh yêu vẹn toàn không toan tính và bằng cách sống giản dị. Vậy mà người nhạc sĩ tài danh đó tự nhận ḿnh là Trương Chi như một sự run rủi của số phận? Măi những năm sau này khi ông đă ĺa xa trần thế, tôi mới chợt hiểu điều ông muốn nói, để nhận ra cái c̣n lại bên đời là những vẻ đẹp, những giá trị cốt lơi ẩn sâu bên trong tâm hồn.

Một định mệnh của tôi

Cái thời khắc cuối tháng 7-1993 với tôi đă như một định mệnh được sắp đặt. Chỉ mấy ngày trước đó thôi, tôi quá mệt mỏi, quá chán ngán với những viễn cảnh, với cái cách người ta làm nghệ thuật với nhau theo kiểu hậu trường… Tôi nản ḷng và bế tắc dù từng gặt hái không ít những thành công. Một chặng đường đă khá dài, hơn 20 năm đầy đam mê, cứ loay hoay hoài trong nỗi thiếu thốn chật vật chẳng đủ nuôi sống bản thân mà con đường nghệ thuật th́ chẳng tới đâu. Tôi quyết định bỏ nghiệp ca hát dù đă luôn cố gắng đánh đu với nghiệp dĩ. Khi mà số phận cuộc đời phía trước thật hoang mang, chưa biết sẽ làm ǵ… đi đâu… hay về đâu… th́ đêm tháng 7 định mệnh ấy tại quán Nhạc Sĩ, tôi gặp được ông.

Tôi hát như say lời ca: “Ai lướt đi ngoài sương gió. Không dừng chân đến em bẽ bàng...” (Buồn tàn thu) và “Tiếng ai hát chiều nay vang lừng trên sóng. Nhớ Lưu Nguyễn ngày xưa lạc tới Đào Nguyên...” (Thiên thai) đă mang đến cho tôi những cảm xúc vỡ ̣a và những tràng pháo tay không ngớt. Và chính cái đêm ấy, âm nhạc của Văn Cao cùng khán giả và giới truyền thông đă níu giữ tiếng hát tôi cho đến bây giờ. Vậy mà cũng sắp tṛn 20 năm nữa được ca hát.

Đêm ấy tôi đợi cho đến hết đêm diễn để được tṛ chuyện và mong sẽ có những lời nhận xét bổ ích hay được nghe lời khen của ông… Nhưng ông không hề nói ǵ và cũng chẳng tṛ chuyện với ai. Cứ thế, ông lặng lẽ lững thững rời quán Nhạc Sĩ. Tôi luưnh quưnh chạy theo, rón rén cầm cánh tay ông d́u ông từng bước xuống bậc tam cấp mà ḷng cảm nhận có điều ǵ khác lạ… Một sợi dây vô h́nh nào đó đă cột tiếng hát tôi vào với âm nhạc Văn Cao.

Người phụ nữ đứng sau…

Bà là Nghiêm Thúy Băng – cô tiểu thư xinh đẹp của Hà thành một thuở. Nhưng thuở ấy xa rồi. Sau này cái tính cách quá thẳng thừng, phản ứng nhiều khi quyết liệt của bà đă làm bà phải gánh chịu không ít những lời thương tổn. Nhưng tôi hiểu v́ sao bà từ một cô tiểu thư con nhà giàu mà phải ra như thế… Chính ṿng xoay của cuộc đời đă khiến bà thành một con người phải đáo để. Nếu bà không như thế th́ làm sao gia đ́nh nhạc sĩ Văn Cao của chúng ta có thể sống mà vượt qua những thời đoạn tưởng chừng không thể đứng dậy nổi. Bà hẳn là một phụ nữ can trường. Bà cứ mặc ai nói ǵ… Bà chỉ biết một mực thương yêu chồng con, một mực lo cho chồng và bằng mọi cách bảo vệ chồng mà thôi!

Điều làm tôi kính trọng bà là chính bởi một cuộc song hành suốt đời bên người nhạc sĩ tài hoa mà cuộc đời lại trải qua không biết bao nhiêu khổ ải gian truân. Bà vẫn một mực son sắt thủy chung, sẵn sàng đương đầu làm lá chắn chở che, giành giật từng mảnh nhỏ tinh thần, từng chút nhỏ vật chất những khi chồng gặp nguy nan. Bà cho tôi thấu hiểu ư nghĩa của hai chữ “bạn đời”. Cùng là phụ nữ, tôi hiểu được sự nhẫn nại, đức hi sinh bà dành cho ông, không chút băn khoăn như lẽ đời phải thế.

Sự có mặt của bà trên căn gác nhỏ phố Yết Kiêu khiến nhạc sĩ Văn Cao chợt trở nên linh hoạt hơn, th́ sự hiện diện của bà dưới hàng ghế khán giả đă như một điểm tựa đặc biệt cho tôi “cháy hết ḿnh” trong âm nhạc của ông những đêm hát cùng Hà Nội.

Cái bữa đọc tin trên báo thấy có ư kiến muốn sửa lời Quốc ca cho phù hợp với thời b́nh, tôi gọi điện ngay cho bà Nghiêm Thúy Băng. Bà chỉ nói: “Tác giả đă mất rồi, bài hát ấy bây giờ là của nhân dân. Ai muốn làm ǵ th́ làm, gia đ́nh chúng tôi không có ư kiến ǵ cả”. Nhưng qua giọng nói tôi chợt hiểu đă có một sự tổn thương lớn xảy ra trong trái tim người quả phụ đă 84 tuổi ấy.

Cho đến hôm nay, khi tôi đang ngồi viết những ḍng này, trong cuộc sống vẫn c̣n hiện diện nhiều “người một thủa”. Họ có thể là những nhạc sĩ tài hoa ghi lại một phần lịch sử trong tác phẩm âm nhạc của ḿnh. Họ có thể chỉ là những người b́nh dị, đi qua một thời đoạn lịch sử của đất nước. Họ, tựu trung lại, là những chứng nhân lịch sử, và v́ thế họ khả kính. Trân trọng quá khứ là một thái độ văn minh đối với hiện tại, tôi nghĩ vậy khi nhớ về họ và nhớ về ông – nhạc sĩ Văn Cao.

 

ÁNH TUYẾT