ĐỌC THƠ BÙI KIM ANH
Thi tập Bắc lên ngọn gió mà cân (nxb Hội Nhà Văn, 2010) của nữ thi sĩ Bùi Kim Anh gồm 54 bài thơ vần điệu hoặc thơ tự do. Toát lên từ sáng tác này tính cách nhân hậu của một phụ nữ Á Đông thời đại, không chỉ làm tốt bổn phận người con, người mẹ và bà, c̣n ôm ấp thêm những ưu tư xă hội - văn hóa giữa thế sự đất nước ngổn ngang như một sân khấu lớn trên đó Ông Thiện Ông Ác là cặp đạo diễn của từng số phận VN. Cặp từ thiện ác thường hiện ra trong các bài thơ, phải chăng là biểu hiện cho nỗi ám ảnh của nhà thơ về t́nh trạng suy thoái của đạo lư và nhân cách ?
chắc tại tôi không chịu lặng yên
trời trở gió lại trở ḿnh đau nhức
nghe thiên hạ thấy ḷng buồn bực
lại ngồi vặn vẹo những vần thơ
Cuối chiều dồn lại một làn mưa
Những vần thơ nặng suy tư, khái quát kinh nghiệm thành các câu ngạn ngữ
tàn ác và nhân hậu nhanh chậm cũng ra đi (Tương lai không định nghĩa) ; như ác thiện tồn tại cuồng quay (Chấp chới thinh không) ; cái ác cái thiện cùng chắp tay khấn lạy (12 tiếng cuối) …
Buồn phiền , bi quan , cơn đau đến mỗi khi cầm bút (Bóng lưu trữ), lắm lúc cảm nhận tính phù phiếm của ngôn từ trước đồng bào đau khổ :
chỉ viết cho ḿnh bao cảnh sắc thờ ơ
khép câu thơ vào khoảng riêng buồn bă
viết ngàn lời cũng là vô nghĩa
bệnh tật và áo cơm lăn lộn ở ngoài kia
Muộn ngày cho thơ
Dù khó quay mặt tránh né bao chuyện bất b́nh, thi sĩ là một phụ nữ tay không . Khi xúc động từ tâm, BKA chỉ c̣n lời cầu nguyện :
cứ khoanh tay tạ lỗi với người
cứ chắp tay cầu bốn phương tám hướng
và câu thơ giăng vào lối cụt
ta lại trở về với thở than
Chiều nghiêng cửa nhà
Mối sầu nhân thế đưa chị đến tôn giáo, nhiều câu thơ mang âm hưởng kinh kệ, khói nhang cầu khấn, viếng chùa lạy Phật, thương khóc cô hồn, liệt sĩ vô danh… (Mời đọc chẳng hạn mấy bài thơ trích tuyển ở phần dưới : Con nam mô ǵ nữa ; Trắng một bề nhớ thương ;Gọi những cô hồn)…Triết lư nhà Phật lồng lộng trong mấy câu thơ giải mê như sau :
cái bóng của ta và cái bóng của ai
xin hăy cắt cho loằng ngoằng giải thoát
náu vào đâu kiếp sinh linh chật hẹp
dẫm bước chân nào cũng ngang trái quẩn quanh
Ta và bóng
Đời là bể khổ đă đành, thời sự lại c̣n bày thêm vô vàn điều trái tai gai mắt. Các can dự hay gắn bó với thời cuộc chẳng đi đến đâu, nhà thơ trở thành kẻ lưu vong tinh thần : ta là người khách trọ quê hương trả tiền pḥng (Giấc ngủ quê). Nhân chứng của bao thảm cảnh, chị chỉ có thể thốt lên lời ta thán trĩu nặng hoài nghi, lạy Trời biết lạy về đâu (Lạy Trời về đâu).
Ngay từ bài đầu, nhà thơ đă độc tấu một ngữ điệu vô vọng, tôi dành cho đời những câu thơ vô nghĩa…chẳng mang nổi ḿnh qua nhịp cầu khổ đau (Lời chiều hôm). Cái tứ này sẽ trở đi trở lại như một điệp khúc, len lách thơ giữa đời chật hẹp/mỗi ngày đo ḷng ḿnh con chữ nén ḷng ḿnh con chữ cứ bé lại/co thắt lại như thân xác mỗi ngày mỗi già nua (Tự nhiên đi lặng lẽ) ; cộng thêm tuổi đời chồng chất là những trang thơ xám lạnh, ta đă cũ và câu thơ đă cũ/ngă ḷng vào buốt giá đón xuân sang (Buốt giá đón xuân)…
Nhưng, như một nghịch lư, BKA vẫn bám vào lao động nghệ thuật như là cứu cánh , viết cho riêng ḿnh những câu thơ không biết mỏi (Tương lai không định nghĩa), để tự an ủi dù chị rất tỉnh táo về khả năng hữu hạn của ngôn từ :
những câu thơ giải thoát một sinh linh
tôi giải thoát tôi bằng lời thơ ngắn ngủi
chẳng dành được ai đâu chỉ tự ḿnh an ủi
mất mát bao lần c̣n mất mát bao lâu
Giải thoát ngắn ngủi
Lạc vào cơi thơ có khác chi lạc vào cơi mộng, nữ thi sĩ có lúc buông lời nửa giác ngộ nửa tự trào :
ḍ dẫm tôi đi t́m con chữ
xếp lối men vào ư thơ
nắm phải tay ḿnh vỡ giấc mộng
nhặt đụng mảnh lời hư vô
Lời sớm mai
Và chị cũng không ảo tưởng nhiều về cái mốt đua nhau làm thi sĩ như một hội chứng buồn cười trong cái chợ chữ thừa mứa ngày nay :
và những người làm thơ cũng chẳng buồn đọc thơ nữa
dẫm vết chân ḿnh ta dẫm chân nhau
Bản thảo mắc nợ
*
Nhưng nhà thơ BKA vẫn mắc nợ trang thơ và những vần thơ. Có phải v́ câu thơ hôm qua cất giấu nỗi niềm xưa, sự sản cuối đời của chủ thể sáng tạo có ư thức về lịch sử bản thân, thấu hiểu rằng dưới độ dày của trải nghiệm vẫn tàng ẩn những viên ngọc hiếm ?
câu thơ hôm qua xếp trong lưu trữ
lâu một lần mở ra lau bụi
lâu một lần về nỗi niềm xưa
hành hạ lời vạ vật đau xưa
Bóng lưu trữ
Nội tâm của người nghệ sĩ nằm ngoài không gian-thời gian vật lư. Tôi h́nh dung cơi miền ấy là ĐẤT THƠ cho cuộc hành hương đằng đẵng của các thi nhân. Người bàng quan vô cảm có thể chê trách bọn làm thơ là những kẻ loạn trí hay cuồng chữ ; họ không thể ngờ rằng phép mầu của câu thơ có thể chắp cánh cho tâm hồn đang thao thức trắng đêm hay đắm ḿnh giữa mấy tờ bản thảo bay vút :
câu thơ nhẹ nhàng bay về thời thiếu nữ
hạt sương đêm thức nợ nỗi niềm
Giải thoát ngắn ngủi
Nếu bạn đọc nghĩ là người viết mấy lời nhận định này đă xưng tụng thái quá thi ca, xin các bạn chịu khó đọc những bài trích dẫn sau đây, đặc biệt là Đ̉ ƠI, THỨC DẬY BƠ VƠ, CẠN ĐÁY GIỌT ĐỜI, theo tôi là những tuyệt tác ngắn của loại thơ trữ t́nh, bất luận VN hay thế giới.
CHÂN PHƯƠNG
Cambridge, ngày 26 tháng 10, 2010