Top of Form 1

Chi Vũ sinh tại Việt Nam, lên 5 tuổi đă rời  quê hương với tính cách thuyền nhân. Gia đ́nh sống một năm tại trại tỵ nạn Mă Lai, khoảng thời gian đủ khắc sâu vào ḷng Chi Vũ những kỷ niệm khó quên và niềm khắc khoải phải trải ra trên giấy.

Cư ngụ tại Melbourne / Úc,  sau khi tốt nghiệp Cử nhân thương mại, Chi Vũ học tiếp lấy Cử nhân văn chương tại Đại học Melbourne. Hiện làm công việc « điều hành » kịch đoàn nửa chuyên nghiệp nửa nghiệp dư, viết kịch bản và truyện ngắn. Cô đă đoạt giải Not the Premier’s Literary Award với truyện ngắn The Age, 1996.

Một trong những tác phẩm quan trọng của Chi Vũ là  Vietnam A psychict guide (đăng trong tạp chí Meanjin, volume 1, 2001) đă được đạo diễn Sandra Long dựng thành kịch và diễn năm 2003  tại North Melbourne với sự tham dự của Tâm Phan, Jodee Mundy và Chi Vũ.

Cách viết giản dị, độc đáo, mới lạ rất triết lư  và nhân bản.

Xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả.

Việt Nam: sách hướng dẫn tâm linh

Nguyên tác : Vietnam A psychict guide

Tôn Thất Quỳnh Du dịch

Phi Trường

Thành phố nằm trong một phi trường lớn. Những chiếc ghế bành làm bằng da và kim loại chiếm ngự hành lang dài hàng cây số. Chờ đợi, luôn luôn chờ đợi, người ta giết th́ giờ bằng cách bắt chuyện hỏi han, bạn từ đâu đến, bạn đi hăng máy bay nào.

Một t́nh bạn nho nhỏ sẽ nhen nhúm lên, tạo niềm vui ngắn ngủi cho đôi bên. Những người chưa từng quen biết sẽ hỏi nhau, cho nhau xem vé. Với những mảnh giấy bóng láng màu hồng trên tay, chúng ta sẽ xây dựng lịch sử của cả thế kỷ từ những số thứ tự của ghế ngồi.

Các bạn thân mến,
Ở đây bạn không bao giờ lănh giấy phạt đậu xe trái phép, muốn quay đầu xe 180 độ chỗ nào cũng được, trời ấm, bia lạnh, thức ăn th́ tuyệt vời. Nếu định nghĩa của từ sexy là sự kết hợp kỳ diệu của cảm giác bỡ ngỡ ban đầu và cuộc đổi đời chớm nở, th́ Hà Nội quả thật là sexy. Các cửa hàng thanh lịch bán áo quần Pháp và hàng gấm lụa thêu thùa nằm ngay cạnh bên quán bán me rốp nhơm nhớp màu nâu mà người bán phải dùng đũa gắp ra cho khách.

Tớ đang ở khách sạn, pḥng lót gạch bông trắng, bàn ghế gỗ, chạm trổ công phu. Cảm thấy hơi là lạ khi phải giao ch́a khóa pḥng cho nhân viên mỗi lần đi ra khỏi khách sạn. Có lẽ ḿnh đă quá quen với cuộc sống riêng tư. Pḥng có ban công nh́n xuống con hẻm nhỏ, cách hồ Hoàn Kiếm chỉ một bước chân sẻ nhỏ. Khách sạn nằm ngay trung tâm thành phố, sát Nhà Thờ và những cửa hàng tân thời sành điệu. H́nh như Việt Nam đang khám phá ra cái mà người Tây phương gọi là boutique shopping.

Vỉa hè nứt nẻ, đâu cũng vậy cả, như thể Hà Nội là một con rắn đang thay da, lớp da non hồng đang thay dần lớp da nâu cũ đă rạn nứt. Đây cũng rất gần khu Phố Cổ, nơi mọi con đường đều mang tên của một ngành nghề hay mặt hàng. Tớ đang ở ngơ Hàng Hành. Bên cạnh là đường Hàng Bạc, Hàng Gai và Hàng Ngang. Dĩ nhiên bây giờ tên đường không c̣n luôn luôn trùng hợp với mặt hàng nữa, bằng không th́ đă có nhiều con đường mang tên Hàng Internet.

Những kẻ mới phất tối ngày lượn ngoài đường trên những chiếc xe máy mới toanh hiệu Spacey hoặc Majestic, bồ nhí ngồi phía sau, mang giầy hồng, chênh vênh trên chiếc yên được nâng cao, trông như thể đang cưỡi cổ thằng kép mà chạy nhong nhong.

Trong ngày thành phố đầy ắp người nghèo từ thôn quê đổ về, quanh gánh nhịp nhàng nặng trĩu những cam quít rau cải hoặc kẹo me. Suốt ngày họ đi bộ, đôi chân trần đen ś nứt nẻ. Da dầy, khô và nứt nẻ như mặt đường Hà Nội.

Hà Nội là con rắn đang thay da, da mới đang loang ra bọc trên thân xác cũ, h́nh dạng và điệu bộ uốn éo trườn đi cũng đang thay đổi. Người ở đây tin rằng họ là con Rồng cháu Tiên, bạn biết đấy chứ.
Thân ái, Michelle

*

Hải thân mến,
Khi tớ phôn cô ấy, cô ấy bảo là sẽ đến đón đi uống cà phê.
'Cô có muốn đi xem xác máy bay Mỹ bị bắn rơi hồi chiến tranh không?'
'Vâng.' Tớ trả lời.

Đi đến đấy chỉ một quăng ngắn bằng xe máy, qua một con hẻm nhỏ là thấy bầu trời mở rộng. Nằm ngay giữa cái ao nhỏ, nước đọng, rêu xanh phủ đầy mặt ao, là một khối kim loại màu xám xanh. Bờ ao phủ đầy bao ni lông và cơ man ruồi nhặng. Bao quanh là những ngôi nhà xây bằng bê tông. Những ngôi cũ, tường loang lổ rêu xanh đen, chỉ có một tầng. Vài ngôi nhà mới cao tới ba bốn tầng, cửa và cửa sổ đều sơn viền đỏ. Đấy là nhà cho người nước ngoài thuê. Cô ấy nói khi cô c̣n nhỏ th́ cái ao này là nơi trồng hoa, loài hoa đẹp nhất. Tớ hỏi tiếp, 'Để đem ra chợ Hàng Bông bán, như trong phim Ba Mùa, phải không?'
'Không, họ đem bán khắp thành phố'. Rồi cô ấy im lặng.
'Bạn nghĩ ǵ về phim Ba Mùa?. Tớ hỏi.
'Tôi không thích phim đó cho lắm.'
'Thế à. Thế ở đây người ta có thích phim Ba Mùa không?'
'Có nhiều người không thích.' Cô ấy lại ngừng nói. Tớ cũng dừng lại, cố gắng tưởng tượng xem người Việt ở đây sẽ nghĩ về phim đó thế nào - về các nhân vật Việt Nam trong phim - một con điếm, một anh xích lô, các em bé ăn xin bụi đời ... Tớ không hiểu ư nghĩa của sự im lặng của cô ấy.
'Vâng, tôi thấy phần đối thoại tiếng Việt hơi buồn cười', tớ nói tiếp, như thể ḿnh là nhà soạn kịch, 'họ nói chuyện mà như là đang tập đọc vậy.' Cô ấy vẫn không nói ǵ.
'Khán giả tây phương thích phim đó v́ cảnh đẹp Việt Nam,' tớ kết luận, đổi đề tài.
'Có thể là v́ tôi sống ở đây nên, đối với tôi, cảnh Việt Nam trông b́nh thường,' cô ấy nói, như thể là cô ấy và tớ đang đứng tại một trong những thắng cảnh trong phim.
'Họ chỉ toàn quay cảnh đồng quê và đời sống nông dân', cô ấy nói, 'nhưng bây giờ chúng tôi đă hiện đại lắm rồi.' Cô phác tay về phía những ngôi nhà cao cho người nước ngoài thuê. 'Đấy, chúng tôi cũng có nhà cao tầng đấy.'
Chiều cao của những ngôi nhà ấy như có sức hút cố gắng kéo cái đống sắt giữa ao lên thoát khỏi mạng rêu xanh ŕ bao phủ.
Michelle

*

Kim thân mến,
Sau một tuần lễ mà ngày nào cũng được mời mua bưu thiếp mỗi khi gặp hắn, thằng bé bán bưu thiếp tên Khiêm, tớ đă bắt đầu tránh khu phố cổ. Hôm qua thấy hắn với một nụ cười thật tươi trên môi. Khiêm trao cho tớ một cuốn sách nhỏ, bọc giấy nâu. Gáy sách tự đóng lấy, một loại sách hướng dẫn viết bằng tiếng Anh. Ngồi trên chiếc ghế sắt nhỏ, tớ nghiêng ḿnh về phía trước và mở sách.
'Sách này viết bằng tay', tớ nói.
'Vâng, chỉ có một cuốn này mà thôi.' Hắn ngồi xuống, hai chân dạng ra, tự tin.
Các hàng chữ tỉ mỉ, đậm nét, viết bằng mực đen nhưng viết ngược, như thể do một cụ già nhỏ thó, có râu, mang kính ngồi bên hồ chăm chú viết lại qua tấm kính phản chiếu của mặt hồ gươm, chọn lựa thờ́ điểm và góc độ ánh sáng cho vừa mục đích.
'Mấy hàng chữ này viết ngược.' tớ nói.
'Vâng. Để dễ bề che giấu. Để dễ nói lên sự thật.' Tớ đọc.

Hành tŕnh thể xác không quan trọng. Cốt yếu là ở con tim và tâm trí . Cuốn sách này là một cuốn sách hướng dẫn khác thường. Một cuốn sách hướng dẫn tâm linh.

Mỗi chương đều bắt đầu với một tựa đề nhỏ và có những bức hoạ nhỏ bí hiểm vẽ bằng tay. Khi tớ đọc th́ Khiêm nh́n quanh quán cà phê. Bỗng nhiên Khiêm giật sách lại, đặt sách xuống bàn, chồm người về phía trước dằn hai cùi chỏ lên trên sách và hỏi, 'Cô c̣n ở đây vài tuần, phải không? Muốn đi viếng chùa không?'
'Vâng, tôi đang ... Ồ, đúng thế ... ' tớ lắp bắp trả lời, hoang mang.
Một anh công an trẻ đang chăm chú theo dơi Khiêm và tớ. Một lát sau anh đi.
'Bao nhiêu?' tớ hỏi.
'Đừng mua mấy đồ quỉ này. Đồ dổm cả đấy.' hắn nói.
Tớ cầm cốc bia lên uống một hớp, trời nóng quá, ngay cả cái cốc cũng lấm tấm toát mồ hôi.
'Vậy th́ khỏi mua.'
'Khỏi mua.' hắn đáp. Mí mắt trên của hắn có tí màu xanh. Hắn đánh tí phấn xanh chăng, hay đấy chỉ là màu xanh của mao quản li ti bị bầm nhẹ.
Bạn hăy ngoan nhé. Mich

*

Ngă tư gào thét

Hai tay ôm chặt đồ đạc - cái ba lô xanh và cái vali nhựa cũ mà người bà con cho mượn với lời dặn rơ ràng là đến nơi th́ vứt bỏ đi - tớ được cáng đi trong một cái vỏ ốc khổng lồ làm bằng nhôm, lắc lư trôi theo ḍng mạch, tiếng tim đập và tiếng la ơi ới.

Ở tụ điểm của hai ḍng sông tiếng động, tiếng gào thét là một bản hợp ca của sự chần chờ, sự đầu hàng lễ độ; tạo ra do bàn tay với chuông và c̣i xe; của chim vành khuyên mắt Ai Cập trong lồng tre xinh xắn; của thạch sùng chắt lưỡi trong đêm như bức tường biết cười, của những người bán hàng rong, tiếng rao mỏi mệt và đơn điệu. Ở Hà Nội không ai buồn la thét bằng cổ họng.

Cụ bà mất tích.

Khắp nơi trong thành phố người ta xầm x́ to nhỏ. Không phải những câu chuyện bậy bạ bốc lửa như chuyện trai gái đêm đêm dắt nhau vào quăng vắng công viên. Không, đây là những chuyện xầm x́ nghe có vẻ rất thực: Lại xẩy ra nữa đấy! Bạn có nghe nói không? Mới sáng hôm qua, ở ngoài đường Hàng Bạc đấy.

Một cụ bà lớn tuổi vừa đứng đấy, giữa bụi bậm, trên vỉa hè nứt nẻ cạnh cống thoát nước. Cụ bà lưng c̣ng, mặc áo len cụt tay, bàn tay gầy guộc ngửa nón chào xin năn nỉ khách du lịch qua đường. Khách ngoảnh mặt đi không nh́n lại.

Ngay lúc đấy, chính tại địa điểm đấy, cụ bà biến mất - ngay chỗ đấy mà không phải đấy.
Một mảnh nón lá của bà cụ về sau đă được dùng làm một cái collage rất mỹ thuật cho một tấm bưu thiếp về Hà Nội cổ.

Dây nói

Nhiều khách lạ, đến từ những vùng ôn đới, truyền đạt cảm thông bằng cách nối những sợi chỉ đen dài, óng mượt như tơ tằm, đến đối tượng mà ḿnh muốn nói. Hai người bạn ngồi quán cà phê trao đổi nhận xét về cỏ cây và chim muông quanh họ. Người nói sẽ cột chỉ vào tay ḿnh và đứng dậy dẫn sợi chỉ đến cái cây muốn nói. Người nghe sẽ tổng hợp từ độ căng và góc cạnh sợi chỉ mà suy diễn ra chủ đề, ư nghĩ và t́nh cảm người nói muốn diễn đạt. Cuộc đàm thoại nào cũng có khả năng liên quan đến rất nhiều sợi chỉ chạy từ miệng người nói đến bức tường, đến ban công của những ngôi nhà thời thuộc địa, đến những hồ ao của thành phố xinh đẹp và tĩnh lặng này.

Ngược lại, người Hà Nội vốn nổi tiếng là người biết yêu. Cách của họ là cuốn vào nhau khi nói chuyện. Trong một buổi hàn huyên vào bữa ăn trưa, bằng những ngón tay mềm mại họ quấn chỉ đen chằng chịt lên mí mắt, miệng và tai của nhau. Cứ thế họ bước đi liền bên nhau, trong một rừng chỉ chằng chịt, vướng víu nhưng đùm bọc thân thương.

Một hôm, một người Hà Nội ngồi nói chuyện với một vài du khách. Anh đă cột chỉ vào những thực khách đang rối rít chuyện tṛ như chim sáo, thân mật và hiếu kỳ. Nhưng ngay đúng lúc anh đang thắt cái nút thứ nh́ vào tay áo người ngồi bên cạnh th́ anh ngẩng lên và phát hiện rằng tất cả đều đă quay mặt đi nh́n vào hướng khác - tay họ đang bận rộn thắt chỉ vào cây cối, vào bảng tên đường, vào những cấu trúc bằng gạch và cát trong thành phố quanh họ. Người Hà Nội ngồi đấy trong kinh hoàng, nụ cười lễ độ vẫn nở trên môi. Đây là lần đầu tiên mà không có ai buộc dây nói trở ngược lại về phía anh.

Các bạn thân mến,
Hà Nội là thành phố của ao hồ. Hầu như quận nào cũng có một cái hồ. Trong những ngày như hôm nay, mưa phùn giăng đầy thành phố làm Hà Nội giống Luân Đôn đội nón lá. Người Hà Nội rất ghét nước mưa làm ướt tóc nên trên đầu luôn đội nón, đủ thứ nón, nón rơm, nón cối bộ đội màu xanh, nón baseball Mỹ, pông sô quàng trên đầu, thậm chí dùng bao ni lông làm nón - hai quai cột chặt lại chừa chỗ trống cho khuôn mặt. Nhưng h́nh ảnh mà tớ thích nhất, mà tớ cho là tiêu biểu nhất của Hà Nội là ngồi trên yên sau xe máy, tay cầm dù che cho cả hai đứa, xe th́ chạy với vận tốc 8 cây một giờ.
Có một cụ già luôn mặc bộ vét tông cũ sờn vai. Đeo trước ngực một cái hộp gỗ lớn với hàng chữ đen - h́nh như Lạc Rang hay cái ǵ đấy, tay cầm cái chuông nhỏ bằng đồng rung với một nhịp điệu của riêng ông. 'Tinga tinga tinga, ting.'
Băng qua phố Hàng Bạc, một người đàn ông khác đạp chiếc xe ba bánh cũ rích, trên xe chở bốn b́nh thuỷ đựng trà - mà người Hà Nội gọi là chè - bán cho khách. Ông cất tiếng rao với một giọng trầm buồn kéo dài 'Chè, chè nóng hổi đââyy...' Tiếng rao của ông nghe lướt thướt, tiếng sau nuốt tiếng trước, rất khác giọng rao hàng của dân bán dưa hấu ở chợ Victoria, đùa dỡn pha tí bỡn cợt nhất là khi các bà đến xem hàng 'Dưa đây, vừa to vừa đỏ vừa căng mọng nước.' Không, lời rao của ông không giống thế, nó giống như tiếng hót của con chim vàng nâu nhốt trong lồng tre, tiếng hót ngắt quăng và chỉ có một giai điệu du dương, lập đi lập lại nhiều lần.
Con chim này có điệu hót nghe rất giống đoạn mở đầu của bài t́nh ca mà bố của tớ sáng tác, hóa ra bố cũng biết mượn lời chim.
Thương, Michelle

*

Kim thân mến,
Tiếng Anh của tớ đang rỉ sét, tớ đă bắt đầu ghi chép lại vài đoạn từ cuốn sách tớ mua của thằng bán bưu thiếp - cuốn hướng dẫn tâm linh. Càng ngày càng thấy khó đọc, hắn càng ngày càng teo nhỏ lại, nét chữ của hắn, ư tớ muốn nói.
Sẽ gửi cho bạn các món đồ sơn mài. Mà bạn thích mầu nào, đỏ đậm hay đỏ pha nâu?
Chào, Michhh

*

T́nh bạn loài chim

Trong phạm vi thành phố Hà Nội có những người t́m một lạc thú đặc biệt, người nghe mà tưởng tượng ra được th́ có lẽ phải ngượng đỏ mặt. Những người sành điệu đă bỏ công t́m khắp nơi, qua thơ văn và kinh điển thánh hiền, nhưng chưa ai t́m ra được ngôn từ đích xác để gọi nó.
Không có tên, nên không ai nói về nó được. V́ thế những người sành điệu sáng chế ra một giải pháp hữu dụng. Quanh thành phố có rất nhiều chim, đủ loại, nhốt trong những lồng tre xinh xắn. Âm thanh cộng hưởng của tiếng hót những con chim óng mượt này nghe rất giống cái ngôn từ thất lạc, cái ngôn từ chưa phát minh ấy.

Những người đam mê lạc thú này bắt đầu đối thoại với chim, những mẩu đối thoại dài, âu yếm, với những con chim két lộng lẫy đỏ rực vàng óng, hoàng oanh rực rỡ màu cam, hay những con nhồng dáng thô, khuôn mặt cau có khó chịu. Tất cả đều đă được các tay buôn chim huấn luyện tập nói từ khi bị bắt trong thiên nhiên, nhốt vào lồng, cho đến khi các tay lái chim lậu đem chúng về Hà Nội.

Khi gặp nhau, họ ít khi tay bắt mặt mừng, cao lắm là gật đầu chào, thế thôi. Không t́m được ngôn từ đă thất lạc, họ rất ít nói chuyện với nhau, thay vào đó họ chỉ thích tiếp cận với ngôn ngữ loài chim.

Những người ngoại đạo không hiểu th́ chỉ thấy họ là những người thẹn tḥ ít nói, tập trung ở các công viên hay bờ hồ quanh thành phố, trầm bổng chuyện tṛ với bạn đồng ngôn có lông vũ nhốt trong những lồng tre xinh xắn mảnh mai.

*

Kim thân mến,
Tớ đang ở vịnh Hạ Long, thắng cảnh kỳ diệu của những ḥn đảo nhỏ nổi cộm trên nền biển xanh màu ngọc biếc tạo ra h́nh rồng uốn lượn. Một chiếc thuyền con lướt sóng cặp vào mạn thuyền. Cậu bé, với mẹ và em trai, đưa lên cao những giỏ tre đựng đầy tôm tươi cá tươi; nó c̣n đưa cho xem cả một mảnh san hô xinh đẹp. Nó trông khoảng 11 tuổi. Hỏi th́ nó bảo là 16. Tớ hỏi nó có phải tôm cá này là do nó và má nó bắt không, có phải lặn đến đáy đại dương mới bẻ được san hô đem bán không. Nó bảo không phải, và nói cho tớ biết chúng từ đâu ra.
'Họ mua ở chợ và đem ra đây bán.' Tớ thông dịch lại cho người bạn đồng hành nghe.
'Thế à,' người bạn đồng hành nói, 'Cảm ơn bạn đă phá hư một ảo tưởng đẹp ...'

Có người đi du lịch để tự dối ḿnh rằng nhân loại không có khổ đau v́ nghèo đói bệnh tật, rằng người ở đây chẳng khỏi có lúc phải đánh liều lừa dối hầu vượt ra khỏi cảnh đời túng quẫn. Có người đi du lịch để hiện hữu mà không có khả năng hiểu những ǵ xảy ra chung quanh họ, để được trần trụi và nhẵn nhụi như trẻ con. Họ rất dễ nhận diện: mặt mày ngơ ngáo, thấy ǵ cũng cười.

Có người đi du lịch để thấy xót xa cho người bản xứ. 'Thật tội nghiệp chúng không có cả cây bút ch́ màu để con cái phát huy tiềm năng sáng tạo,' họ than. Họ không thấy tính sáng tạo trong những tṛ chơi đơn giản với lon sữa ḅ, chiếc dép, và những mảnh vụn kim loại để lại từ thời chiến.
Thương mến, Michelle

*

Kim thân mến,
Hôm qua tớ đón xe ôm và mặc cả với anh lái xe.
'Bao nhiêu.'
'Một đô mỹ.'
'Đắt thế! Giá cho người điạ phương là 40 xu thôi.'
'Bạn đâu phải dân địa phương.'
'Nhưng gia đ́nh tôi gốc ở đây'. Tớ nói, cười cười.
'Được.' anh lái xe nói.
Tớ lên xe, anh ấy nổ máy và hỏi 'Việt Nam c̣n nghèo. Ở đây c̣n nhiều đau khổ. Ở nước cô có nhiều khổ đau không?'
Anh ấy chở tớ đi, xe lướt nhanh trên mặt đường nứt nẻ. Tớ nghĩ đến những người già ở nước ngoài đang chết dần ṃn trong viện dưỡng lăo. Tớ nghĩ đến những người rượt đuổi danh vị trong hành lang các cửa hàng bạt ngàn phố xá.
'Khổ đau à? Đă làm người là khổ đau rồi đấy.' Tớ nh́n kỹ vào mặt anh ấy để xem anh có hài ḷng với câu trả lời này không. Không biết anh có giận không? Anh nghiêng đầu xuống một bên, suy nghĩ. Một lát sau, đầu gật gù, anh rồ máy tăng tốc độ lướt vào ḍng xe cộ như vừa nhận thêm một nguồn năng lực mới. Trong lúc đó, ngồi trên yên sau, tớ biết là những ǵ ḿnh vừa mới nói là thật và cũng là không thật.
Ôm các bạn,
Michelle

*

Thành phố của Khuôn Mặt

Về phía viễn đông của thành phố, vượt qua ḍng sông mật và khu rừng ngọc lâm là thành phố của Khuôn Mặt.

Ở đấy, những tượng điêu khắc đất sét trắng, miệng tṛn má phúng đức Phật, được đặt quanh chu vi của thành phố và tại những vị trí đều đặn trên các tuyến tụ tâm hướng về trung tâm. Mỗi bức tượng cực kỳ đẹp này đều đă được tạc ra do hai bàn tay của một nghệ sĩ và hai người phụ tá, trong đó một người chỉ có trách nhiệm duy nhất là quét dọn những mảnh vụn sét trắng lại để dồn đốt gần dưới chân tượng.

Cứ hướng về trung tâm mà đi, th́ ta chỉ thấy hết khuôn mặt này đến khuôn mặt khác. Nói chuyện mà quên nhắc đến các bức tượng này th́ người địa phương Hà Nội vốn rất lễ độ sẽ quay mặt đi hướng khác, đỏ mặt cúi nh́n xuống đất, im lặng, thậm chí c̣n bỏ đi ra khỏi pḥng mà không nói một lời.

Nếu du khách cứ hướng theo các tuyến tụ tâm mà đi hết cả bán kính về đến trung tâm th́ sẽ thấy một nhóm tượng tụ tập đứng thành một ṿng tṛn nhỏ. Ta nghe giọng nỉ non của một thiếu phụ tuyệt đẹp tóc dài khóc ai oán trong đêm trước đống lửa tàn.

*

K thân mến,
Bây giờ đă về đêm và tớ đang nằm trong chuyến tàu lửa lên miền núi. Thế là tớ đă học được nghệ thuật tàng h́nh. Họ đă t́m nhưng không biết tớ ở đâu. Bằng cách thâu ḿnh thật nhỏ và nằm thật yên tớ đă tự tàng h́nh. Tớ đang ở trong toa xe dành cho người địa phương. Trong toa bên cạnh, hành khách nước ngoài phải trả giá gấp ba. Họ ca hát ầm ĩ suốt chuyến đi. Tớ nằm trên một ghế nằm có đệm lót. Bảy người cùng chung một toa sáu người.

Đột nhiên người soát vé xuất hiện, đi kèm theo là một anh nhân viên trẻ. Anh nhân viên trẻ nhón lên lấy một cái va li trống, Made In Korea, từ ngăn cao nhất trên đầu hành khách. Người soát vé đặt bàn tay gân guốc sương nắng lên trên va li, chận lại. Không một lời, họ giằng co nhau trong tư thế đó. Sau một lát, người soát vé nói, giọng cố gắng điềm tĩnh, 'Xin vui ḷng để cái vali này lại đây.'

Anh nhân viên trẻ nói, có vẻ giận dữ 'Của tôi, tôi lấy.' Hai người giằng co trong im lặng. Tất cả mọi người trong toa đều nh́n, nhưng không nh́n. Không một ai buồn thốt ra một tiếng qua cổ họng.

Hoá ra cảm giác tàng h́nh là như thế này đấy, tớ tự nghĩ. Tớ nằm đấy và giả vờ rằng không thấy cũng có nghĩa là câm điếc luôn. Và vô tâm, bạc ḷng. Nhưng tớ là người có ḷng, thiện tâm, và những người trong toa này cũng thế.
Thương mến, Michelle

*

Thành phố của ngôn từ.

Ta đang gầy dựng một thành phố của ngôn từ để thay thế cho cái thành phố của vật thể chung quanh ta - của bụi bậm, của áo quần polyester, của lô nhô loài người. Mỗi ngày ta đi bách bộ khắp không gian thành phố, đo đạc kích thước vật thể để ấn định quy mô cho thành phố của ngôn từ.

Trừ một điều, thành phố ngôn từ của ta sẽ được xây với những viên gạch khối vuông sắc cạnh của ngôn ngữ bạn, trong khi cư dân ở đây phải xây thành phố của họ với những khối cẩm thạch tṛn trịa dễ trượt, có vân theo âm hưởng lên xuống của giọng Hà Nội. Những ḥn cẩm thạch tṛn trịa này tạo nên kiến trúc của toàn thể không phải nhờ vào h́nh dạng mà là vị trí đặt. Ta đă thất bại ngay cả trước khi bắt đầu ...


Kim thân mến,
Có bốn từ cho một cuộc chiến. Người bắc gọi chiến binh của họ là Cách Mạng, nhưng gọi lính nam là Ngụy. Người nam gọi lính bắc là Bộ Đội, lính nam là Lính Cộng Ḥa.
'Thế bố mẹ cô không dạy cho cô từ ngữ của cuộc chiến à,' một anh xích lô ở Đà Nẵng đă hỏi tớ như thế.
'Không.' Tớ trả lời. 'Gia đ́nh chúng tôi thường nói chuyện học giỏi đậu cao, mua nhà sắm cửa kẻo bị người ta khinh.'
Cặp mắt đỏ ngầu, anh nh́n về phía trước, nét mặt không biểu lộ xúc cảm. 'Chiến đấu cho bên này hay bên kia đâu phải là lỗi của họ. Sống ở đâu th́ đánh cho phe đó.' Anh nói, lau sạch đi tám năm nhốt trong rừng v́ đă chiến đấu cho phe thua.
Hôm nay là ngày tớ bước chân vào bảo tàng của bi ai.
Thân mến, Michelle,

*

Hải thân mến,
Tất cả mọi bức ảnh của tớ rửa ra đều xấu như cứt. Hầu như không bao giờ tớ chụp ảnh người lạ cho ra hồn, như thể là v́ tớ c̣n hoàn toàn xa lạ với sắc phục, diện mạo và lối sống của họ. Tớ có thể ví nó như việc tớ phải chụp ảnh du khách đến thăm Sydney. Chụp ảnh người Việt Nam là chụp với thân nhân hay bạn bè, chắc chắn không bao ǵờ chỉ chụp ảnh khối đá không người. Không, bạn phải buộc một người bạn hoặc người bà con đứng trước tảng đá đẹp hay đài kỷ niệm quan trọng trong một tư thế cứng ngắc nhưng thân mật.
Với người Tây phương th́ bạn thích phong cảnh thiên nhiên tay người chưa đụng đến, khách quan, im lắng, không xáo động, tĩnh lặng cô đơn. Cậu có bao giờ thấy xe cộ ở Việt Nam chạy thế nào chưa?
Ảnh của tớ không ra ǵ v́ tớ không biết người bấm nút là ai.
Michelle

*

Các bạn thân mến,
Tớ đang ngồi trong quán cà phê Babel. Bên phải tớ một cô gái chăm chú đọc những ḍng chữ ṇng nọc nhảy múa. Tớ hỏi ngôn ngữ nào vậy. Tiếng Do Thái, cô ấy trả lời, cười cười. Một đôi vợ chồng lớn tuổi tranh căi nhau hơi to tiếng qua anh hướng dẫn trẻ. Họ tranh nhau đối xử anh ấy thật tốt - mời anh uống bia, ân cần hỏi anh có thích cà phê pha kiểu tây phương không. Rơ ràng là cả hai đang hoảng sợ đến mất b́nh tĩnh trong t́nh huống xa lạ, lại thêm hôn nhân lủng củng.

Những tầng lớp ngôn ngữ trong quán cà phê này vừa tuyệt vời vừa đáng sợ. Phải chăng con rắn Hà Nội đang trườn ḿnh bơi theo ḍng sông chảy ra biển. Có một lần ông chú của tớ nói rằng những con sông này đều có một khúc dài vài cây số nơi nước mặn của biển ḥa với nước ngọt của sông. Ở quăng nước lợ này sinh sôi nẩy nở một giống cá đặc biệt. Nơi này là chỗ đông gặp tây. Là sự hỗn hợp giữa hai môi cảnh. Là nơi những loài cá khác phải chết.

Anh hướng dẫn kiên nhẫn cố gắng tỏ ra thích thú theo dơi trả lời những câu hỏi của đôi vợ chồng già về 'văn hóa việt Nam'. Mắt anh liếc quanh quán. Anh nh́n cô gái đọc sách tiếng Do Thái một lúc. Anh nh́n về một người đàn ông da trắng cô-ca-diên lớn tuổi tóc lưa thưa trước trán đang học thơ Việt Nam mà người dạy là một anh trẻ tuổi người Việt.

Người dạy, ḿnh tựa vào bàn về phía trước, có vẻ hài ḷng với mức tiến bộ của ông học tṛ trung niên. Ông Cô-ca-diên nghĩ ông sẽ dùng câu 'gặp em ở chùa Hương' trong t́nh huống nào th́ tớ chịu. Cả thầy lẫn tṛ đều uống bia Tigers. Hôm nay trời nóng. Mới mười giờ sáng mà ánh nắng vàng đă đượm màu hồng, lọc qua ngưỡng cửa của quán cà phê trong phố cổ.
Thân, Michelle,

Trái Tim Lăng Kính

Nếu ngươi lấy con dao thật sắc mổ tim ta để t́m cái hỗn hợp nhầy nhụa cát sỏi trộn với bùn lầy của hận thù thành kiến th́ ngươi sẽ t́m thấy nó trong tim ta. Nếu ngươi xẻ tim ta để t́m máu đỏ và hương nhục của t́nh thương, ḷng từ bi và ḷng can đảm, ngươi cũng t́m thấy nó trong tim ta. Ta là lăng kính của mọi khả thể. Và khi ngươi di động, khi hơi thở ta làm động ḷng ta, mọi màu sắc quang phổ sẽ lung linh lung linh.

Ta đă viết những ḍng này bên cạnh không biết bao nhiêu bờ hồ. Trong những ngày hoang tưởng đầy sợ hăi th́ nét chữ ta teo tóp lại thành những chấm đen và đuôi ṇng nọc, ngay mắt ta cũng khó ḷng đọc được huống chi là những cặp mắt đọc lén. Xương sống ta cũng thế, co tṛn lại như con cuốn chiếu. Cũng có lúc ta đắn đo suy nghĩ có nên viết ư tưởng ḿnh xuống trang giấy không. Phải chăng ta biết cách che giấu ư tưởng của ḿnh, ngay cả đối với bản thân ta. Nhưng không ai có khả năng đè nén t́nh cảm. Và bàn tay ta phản bội ta, cứ thế mà vẽ ư tưởng ta ra trên giấy. Có thể đây là lư do mà thành phố này có rất nhiều nghệ sĩ.

Ta đă tóm bắt, qua chữ viết, những h́nh ảnh lung linh phản chiếu trên mặt hồ. Để dễ bề che giấu, để nói lên sự thật.

Nguồn: Nguyên tác Anh ngữ Vietnam: A psychic guide của Chi Vũ,
đăng trong tạp chí Meanjin, Volume 1, 2001.
Đă được tác giả và đạo diễn Sandra Long chuyển thành kịch, sẽ tŕnh diễn vào cuối tháng Tám 2003 tại North Melbourne, với sự tham dự của Tâm Phan, Châu Vũ, Jodee Mundy và Chi Vũ.