CỔ NGƯ
Cửa Sổ, Mở Nhịp Ba.
Trí nhớ con người kỳ lạ và đôi khi cũng thật kỳ cục. Có những chuyện bâng quơ không đâu, mà lại cứ ghim cứng vào óc, măi không chịu nhả. Với cái tên Thanh Tâm Tuyền chẳng hạn. Tôi c̣n nhớ như in, một hôm, lúc chưa đến mười hai tuổi (nghiă là chưa đến 30.04.1975, tôi chắc chắn như vậy), đang đứng chơi vơ vẩn, tự nhiên nghe bố nói: «Một cửa sổ, hai cửa sổ, ba cửa sổ…, Thanh Tâm Tuyền làm thơ như thế, ai mà chẳng làm được!» Ngó trước ngó sau, chỉ ḿnh tôi đứng đó. Không hiểu lúc ấy, bố phát biểu cảm tưởng về thơ Thanh Tâm Tuyền với thằng bé con, hay đang ta thán bâng quơ một ḿnh? Tôi cứ ngạc nhiên măi, không hiểu tại sao trí nhớ kém cỏi của ḿnh lại cứ nhất định khư khư giữ cái kỷ niệm chẳng có ǵ đáng nhớ ấy cho măi đến tận bây giờ?
Thuở bé, đối với tôi, mỗi người lớn là một điều kỳ vĩ, bố lại c̣n vượt cao hơn những người khác. Ông to lớn, ông đẹp, ông oai, ông được những người chung quanh nể v́, trọng quư. Ông giỏi trong chuyên môn, lại tài hoa, chơi guitare hawaiienne, có nhiều kỷ niệm đẹp với nhạc sĩ Đoàn Chuẩn. Ông yêu những t́nh khúc của Phạm Duy, Văn Cao, Trịnh Công Sơn, Phạm Đ́nh Chương, Từ Công Phụng, Cung Tiến, nghe đi nghe lại mấy cuộn cassette thu tiếng hát Thái Thanh, Khánh Ly, Lệ Thu, Duy Trác, Sĩ Phú. Nhưng sách trong nhà th́ hiếm. Ngoài sách báo thiếu nhi của anh em tôi, c̣n lại, đa số là sách khảo cứu về nhân chủng học, một ít truyện Pháp, một ít truyện dịch. Thơ, tuyệt đối không. Vậy mà sao mấy câu thơ Thanh Tâm Tuyền từ đâu lọt vào mắt bố để ông xổ ngang ra một lời b́nh, và nó thản nhiên nằm chết cứng trong trí nhớ của tôi hơn ba mươi năm qua. Ngẫu nhiên? Tiền định? Chẳng biết, chỉ có điều, thuở ấy, bố nói ǵ, cũng đúng! Nghiă là: thơ Thanh Tâm Tuyền không… hay.
Có một thời mới lớn, tuổi choai choai, ngựa non háu đá, trên con đường vượt thắng của ḿnh, tôi quyết định đạp găy hết mọi chuẩn mực, nhảy phóc qua những bảo ban, chỉ dạy, ư kiến áp đặt của người chung quanh, kể cả của bố! Thế là, tôi đi t́m đọc… thơ Thanh Tâm Tuyền! Nhưng t́m ở đâu ra bây giờ? «Bếp lửa» cũng đă cháy thành than tro cùng với bao nhiêu «văn hóa phẩm đồi trụy» khác hết cả rồi! Cuối cùng, nhặt đâu đó được hai bài. So với những ḍng thơ của Tố Hữu đang phải nhầu nhầu học thuộc ḷng để có tài liệu mà trích dẫn khi làm văn nghị luận, «Bài ngợi ca t́nh yêu» và «Phục sinh» thật lạ lùng và bí hiểm. Cũng có tổ quốc, có Việt Nam đó, nhưng sao lại cho cống rănh với gót giầy miệng uống tro than vào đứng bên cạnh? Con ngựa buồn lửa trốn con ngươi là sao? Cười lên sặc sỡ có sai ngữ pháp tiếng Việt không? thanh tâm tuyền có ǵ đặc biệt hơn Trần Thiện Thanh mà lại phải gào lên những ba lần trong một bài thơ ngắn? Và c̣n chẳng viết hoa tên ḿnh! Đọc tới đọc lui vài lần, tôi đi đến kết luận: không, thơ của ông này không dễ cảm, nhưng chắc chắn không dễ làm như lời bố tôi đă phán!
May sao, trong một cuộn băng cassette đă bắt đầu nhăo, tôi nghe được Thái Thanh hát «Đêm màu hồng». Mấy câu thơ trúc trắc được âm nhạc thổi vào một luồng sinh khí mới, và tôi thuộc gần hết giai điệu cũng như lời bài hát chỉ sau một lần nghe. Chất thô ráp của thơ Thanh Tâm Tuyền đă được nhạc Phạm Đ́nh Chương phủ lên một lớp verni bóng ngời. «Đêm màu hồng» quả là một t́nh khúc hiếm hoi của hạnh phúc gia đ́nh, không ủy mị, không ồn ă, nó êm, lướt, bay vút, mở rộng thênh thang, với em là lá biếc là mây cao là tiếng hát, với tôi đẹp như h́nh tôi, với cả bàn chân những đứa con…
Nhiều năm sau, tôi được nghe chính giọng Phạm Đ́nh Chương hát lên những câu thơ gân guốc trong bản nhạc cùng tên : «Bài ngợi ca t́nh yêu». Nhiều năm sau nữa, có vài lần, tôi vừa lái xe giữa Paris vừa lẩm nhẩm điệu valse nhịp ba :
Đi đi anh đưa em vào quán rượu
Có một chút Paris
Để anh được làm thi sĩ
Để anh được làm thi sĩ
Đi đi anh đưa em vào quán rượu
Rồi đột ngột từ trưởng qua thứ, chuyển nhịp chậm, lơi boston, rơi. Lắng :
Hay nửa đêm Hà Nội…
«Dạ khúc» biến thành «Dạ Tâm khúc», «Lệ đá xanh» phân thân giữa ca khúc cùng tên của Cung Tiến và một nhạc phẩm khác của Phạm Đ́nh Chương: «Nửa hồn thương đau»(*). Cứ như thế, thơ Thanh Tâm Tuyền từ từ thấm vào tôi bằng con đường ṿng : âm nhạc.
Hôm qua, bố tôi vẫn c̣n nói chắc như đinh đóng cột : «Một cửa sổ, hai cửa sổ, ba cửa sổ…» là thơ Thanh Tâm Tuyền, và ông giữ nguyên ư kiến của ḿnh về mấy câu thơ đó, không hề suy suyển. Đúng vào khoảng tuổi của bố cách đây ba mươi năm, bây giờ, tôi chỉ c̣n biết vái tứ phương, hỏi hơn một chục đàn anh, đàn chị văn nghệ, những nhà thơ, nhà văn cùng thời hay gần thời Thanh Tâm Tuyền ở Việt Nam, Pháp, Mỹ, đâu đâu cũng chỉ nhận được những cái lắc đầu không biết hoặc câu trả lời lấp lửng : «H́nh như là thơ của ổng, c̣n trích từ bài nào th́… chịu!». Internet với Google cũng không giúp ǵ tôi hơn. Chẳng lẽ, với tôi, mấy câu thơ ấy rồi sẽ trở thành huyền thoại, cứ lơ lửng măi, không cách nào biết được căn nguyên?
Nhưng, chỉ rơ một điều, từ nhiều năm nay, đă có những người kêu lên thanh tâm tuyền lúc này hay lúc khác, và v́ thế, ông không c̣n cô độc, như đă tự khẳng định ngay từ tập thơ đầu tiên của ḿnh.
Choisy-le-Roi cuối tháng 03.2006
(*) Nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương đă giữ nguyên giai điệu đoạn «Đôi khi anh muốn tin ôi những người khóc lẻ loi một ḿnh» của ca khúc «Lệ đá xanh» (thơ Thanh Tâm Tuyền, nhạc Cung Tiến) để kết thúc nhạc phẩm «Nửa hồn thương đau» của ḿnh. Gần đây hơn, bài thơ «Lệ đá xanh» cũng đă được nhạc sĩ Phạm Quang Tuấn (Sydney- Úc) phổ nhạc.