DANIEL PENNAC
CÁM ƠN
Người dịch: Đa Huyên
Quelques mots du traducteur
Daniel PENNAC, écrivain français (né en 1944), auteur d’une trentaine d’œuvres, est un des grands écrivains contemporains. Il a été traduit en plus de 30 langues dans le monde. Le lectorat vietnamien a pu connaître son talent à travers différents ouvrages publiés ces dernières années, les plus récents sont : Le Dictateur et le hamac, Comme un roman, L’œil du loup.
Les œuvres de Daniel PENNAC, nous apporte toujours des choses spéciales, surprenantes et nous ouvrent de nouvelles portes. Le lecteur irrésistiblement lit de façon très attentive, il lit son œuvre jusqu’au dernier mot et même le relit. Il a le talent inné de la narration, l’histoire s’écoule en plusieurs branches qui s’entremêlent, plein d’inspirations effusives, puis fusionnent dans une forme complète brillante, attirante de la perfection (toujours présent dans son esprit). Son ouvrage est réservé aux amis de cœur, à ceux qui aiment la littérature. Les rires plein d’esprit de son ton ironique habile et délicat ne sont jamais absents.
Merci, depuis qu’il a été publié, est devenu un phénomène original qui n’a de cesse recueilli d’innombrables commentaires dans plusieurs pays. En effet, même s’il n’est pas très long, le lecteur reste accroché, en suspense en attendant de nouvelles surprises. En particulier, la présence des blancs, des points de suspension, des pauses comme dans une mélodie, des mots étalés comme des poèmes libres, des mots en italiques… ont contribué à créer un champ de perception plein de couleurs diverses et en même temps laisse aux lecteurs de compléter et de s’harmoniser, cela a créé une nouvelle façon de recevoir une œuvre littéraire.
En lisant Le Dictateur et le Hamac (un best-seller en France en 2003), le lecteur a une réminiscence des films comiques du XXème siècle de Charlie Chaplin, malgré le fait que ce n’est pas la même langue, ni le même genre et le même sujet. C’est la même chose avec Merci, le lecteur cette fois ci se remémore des fables d’Esope (Grèce antique) ou ceux de La Fontaine (France, XVIIème siècle), L’Ombre Orientale avec 8 parties de composition, qui nous rappelle les portes d’une vie humaine… Ceci constitue des fils directeurs, un courant de l’essence de l’humanité.
En lisant Merci, nous voyons l’importance des rires dans la vie quotidienne d’aujourd’hui où la mondialisation est une tendance irréversible.
Le traducteur
1
Chúng tôi đang ở trong nhà hát, ông ta th́ ở trên sân khấu, chúng tôi đang ngồi trong khán pḥng.
Khi tấm màn nhung được kéo lên, ông ta xuất hiện, lưng sấp bóng hướng về một lô ghế khác đối diện chỗ chúng tôi và đón nhận những tràng pháo tay tán thưởng. Khán giả chăm chú nh́n ông, cái bóng phương đông nổi bật lên trong vầng ánh sáng rực rỡ của những ngọn đèn chiếu. Ông lại xoay sang cám ơn một lô ghế khác đang vỗ tay tán thưởng một cách nhiệt liệt.
Ông cất cao giọng:
- Xin cám ơn.
Ông mặc bộ xmôking.
Một ngọn đèn đỏ tít trên cao đang nhấp nháy trên đầu ông .
Ông gào lên, để át đi sự ồn ào nhiệt t́nh của công chúng:
- Xin cám ơ... ơ... n.
Ông huơ huơ tặng vật trên hai tay như đang rung một b́nh pha rượu cốc tai.
- Xin cám ơn.
Tiếng vỗ tay hoan nghênh gia tăng bội phần.
Lời cám ơn của ông cũng tăng lên.
- Xin cám ơn! Xin cám ơn!
Bóng của ông lập ḷe màu ngũ sắc từ ánh đèn mỗi lúc mỗi lấp lánh mạnh hơn. Ngọn đèn đỏ trên đầu tiếp tục nhấp nháy. Tiếng hoan hô, dậm chân, vỗ tay nhiệt liệt. Và ông th́ cứ lặp đi lặp lại:
- Cám ơn! Cám ơn! Thành thật cám ơn! Xin đa tạ!
Chiếc cúp trở nên nặng nề; ông hạ thấp một cánh tay và đỡ nó trên chỗ hơm của khuỷu tay.
- Xin cám ơn, các bạn quả thật... Cám ơn...
Đầu nghiêng nghiêng, bàn tay giơ lên, ông chờ đợi sự cuồng nhiệt của đám đông giảm xuống.
- Xin cám ơn, tôi muốn... Cám ơn... Cám...
Tay của ông thử làm dịu đi sự huyên náo.
- Quí vị làm ơn, tôi muốn...
Ông vẫn đứng bất động, cánh tay đưa lên, khá lâu, cho đến khi ngọn đèn đỏ ngừng nhấp nháy. Sự cuồng nhiệt giảm xuống và ánh đèn màu cũng dịu đi.
- Xin làm ơn...
Trông ông có vẻ mệt mỏi. Đầu hơi nghiêng bên cạnh chiếc cúp. Bàn tay dường như sẵn sàng thơng xuống.
- Cám ơn...
Ánh sáng giảm đi. H́nh dạng ông mờ dần cho đến khi tan ḥa vào bóng tối ngập tràn ngay đúng thời điểm sự im lặng ngự trị.
Bóng tối.
Im lặng.
Mọi người không c̣n nghe ǵ ngoài những tiếng ho húng hắng, tiếng cót két của những chiếc ghế, dần dần đến tiếng ho của chúng tôi, tiếng cót két của chính những chiếc ghế chúng tôi...
2
Ánh đèn dần sáng trở lại trên sân khấu.
Ông đứng thẳng người, mặt hướng về chúng tôi, dưới ánh sáng đan xen của những ngọn đèn chiếu. Ông ta đang bị lóa mắt theo đúng nghĩa đen.
Cánh tay ông ta rơi thơng xuống một cách uể oải. Ông lắc đầu cùng với một nụ cười mỉm vừa có vẻ hạnh phúc vừa có vẻ chán nản. Và ông lại bật ra một lần cuối:
- Cám ơn.
H́nh như ông đang trao đổi cái nh́n với từng người một trong chúng tôi.
- Các vị quả thực... Quả thực, các vị...
Bàn tay không vướng bận của ông phác một cử chỉ bất lực đầy cảm xúc. Ông lắc đầu một cách tŕu mến. Cường độ đèn chiếu giảm xuống. Dần dần ánh sáng trở nên ấm cúng, thân mật.
- Tôi không biết làm thế nào để…
Ông nh́n chiếc cúp trong khuỷu tay của ḿnh. Ông trưng nó cho chúng tôi một lần cuối, nhưng lần nầy ông chỉ hơi nâng nhẹ. Rồi ông quay đầu sang bên phải.
- Có ai làm ơn giúp tôi...
Ông đưa chiếc cúp để cất đi.
- Cám ơn.
Ông nh́n dơi theo người cầm giúp chiếc cúp đi xa dần.
Rồi quay lại với chúng tôi.
Mỉm cười.
- Gánh nặng của vinh quang...
Với một điệu bộ kín đáo, ông ngầm ư như là cái vinh quang đó quả thật khá là nặng cân.
- Hơn nữa hiện giờ tôi cần có cả hai bàn tay của ḿnh.
Ông chuồi bàn tay phải vào trong đường xẻ của chiếc xmôking.
- À vâng, dĩ nhiên tôi muốn các bạn nghe một...
Ông ngừng điệu bộ.
Và tất nhiên, nếu như các bạn dành
phần thưởng này cho tôi vào lúc mà … trí năo của tôi
vẫn c̣n chạy tốt … tôi đă không phải bắt
buộc viết một … Tôi đă xin hầu các bạn
một lời cám ơn bằng miệng tự phát
đảm bảo một trăm phần trăm theo
bản năng. Nhưng điều ấy... tất
nhiên... hôm nay... các bạn có thể tự ḿnh phán xét...
Ông tự ví ḿnh như là một vật cũ kĩ. Quả thật ông không thuộc về những thế hệ trẻ. Vậy ông có thể là bao nhiêu tuổi?
Ông chợt cười ph́:
- Mặt khác các bạn cũng không thể nào trao cho tôi một phần thưởng v́ “toàn bộ tác phẩm của tôi” khi tôi c̣n trai trẻ!
Ông suy nghĩ trong một giây, rồi th́ thầm:
- Tuy rằng, tại sao lại không? Với một chút sáng suốt...
Ông lẩm bẩm trong khi lần ṃ bên trong chiếc xmôking:
- À, không biết tôi để cái …
Lại một lần thứ hai ông rút tay ra khỏi túi, bị tác động bởi một ư tưởng có vẻ bất ngờ:
- Các bạn biết đấy, vấn đề vinh dự quả là phức tạp. Vinh dự th́ được quí trọng, điều này không c̣n nghi ngờ ǵ nữa, nhưng... điều quan trọng là ở mặt khác. Điều quan trọng, đó là số lượng người cảm thấy hài ḷng! Ngoài người được tôn vinh, tôi muốn nói...
Một lúc.
- Những huân chương chẳng hạn...
Ông hỏi chúng tôi:
- Thế nào, trong số các bạn có bao nhiêu người lờ mờ cảm thấy trước khả năng được nhận huân chương năm nay?
Ông bỡn cợt trong vài giây với sự im lặng của chúng tôi:
- Sao? Trong chúng ta...
Ông lắc đầu, lộ vẻ thông cảm:
- À vâng, sự hổ thẹn được nhận vinh dự đó, tôi biết, vâng...
Ông đặt lên chúng tôi một cái nh́n thương hại:
- Đấy ! Để cho các bạn biết được các bạn sẽ cảm thấy ǵ khi các bạn ở vị trí của tôi, vào thời điểm này!
Một lúc sau.
- Thế là các bạn đă sai lầm!
Và đó là lúc để đưa ra sự chứng minh. Ông hứng khởi đưa ra lư lẽ của ḿnh:
- Chúng ta phải đón nhận những tấm huân chương, những vinh dự, những thành công, những sự kính trọng, những ṿng nguyệt quế, những phần thưởng, tất thảy, từ những cái khiêm tốn nhất đến những cái vinh dự nhất! Phải để ḿnh được trang trí như là một cây thông Giáng sinh. Phải thật huyên náo, phải thật rực rỡ !
Ông nhắm vào một khán giả ở hàng đầu, như đối chứng:
- Hăy chấp nhận điều đó, sự vinh danh đó, thưa ông, lạy đức chúa ḷng lành, hăy chấp nhận điều đó ! Bạn sẽ làm thỏa măn mọi người: Trước nhất là làm thỏa măn người đề cử phần thưởng này cho bạn, ngài bộ trưởng, người đă t́m ra bạn trong đám người buồn tẻ ! Ngài bộ trưởng thật là hạnh phúc,ngài đă làm công việc của một người phát hiện, ngài đă làm giàu có thêm tài sản nhân văn của nền cộng ḥa! Người được bạn thỏa măn tiếp theo là người mà sẽ đính chiếc huân chương này lên áo của bạn, tự hào đón nhận bạn vào nhóm của họ, hài ḷng được làm trưởng bối của bạn, tự cảm thấy vinh dự v́ đă tôn vinh bạn. Dĩ nhiên đối với những người mà bạn yêu thương: chồng, vợ hay con trẻ, niềm vui mà bạn dành cho họ quả là một sự kiện! Nhất là bố mẹ bạn ! Tên người cha già của bạn sẽ được đưa vào sổ vinh danh quốc gia. Và c̣n những kẻ thù của bạn! Việc này cũng làm cho tất cả bọn họ vui sướng, nhất là những kẻ thù truyền kiếp!
Rồi ông giải thích rơ thêm:
-Tôi sẽ nghe bọn họ nói: “ Tôi biết chắc là hắn ta sẽ ngoạm lấy mà !”, “Ngay từ lúc nhỏ, hắn ta đă muốn gom góp những lời khen thưởng”, “Một kẻ nịnh hót thực sự”. Một niềm vui trong đáy ḷng những kẻ thù của bạn. “Mọi người đều biết hắn ta có làm ǵ lớn lao đâu, vậy mà…”, “Th́ cũng v́ thế nên hắn ta mới được khen thưởng”, “Với lại, hắn ta có một khả năng nịnh hót bẩm sinh…”, “ Đúng thế, những…”
Ông thể hiện một sự buồn nôn:
- “…lời tâng bốc” Không khí của những bữa ăn tối nhờ có tôi! “Khi tôi nghĩ đến cái vẻ khiêm tốn giả tạo của hắn ta… Các vị đă nghe diễn văn cảm ơn của hắn ta chưa ? Các vị có thấy bản mặt của hắn ta trên tivi không ?”, “ Đúng là một tên đạo đức giả!”
Rồi ông vui vẻ:
-Rồi bạn cũng có thể bắt đầu hai hay ba cuộc ḥa giải, động lực của một cuộc gặp gỡ ái t́nh, ai mà biết được?
Ông nh́n chúng tôi như xét hỏi.
-Xin nói thẳng... nói thẳng ra... hăy dẫn ra cho tôi một trường hợp trong đời mà bạn có thể mang lại cho toàn thế giới này niềm vui sướng hạnh phúc, tạo nên một sự đồng thuận của những trái tim. Chỉ cần một mà thôi !
Lại ngừng một chốc:
-Các bạn thấy đấy ,không có lần nào cả.
Quay lại một khán giả mà ông đă chọn lựa:
-Ông không có quyền từ chối tấm huân chương đó, thưa ông.
Rồi ông khích lệ:
-Vấn đề công trạng của bạn chỉ là thứ yếu...
Ông chữa lại:
-Không, xin lỗi, dù rằng đó là phản ánh trung thực, không, vấn đề công trạng của bạn không thể bị đối xử cho qua như thế... Chỉ bởi v́ thuần công trạng... Điều này không phải là công trạng của bạn... thực sự... mà vấn đề ở đây là... Đó là, những điều ấy tự có trong bạn... Bạn không mong ǵ hơn là được thấy công luận thừa nhận... Cũng có thể bạn không có một ư thức rơ ràng nào... Không, sẽ có những người khác đánh giá điều đó, cái công trạng “ảo” của bạn, điều mà bạn đă đóng góp, với tất cả lương tâm và vượt lên mọi sự thật, chính v́ điều đó mà phần thưởng được đặt ra. Và hăy nhanh chân lên! Ngay tức khắc!. Bằng không, ai biết được việc ǵ sẽ xảy ra?
Ông đưa ra dẫn chứng.
-Hăy xem trường hợp của Hitler...
Ông ngừng một chốc như đợi mọi người nắm bắt “từ” Hitler.
- Một họa sĩ tầm thường nhưng lại tự cho ḿnh có tài năng, một kiến trúc sư mà tài năng chỉ đủ để sắp xếp ba khối gỗ từ buổi thiếu thời nhưng mà lại tự cảm thấy khả năng cao siêu của ḿnh trong lĩnh vực này. Cần phải trao ngay một phần thưởng cho hắn ta! Ngay lập tức ! Ngay từ những mảng màu nước đầu tiên, một phần thưởng cho toàn bộ tác phẩm của hắn ! Hội họa, kiến trúc, tất cả ! Và phải làm sao cho mọi người đều biết ! Một phần thưởng tầm cỡ thế giới ! Một bục danh dự toàn cầu, đưa lên quỹ đạo ! Việc đó sẽ tránh được … 42 triệu người chết ! Sự tiết kiệm đó quả là không nhỏ !
Một lúc:
-Và như tôi được biết...
Ông nặng nề nh́n sang bên phải, phía của Hội đồng giám khảo, nơi nắm giữ quyền ban phát.
-Không một thành viên của bất kỳ Hội đồng giám khảo nào bị cáo buộc trước phán quyết của lịch sử cả!
Rồi hướng về chúng tôi, trong khi vẫn không từ bỏ ánh mắt của Hội đồng giám khảo:
-Ai mà biết được tôi sẽ làm những ǵ nếu như họ không…
Ông phác một động tác chỉ vào phần thưởng cao quư của ḿnh.
3
Ông từ tốn rời ánh mắt khỏi ban giám khảo và đút tay vào bộ xmôking.
-Vậy giờ đây là lúc tôi đọc cho các bạn...
Ông ngừng điệu bộ.
Đặt lên chúng tôi một cái nh́n hối lỗi.
-Các bạn có biết tôi đă làm ǵ không?
Ngừng một lúc:
-Cái ngày mà tôi biết tin được trao giải thưởng về toàn bộ... các bạn biết tôi đă làm ǵ không?
Ông nhẹ mỉm một nụ cười bối rối.
-Tôi đă chạy đi dự những lễ trao giải thưởng.
Ông làm động tác gật đầu một cách xấu hổ.
-Chỉ để lắng nghe những lời cám ơn ! Cái chính là tôi không có thói quen đó. Hàng thập kỷ sáng tạo trong im lặng, cô đơn và dửng dưng của mọi người, tựa hồ như tôi cũng vậy, và th́nh ĺnh giải thưởng lớn này xuất hiện, quá đỗi bất ngờ đến nỗi tôi chưa kịp quen với nó... Lúc bấy giờ tôi đă lục lọi tư liệu. Tôi nghiên cứu có đến hàng tá liên hoan. Tôi xem lại các lễ trao giải Cành cọ vàng, Cesar, Oscar, Gấu bạc, một “xê-ri” vàng... vinh dự bằng vàng, được chế tác bởi những nghệ nhân mà chỉ có thể đưa ra trong ngày trao giải đối với toàn bộ tác phẩm của họ! Tôi cũng đă tham dự những lễ hội văn hóa, những giải thưởng văn học-số lượng của chúng c̣n nhiều hơn cả pho-mát của ta nữa- những cuộc trao huân chương, và cố nhiên là các lễ đăng quang... Tôi vỗ tay tán thưởng rất nhiều. Mà lắng nghe, quan sát cũng rất nhiều... Tôi ghi chép. Và tôi đi đến một kết luận rằng lời cám ơn là kiểu cách chuyên biệt.
Ngừng một lúc.
Ông giảng giải:
-Như mọi kiểu cách khác, lời cám ơn cũng tuân thủ những quy tắc riêng của nó. Đó là một kiểu “ly tâm” theo thuật ngữ các sóng lan truyền. Như một viên sỏi ném trên mặt hồ, lời cám ơn cũng tạo nên những ṿng tṛn... ly tâm, càng lúc càng... lan rộng... càng lúc càng rời xa trung tâm.
Ông minh họa chứng minh của ḿnh bằng hai bàn tay.
-Người nhận giải trước tiên cám ơn nhóm đầu tiên: những chức sắc, nhân vật quan trọng, Hội đồng giám khảo,những người quyết định trao giải thưởng; sau đó mới đến nhóm thứ hai: công chúng, các bạn nằm trong số này, những người có mặt ở đây để đem lại niềm vui cho tôi trong đêm nay, và quả thật các bạn là rất quan trọng, tôi rất biết ơn các bạn, chà... tôi..., rồi đến nhóm thứ ba cộng sự mà nếu không có họ th́ tác phẩm của tôi sẽ không có bộ mặt như bây giờ: “Tôi gửi lời cám ơn đến các cộng sự của tôi...”, “tất cả những người...”, “những lời ưu ái nhất đến người mà tôi...”, “tất cả những người mà tôi đă không thể...”, “Tôi xin dâng tặng phần th...”.
Ông huơ huơ chiếc cúp vô h́nh.
-Rất hiếm khi một người được trao giải không gửi lời cám ơn đến các cộng sự của ḿnh.
Mở rộng một chút:
-Đó là điều làm chúng ta khác với các bộ trưởng. Một bộ trưởng không bao giờ phát biểu nhân danh các cộng sự: “Kể từ khi tôi nhận chức ở bộ Tài chính - ở bộ Nội vụ, bộ Tư pháp, bộ Giáo dục, bộ Văn hóa-, tôi đă làm thay đổi... tôi đă chịu những áp lực v́... tôi đă đ̣i hỏi công bằng trong mọi công việc do tôi... Và ngay khi tôi biết rằng... Tôi đă đưa ra quyết định cần thiết.”
Dừng một lúc.
-Một bộ trưởng không bao giờ lắng nghe những ǵ người ta khen ngợi; mà chính là tự khen ngợi chính ḿnh. Nói theo đúng ngữ pháp, động từ “khen ngợi”(féliciter) được sử dụng theo nguyên nghĩa tự động từ: “lấy làm vui sướng” (se féliciter) - và chỉ ở ngôi thứ nhất số ít - là không kể nội các. “Và tôi lấy làm vui sướng”.
Ông nhận thấy ḿnh đă đi quá xa:
-Xin lỗi.
Rồi quay lại với chủ đề hôm nay:
-Những lời cám ơn v́ vậy đều nằm trong một trật tự chung của nó: Hội đồng giám khảo, công chúng, cộng sự... đôi khi là Hội đồng giám khảo, cộng sự, công chúng... nhưng luôn luôn là bộ ba này đi chung với nhau... Rồi đến những nhóm kế tiếp nằm xa hơn ở ṿng ngoài, nếu như điều kiện thời gian của người nhận giải c̣n cho phép... điều này hiếm khi xảy ra.
Ông tiếp tục, có vẻ suy tư:
-Một dạng ly tâm... vâng...
Phác một cử chỉ.
Trầm ngâm:
-Thật lạ lùng, khi người ta suy tư, hoạch định... Bởi v́ những nhóm gần nhất, lại được h́nh thành bởi những người mà chúng ta ít gần gũi nhất.
Ông để lửng thông tin này một lúc cho ngấm vào chúng tôi.
-Lấy trường hợp của tôi... Các thành viên trong Hội đồng giám khảo...
Ông lại nh́n về bên phải với một vẻ tự tin khi nhấn mạnh.
-Tôi không biết rơ một ai. Tóm lại, về mặt riêng tư, bất kỳ ai.Tôi thề với các bạn đấy,đó là một giải trung thực... Nó đang trở thành hiện thực.
Thoáng liếc nh́n Hội đồng giám khảo.
-Cố nhiên về tiếng tăm, vâng, một hoặc hai... Họ gặt hái tiếng tăm trước tôi... Nhưng về mặt thân thiết th́ không một ai. Tôi chưa bao giờ gặp trực diện một người nào. Cũng chưa bao giờ đụng lưng trong thang máy...
Rồi với giọng ghi nhận:
- Người ta trao giải cho tôi v́ toàn bộ tác phẩm của tôi... chứ không nói đến nguồn gốc,cuộc đời, sự tồn tại của tôi, và những lời cám ơn đầu tiên của tôi th́ lại gửi đến những người hoàn toàn không quen biết! Đối với những con người này, tôi chẳng là ǵ cả.
Thuyết tŕnh:
- Những người phân phát giải thưởng trong suốt nhiều năm... trong suốt nhiều năm những con người đáng thương đó đă phải luôn động năo: “Năm nay ai là người xứng đáng cho chúng ta trao giải,giờ đây là lúc phải chăm bẵm các bạn của ḿnh rồi đây?Xem nào...” Chặng thời gian đă qua thật nhiều năm v́ số lượng bạn cũng nhiều, những năm tháng đó cũng qua đi với tôi, tất cả những năm tháng làm việc trong cô đơn, không tên tuổi... Và cuối cùng tôi thấy ḿnh được trao giải, vào lúc cực điểm, cho “toàn bộ tác phẩm của ḿnh”, bởi những người hoàn toàn không quen biết... nhưng tôi lại cám ơn “trước tiên”!. Nhóm thứ nhất... nhóm thứ...
Ông dùng hai tay biểu thị một nơi trú ngụ ấm áp.
Th́nh ĺnh, cảm xúc bật ra như trẻ nít:
- Phải có những người mà chúng ta thân thiện... hơn... Đúng không? Điều đó có một cái ǵ hơi... bất công..
Cái nh́n của ông t́m kiếm sự tán thưởng của chúng tôi.
Và ông đă có được, rải rác đây đó.
Rồi chỉ khi đó ông trở lại chủ đề của ḿnh:
- Rồi đến nhóm thứ hai: đó là các bạn, tại đây, đêm nay...
Ông giơ tay để chỉ khắp khán pḥng.
Ông nheo mắt ḍ xét khán pḥng.
Rồi ngẩng đầu hướng về buồng của bộ phận sân khấu, ông yêu cầu:
- Các ông có thể làm ơn cho xin thêm chút ánh sáng nữa được không?
Ánh sáng bừng lên trong căn pḥng.
- Cám ơn.
Ông xem xét kĩ chúng tôi.
- Đúng là những ǵ tôi sợ… Không, tôi không nhận ra ai cả…
Ông t́m kiếm một lần nữa, rồi lắc đầu.
- Các bạn không biết nhiều về tôi, nhưng các bạn đă nghe thấy tôi. Với việc quảng cáo rầm rộ quanh giải thưởng, khắp trên truyền h́nh, báo chí, sự chuyển tiếp đột ngột từ tối tăm ra ánh sáng, những thiệp mời các bạn nhận được...
Mỉm cười về sự khen ngợi:
- Đây là họ dành cho các bạn, những giấy mời này, một món quà lịch sự dành cho các bạn!
Tia nh́n của ông tiếp tục lướt qua các dăy ghế của chúng tôi trong khi ánh sáng trong pḥng giảm dần...
- Tôi luôn là thế, tôi cảm thấy cô đơn ngay trong buổi tối nay, tôi thật sự không biết một ai...
Ông nhận thấy một quư bà:
- Thưa bà, bà có biết tôi không?
Sự phủ nhận hiện ra ở vẻ bối rối của bà ta.
- Các bạn thấy đấy... đến cả quư bà này tôi cũng không biết.
Một chốc. Với sự liên tưởng đột ngột. Ông nói với tất cả chúng tôi:
- Các bạn đă từng ngồi ở đó vào năm trước phải không? Các bạn ngồi đó v́ người nhận giải lần trước, đúng chứ? Lư do tại sao? Hay cũng...
Điệu bộ kiểu cách.
- Không, tôi đặt câu hỏi v́ năm rồi, tôi, chính tôi không có mặt. Tôi không bao giờ được nhận giấy mời. Đây chính là lần đầu tiên mà tôi...
Ông cau đôi lông mày:
- Người nào có mặt đứng thay tôi ở chỗ này năm trước?
Không một câu trả lời.
Đột nhiên ông hỏi với giọng điệu mạnh mẽ:
- Có ai tham dự ở đây quê quán ở Cholonge-sur-Soulte không?
Ông lặp lại:
- Cholonge-sur-Soulte. Không, Soulte ở đây không phải là ngài thống chế của Pháp v́ nó được viết với một chữ e, như trong la soulte (tiền bù vào cho đều trong chia chác), nhưng điều đó không có nghĩa ǵ cả, ở đây không phải vấn đề tiền bạc, mà là tên của một ḍng sông. Đây chính là tên ngôi làng nơi tôi sinh ra, ḍng sông tuổi thơ của tôi. Không có ai gốc ở Cholonge-sur-Soulte chứ? Dù chỉ là gốc xa? Một ông chú của bố sinh ra ở Cholonge, không…?
Ông như đang kềm chế một cảm xúc dâng trào:
- Và tôi vừa mới cám ơn các bạn về sự nhiệt t́nh, như là những người…
Ông cười mỉm:
- À mà tôi đă nói lời cảm ơn với các bạn đâu.
Ông chỉ ngón trỏ lên hứa hẹn:
- Tôi vẫn chưa đọc cho các bạn...
Lại một lần nữa ông lục soát túi trong nhưng lại ngừng điệu bộ:
- Dù sao th́ tôi cũng không có cộng sự để nói lời cám ơn, bản thân tôi không có cộng sự. Kể cả nhóm thứ ba. Về việc sáng tạo, tôi muốn làm mọi việc một ḿnh, tôi không thể giao cho ai khác, tôi khá là gàn như mọi người vẫn nói, tôi thích tự gọi ḿnh là người theo chủ nghĩa hoàn hảo. Tựu trung, chỉ trong một từ: nghiêm túc. Như một người thợ thủ công cặm cụi trên bàn mộc của ḿnh. Tác phẩm của tôi là tác phẩm của chính tôi, hết. Tôi muốn gửi lời cám ơn đến những cộng sự là những ai đă để cho tôi yên trong suốt thời gian tôi lao động cật lực... vâng, thế đấy. Với tất cả ḷng biết ơn sâu sắc!
Ông suy nghĩ:
- Ngoài ra, c̣n kể đến...
Suy nghĩ thêm rồi ông chuyển sang thái độ hồ nghi.
- Nếu tính đến tất cả, tôi không chắc những người được nhận giải thưởng thật ḷng cám ơn cộng sự của họ, thực sự như vậy. Tôi thấy họ không... có sức thuyết phục chút nào trong buổi lễ trao giải này. Vả lại, họ cám ơn cộng sự ở điểm nào chứ? Về mặt chia sẻ những lợi ích chăng? Trước tiên tôi cám ơn các cộng sự mà tôi đă chia sẻ tấm séc của ḿnh với họ. Không khi nào. Chà, không khi nào. Cuối cùng tôi, chính tôi không khi nào gặp phải trường hợp oái ăm này.
Ông đưa mắt ḍ hỏi chúng tôi như thể muốn biết: “C̣n các bạn th́ sao?” Ông sờ vào bộ xmôking như để t́m kiếm một lời cám ơn. Hiển nhiên là sự dằn vặt khác đang trở lại với ông. Ông lắc đầu biểu thị cho câu trả lời “không”... Với vẻ bận tâm:
- C̣n một điều khác nữa... việc đúng lúc khi đưa lời cám ơn... về mặt kiểu cách.
Ngừng một lúc
- Nếu suy nghĩ cho chín...
Ông có vẻ như nhấn mạnh câu “suy nghĩ cho chín”:
-Nếu người ta suy nghĩ cho chín th́ lời cám ơn chỉ là một kiểu cách thừa thăi...
Lúc sau:
- Trong mọi trường hợp, lời cám ơn của Hội đồng giám khảo sau phần trao giải... Không giống như một cánh cửa mà người ta cầm giữ cho bạn. Ở đó, lời cám ơn xuất phát từ tự thân.
Như trong kịch câm: Ông đi qua một cánh cửa tưởng tượng mà ai đó dựng ra để cầm giữ ông, ông vượt qua, ông cám ơn:
- Xin cám ơn! Một điều đơn giản của phép lịch sự: Người này th́ giữ cửa, c̣n người khác lại cám ơn. Chính người vượt qua lại phải bày tỏ ḷng biết ơn đối với người mà thái độ lịch sự là ngăn giữ... Nếu cũng như thế th́ một người khác ngăn giữ anh ta chỉ đơn giản là để có thú vui được cám ơn. Việc đó đă xảy ra rồi đấy. Và cũng rất thường t́nh. Đặc biệt là những sáng mùa đông, trên đường đến các ga tàu điện ngầm, trong những ḍng người bợt bạt, họ giữ cửa bạn một cách ân cần, bạn lại ở một khoảng cách xa với những người khác, thế là họ buộc bạn phải chạy, người ta đến: “Cám ơn. -Không có ǵ! -Ồ, cám ơn, ông thật là ân cần, cám ơn”... Người ta thở dốc đến đứt hơi, trong khi luôn cám ơn, thế đấy, họ th́ thấy ấm áp trong ḷng c̣n người ta th́ lại thở dốc v́ chạy, Đó là một sự đổi chác với những phương thức tốt đẹp.
Đột nhiên ông trở nên linh hoạt:
- Việc trao giải không phải hoàn toàn như thế.
Ông nói rơ ra:
- Chính giải được trao, tự thân đă biểu thị một lời cám ơn rồi.
Rồi kiên nhẫn hơn:
- Tôi đă được tưởng thưởng cho toàn bộ tác phẩm của ḿnh, chính là tôi đă được cám ơn về sản phẩm của ḿnh. Cám ơn tất cả, về mặt nào đó. Và họ đă phó thác cho tôi điều này...
Ông phác một cử chỉ đón nhận chiếc cúp. Ông liếc một tia nh́n ngờ vực về Hội đồng giám khảo:
- Công bằng mà nói, họ chờ đợi điều ǵ từ tôi? Rằng tôi cám ơn họ về việc đă được cám ơn chăng .Điều đó sẽ dẫn chúng ta đến đâu?
Một số người hưởng ứng ông bằng những nụ cười. Đó là những người mà ông hướng đến, ở thời điểm này:
- C̣n các bạn th́ sao? Công bằng mà nói, tôi phải cám ơn các bạn về điều ǵ?
Ông biểu lộ một vẻ hồ nghi.
- Phải chăng v́ các bạn đă đến mà tôi nói lời cám ơn?
Một thoáng băn khoăn:
- Tôi hy vọng hiểu lư do sự có mặt ở đây của các bạn là v́ điều ǵ? Ḷng... biết ơn chăng? Không.
Vẻ bối rối trong các hàng ghế của chúng tôi.
- Đừng nói với tôi là các bạn đă đến đây chỉ với một lư do v́ người ta đă gửi giấy mời cho các bạn, phải không? Tuy nhiên các bạn cũng không phải đến chỉ cốt để xem họ cám ơn tôi, đúng không? V́ thế chẳng có tí thú vị nào.
Sự bối rối kéo dài.
Ông nói như thể lấy lại niềm tin cho chính ḿnh:
- Không, không. Tôi dám đánh cược rằng các bạn bỏ chút th́ giờ quư báu đến đây đủ để minh chứng với tôi rằng đă có sự công nhận của các bạn về “toàn bộ tác phẩm của tôi”... Tác phẩm mà các bạn đă theo dơi không chỉ ngay từ những ngày đầu chúng ra mắt mà là trong suốt mấy năm dài, các bạn đă đáp lại...
Ông ra cử chỉ bay cao trong không gian tinh thần.
- Ít nhiều...
Hai tay ông làm hai động tác che mắt để giới hạn tầm nh́n của ḿnh.
- Nhưng cũng rất...
Ông làm điệu bộ như đâm rễ một cách vững chắc.
- Việc này phức tạp đến nỗi người ta muốn thấy một tác phẩm xứng đáng với tên của nó! V́ vậy chúng ta...
Ông day day trán một cách hăng hái với các ngón tay.
- Tất cả chúng ta...
Ông hít căng lồng ngực một cách sung sướng.
- Người ta tự hỏi ai có thể trở thành con người này, con người giải thoát chúng ta một cách dễ dàng khỏi tất cả những...
Một vẻ mặt nhăn nhó và một điệu bộ quấy quả gợi lại những ngẫu nhiên đeo đuổi.
- Và, nếu như có một cá thể sống động như thế, dĩ nhiên rồi, nếu như chúng ta có dịp gặp gỡ anh ta, nh́n thấy anh ta trên sân khấu, ngồi trên ghế và bằng xương bằng thịt, được nghe anh ta biện giải đôi chút về sự thừa nhận của chúng ta, chúng ta đă đến đây, chúng ta đây, ḷng biết ơn tự nó đă thắng thế hơn sự ṭ ṃ...
Một lúc lâu, ông có vẻ như đùa bỡn thực sự với sự có mặt của chúng tôi.
Rồi th́:
-Vâng, nhưng vai tṛ của tôi trong tất cả mọi thứ là ǵ? Cám ơn các bạn đă đến đây để cám ơn tôi sao?
Ông lắc đầu một cách ngao ngán.
- Đây chính là điều khiến cho sự cám ơn có một dạng rất, rất, rất chi là thứ yếu, đặt nền tảng toàn bộ trên nguyên tắc rườm rà, dành hết cho sự rườm lời, cho sự lặp đi lặp lại dài ḍng. Một dạng giới hạn không thể ngờ được.
Ông bày tỏ, như một định lư:
- Mọi tác phẩm nếu thể hiện qua lời phát biểu được tác giả lặp lại trong lễ đón nhận giải thưởng đều không xứng đáng được trao giải.
Ông nói chậm răi để cho chúng tôi đủ thời gian ghi nhận:
- Các bạn có muốn tôi lặp lại không?
Mọi người cảm nhận rơ ràng là ông sẽ lặp lại diễn giải của ḿnh nếu chúng tôi tán thành. Ông cũng có khả năng làm cho chúng tôi lặp lại sự đồng thanh. Nhưng nếu như chúng tôi không cắn câu, ông sẽ lướt qua ngay lập tức.
- Không, hơn cả những ǵ tôi suy nghĩ, hơn cả những lời cám ơn dành cho Hội đồng giám khảo, các cộng sự, công chúng mà tôi bày tỏ... một phương cách nói. Một dạng mánh khóe bắt buộc để khỏi phải tự thân có lời cám ơn chính thức. Hoàn toàn không thể đích thân cám ơn khi người ta không phải là bộ trưởng để nói: “Tôi xin cám ơn...” không phải để... Về việc đă làm, tại sao? Một kẻ kích động ư? Việc này không có cùng một sự ḱ quặc...Tôi cũng đă chứng kiến nhiều kẻ kích động, những kẻ sẵn sàng tấn công Hội đồng giám khảo, chửi rủa công chúng, thanh toán ân oán với những cộng sự, đi lên sân khấu mà không có mảnh vải nào trên người, những kẻ say rượu dung chiếc cúp cho những hành động vô lễ… hoặc là những kẻ đến chỉ để cho mọi người biết là ḿnh từ chối phần thưởng…
Đến đây, ông nhanh chóng mở ra một ư mới:
- Dù có nói quanh co, th́ việc hy vọng vào những thái quá biểu hiện một trong những lư do về sự thủy chung của công chúng đối với những dạng lễ tiết này. Phải không?
Ông nhấn mạnh:
- Phải không? Các bạn không hy vọng một cách mơ hồ rằng tôi...
Đột ngột ông chuyển sang cuồng nhiệt.
- Thấy tôi...
Ông lại tự phân tán hơn nữa.
- Phải không? Có đúng thế không?
4
Ông lắng nghe một chốc, mắt nh́n ḍ hỏi, trước khi đút tay vào lại trong túi xmôking, với một nụ cười xin lỗi.
- Với tất cả mọi điều như thế, tôi vẫn chưa đọc cho các bạn...
Lại một sự lửng lơ mới trong dáng vẻ của ông, tay vẫn thường xuyên đút túi. Ông nhướng lông mày. Đôi mắt thoáng vẻ tinh quái.
- Suỵt, suỵt... Tôi biết các bạn đang tự nói với ḿnh điều ǵ.
Ông chỉnh lại:
- Sau cùng, tôi biết rằng một số trong các bạn đă suy nghĩ đúng trong khoảnh khắc này. Các bạn tự nhủ: “Làm ǵ có lời cám ơn được viết sẵn trong túi.”. Có bạn tự nhủ: “Làm ǵ có đủ mọi thứ trong túi của ông ta... Làm ǵ có thể có túi trong ở bộ xmôking đó. Bàn tay mà ông ta đút vào và lại rút ra đều đặn chỉ là một thủ thuật mà thôi. Hơn một lần ông ta sắp đặt nhanh chóng để lùa chúng ta sang một hướng mới... Ông ta không viết sẵn lời cám ơn. Mặt khác, ông ta cũng không có nhu cầu, đến bây giờ là đă nửa giờ ông ta nói không cần đến giấy viết sẵn. Ông ta có thể viết tất cả mọi điều muốn nói với chúng ta, vâng, viết và học thuộc ḷng luôn, nhưng từ lời cám ơn đến một phát biểu kỹ lưỡng, đến lời cám ơn giành cho giải thưởng mà người ta sắp trao cho ông ta, th́ không có ǵ khác biệt cả. Tay của tôi như gặp phải lửa”.
Ông chán nản rút tay ra.
- Các bạn có lư. Tôi đă không viết sẵn lời... cám ơn. Đó là một kiểu thức khôi hài.
Ông lập lại điệu bộ hai hoặc ba lần ǵ đó khi tự bắt chước chính ḿnh:
- “Tôi đă chuẩn bị cho các bạn một điều nhỏ...”, “Được rồi, giờ là lúc tôi đọc cho các bạn...”, “Tốt nhất, với tất cả điều này, tôi không đọc nữa...”
Im lặng.
- Tṛ vui kỳ cục của tôi, nói đúng ra là thế.
Chán nản:
- Các bạn tưởng tượng rằng có rất nhiều thái độ để thể hiện trong t́nh huống của tôi chứ? Các bạn đă thấy...
Ông chỉ quanh sân khấu.
- Điều này... nhanh chứ?
Ông xoay tṛn, có thể thấy được là hơi khó khăn. Ông phóng một cái nh́n điên tiết vào Hội đồng giám khảo. Rồi đột nhiên ông quay lại chúng tôi.
- Không, tôi đă không thảo lời cám ơn! Tôi không hạ ḿnh để làm điều vô ích đó! Vâng, tôi đă có thể viết và học thuộc tất cả trước đó! Và rồi th́ sao nào? Tôi đă làm nhiều hơn thế, tôi đă đọc cho các bạn! Tôi đă chịu đựng đủ các giải thưởng có thể! Các bạn không thể tưởng tượng đến thế nào sự nghèo nàn ở các... kiểu thức!
Ông chỉ vào Hội đồng giám khảo. Tiếp tục phẫn nộ. Giọng căng thẳng.
- Về phần họ cũng thế, rất khó khăn trong việc trao một giải thưởng! Mỗi lần xét giải... vấn đề đặt ra là họ không có nhiều sự lựa chọn, hoặc đây là sự trịnh trọng quá đáng! Kế thừa từ kiếp trước, từ lời tuyên bố chính thức trong một rừng micro tua tủa, đến việc khai trương một nhà hàng nổi tiếng: “Giải Machin 2000 và đại loại như thế được trao cho ông Untel vào lần thứ 75 của các cuộc tranh luận với hai phiếu chống một...” Việc này không để lại nhiều chỗ cho... sự thăng hoa của thân xác!
Ông đang trong trạng thái giận dữ cực độ không thể giải thích được.
- Đấy là họ c̣n chưa diễn cái tṛ phong b́ được khui đúng giây phút tối hậu khi người dẫn chương tŕnh trên sân khấu hoành tráng tuyên bố: Tập trung các đèn chiếu, tràn đầy sợi kim tuyến, tiếng gơ trống, những lần lữa kéo dài bất tận: “Và người thắng cuộc là...”, dĩ nhiên ngón trỏ của anh ta sẽ đưa vào trong phong b́ đang mở...
Động tác: Ngón trỏ của ông chêm vào trong một phong b́ tưởng tượng.
- “Người thắng cuộc là...”, “Người đoạt giải là...”, “The winner is...”, “Der Gewinner ist...”, “El ganador es...” “Il vincitore è....”)*
Tiếng nói như từ bên ngoài ông:
- Nhưng vâng, ở mọi ngôn ngữ. Tôi đă làm rơ, cứ tin tôi đi, cái tính cách điên rồ đều có vị trí của nó ở mọi ngôn ngữ!
Rồi ông gào lên:
- VÀ NGƯỜI THẮNG CUỘC LÀ...
Ông huơ tấm phiếu kết quả tưởng tượng được rút ra từ chiếc phong b́ cũng tưởng tượng luôn, giọng của ông bất thần rơi vào chỉ một từ:
- Tôi.
Cánh tay ông nặng nề hạ xuống, thân h́nh hơi đổ, ông có vẻ như đang rơi... Rồi ông lắc lắc người như thể để cho thức tỉnh. Ông tỏ ra ư thức về sự có mặt của chúng tôi.
- Xin lỗi.
Thêm vài giây nữa, rồi ông nói tiếp bằng một giọng đơn điệu:
- Các giải pháp không có nhiều khác biệt đối với người được giải. Anh ta có thể bột phát niềm vui sướng bằng cách nhảy chồm khỏi ghế bành, hú vang mừng chiến thắng, hai nắm tay huơ lên và la lên trước mặt con cháu: “A..., đích thị là ta rồi. Là ta... a... a!”. Anh ta có thể ngay lập tức bày tỏ sự cảm thông đối với các đối thủ bất hạnh gần gũi nhất trong tiếng th́ thầm: “Là tôi đấy,vâng, ông bạn khốn khổ của tôi, bà bạn khốn khổ của tôi, là tôi đấy, bạn muốn tôi nói ǵ với bạn đây, lần sau sẽ đến lượt các bạn thôi, một lần nữa tôi thấy vui rằng không biết v́ sao con người bất tài này lại... được nhận giải... nào hăy nh́n vào gương mặt người nhận giải, như vậy bạn cũng được an ủi đôi chút...”. Anh ta có thể vờ ngạc nhiên một cách rất hoàn hảo khi ngơ ngác nh́n quanh ḿnh: “Thế sao? Tôi à? Nhưng sao tôi không nghe ǵ cả. Trong số biết bao tài năng được đề cử... Không, chuyện đùa chứ ǵ? Thật vậy ư? Ngạc nhiên làm sao”.
Ông ngước mặt lên trời.
- Ngạc nhiên ư! Dù thế nào th́ tôi...
Ông bất ngờ hướng về Hội đồng giám khảo.
- Trong trường hợp của tôi th́ họ thông báo trước. Đó cũng là điều kiện bắt buộc đối với việc nhận giải: điều này là cần thiết để tôi đến nhận riêng tận tay. Nếu không, tôi vẫn ở nhà, các bạn nghĩ thế. Một tấm séc gởi qua bưu điện, thế là xong. Nhưng không, phải có mặt v́ bổn phận...Nếu không th́ họ sẽ trao giải thưởng cho người khác. Vậy th́ lư do chỉ là tờ séc thôi ? Việc này khiến tôi phải tập luyện... bằng cách chạy đến mọi buổi lễ dành cho...
Một lúc.
- Vậy đó, cứ tin tôi đi, có rất ít khả năng dàn dựng đối với người được giải: Hoặc anh ta vào từ phía bên phải sân khấu một cách khéo léo như một chiếc tàu khách sang trọng với đôi cánh tay dang rộng đối với những khách mời quan trọng như thể anh ta quen biết họ từ lâu lắm rồi... Hoặc anh ta rụt rè xuất hiện phía bên phải khán giả, không thuộc hết các tư thế thích ứng... Hoặc anh ta nhảy nhót leo nhanh lên sân khấu, cứ bốn bậc một lần (sự lựa chọn mà theo ư tôi th́ nên loại trừ), nắm chiếc cúp như thể cầm cờ hiệu và trực tiếp chào công chúng đang hoan hô ḿnh, trong khi lại nghĩ: “Miễn là ban tổ chức không tắt ngay lập tức cái đèn đỏ báo hiệu ngừng vỗ tay tán thưởng, cứ để điều đó diễn ra măi măi”, và anh ta cứ rung chiếc cúp như thể đang lắc một b́nh pha rượu cốc tai...
Ông bắt chước điệu bộ.
- Tiện thể nói thêm đây là một động tác vay mượn từ giới thể thao... tại v́... rượu sâm banh... những tay đua xe đạp... những tay đua công thức...
Ông làm động tác nâng cao chai rượu về phía chúng tôi.
- Nó mang đặc trưng của...
Ông cố t́m một từ chính xác.
- ... thơ ca.
Rồi ông trở lại phần liệt kê của ḿnh:
- Hoặc anh ta leo từng bậc một với dáng vẻ nghiêm trang của một bức tượng, đặt lên bục diễn giảng được chuẩn bị cho mục đích này bài diễn văn của ḿnh, đeo mục kỉnh vào, và rồi sẽ đọc tặng cho các bạn một bài cám ơn tuyệt vời.
Ngừng một lúc.
Rồi ông đột ngột đưa ra một quyết định.
- Tốt, Có phải các bạn thưc sự muốn nghe lời cảm ơn chính thức này không?
Rơ ràng ông không bận tâm lắng nghe phản hồi từ chúng tôi:
- “Thưa ngài bộ trưởng, ngài chủ tịch thường trực, quư ông bà trong Hội đồng giám khảo, ngài giám đốc ngân hàng mà tôi hầu như đă quên bẵng... thưa quư bà, quư cô, quư ông, cùng các bằng hữu... ”
Ông bước lui bước tới, và rồi như thể đang giảng cho chúng tôi một phương pháp nấu nướng:
- Sau những lời chào theo thông lệ, ngay tức th́ đến việc nhúng vào một nồi những tham khảo. Người ta trích dẫn rồi lại trích dẫn nào là Leonardo da Vinci, Hugo, Fellini, Mozart, Heideigger, Mallarmé, Shakespeare, Le Corbusier, Renoir cha và con, Mick Jagger và Pauline Carton, nào là Django Reinhardt và những thổ dân da đỏ... Và rồi người ta quấy đều món xúp hổ lốn này, xin lỗi các bạn, người ta nghị luận dông dài về điều mà họ phải thực hiện đối với những người này người khác, vùng đất này quá phong phú và đa dạng để trộn lộn những nguyên lư của chúng ta, người ta trộn lộn những ǵ hay ho họ đă chứng kiến, đọc, nghe dần hồi thâm nhập vào họ, không quên rằng họ làm điều này đối với những người cùng thời với chúng ta, các bạn nghe rơ chứ, lịch sử đă chứng minh người ta sở hữu một tinh thần rộng lớn, một nhận thức khai mở: trích dẫn Untel... “với tất cả ḷng ngưỡng mộ của tôi”... và một ông Tel khác... “về một người mà tôi mắc nợ biết bao”... Kiểu cách này...
Rồi đột nhiên cắt ngang.
- Không... không phải tôi... À không, sự khinh thường... Nó không thể hiện trong khi đó... Ai cũng muốn được xem trọng, nhưng người ta lại có một...
Ông nh́n chúng tôi, nguôi lại.
- Khi người ta mơ mộng đến sự cô đơn cần thiết... Những bến bờ dằng dặc của hồ nghi... Và những khoảnh khắc hạnh phúc được biếu không nhiều đến thế...
Ông nở nụ cười mơ màng.
- Ôi niềm hạnh phúc của những buổi sáng nhỏ nhoi khi bạn lóe ra những ư tưởng trên giường... Do bởi không có chú gà trống nào đánh thức bạn dậy, cũng không có đoạn văn nào đang nằm trong thùng rác cả... Không ǵ hơn viễn cảnh có một giải thưởng hay tham vọng khai mở một lối đi văn học... Đó là điều cấp thiết của vết khắc nhỏ nhoi này vào những ǵ bạn mơ mộng trong khi ngủ... nét vẽ màu thổ hoàng bên trên góc phải bức tranh của bạn... Đó là điều bạn xào nấu lại trên giường. Âm thanh nhức đầu của một nốt nhạc hứa hẹn một sự hài ḥa... với cái nghề viết văn nhỏ nhoi này, có thể chỉ là một dấu phẩy, một dấu phẩy đơn giản... một thay đổi nhỏ cần thiết... sự vi tế của tác phẩm... chỉ ba lần... phù hợp với điều thiết yếu... th́ đức Chúa thánh thần ơi, cái Đẹp của những ánh sáng đầu tiên cần thiết trong ngày này, trong ngôi nhà yên ngủ...
Ông mỉm cười một lúc lâu, rồi trở lại mạnh bạo với lời cám ơn chính thức:
- À. Tôi cũng quên: Hăy nói đến “sự tỏa sáng”! Phết bơ mọi thứ lên trên “sự tỏa sáng”, đặt nó vào vị trí chủ chốt trong sự tỏa sáng văn hóa của xứ sở chúng ta, nghệ thuật của chúng ta, các chuẩn mực giá trị của chúng ta... “Và nếu như sự đóng góp khiêm tốn của tôi có thể...” Vâng, và một sự ám chỉ nhanh chóng về đức tính khiêm tốn của người đoạt giải th́ luôn được chào đón, lại được nêu ra từ một con người quá đỗi b́nh thường th́ người ta lại trở thành kín đáo một cách khác thường: “Nếu như bởi sự đóng góp khiêm tốn của tôi mà tôi có thể thêm vào ít nhiều cho sự tỏa sáng của...”, và luồn lách nhẹ nhàng vào dinh lũy của những kẻ không chê vào đâu được, những kẻ mà đối với họ người ta tuyệt đối không thể gán ghép với cái thế giới trần tục này: “Kể từ thời gian tôi đấu tranh chống lại...”, “một sự tồn tại cống hiến trọn vẹn cho...”, nhưng tuy thế lại tuyên bố rằng người ta yêu mến thế giới của ḿnh, người ta yêu mến ḷng nhân ái, yêu mến những...
Điệu bộ hết sức đấu tranh:
- Không... ngay cả khi c̣n trẻ con đối với lễ hội những người mẹ, cái kiểu cách này... tôi không thể.
Gần rơi nước mắt:
- Không phải là con không yêu mẹ… không phải là con thiếu t́nh yêu dành cho mẹ… Nhưng, không! cái lời cám ơn dành cho mẹ này được tạo ra bằng cách copy bạn cùng lớp… bởi v́ không thể nào cưỡng lại nổi việc sao chép người bạn đó.
Rồi đột nhiên chán chường:
- Tất cả những điều đó là một sự nghèo nàn... thảm thương.
Rồi ông buông tiếp:
- Mất phẩm giá.
Mệt mỏi:
- Và các bạn muốn phê b́nh tôi về...
Ông lập lại động tác đút tay vào bộ xmôking.
Trong sự ngạc nhiên chung, ông rút ra độ một chục tờ giấy đánh máy.
5
Nhận thấy vẻ ngơ ngác của chúng tôi, ông giải thích, giọng trêu tức:
- Nhưng không phải đâu, đây không phải là một bài cám ơn... Đây là quy định của giải.
Ông lật tập quy định.
- Có vẻ như tôi sắp làm rơ một điều... À! Đó là!
Ông chau mày lại khi đọc.
- Thật đúng như tôi dự liệu. Một tiếng mười lăm phút. Điều này được viết bằng giấy trắng mực đen: Phần phát biểu của người nhận giải kéo dài trong ṿng từ 75 đến 90 phút.
Giọng ḥa giải:
-Tốt, cứ cho là 75 phút đi.
Ông xem đồng hồ và rồi chăm chú vào bài diễn văn theo quy định.
- “Để bù vào...”.
Ông nhướng mắt lên.
- Vâng, vẫn có một sự bù trừ.
Rồi đọc:
- “Để bù vào tổng thời gian khoán mà anh ta được trao, người nhận giải hứa hẹn sẽ ra mắt công chúng, những người ngưỡng mộ anh ta, ở 23 thành phố sau đây: Chartres, Melun, Beauvais, Rennes, Nantes, Chateauroux, Tours, Auxerre, Montbéliard, Bar-le-Duc, Clermont-Ferrand... ”
Ông bỏ qua mấy ḍng.
- “Phần phát biểu của anh ta phải bao trùm mọi đặc trưng của tính tự phát... ”
Ông lắc đầu.
- Đầy phong cách...
Một tờ giấy khác khổ với tập phát biểu tuột ra và rơi xuống chân ông.
- Chà.
Ông cúi xuống nhặt lấy.
- Hóa đơn khách sạn...
Ông xếp lại và bỏ vào túi, trong khi một chi tiết thu hút cái nh́n của ông.
- Giữ ở đây mà tôi chưa xem qua nó, chà.
Ông đọc lại:
- Tôi phải tự trả tiền nếu như dùng đến minibar*.
Ông cao giọng chứng thực với chúng tôi:
- “Minibar thuộc về trách nhiệm của người được giải”
Ông dừng mắt trên câu đó một lúc.
- A! Nó không phải để tôi trả tiền mà là trách nhiệm “Minibar là trách nhiệm đối với... ”
Từ ngữ ông đưa lại có cân nhắc.
- Đối với tôi...
Ông mơ màng sắp xếp những tờ giấy qui định, rồi đưa vào túi xmôking.
- Những từ ngữ...
Ông nh́n xuống đôi bàn chân, từ trên cao minibar, với một vẻ dịu dàng mơ hồ.
- Cố nhiên...
Ông chậm chạp ngồi xổm xuống. Hai bàn tay ông có vẻ như đặt lên vai một đứa bé mà ông đang nh́n vào ánh mắt. Rồi, bằng tay trái, ông mở ra một cánh cửa tưởng tượng.
Ngay lập tức nửa thân trên và gương mặt của ông tỏa ra những vầng sáng lờ mờ nhợt nhạt.
Ông th́ thào:
- Đây là một thứ ánh sáng nội tại.
Ông nghiêm trang chiêm ngưỡng cái đặc tính nội tại này, rồi đóng cánh cửa lại. Ánh sáng tan biến. Ông giữ tư thế ngồi xổm trong vài giây rồi đứng lên, mắt vẫn chiếu vào cái minibar tưởng tượng.
Rồi ông nói, vẻ nghiêm túc:
- Các minibar là của những đứa trẻ.
Như thể có những điều hồ nghi giữa chúng tôi, ông hỏi:
- Các bạn không tin tôi à?
Một lúc sau.
- Các bạn không nghĩ rằng các minibar là dành cho bọn trẻ chứ ǵ?
Ông ra lệnh:
- Hăy nhắm mắt lại.
Rồi ông khẩn khoản đề nghị trông rất nghiêm túc.
- Nhắm mắt lại, tôi xin các bạn... Và bây giờ, hăy tưởng tượng các bạn đang ở trong một căn pḥng, thay chỗ tôi... Đây là một tối mùa đông... Tóm lại, cũng không cần thiết, không có mùa màng ǵ ở trong loại khách sạn này... Chú ư giữ mắt nhắm, tôi xin các bạn đấy, hăy tưởng tượng...
Ông lắng nghe điều chúng tôi đang tưởng tượng.
- Các bạn đang ở trong căn pḥng này... các bạn sửa soạn để gặp “những người ái mộ ḿnh”... Một cái nh́n cuối cùng trong tấm kính dày... Các bạn chỉnh lại cái nơ bướm của ḿnh... Các bạn phác họa điệu bộ ở t́nh thế hài hước độc đáo... Không có ǵ, nó vừa đúng lúc, các bạn đang ở thành phố thứ 12. Trước khi rời căn pḥng...
Ông gần như nài nỉ:
- Không, không, cứ nhắm mắt như thế, tôi xin các bạn, hăy tưởng tượng đây là căn pḥng ở khách sạn, tưởng tượng nó như thật... Trước khi rời pḥng các bạn hăy ngồi xổm trước minibar... và hăy mở cánh cửa nhỏ của nó...
Ông đứng thẳng không nhúc nhích, nhưng đó vẫn là ông với vầng sáng mới phản chiếu từ ánh sáng mờ mờ của minibar. Ông nói bằng một giọng trầm trầm buồn ngủ.
- Các bạn sử dụng một... niềm khích lệ kín đáo... mà các bạn nhanh chóng tin là sự thật một cách ngây thơ, trong vầng hào quang của ánh sáng nội tại này... rồi các bạn lấy lại được sức mạnh, các bạn đặt chai rượu nhỏ trống rỗng lên minibar mà ḿnh vừa đóng lại.
Thực tế là “ánh sáng nội tại” đă biến mất.
- Và rồi các bạn mở cửa pḥng.
Ông lặp lại, cũng với một giọng buồn ngủ:
- Các bạn tắt đèn. Các bạn bước ra hành lang rồi để cánh cửa tự đóng lại sau lưng ḿnh...
Rồi gần như lại nài nỉ:
- Không, làm ơn hăy cứ nhắm mắt lại, và bây giờ tập trung lên minibar mà các bạn đă để lại trong căn pḥng khách sạn này... Hiện tại nó đang đơn lẻ... hoàn toàn đơn lẻ trong cảnh tranh tối tranh sáng... đứng bất động trong sự im lặng của tấm thảm lát sàn... và ngay khi các bạn quay về... chiếc chai rượu nhỏ trống rỗng trên đầu...
Một lúc. Ông nh́n cái minibar dưới chân ḿnh và nói, giọng đầy tin tưởng, với một sự bồn chồn thực sự của người đă trưởng thành:
- Mọi đứa trẻ, trai hay gái, đều là con cái của Guillaume Tell; tất cả đều là quả táo đặt cân bằng trên đầu...
Ông thêm vào:
- Và chúng không phải là chốn tươi mát của chúng ta. Chúng chính là sự bó buộc của chúng ta.
Ông giữ im lặng.
Tràn đầy cảm xúc sâu xa.
Sự im lặng của ông kéo dài theo sự im lặng của chúng tôi.
Rồi, ông trở lại với chính ḿnh.
Ông nh́n đồng hồ.
Ông lắc đầu, rồi đưa mắt lên trời. Nở một nụ cười êm dịu.
- Ví von cái minibar như những đứa trẻ, tôi yêu cầu các bạn một chút...
Rồi hạ giọng:
- Không kể rằng đây là thuộc về sự sáng tạo, thế nhé.
Liếc một cái nh́n lo ngại về phía Hội đồng giám khảo.
- Và tôi cũng không có quyền ǵ hơn!
Ông triển khai thêm:
- Họ đến để trao giải cho tôi về toàn bộ tác phẩm của tôi. Thế là xong, sự sáng tạo. Tác phẩm của tôi th́ ở đằng sau tôi. Dứt khoát. Đây là ư nghĩa thứ hai của giải thưởng mà họ đến để trao cho tôi. Những điều liên quan đến tôi, đó mới là ư nghĩa đầu tiên.Tôi không c̣n quyền sáng tạo nữa. Việc đấy để cho giới trẻ…
Vẻ lo lắng:
- Có anh bạn trẻ nào trong pḥng này à... ?
6
Không chờ nghe trả lời, ông tóm tắt lại:
- Tôi xin tóm tắt. Bị cấm đoán làm tṛ đùa, bị tước đoạt quyền sáng tạo…
Ông lại xem đồng hồ.
- C̣n 20 phút nữa để ở bên nhau.
Ông cau mày.
- Làm sao sử dụng sự vĩnh hằng này mà không làm cho căn pḥng trống rỗng ?
Ông thêm vào:
- Điều sẽ gây ra sự cắt đứt hợp đồng và việc bồi hoàn việc khoán toàn bộ được quy cho người nhận giải.
Ông xác quyết trong khi vỗ nhẹ vào túi áo xmôking:
- Những điều ấy được viết ở đây. Rất nhỏ nhưng tất cả ở đây. Và trong kiểu thức theo hợp đồng làm sa sút tinh thần một cách hoàn hảo này. Vậy th́, tôi xin các bạn hăy giúp đỡ tôi thử t́m ra một giải pháp...
Rất dễ gây khó chịu; như thể ông muốn chúng tôi chiếu cố đến công việc nhọc nhằn:
- Dù rằng người ta không đến để nói về tác phẩm của tôi, các bạn cũng hiểu rơ điều đó như tôi!.
Ông ngẫm nghĩ:
- Không...
Ông lại ngẫm nghĩ.
- Điều này sẽ làm...
Ông mỉm cười nói tiếp.
- Vâng...
Rồi như thuyết phục chính ḿnh.
- Vâng, có thể là, vâng...
Và đă thuyết phục được.
- Nhưng cố nhiên, việc này là thế!
Để thỏa măn ḷng nhiệt thành.
- Đây là điều phải làm, đó là tận dụng hoàn cảnh để làm mới các luật tắc kiểu thức. Các bạn và tôi, tất cả cùng nhau.
Ông quyết định:
-Kiểu thức cám ơn... Làm sinh động điều này một chút... Trong khi thực hiện một cơ hội thành thật. Tất cả chúng ta cắt bớt lời chúc mừng trong cùng một mảnh vải đời sống, ngay tại đây và bây giờ.
Ông hướng về Hội đồng giám khảo trong trạng thái vui vẻ:
- Quư ngài không thể phê b́nh chúng tôi về việc thực hiện sự sáng tạo, thế đấy!
Hướng về chúng tôi, vẫn nhắm đến Hội đồng giám khảo:
- Không, trường hợp này, chúng ta ở trong trật tự của tính tư tưởng thuần túy, mà cố nhiên ở đó họ sẽ không mong đợi ǵ ở chúng ta.
Ngừng một lúc.
- Và không cần tṛ đùa nào. Vấn đề là lư luận chính xác dựa trên nền tảng một chân lư mà người ta đă không thể vô tư nữa: lời cám ơn cũng giống như một kiểu cách, trong mục đích của việc mang lại một cải thiện quan trọng, với liều lượng về tính xác thực của nó!
Dường như ông nắm được sự tán đồng của chúng tôi về những lợi ích thu đạt được.
Lại lên gân.
- Dĩ nhiên cám dỗ đầu tiên là dứt khoát đảo ngược khuynh hướng: bày tỏ lời cám ơn, kiểu cách cho đến lúc này là có tính ly tâm, sang một kiểu cách mà từ nay về sau sẽ mang tính hướng tâm. Hay nếu các bạn thích hơn th́ hăy đặt phần ngoại vi ở ngay trung tâm và vứt bỏ những thứ không có giá trị của...
Ông nhắm đến Hội đồng giám khảo bằng một thái độ mơ hồ:
- Trung tâm giả tạo này lan tỏa rất xa đến tận lớp cuối cùng, một phần nào đó trong... hư vô. Đây là cám dỗ ban đầu, vâng: cùng đích là hoàn nguyên tấm ḷng biết ơn của chúng ta đối với bổn phận bày tỏ sự cám ơn trước tiên, v́ lư do đơn giản này mà chúng ta có bổn phận đối với tất cả mọi người. Nhóm đầu tiên, không lẫn vào đâu được, đó là Gia đ́nh, Anh Em Họ Hàng chúng ta, gói gọn trong một từ.
Người ta cảm nhận rằng ông đă dùng chữ viết hoa cho từ “anh em họ hàng”.
Không những vậy ông c̣n lặp lại:
- Những Người Anh Em Họ Hàng !
Ông tự tán thành:
- Vâng.
Một lúc sau. Ông có vẻ suy nghĩ rất lung.
- Ừ...
Lại cau mày.
- Có một điểm khó khăn.
Ngừng một lúc.
- Điều này trước nay vẫn không thay đổi.
Ông xác quyết:
- Vâng, tôi đă chứng kiến hai, ba lần rồi. Các nhân vật đoạt giải, nam lẫn nữ, đều cám ơn cha mẹ họ, bảo mẫu, thỉnh thoảng mở rộng đến cả anh chị em, vợ, chồng, lên đến cả ông bà tổ tiên nữa...
Ông thận trọng:
- Làm thế nào để nói cho các bạn những điều mà tôi cảm nhận được chứ?
Ông cất cao giọng nói với chúng tôi:
- Không chỉ là mặc cảm của một sự bất lịch sự nào đó... của một thiếu sót không chối căi của sự dè dặt... của một sự xâm phạm thô bạo công khai đối với cuộc sống riêng tư... của một khao khát trẻ con về việc không bị xem như là vô ơn, không, đó là việc khác... Như việc len lỏi vào của một... một sự hồ nghi trong việc minh chứng t́nh cảm quyến luyến này... Một t́ vết trong sự sáng láng của tấm ḷng đối với sự biết ơn... Ồ. Gần như không ǵ cả, một dấu giáng khó nhận biết được... Nhưng bạn có thể tạo cho nó một ấn tượng đáng kinh ngạc.
Ông bắt chước một người nhận giải:
- “Tôi xin dâng tặng giải này cho cha mẹ ḿnh, mặc dù... ”
Ông nhanh chóng chữa lại:
- “Không, mặc dù không có nghĩa ǵ, nhưng xin cám ơn từ đáy ḷng, tôi...”
Điệu bộ như số phận đă an bài.
- Nhưng đă quá muộn rồi, người nhận giải sắp sửa hé mở cánh cửa tủ gia đ́nh; mùi nước hoa hảo hạng của nỗi niềm ẩn ức ngay tức th́ tràn ngập mọi quyển sách có sẵn... Mỗi người chúng ta đều nhận ra, và những thầy thuốc hiện diện trong căn pḥng ngay lập tức chuẩn bị danh thiếp của ḿnh...
Ngao ngán:
- Không, trong gia đ́nh th́ lời cám ơn chính là sự hoàn chỉnh của gia vị. “Đưa cho tôi lọ muối... cám ơn” “Một cục đường chứ?” “Cám ơn”. Ở các bến cảng cũng thế, như trong tàu điện ngầm: “Cám ơn”. Và với quà giáng sinh, dĩ nhiên là: “Ồ! Một b́nh đựng bơ chạy điện, đây chính là thứ mà em đă muốn có đấy, cám ơn anh.”
Người ta sẽ nói rằng ông mới phát hiện với chúng tôi điều mà ông đang nói với chúng tôi. V́ chính ông cũng đang trong trạng thái kinh ngạc:
- Đúng thế, khi đợi chờ mở quà giáng sinh để cân nhắc có điểm nào ở những người bà con thân thuộc mà chúng ta đă lăng quên!. Đến lúc chọn lựa trong các cửa hàng, chúng ta lại không nhớ con người của họ. Không một ư tưởng nhỏ nhoi về khẩu vị của chúng ta, không một đoán chừng về những ham thích của chúng ta, không cả bận tâm đến những nhu cầu thực sự của chúng ta... Không phải đều như nhau, giống như chúng ta đă là một ai đối với người khác, điều này giống như thể chúng ta không là cái ǵ đối với người khác. Với người khác, mỗi lần họ nhầm lẫn, họ khéo léo dúi quà vào trong bít tất của một người anh em cột chèo; không ai nhận biết tí ǵ...
Một lúc.
- Với trẻ con th́ lại khác, chúng ta nhận biết ông già Noel qua chữ kư của chúng ta! Người ta cân nhắc sự quư mến ở món quà được đặt, đây là món quà “của tôi” “gửi đến tôi”! Nhưng rồi năm tháng trôi qua cùng với sự chín chắn, lúc đó là những món quà... dành cho công việc. Cứ mỗi độ mùa giáng sinh đến, thiên hạ lại có cảm giác rời bỏ nơi làm việc hoặc chuẩn bị về hưu. Do vậy, dĩ nhiên không tránh được là đối với món quà v́ công việc sẽ có lời cám ơn cũng v́ công việc: “Ồ, một b́nh xịt mứt trái cây, đúng là thứ mà tôi thường ao ước, cám ơn các đồng sự thân mến, thực ḷng cám ơn.”
Bỗng nhiên giọng ông trở nên xúc động:
- Những đứa trẻ sắp về hưu... và măi măi là những quả táo nằm cân bằng trên đầu...
Thay đổi chủ định:
- Và ngoài ra, thật vô ích khi cám ơn gia đ́nh. Giải thưởng của bạn đă đủ làm cho họ sướng điên rồi. Cho đến lúc mà người ta sắp xếp cho bạn, họ sẽ tự hỏi chính xác bạn sắp xếp cuộc sống như thế nào. Từng có dạng câu hỏi như thế nhưng tế nhị hơn, tránh né soi mói bạn. Những người khác cố nhiên sẽ hỏi: “Vậy ông vẽ suốt chứ? Bà vẫn viết tiếp chứ? Chà, âm nhạc của ông, đă lâu lắm rồi phải không? Ủa, Bergman, những kịch bản nhỏ dành cho truyền h́nh của ông vẫn trôi chảy chứ?”
Một lúc.
- Bây giờ họ ngộ ra rằng: cuối cùng họ đă sản sinh ra một thiên tài của thiên tài!... Mẹ bạn, vợ bạn, chồng bạn, những anh chị em họ xa cách đă lâu... đều được tỏa sáng từ vinh quang của bạn, tất cả họ!
Rồi ông tỉnh mộng:
- Tuyệt đối không thể tránh được sự lây lan của những hào quang...
Ngừng một chốc.
- Con cái các bạn cũng thế...
Ông chữa lại:
- Không, không phải con cái các bạn, con cái các bạn chịu tổn thương, nó là một biến động: điều này sẽ khiến ta liên tưởng đến những đứa con khờ khạo, nó đấy, con của nhân vật đoạt giải, bạn sẽ h́nh dung đến sự trầm trệ. Trong khi con cái các bạn th́ ỉa vào kết quả cao vời tột đỉnh.
Rồi ông lắc đầu kết luận:
- Chính gia đ́nh đă được xếp đặt lời cám ơn trong tâm khảm... mọi điều đă được tính đến... tôi khuyên đừng làm điều đó đối với những người nối tiếp...
Liên hệ đến điều hiển lộ bất ngờ:
- Nhưng không, tôi quả ngu đần làm sao. Các bạn hăy lường trước điều đó vào những năm tới. Đến những dấu hiệu kín đáo...
Ông dùng từ “những dấu hiệu kín đáo” cho những ai rơi vào t́nh trạng đó; ông câm lặng đọc ra điều đó, và người ta có thể đọc được điều đó trên môi ông: “Không phải gia đ́nh. Không phải gia đ́nh!”...
Ông giữ im lặng.
Ông suy nghĩ.
- Vậy th́ ai?...
Tiếp tục suy nghĩ.
- ... là những người bạn?
Chợt ông bớt căng thẳng. Mỉm cười.
- Có thể là...
Đầy cảm xúc:
- Chính gia đ́nh chọn lựa... những người mà chính chúng ta lựa chọn, theo ḍng chảy năm tháng, từng cái một, ở toàn bộ ư thức, và trở nên hoàn hảo hơn khi về già, chúng ta biết rơ họ khi chúng ta chẳng là ǵ cả... chúng ta đă đỡ đần họ trong khốn khó và họ vui sướng với những thành công của chúng ta bởi v́ họ luôn luôn dung nạp chúng ta với những ǵ chúng ta “là”, không hơn không kém...
Một lúc.
-Những gắn bó...
Ông tự tán thưởng một cách nhiệt t́nh:
- Đă đặt những người bạn thân thiết vào trái tim của ḷng biết ơn... Hiển nhiên đó chỉ là một điều nhỏ nhoi trong muôn vàn sự việc!
Ông mỉm cười sung sướng.
- Vâng...
Cực kỳ hài ḷng:
- Vâng... vâng... vâng...
Rồi:
- Không...
Ông trở nên ân hận về ḷng nhiệt thành của ḿnh:
- Không, không...
Rồi dứt khoát:
- Không.
Rồi hướng về chúng tôi, như thể chúng tôi đă tham gia vào suy nghĩ của ông:
- Không, không có vấn đề tương tự như thế đối với gia đ́nh, đó là việc khác...
Ông cau mày.
- Tôi cũng đă dự nhiều những điều này, lời cám ơn đối với bằng hữu...
Ông như đang lục lọi hồi ức khả dĩ chính xác hơn.
- Người đoạt giải hớn hở bắt đầu, rất xứng đáng với ḷng yêu thương, rất đáng tin cậy trong nhận thức, anh ta ở trung tâm của mục tiêu, không vấn đề ǵ, đă có những người bạn tuyệt vời, không hồ nghi ǵ nữa: “Trước tiên tôi xin cám ơn...” anh ta trích hai hay ba cái tên nghe kêu... và rồi... một thoáng chần chừ...
Ông giải thích:
- Không, không phải như sự chần chừ dành cho gia đ́nh, một kiểu khác... À, các bạn sẽ nói thế nào... ?
Để cho chúng tôi lĩnh hội tốt hơn, ông đi xuống giữa chúng tôi và chỉ vào một ứng viên tưởng tượng thay thế chỗ của ông trên sân khấu.
- Tốt, có một tôi đang ngồi trong ghế nệm ngay tại đây, trong pḥng này giữa những người khác trong các bạn, và người nhận giải, một tôi khác ở trên kia, một ḿnh giữa sân khấu, dành thời gian cho việc cám ơn những người bạn tuyệt vời. Và tôi, dần dần có cảm giác người nhận giải ít tuân thủ một t́nh cảm biết ơn thực sự hơn là việc bận tâm đến những nghiên cứu viển vông. Hăy xem xét kỹ điều đó... Anh ta đang hiểu ra rằng anh ta đă tấn công vào một công việc bất khả. Đó chính là v́ họ ở số đông, những người bạn thiết thân ấy. Toàn bộ tác phẩm không phải được hoàn thành ngày một ngày hai, trong trường hợp đó tất nhiên không tránh khỏi những năm tháng chồng chất và những người bạn thiết thân với ḿnh. Và đó là khi phát ra những cái tên, người nhận giải phát hiện rằng điều này đă cấu thành ḷng biết ơn, đó là giờ khắc của sự chọn lựa. Anh ta không mong đợi chút nào. Sự chọn lựa. Sự xếp loại. Trật tự thứ bậc. Bởi v́ ngay trong bản chất của t́nh bạn, người ta chỉ mong có những người bạn tuyệt vời và tuyệt vời...
Ông lại leo lên sân khấu.
- Đối với mỗi nhân vật mà người nhận giải cám ơn, họ vừa lắng nghe từng lời của anh ta, vừa nghĩ: “Chúa ơi, con đang bỏ sót một người rất thân thiết, quá đỗi thân thiết, có lẽ vậy, nhưng ai thế nhỉ?”... Và ngay khi ông ta nhiệt thành cám ơn nhân vật mà ông vừa mới nhớ lại vào phút cuối, th́ người ta nh́n thấy trên gương mặt ông ta biểu lộ nỗi sợ hăi của một quên lăng mới...
Ông tự chỉ vào một chỗ ngồi trong khán pḥng.
- Và tôi, trong chiếc ghế của ḿnh, nhủ thầm: nếu không cần giấu giếm, tôi sẽ đem đến phích nước của ḿnh...
Vẻ cam chịu:
- À vâng, ḷng biết ơn th́ quá dài, và nó như thể là việc làm từ thiện: anh ta đă không quên con người. Thế mà người ta lại luôn quên một ai đó. Luôn có một ai đó đi ngang qua đời người. Và các bạn có thể chắc chắn là người ấy rồi sẽ đến… cho dù là một trên một triệu người! -trách bạn tại sao không cám ơn họ.
Ông xác quyết:
- Những người khác sẽ đánh giá rằng sự thừa nhận của các bạn xuất phát từ tự thân, quan hệ bạn bè, nhưng anh ta, anh ta, kẻ bị quên lăng, anh ta sẽ nhận trách nhiệm thực hiện việc quảng bá của các bạn!
Ông xem đồng hồ nhưng không nói ǵ.
- Không, việc cám ơn những người thân thiết... rất tế nhị... .những khả năng mẫn cảm dễ dàng bắt lửa!
Liếc một cái nh́n xem thường đến Hội đồng giám khảo.
- Nhưng đấy không phải lư do để cám ơn bất kỳ ai !
Và, nhắm đến tất cả chúng tôi, ông gây phật ư một cách thật ḷng:
- Nhưng ở một mặt khác người ta không thể không cám ơn tất cả mọi người...
7
Ông tỏ ra phẫn nộ:
- Việc làm mới lại kiểu cách... tất cả là do tôi, vậy đó. Dưới lư do mà người ta ban thưởng cho tôi về toàn bộ tác phẩm của ḿnh, điều mà tôi cực kỳ mong mỏi là thay đổi hoàn toàn những luật tắc về kiểu cách... mà tôi đang nói về một kiếu cách, một đặt định mang tính toàn cầu. Tất cả nhân loại chúc tụng và cám ơn dưới ống kính của mọi thứ máy ảnh, phần tôi, tôi gạt đi, ở một đêm đẹp trời như thế, như một bông hoa vô t́nh, với đ̣i hỏi làm mới lại...
Ông nhắm đến chúng tôi, mỉa mai một cách tử tế:
- Cám ơn sự giúp đỡ của các bạn, cho dù tiện thể nói ra.
Một lúc.
- Rất lấy làm cám ơn.
Lại im lặng khá lâu.
Một điều ǵ đó tác động đến ông.
- “Rất cám ơn”...
Một ư nghĩ thoáng qua trong ánh mắt.
- Các bạn cứ quan sát sẽ thấy rằng khi người ta cám ơn, họ luôn nói thêm từ rất nhiều, mà không nói một ít: “Rất cám ơn”, được. “Cám ơn một ít”, không. “Cám ơn nhiều”, có. “Cám ơn ít”, không. Nó không nói lên điều ǵ. Trong t́nh yêu th́ ngược lại, người ta có thể yêu một chút, yêu ít hơn, thậm chí rất ít, và nói ra: “Em (anh) quá ít yêu anh (em)”, trừ các bên có liên quan th́ điều này không làm tổn thương đến ai cả. Nhưng nói “cám ơn ít” th́ không thể h́nh dung được. Người ta luôn nói quá lời cám ơn. Vấn đề với ḷng biết ơn là nó được dâng tặng một cách thái quá. Trái ngược với t́nh yêu, vốn có khuynh hướng chừng mực...
Điệu bộ dịu xuống.
-Đến mức mà chúng ta bày tỏ ḷng cám ơn ngày càng nhiều những người mà chúng ta không hề thích…
Ông bĩu môi hoài nghi.
- Hăy nhớ rằng người ta không thể nào nói “cám ơn” với một người mà ḿnh được ban tặng t́nh yêu của họ. Điều này là không thể... Các bạn hăy thử xem: “Em yêu anh”- “Rất cám ơn!”. Câu hồi đáp nghe không lọt tai chút nào cả.
Ông chờ để cho những nụ cười biến mất.
Rồi, rất nghiêm túc:
- Đáng ra phải lọt tai, thế mà...
Ngay tức th́ ông nói với một ai đó vô h́nh.
Một ai đó vừa mới nói với ông từ chính bên trong con người ông.
Một ai đó mà ông đáp lại bằng một sự tŕu mến và ḷng biết ơn vô bờ:
- Em yêu anh? Em thực ḷng yêu anh? Ô! cám ơn em rất nhiều... Cuối cùng tên của anh cũng đồng nghĩa với một điều ǵ đó...
Cảm xúc một lúc.
Ông lặp lại, giọng trầm hẳn:
- Cám ơn...
Rồi thêm vào:
- Rất nhiều.
Rồi ông trở lại “mặt đất” và tống khứ ư tưởng đó đi.
- Nhưng không, v́ việc này không làm được. Ta nói lời cám ơn với tất cả và bất kỳ điều ǵ ngoại trừ với t́nh yêu...
Ông trở nên mất b́nh tĩnh:
- Bổn phận suốt đời của ḷng biết ơn này thế mà lại... Đó là điều khởi đầu rất nhanh! Và là một phần trong tất cả những ư nghĩ: Người ta nói ǵ? Cám ơn. Nhưng cám ơn ai, cám ơn chú chó của ḿnh sao? Không, cám ơn mẹ. Nói lời cám ơn d́, cũng vậy... Cám ơn d́, cám ơn chú, cám ơn ông!
Ông phát cáu:
- Cám ơn bạn thân. Quư bà yêu quí, với ḷng biết ơn vô bờ... Xin ngài Chủ tịch Hội đồng giám khảo nhận nơi đây sự bày tỏ ḷng biết ơn sâu sắc... Xin cám ơn cả trần gian này.
Điệu bộ đang nghe một cú điện thoại tưởng tượng:
- Vâng, cám ơn, vâng, thế đấy, vâng, cám ơn, vâng, sao? Không, cám ơn, không, sao thế? Cám ơn, không, thực vậy, cám...
Ông cắt điện thoại.
- 300g thịt có phải không ạ, tôi lóc mỡ ra cho bạn nhé ? Cám ơn. Không, tôi phải cám ơn bạn v́ sự cậy của bạn… Cám ơn đă chọn cuộc gọi của tôi, cám ơn v́ chất lượng chương tŕnh của các vị… Hăy kư vào đây, xin cám ơn, và đây nữa vâng xin cám ơn nhiều. Sau khi phán xử, ṭa phạt bị cáo 15 năm tù. Xin cám ơn!
Ông mơ màng trong vài giây, rồi, như thể quên mất một điều rất quan trọng, ông nghiêng người về phía chúng tôi, giọng bí mật:
- Thật đúng lúc, cám ơn đă dành những chỗ như thế này cho những sự riêng tư và ước mong các bạn t́m thấy ở chúng những...
Ông ta có chủ tâm ǵ khi nói thế không? Một nụ cười mỉm.
- Không, tôi không chế diễu điều đó. Tuy tôi không có cơ sở nhưng... Tôi quan tâm đến từ ngữ, các bạn thử h́nh dung đi. “Cám ơn”, một từ căn bản. Tôi nghĩ vậy. Khi người ta có chủ tâm gây xáo trộn kiểu thức của... sẽ có một sự giảm thiểu của...
Ông nhắm vào Hội đồng giám khảo và xuống giọng:
- Các bạn không có vẻ như để tâm lắm đến việc tôi cám ơn họ!
Một cái nh́n thúc ép.
- Họ đang lắng nghe tôi, họ đang định giá tôi... Họ có thể đuổi tôi một cách đểu cáng, từng thời khắc một... Điều đó được viết ở đây này!
Ông vỗ nhẹ vào túi.
Một lúc.
Vẫn nói về Hội đồng giám khảo:
- Tôi biết rơ họ, đến mức: họ rất nhẫn tâm! Họ có khả năng làm cho tôi mệt mỏi trên sân khấu này cho đến lúc mà tôi phải gào lên cám ơn mới thôi...
Ông nh́n chúng tôi với một vẻ khuây khỏa, chừng như muốn nói rằng: Tôi thấy rằng các bạn đă hiểu được tôi!
- À vâng, tất cả là ở đó: rằng người ta có thể lắng nghe một từ nước đôi chăng? Về một động từ thể hiện một t́nh cảm cùng sự trái ngược chính xác của nó sao?
Ông đưa tay ra với chúng tôi như thể để siết tay chúng tôi:
- Tôi xin cám ơn các bạn...
Rồi như ngại chúng tôi rút ra mặt trái :
- ... các bạn được cám ơn.
Vẻ bực tức:
- Trong trường hợp đó, rất... đáng ngờ... bản chất kiểu thức của lời cám ơn... không thuận tiện để đổi mới...
Ông nhắm vào chúng tôi với nụ cười nửa miệng:
- Nhất là với một ê-kíp như thế.
Khe khẽ ngân nga:
- Về điểm này th́ tôi không cám ơn các bạn.
Ông nhíu mày.
Ngạc nhiên.
Và cũng ngẫu hứng.
- Các bạn có nghe chứ? Các bạn có nghe tôi vừa nói ǵ chứ?
Ông chờ đợi mọi người nhớ lại.
- “Tôi không cám ơn các bạn đâu”...
Ông hân hoan với khám phá mới của ḿnh.
- Ở thể phủ định, động từ cám ơn mất đi tính nước đôi của nó cho đến lúc có chứng cớ ngược lại, “tôi không cám ơn các bạn”, câu này muốn nói là: “Tôi không cám ơn các bạn đâu.” Với một ai mà người ta không muốn giữ lại, họ sẽ không nói với người đó: “Tôi không cám ơn bạn”, mà sẽ nói: “Tôi quan tâm đến sự an toàn của bạn”. Không, không, nếu suy nghĩ kỹ, câu: “Tôi không cám ơn các bạn” có thể nói chính xác là tôi không cám ơn các bạn. Không có sai sót nào về mặt diễn giải có thể hiểu nhầm được cả.
Ông trầm ngâm:
- Có thể có một hướng khác, đó là...
Ông suy nghĩ:
- Nếu người ta để trong tấm ḷng lời cám ơn một người mà họ sẽ không cám ơn... Cách thức đạt được chỉ có thể bằng sự nhận thức... và chắc chắn như vậy đối với đức tính thành thật!
Một cách cầu kỳ:
- Các bạn hăy nghĩ kỹ... nghĩ kỹ một chút... Ai là người tôi sẽ không cám ơn một cách vô ích trên đời này?
Tia nh́n của ông như đang t́m kiếm một ai đó trong chúng tôi.
- Để bắt đầu, các bạn hăy loại trừ những nhân vật quan trọng: tôi không cám ơn bất kỳ bộ trưởng nào.
Ông đưa một bàn tay ḥa giải.
- Không, tôi không có ǵ để phải chống đối các bộ trưởng... Nhưng vấn đề là việc đổi mới một phương thức thường căn cứ vào sự rườm rà. Vậy th́ người ta sẽ không cám ơn những người thường tự khen ḿnh! Bởi như thế th́ không đổi mới chút nào cả.
Một lúc.
Bao quát trong ánh sáng phản chiếu:
- Những người mà người ta không cám ơn... đây không phải như với những người bạn; ở đây người ta không thể mong mỏi được thấu đáo, do nó có hơi quá.
Sáng suốt:
- Sự khôn ngoan chỉ được phát hiện trong muôn một. Duy nhất có một. Cái một sẽ hoàn toàn không xứng đáng với những lời cám ơn của chúng ta. Cái một không xứng đáng với... lư tưởng! Nó sẽ thể hiện ở tất cả những cái khác... Cũng chính người mà không có ai cám ơn cả sẽ chịu sự dằn vặt! Hăy xem...
Ông t́m kiếm.
T́m kiếm.
Ông gần t́m ra.
Ông t́m ra.
Vâng, ông đă t́m ra!
Gương mặt ông bừng đỏ.
Ông la to:
8
- Ông BLAMARD, tôi không cám ơn ông đâu!
Ư thức được sự ngạc nhiên, được tạo ra bởi việc xuất hiện một cái tên riêng này, ông nắm lấy cơ hội tuyên bố mào đầu:
- Thưa ngài bộ trưởng, ngài chủ tịch thường trực, quư bà và quư ông trong Hội đồng giám khảo, ông giám đốc ngân hàng, quư bà, quư cô, quư ông cùng các bạn thân mến, quư vị đều là những người chứng kiến, cho đến thời điểm này tôi vẫn tôn trọng những nguyên tắc nghiêm khắc nhất phải giữ. Ví như tôi có nóng nảy, tôi vẫn không xúc phạm chút nào. Ví như tôi xem chừng có phê phán, tôi cũng không đặc biệt chống đối ai. Tôi không gièm pha những người cùng dự giải, tôi không chỉ đích danh thành viên nào trong gia đ́nh, tôi cũng không gây hại cho những người bạn xấu của ḿnh, và nếu như những tên tuổi nào đó mà các bạn biết rơ dù có xuất hiện trong tâm trí khi nghe tôi nói, điều đó cũng không nhằm khích bác, chỉ trích các bạn.
Một lúc. Ông đột nhiên nổi giận:
- Nhưng với Blamard th́ điều đó lại khác. Ông Blamard, tôi sẽ không bao giờ cám ơn ông đâu!
Ông cố gắng tự kiềm chế.
Giọng của ông trở nên nghiêm trang như đang gọi hồn.
- Xuất thân của tôi… Cholonge - sur -Soulte… Ở thời điểm mà những con bọ da c̣n tồn tại trong sân chơi của nhà trường… thời điểm mà những mùa đông vẫn c̣n là những mùa đông… thời điểm mà sông Soulte bị đóng băng cùng lúc cầm tù những con cá đục và cá mang giồ… chúng ta có thể nh́n thấy chúng xuyên qua lớp băng trong suốt trong khi đang trượt patin trên bầu trời băng giá của chúng… Cholonge - sur - Soulte … đă có một khoảng thời gian như thế… tôi chỉ là một chiếc minibar bị bỏ rơi trên ghế băng của nhà trường của xă… Tôi đă rất lạnh bên trong… Vào những mùa đông ở đó, đến mực cũng đóng băng trong những nghiên mực bằng sứ… Hoa đồng nội với hạt sương sớm, vâng... Và những ngón tay lạnh cóng biết chừng nào, bất kể những chiếc găng tay... cùng những cẳng chân tím tái v́ lạnh, khi mà ông Blamard đang uốn nắn nề nếp cho chúng tôi dưới ngọn gió đang lùa qua khe cửa của phần sân trường có mái che... Bởi v́ chúng ta không chỉ phải được sinh ra ở Cholonge - sur - Soulte, không chỉ lớn lên một cách chậm chạp, trong nỗi chờ đợi mơ hồ về một điều ǵ sẽ đến, trong niềm hy vọng được gặp gỡ một người nào đó không có gốc gác ở Cholonge-sur-Soulte, không , sinh ra ở Cholonge - sur - Soulte với điểm đến là một thế giới không thuộc về quê xứ này vẫn chưa đủ, chúng ta cần phải được trải qua lớp học của ông Blamard!
Im lặng một lúc lâu.
Những hồi ức khó chịu...
- Ông Blamard thực hành một khóa sư phạm có liên quan đến ḷng biết ơn, như một đặc thù. Một khóa sư phạm... hướng tâm... theo ư nghĩa của thuật ngữ các sóng lan truyền. Vào những buổi sáng khi băng giá ngăn trở chúng tôi viết bài, ông Blamard giao cho học tṛ xuất sắc của ḿnh vinh dự được đốt ḷ sưởi trong lớp. Rồi, ông sắp xếp chúng tôi thành những ṿng tṛn theo sức học giảm dần, càng lúc càng xa dần hơi nóng từ ḷ sưởi.
Ngừng một lúc.
- Không biết có bao nhiêu ṿng tṛn trong sự chê bai vô hạn của ông Blamard? Và có bao nhiêu quả táo trong túi của ông nữa? Tôi không biết được... Tôi chỉ biết rằng tôi đă trải qua quăng đời thơ ấu với quả táo của sự miệt thị của ông đặt trên đầu, đứng tách biệt trên một mảnh vỏ băng chưa bao giờ được tia nắng mặt trời rọi xuống... Chúa ơi, việc cách ly này... Tôi đứng xa tất cả... Điều này giống như lớp học không có mặt trong bốn bức tường... nhưng đôi mắt của ông Blamard luôn để ư đến chúng tôi trong một tṛ chơi đến cực cùng ranh giới với sự theo dơi thường xuyên một cách dửng dưng...
Ông mở ngoặc:
- Chúng trông như thế này: chúng tuyệt đối không cần bạn nhưng lại không để bạn sổng khỏi mắt...
Ông rùng ḿnh khá dài:
- Mảnh vỏ băng, trong ánh mắt của ông Blamard... và bạn biết không? Bạn có biết điều này khủng khiếp đến thế nào không? Không, nếu không có sự cô độc của cái minibar đóng lại trên ánh sáng kín đáo của nó... Nếu không có sự miệt thị lạnh lùng của ông Blamard, không c̣n... Đó là tất cả sự trái nghịch... đó là nỗi sợ hăi thường trực từng phút giây... nỗi sợ hăi để quả táo không rơi khỏi đầu và lăn đến chân của ông Blamard để ông tiếp tục nhắc lại nỗi hổ nhục của tôi... Ôi! Nỗi sợ đó!
Ông đứng sững sờ.
- Tôi bị giám sát... căng như một sợi dây đàn... các bạn không thể cảm nhận điều đó hết đâu, phải không?
Ngay tức th́, vâng, ông có vẻ hơi căng cứng... sau gáy, có lẽ thế.
- Con người mà tuổi thơ bị “đánh cắp” thường thụ động hơn thuộc về tôi...
Một lúc.
- Con người không có khát vọng quá sớm và kiên quyết, thường trở nên bị quên lăng.
Im lặng.
Ông th́ thào:
- Hăy quên tôi đi, ông Blamard ạ... hăy quên... tôi không là ǵ cả...
Im lặng.
Ông dang tay.
- Nói chung, đó là tôi, hiện đang đứng trước mặt các bạn...dưới những “ngọn đèn chiếu sáng vinh quang” như người ta thường nói... cũng cùng với quả táo trên...
Ông chỉ vào đỉnh đầu của ḿnh.
- Và nỗi sợ hăi trong này... một nỗi sợ rất xa xưa... mà tôi đă phải đấu tranh với nó từ khi...
Ông liếc nh́n đồng hồ.
- Một giờ mười lăm phút, nhanh thật... Nỗi sợ hăi để cho quả táo đừng rơi xuống chân tôi và sau đó lăn đến kẻ khác...
Ông làm động tác hướng đến các dăy ghế như thể quả táo đang có nguy cơ lăn đến một ông Blamard đang ngồi giữa chúng tôi...
Ông trông có vẻ khiếp sợ thực sự bởi viễn cảnh đó.
Một lúc lâu.
Ông đọc thấy gương mặt chúng tôi hơi ḥa hoăn.
Ông phác một nụ cười mỉm.
- Ờ, tôi hiểu rồi... tôi nghe các bạn... những người an ủi tử tế: “Nhưng không, không có quả táo nào trên đầu cả... không có lấy một quả táo nào nữa trên đầu cả... quả táo của ông Blamard có gốc rễ sâu xa... đó là một cây táo ở hiện tại... một cây táo đẹp đẽ... với những cành nhánh trĩu nặng, oằn xuống dưới gánh nặng những tác phẩm của ông ta... những tác phẩm của hiện tại và trong tương lai, những tác phẩm mà khi nói về chúng đ̣i hỏi phải thu giảm nó trở nên một “tập đại thành”... Những cành nhánh của nó sẽ tiếp tục trải rộng và cái cây th́ lại thu nhỏ lại... đến mức, đến mức, lắng nghe...người ta chờ đợi sự chín mùi của những trái quả mới... ”
Ông căng tai.
- Các bạn tin chứ?
Ông lắng nghe. Bất chấp mọi ư muốn tốt đẹp của ḿnh, ông chẳng lắng nghe bao nhiêu cả. Nếu như ông chỉ lắng nghe thêm một chút thôi, đó cũng chỉ là v́ không muốn làm chúng tôi bối rối.
- Và rồi sẽ có người bắt đầu tự hỏi: “Nhưng cuối cùng gút lại, nếu người ta suy nghĩ kỹ sẽ thấy rằng đó là lấy cái này bù cho cái kia, và tất cả đều đă được cân nhắc, nếu không có nguồn cội “vết sẹo” tinh thần này th́ hẳn nhiên ông bạn làm ǵ sáng tạo được bất kỳ tác phẩm nào. Cũng như nếu không có sự trôi dạt của cái minibar trên cái vô tận của lớp vỏ băng thời thơ ấu th́ làm ǵ có việc cảm nhận tác phẩm mà chúng tôi đă... biết bao”
Ông ưỡn ngực một cách sung sướng.
- “Tất cả trong chúng ta...”
Ông day trán suy nghĩ.
- “Nếu không có ông Blamard chúng ta sẽ vẫn luôn...”
Hai tay ông che mắt để giới hạn tầm nh́n.
- “Đến mức thế nào mà tôi cũng như chúng ta phải chịu ơn ông ta, người bạn Blamard! Chính nhờ ông ta mà chúng ta đă trở thành những nhân chứng ưu tiên cho lễ đăng quang của mi đấy.”
Ông ra vẻ khuất phục:
- Nếu c̣n một chút kiên nhẫn và lắng nghe những lời gan ruột của tôi hàm ư cám ơn ông Blamard: “Đây là ông Blamard, nhân vật mà mi phải gửi lời cám ơn... ”, “Không có tổn thương thời thơ ấu do ông Blamard gây ra, mi ắt là đă không... ”, “Nhưng, vâng, sẽ không có một lời cám ơn nào, duy nhất dành cho ông Bla... ”
Ông gào to một cách ngắn gọn:
- KHÔNG BAO GIỜ!
Ông đe:
- Các bạn nghe rơ chứ? Không bao giờ! “Cám ơn Blamard hả?” Không bao giờ!
Ông lặp lại:
- Không bao giờ.
Trở nên chán nản:
- Nhưng, Chúa ơi, có lẽ thực sự không có người nào để cám ơn cả chăng? C̣n ai khác ngoài một người vô nhân đạo với trẻ con nữa không? Thật vậy không?
Đến cực điểm tuyệt vọng:
- Trong khi đó người ta không thể tưởng tượng được một thế giới trong đó không có một ai cám ơn người khác cả! Ngoại trừ đối với những cánh cửa! Một thế giới ở đó người ta đă quen với những món quà v́ công việc, ở đó lời cám ơn không hiểu được đă do điều ǵ đạo diễn! Và không chuyển tải được điều nằm trong phạm trù nhũng “quy ước trung thực”!... Một thế giới quá giống nhau đến thế của chúng ta, dù rằng điều này không thể tưởng tượng được!
Ông đặt câu hỏi:
- Do đâu mà năy giờ tôi lại đưa ra và mở rộng vấn đề về ḷng biết ơn này cho các bạn?
Ánh sáng giảm đi. Bóng tối vây bủa quanh ông như thể sắp nuốt chửng lấy ông. Người ta thấy ông vẫn tiếp tục nói như để xua tan sự né tránh này.
- Bởi v́ nếu không có giải thưởng của họ quyến rũ tôi nơi đây, không có tấm séc...
Đôi chút nhượng bộ:
- Chúng ta cứ thừa nhận vậy đi, nhưng đó không phải là vấn đề cốt yếu. Tôi đă đến để... tôi đến để t́m lại... một ai đó... Đó là một ai đó đă lôi cuốn tôi đến đây, với niềm hy vọng được gặp gỡ nhân vật đă khiến tôi bước lên sân khấu này...
Ông chỉ khắp sân khấu, và đưa mắt ḍ xét khán pḥng như ḍ xét một đại dương khiến người ta tin ông như đang trên ḥn đảo hoang vắng ŕnh rập, chờ đợi trong tuyệt vọng một con tàu xuất hiện. Ánh sáng tiếp tục giảm đi. Bóng đêm lan tràn. Chân tay rồi nửa thân trên của ông dần biến mất. Ông nói như thể kêu gọi thiên hạ giúp đỡ.
- Có ai đó mà tôi mong muốn cám ơn... với tất cả tấm ḷng... nhưng tôi không thể t́m được từ nào để biểu đạt đầy đủ đến mức có thể hiểu rơ được một ai đó mà các bạn biết rất rơ...
Bây giờ th́ tất cả đều biến mất.
Người ta không thấy ǵ ngoài gương mặt ông
- Tôi kêu gọi các bạn! Hăy cố lên, ơn Chúa! Khi các bạn c̣n ở trong khán pḥng trống trải này, lát nữa đây, khán pḥng trong khách sạn này... và đôi mắt các bạn c̣n đặt trên cái minibar bị bỏ quên trong cảnh tranh tối tranh sáng này, khép kín nỗi tuyệt vọng chế ngự ánh sáng bên trong, và rằng, phủ trùm xuống điều tôi không biết v́ sự hiệp thông của sự cô độc, các bạn đă quan tâm đến anh ta, các bạn c̣n nhớ chứ? Các bạn đă muốn tận dụng một... .
Gương mặt của ông chỉ c̣n thấy lờ mờ trong bóng tối. Miệng ông có vẻ như nài xin với vẻ mặt của sự tối tăm:
- Các bạn nhớ lại chứ? Một tay các bạn đă đặt lên nắm cửa, và các bạn sắp mở ra...
Và thế là , một điều kỳ lạ: Đó là hào quang ánh sáng từ cái minibar!
Ánh sáng này không những gia tăng cho đến khi kết thúc.
Nó không c̣n chiếu sáng cái ǵ khác ngoài ông.
Chung quanh ông bóng tối dường như dày thêm.
Ông bị lóa mắt.
Mọi người đă không nguyền rủa ông khi nán lại trong bóng tối.
Ông mỉm cười vui sướng.
- Các bạn đă mở cánh cửa này... Hay sắp sửa, không, một ai đó trong các bạn đă mở cánh cửa này... Một ai đó đă giải phóng ánh sáng này! Cuối cùng! Cuối cùng! Các bạn đă nhớ lại chưa? Đó là ǵ nhỉ? Các bạn đă từng... phải không? Vậy th́, điều đó là, là một ai đó mà tôi muốn gửi lới cảm ơn! Một ai đó! Đó là cô ấy, đó là anh ta đă thu hút tôi đến đây! Những người giải phóng ánh sáng! Có vẻ như tôi đă từng gặp họ, những con người đó! Không phải chỉ một lần trong đời! Ồ! Cám ơn các bạn! Cám ơn những con người đó, mỗi lần mà họ khiến các bạn mở cánh cửa của tôi! Không có các bạn, không có họ, không có họ trong các bạn, th́ tôi... Ôi Chúa ơi! Cám ơn!... Xin cám ơn! Thật ḷng cám ơn,... Cám ơn!.
Nếu cần đôi lời của tôi, có thể nói là tất cả những đèn chiếu đều tập trung vào ông! Ông kết thúc bằng việc đứng bất động như một bức tượng rực rỡ một cách phi thường, như một chiếc cúp bằng vàng khối mà ai đó đă giương ra trong bóng đêm...
- Cám ơn!
Và tấm màn khép lại với h́nh ảnh này trong khi ông gào lên:
- Cám ơn! Cám ơn!
Chúng tôi bắt đầu vỗ tay.
Khi tấm màn được kéo ra lần nữa, người ta nh́n thấy lưng của ông, trông thẳng đuột, ông hướng mặt về một pḥng khác từ nơi nổi lên những tiếng vỗ tay tán thưởng mà chúng tôi chỉ cầu mong là của riêng chúng tôi. Cái bóng phương đông đó nổi bật lên trong đám bụi vàng của ánh đèn chiếu, ông đón nhận những tràng vỗ tay không chút sốt ruột, cho đến khi bóng tối chuyển đổi.
Ánh sáng: Giờ đây ông đối mặt với chúng tôi, một tay để lên trái tim, tay khác đưa lên, bất động hoàn toàn.
Và, càng lúc càng nhanh:
Tối, sáng, chớp, tắt: Lưng của ông cái bóng phương đông.
Tối, sáng, chớp tắt: Gương mặt ông, bức tượng chói lọi.
Lưng của ông, gương mặt của ông,
Lưng của ông, gương mặt của ông và vân vân.
Cho tận đến khi nhân viên phục vụ hiện ra trên sân khấu và kéo tay ông, bởi v́ lúc đó ông không c̣n là ḿnh, mà thực sự là một chiếc cúp tự nhiên vĩ đại, một chiếc cúp mà người ta thường bê ra sân khấu mỗi lần hoàn tất buổi diễn, để rồi sau đó dọn dẹp hậu trường.
Tấm màn nhung.
Khép lại.
Chúng tôi bước ra khỏi rạp.
CÁM ƠN
DANIEL PENNAC
Người dịch: Đa Huyên