Gia đ́nh bé mọn

Dạ Ngân

15

Cái bàn viết bằng gỗ thao lao trống hộc, muốn không phá giấc các con và không ảnh hưởng nhiều đến Hiếu Trinh ở pḥng trong và ông hoạ sĩ truyền thần già ở pḥng dưới, Tiệp lót dưới chiếc máy chữ chiếc khăn sọc ca-rô cũ giản đơn thời ở Cứ. Trên nóc tủ sắt văn pḥng màu xanh lá trưng dụng của cơ quan, Tiệp trải tờ giấy báo trắng và đặt lên đó một chiếc lư hương nhỏ để tưởng nhớ đứa con trai út đă “tuẩn tiết” của ngài đại tá đang c̣n ở trại cải tạo nào đó rất xa. Nàng sai Thu Thi thắp nhang vào giữa tháng, nó tự động thêm mấy nhánh cúc tứ quư vàng hái từ sân trước, vào dịp rằm tháng bảy th́ đích thân nàng bày lên đó những thứ có thể từ túi tiền lúc nào cũng eo hẹp. Nàng tin linh hồn trẻ ở cơi kia vẫn thỉnh thoảng đáo qua đây thăm nhà, mong cậu ta phù hộ cho các con nàng vượt qua những sự cố trong cuộc sống đơn độc và bất trắc của chúng. Căn pḥng không đủ điều kiện cho một gia đ́nh nhưng nó cho Tiệp cảm giác ân nghĩa như nàng và các con được đứng dưới một mái hiên vững chăi chờ mưa gió qua đi, nhất định mưa và gió sẽ qua đi và Ngày mai trời lại sáng.

Văn chương với nàng giống một thứ tín ngưỡng hơn là thứ phương tiện. Nàng không biết nó đến với nàng từ đâu, từ ngọn gió rao rao nước lớn dưới bến nhà hay từ bóng chim và tăm cá trong mảnh vườn hương hoả, từ mùi rơm của cánh đồng sau ven vườn dẫn sang chân trời bên ngoại hay từ lũ lục b́nh muôn thuở của con sông Cái, từ bộ gien sáng của người cha mà nàng chỉ nhớ mang máng hay từ những phẩm chất đặc biệt của cô Ràng, từ sự tương giao bí ẩn với chú Tư Thọ hay từ nỗi mồ côi hồi thơ bé, từ sự mất mát tuổi trẻ hay từ sự lựa chọn bí ẩn nào... Văn chương đă mon men rủ rê nàng từ hồi con nhỏ Tiệp cuộn tṛn cuốn tập học trong tay bước đi dưới ṿm cây trong vườn, rồi nó biến thành sự nghiêm cẩn thường trực khi nàng làm một bài văn trong lớp hay lúc ôm một cuốn sách bất ngờ bắt được, cuối cùng nó chiếm lĩnh toàn bộ nàng, thiết kế số phận và đẩy nàng đi, đi măi.

Khung cửa sổ phóng khoáng của căn pḥng cho thấy những cành mận thường tạt những sợi nhuỵ trắng mảnh lên mặt bàn viết và đưa hương vào pḥng những những đêm thanh vắng, như một niềm an ủi kín đáo. Tiếng ho của lăo hoạ sĩ già ở tầng dưới thỉnh thoảng vọng lên và nàng tin rằng O’.Henry đă gửi ông đến để làm quà hộ mệnh cho các con nàng duy cây mận ngoài song cửa th́ không bao giờ đánh mất chiếc lá cuối cùng của nó. “Tụi nhỏ trên đó ngủ chưa, xuống cầm lên cái nầy nè !” - ông thường đứng dưới chân cầu thang réo lên và khi th́ mấy thứ trái ǵ đó hay một khúc cá khô, quà của đám con ông thỉnh thoảng ghé qua xem ba c̣n sống hay đă chết. Ông là cây cọ truyền thần chuyên ảnh trang trí cho các hội trường lớn của thị xă nên Sếp nhà thơ đă đưa ông về tá túc trong trụ sở cơ quan v́ bà vợ ông không c̣n chịu nổi mực và màu của ông. Ai là người biết AQ với hoàn cảnh th́ người đó sẽ ung dung với cái phần trời và đất trong thế giới của ḿnh. Thi thoảng những buổi tối, khi nàng quên ngày quên lịch th́ vầng trăng hiện lên, từ sông Hậu ngoài xa, ban đầu thập tḥ sau lá mận và rồi nó thoát ra, tṛn đầy, ướt đẫm và thanh sạch như thời nàng c̣n chưa biết thế gian nhiều hay ít đau khổ. Những lúc ấy mấy mẹ con nàng réo nhau đứng áp hết vào song cửa, xem trăng từ từ rời xa điểm xuất phát như thế nào, lúc ấy Hiếu Trinh cũng chạy ra - dĩ nhiên lúc ấy hai người c̣n là bạn chí thiết - lúc ấy nếu An Khương hay ông bạn Bá Biên đến th́ nhất định sẽ có một chiếc chiếu được trải ra ngoài ban công, lúc ấy giá mà có Đính...Đính quá xa, xa một cách vô vọng về địa lư và v́ không có sự ủng hộ ngấm ngầm kiểu sếp nhà thơ chỗ Tiệp th́ chuyện ra Nam vào Bắc là không thể, đơn giản v́ không có công lệnh để đi lại, v́ túi tiền muôn năm rỗng và v́ chuyện đăng kư tạm trú ở nơi anh sẽ đến. Có lẽ v́ sự cách trở thăm thẳm ấy mà nàng sống mạnh mẽ hơn, trong sự chịu đựng một cách an bài như người tù giỏi thích nghi đang hướng tới tự do khi đặt tay vào từng tờ lịch mảnh mỗi ngày.

Chiếc bàn viết thường ở vị trí cũ vào ban ngày để nàng đi đi lại lại khi ngẫm nghĩ, ban đêm, nếu nàng ngồi ĺ bên máy chữ th́ nó được kéo vào giữa pḥng, bên trên là chiếc mùng lưới chị Mỹ Nghĩa nối cho từ rất nhiều thẻo tuyn vụn chị cất được chỗ Nhà may quốc doanh của ḿnh. Sự đơn độc của nàng nặng như một ngọn núi nhưng nó cũng cao khiết như núi, trong đêm, lúc đó nàng không hề nhớ ḿnh đang bị cô Ràng từ bỏ, nàng quên những ánh mắt né tránh của đám bạn từ Cứ ra - trừ Quư - khi họ sắp chạm nàng ngoài chợ hay đâu đó trên đường, quên cả Hai Khâm và lệnh cấm vận của ông ta - họ không kỷ luật nàng được v́ Đính đă lên ở cơ quan bắt đầu thời kỳ ly thân với vợ, cái chính là họ không bắt được “trai trên gái dưới” như họ mong muốn. Nàng thường được con gái nấu cho những món nàng ưa thích bằng phẩm chất quán xuyến đặc biệt của nó hoặc bằng cách động viên cũng của riêng nó : “Mẹ thèm tẩm quất không ? Ḿnh ráng nhịn tiền chợ vài bữa để con đi qua bến xe kêu thợ về cho mẹ, há ?” Nàng thích được săn sóc khi nhọc mệt, thích được day mạnh vào hàng huyệt kiên trinh, kiên ngung, kiên tĩnh trên hai bờ vai khổ ải, thích được nằm săi cánh để nghe hai huyệt phế du dọc hai lá phổi được đánh thức, sau những giây phút bầm dập một cách ngọt ngào ấy cơ thể nàng như có nhiều cánh cửa bỗng được nhấc lên, mọi thứ lưu thông, chan hoà, hứng khởi, nhưng nàng chỉ chịu để cho con đi rước thợ khi bị gió máy. Cũng có lúc nàng thấy văn chương thật phù phiếm và vô tăm tích, lúc đó nàng quay ra giỡn hớt và bày tṛ nấu nướng với con, lúc đó Thu Thi lại áp vào mặt mẹ, lo lắng : “Mẹ tắc rồi hả, mẹ ?” Với nó, khi mẹ càu quạu là sẽ có một cái ǵ đó sắp xong, một cái ǵ đó sẽ lên báo hay thành sách, một cái ǵ đó sẽ quay trở lại với cái bếp của nó và sẽ biến thành nguồn sống của hai chị em nó, cả vật chất lẫn tinh thần. Cũng có nghĩa là mẹ nó không tàn lụi như người ta mong đợi, mẹ nó sẽ tồn tại và hanh thông, mẹ nó sẽ bước đi bằng đôi chân của chính ḿnh đến với cái đích tên tuổi và với người mà nó gọi là ba Đính.

Từ khung cửa sổ nàng có thể nh́n chéo xuống chân tường, một chỗ đứng lợi thế thư giăn nhưng những ǵ thấy được th́ không hề có ư nghĩa thư giăn chút nào. Một cái tum lá nhỏ như một đụn mối, không bao giờ nàng thấy được bên trong v́ cái tum không đủ cao và quanh năm nó không chào đón ai cả. Nghe đâu hồi ngôi biệt thự nầy bị tịch biên - nàng không thể h́nh dung tâm trạng bị mời ra khỏi ngôi nhà của ḿnh là như thế nào - trong khi ngài đại tá bị điệu ngược ra Bắc đập đá ăn năn hối lỗi th́ vợ con ông dạt ra dưới chân tường và được người hàng xóm tốt bụng cho ở nhờ khoảnh sâu sau để ẩn nhẩn chờ thời. Tiệp chào hỏi bà Tá như mọi người nàng gặp khi ra vào cổng sắt ngôi nhà giờ là trụ sở cơ quan và cũng là chỗ tá túc của mẹ con nàng. Những lúc đứng nh́n từ trên cửa sổ, nàng hay nán lại để ngắm cô con gái duy nhất của bà Tá, người hay mặc áo hồng trắng nơn một cách kỳ lạ với nắng nôi và đau khổ, cô ngồi đó, chỗ cái cửa tum phải mọp sát xuống mới chui vào được, cô ngồi trên chiếc ghế thấp bên cạnh là giỏ đồ làm móng và khách hàng là đám phụ nữ cột đèn gốc cây của bến xe bên kia đường. Cô làm cặm cụi, hai bàn tay búp măng không khách nào có thể sánh bằng, thỉnh thoảng Tiệp nghe lối phố bảo cô gan lắm, thân gái dặm trường ra Bắc thăm nuôi ba rất đều bằng tiền sửa móng cho cho các ả khách như đă nói. Cô ta không biết nàng thắp nhang cho anh trai của cô, cũng như nàng không biết cô mơ ǵ trong cái tum lá và ước ao ǵ trong khi ngồi sửa móng cho những người mà nếu mọi chuyện vẫn y nguyên th́ làm ǵ ngữ người đó chạm được vào nếp áo của cô ta! Kiến và cá, cá và kiến, cô gái kia là kiến con hay trứng cá trong cuộc lật trở khổ đau nầy ? Nàng không khỏi chạnh nghĩ, nếu công cuộc hậu chiến trượng nghĩa hơn th́ đă không có hàng triệu thuyền nhân hoặc đă tức tưởi trong bụng cá hoặc đang ôm hận kiến và cá không biết đến bao giờ.

Một buổi sáng, trong lúc nàng đứng bên song cửa nh́n xuống cái tum lá th́ bà Tá từ dăy nhà sau chạy vào, ngước lên :

- Cô ơi, in là thằng con của cô nó chém lộn ở sau hẻm ḱa !

Tiệp lao xuống cầu thang : tại sao bà Tá biết ḿnh đang đứng bên cửa sổ, tại sao cuộc tṛ chuyện nầy muộn màng và trầy trật vậy? Có nhiều tiếng đàn bà chí choé chỗ nhà bà chủ hụi, h́nh như hồi năy Vĩnh Chuyên có chạy vụt vào pḥng lấy đi cái ǵ đó. Một cảnh tượng hăi hùng, một cuộc đổ máu trong gang tấc : con trai bà chủ hụi cao lớn đang nhứ nhứ khúc cây cỡ bắp tay xuống đầu Vĩnh Chuyên trong khi nó cầm chặt chiếc dao Thái cán vàng sẵn sàng lao vào hông đối thủ. Tiệp phi đến, sôi sục v́ đứa con trai to lớn và khúc cây kia, lúc đó nàng cũng không quên cảm ơn trời phật, cảm ơn người đàn bà của phía bên kia đă kịp thời t́m ra nàng bên cửa sổ. Chắc ǵ chiếc dao nhanh hơn khúc cây, chắc ǵ con trai nàng c̣n nguyên hộp sọ để đâm đối thủ một nhát nhớ đời như nó nghĩ, nhưng nàng vẫn bắt con xin lỗi bà chủ hụi để giữ thể diện cán bộ của ḿnh trước đám đông trong hẻm. Từ đó bà Tá và nàng nói với nhau được nhiều câu hơn mỗi khi gặp nhau bên cổng rào có những chùm bông giấy màu cam do chính tay bà trồng hồi trước. Nàng vẫn nghĩ măi, tại sao những người đàn bà cùng đinh ở dăy nhà sau không ai chạy lên nhà gọi nàng mà chính là bà Tá ? Câu trả lời đă theo họ sang Mỹ, khi ông Tá ra trại, v́ vậy mà câu hỏi vẫn ở lại với nàng.

Khung cửa sổ vẫn tiếp tục nhiệm vụ cửa sổ của nó khi chiếc tum lá biến mất trơ lại cái nền xi măng nhỏ bằng chiếc chiếu đôi. Đêm đêm nàng nghe thấy dưới chân tường tiếng gắt gỏng tuyệt vọng và cả tiếng khóc nghẹn của những khách hàng móng tay móng chân của con gái bà Tá ngày trước khi họ bị ăn quỵt, vào những đêm trăng, những cảnh đời ấy phô ra, vật vă trên nền tum xưa. Những lúc nàng đi vắng, bên chiếc bàn nầy, có thể Thu Thi đă ngồi học bài và cũng đă nh́n xuống. Nhưng biết làm sao được, thế gian nầy không có chỗ nào là vô trùng cả.

Đă mấy năm trôi qua từ cuộc họp mà nàng đă thành kẻ đại nghịch trong mắt Hai Khâm. Một trong những sự yếu đuối của con người là sợ bị cộng đồng lăng quên hoặc ruồng bỏ, những người sinh sát ở tỉnh tưởng đă chôn vùi được nàng bằng cách không cho con chiên ghẻ nầy đi họp, không được đặt chân tới thềm cửa các hội trường hay các cuộc nghiên cứu Nghị quyết, không được xuất hiện trên các cơ quan thông tin đại chúng tỉnh nhà, không được lên lương...Một sự yên tĩnh chay tịnh bao bọc nàng nhưng Thu Thi th́ lại cảm thấy cái căn pḥng trong trụ sở và bộ mặt tu hành của mẹ như là vô định.

- Mẹ ơi, hồi ba đi học về th́ ba có người liền rồi, có cô Tàm ǵ đó rồi mà sao ba chưa chịu kư đơn với mẹ ? Mẹ ơi, bộ mẹ với ba Đính xục xịch hai đầu hoài sao, mẹ con ḿnh cứ tạm bợ hoài vầy sao?

Lúc đó Thu Thi mười bốn tuổi, Tiệp nhớ dạo nàng mới dọn về ngôi nhà trụ sở nầy, Thu Thi mới hết cấp Một, nó c̣n để tóc búp bê, hai cái nhũ cau buồn cười dưới lớp áo nhưng đă thành một người khác sau cái mốc đó. Nó ước :“Phải chi mẹ có tiền mua cho con chiếc xe đạp mi ni, năm tới lên lớp sáu con ráng đạp xe đi học, đỡ mẹ ra”. Tiền không là ǵ cả trong quan niệm của Tiệp nhưng tiền lúc đó là lương tâm của người mẹ, một người mẹ âm thầm biết lỗi v́ cái đời đổ vỡ của ḿnh đă làm liên luỵ suốt cả cuộc đời các con. Tiệp nhẩm tính : “Được rồi, con ráng coi sóc tủ lạnh với đi bỏ đá cho đều, mẹ sẽ muối mặt kết giao với bà chủ hụi phía sau, con chịu khó đi đóng hụi ngày để dành tiền đó mua xe đạp. Mà con biết đi xe th́ mẹ cũng chết lo, con mà có bề ǵ th́ mẹ nhảy xuống sông luôn !” Mười tuổi, lúc đó Thu Thi mười tuổi, nó triết lư như một bà già :“Ḿnh có làm hại ai đâu mà lo thất đức, mẹ !”

Cái tủ lạnh Toshiba vốn là tủ cũ mua lại từ đống đồ thức thời của ông chú họ Tuyên hồi ông mới hồi kết, nó bỗng dưng kết thúc vai tṛ lịch sử đúng lúc Thu Thi đă biết chập chũm ra đường bằng chiếc xe cao của mẹ. Nó không kêu than ǵ, chỉ gạ :“Từ rày mẹ bận, mẹ cứ lo viết đi, con quản lư tiền chợ. Chợ gần, con đi bộ được, con sẽ qua đường chỗ đèn xanh đèn đỏ, con đi chợ chiều để mua được đồ rẻ, con sẽ tiết kiệm để tiền đó tiếp tục nuôi hụi ngày mua xe. Mà mẹ ơi, có bữa con đứng mua rau muống chỗ rau muống cho heo, con gặp mợ Năm Trường cũng mua rau cho heo đó mẹ. Mợ chỉ hỏi con sơ sơ, chắc hổng phải tại bà cô cấm vận ḿnh mà tại v́ mợ thấy mẹ hổng giống ai, mợ hổng biết đối xử làm sao nữa”. Loại tin nầy với Tiệp đâu có lạ, cũng như hôm Thu Thi vừa đặt cặp xách xuống vừa bệu bạo :“Con vừa thấy d́ Hoài ngồi xe lôi từ bến xe vượt qua chỗ ḿnh. Chắc là lên nhà cậu Năm Trường, con thấy d́ có chở gạo, chở chuối nữa, chở nhiều thứ lắm mẹ”. Nàng hứa thầm là đă cố quên mọi mối quan hệ hiếu hỉ lần quần một thời gian để làm cho xong việc chính là viết văn, nuôi con và giữ ǵn để chờ đợi Đính, sự chính danh sẽ lấy lại thể diện cho cả hai, cho các con và lúc đó sẽ có lại gia tộc, tất cả.     

Một hôm Thu Thi mang từ chợ về một đống vỏ bưởi, nón lá đội đầu nó như một cái nấm khi trải cái đống ấy ra trên ban công phơi nắng :“Bà bán bưởi nói nó un muỗi được, con phơi để dành un cho mẹ làm việc đêm đây”. Nó lại xin vỏ dừa tươi từ những quán nước bên bến xe về để chẻ nhỏ ra phơi làm chất đốt. Mấy mẹ con có thể ăn loại rau muống dành cho heo và cá ươn chợ chiều, có thể dùng chiếc nồi áp suất quà của ba Đính để ninh nhừ xương heo hay đầu gị cổ cánh ǵ đó nhưng mỗi khi nhà có khách khứa đồng nghiệp từ Sài G̣n xuống, từ các tỉnh lân cận sang và cả những chú bộ đội mẹ nó quen từ những chuyến đi thực tế bên nước bạn Campuchia, những lúc gay cấn ấy th́ mẹ nháy con ở nhà đưa đẩy, mẹ chạy ra chợ trời chút, thế là một vài cái áo cũ lại ra đi, những món đồ mà chị Nghĩa lén lút dúi cho bất chấp cô Ràng và chị Hoài đang làm mặt giận.

Cũng một hôm, Thu Thi mua về mấy con vịt xiêm mới tách bầy, hổn hển vui mừng :“Người ta nói vịt xiêm không cần ao, ḿnh nuôi ở sân trước được đó mẹ. Ba bốn tháng nữa ḿnh bán vịt, cộng với tiền hụi chắc là đủ mua xe cho con mẹ, há ?” Thế là mỗi ngày nó và em trai tay rổ tay thau băng qua bên kia đường xúc bèo cám chỗ vuông đất nhị t́ sau bến xe về cho vịt ăn. Lũ vịt lớn như bầu như bí, Thu Thi đă nh́n thấy h́nh dáng chiếc xe trước mặt nhưng một buổi sáng, nó mở cửa ra sân và nh́n thấyhai con vịt nằm lù lù như hai đống than. Nó gạt nước mắt đi học, dù nhà có tang vịt th́ cũng phải đi học, mẹ ở nhà ra chợ mua sả mua gừng về để ướp thịt hai con vịt tử nạn để ăn dần nhưng khi quay về th́ ba con vịt c̣n lại cũng đă theo chị theo em của chúng lên trời bỏ lại mấy cái xác không biết bao nhiêu gừng và sả th́ đủ.

Người ta có thể  nghèo nhưng không khóc, đói cũng không dễ khóc nhưng một đứa con chưa bị đói mà khóc như Thu Thi khóc hôm đó th́ người mẹ nào cũng phải nghĩ đến tư cách làm mẹ của ḿnh. Tiệp ôm lấy con trên ghế đá, bên cạnh những con vịt thiết thân của nó và nàng đă như một mũi tên ra khỏi nỏ từ hôm đó.“Mẹ hứa với con là mẹ chỉ yêu có một người và mẹ sẽ đi đến cùng với người đó cho con đỡ tủi nhục. Mẹ hứa với con là người ta sẽ phải thừa nhận mẹ cho con mở mày mở mặt. Mẹ hứa với con là người ta sẽ phải cấp cho mẹ một căn nhà để ḿnh thoát khỏi cảnh tạm bợ nầy. Chỉ cần con giỏi con ngoan để kéo em theo rồi con sẽ thấy mẹ sống chết với lời hứa của ḿnh”.

Tiệp nghĩ tới một cánh cửa, dù là cửa ngách th́ cũng là cửa, đó là chị Mỹ Nghĩa. Mấy năm nay chưa bao giờ nàng cầu xin chị ḿnh thứ ǵ ngoài những lần ngửa tay áy náy với những ǵ chị tự nguyện sớt cho. Trong khi nàng dần dừ có thể gặp cô Ràng ở đó nếu xộc dến chỗ chị Nghĩa th́ bà chị mưa móc của nàng bỗng dưng xuất hiện. Tiếng hai đứa nhỏ dậy từ ngoài cổng rồi vang động cả cầu thang :

- Mẹ, mẹ ! D́ Nghĩa ghé ḱa mẹ !

- D́ hổng có xách ǵ, mà ḿnh đâu cần ai xách ǵ, hả mẹ ?

Nhiều lần chị t́m cách gởi An Khương hay Hiếu Trinh mang mùng mền, quần áo đến cho mấy mẹ con Tiệp, giờ chị mới chính thức đặt chân vào cửa pḥng của Tiệp. Chị có vẻ mập ra nhờ bỏ hẳn cái nghề chữ ch́ của nhà in để chuyển sang nghề may mặc thương nghiệp quốc doanh, công việc chị ưa thích hồi chị c̣n chưa lên Cứ. Chị Nghĩa thuộc về má từ mặt mũi tới tính nết, v́ vậy chị thật ít lời lẽ mà rơm rớm nước mắt ngay khi nh́n thấy em gái và hai đứa cháu. Chưa khi nào chị khóc lớn tiếng, ngay khi cả nhà được tin ba chết ngoài Côn Đảo, khi hai chị em rời má và vườn nhà để bước vào ṿng đạn bom giặc giă, chị có kiểu khóc của một bà chị : lặng lẽ, đôi mắt đẹp mở to chớp chớp và lúc nào cũng có chiếc khăn rất trắng trong người. Tiệp ngồi đối diện với chị chỗ chiếc bàn sinh kế của ḿnh, Thu Thi và Vĩnh Chuyên túm lại trong góc nh́n cảnh hai chị em của mẹ kết thúc nỗi ngăn cách hàng ngàn ngày từ một tờ giấy. Sự im lặng dài một cách khó chịu, cuối cùng chị lên tiếng :

- Má bịnh, chị Hoài th́ đưa thằng Hớn lên bệnh viện cưa bỏ khúc chưn. Má bịnh không nặng nhưng mà mất ngủ mấy tháng nay, tự dưng má không ngủ nghê ǵ hết. Chuẩn bị đi với chị vô thăm má đi cưng, cho mấy đứa nhỏ đi nữa, tụi nó có quần áo ǵ mơi mới không cưng ?