Nguyễn Hồng Nhung

GHI SAU KHI ĐỌC ĐẶNG THÂN

Bắt đầu đọc blog và một số bài viết của Đặng Thân (ĐT), chóng hết cả mặt v́ tốc độ phụ âm bị nén, hăi quá, chắc ĐT thích tṛ chơi ly tâm? Sau đó ngồi đọc chăm chú một loạt bài, thấy rằng có lẽ tôi đă không nhầm khi xếp trong mục lục cuốn Tập truyện ngắn Việt Nam hiện đại cái tên ĐT cùng với cái tên Nguyễn Viện (xin nói thêm, tôi phụ trách việc t́m mục lục tập I cuốn sách sẽ dịch ra tiếng Hung này). Dường như ĐT và Nguyễn Viện có những lăng kính nh́n tương tự, nhưng cách viết khác hẳn nhau. Có lẽ tôi phải suy nghĩ thêm chút nữa, trước khi... bấm phím viết tiếp về ĐT.

Đọc một bài phỏng vấn anh, thấy có những chia sẻ đồng cảm. Trước hết, ĐT không cần “đóng vai” nên đỡ mệt nhiều lắm. Anh tỉnh và có năng lượng. Một kẻ giả vờ phi lăng mạn...

Khi bắt đầu đọc 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] của ĐT có thể thấy rằng trái với cái vẻ nhẹ nhơm tỉnh queo bên ngoài, ĐT là một tên khổng lồ nặng nề bị xiềng dưới ḷng đất – văn học cổ Hy Lạp gọi là Titán. Cảm giác đọc của tôi là lo âu trộn chăm chú.

Dần tôi bắt đầu hiểu cái “hậu hiện đại” của ĐT. Xung quanh y là một lũ lau nhau, chen chúc, ngang bằng phải lứa chén tạc chén thù, anh anh tôi tôi, có những đám cỏ bao phủ xung quanh một chậu cây cảnh quư. Hạnh phúc hay nỗi bất hạnh của y? Y cứ thản nhiên nói những điều vừa đến trong óc, những nhận xét đang tiếp cái mạch ngầm nào đấy trong y, chả liên quan đến đám xung quanh, nhưng h́nh như y đang giăi bày với chúng, v́ chúng dạt dào hứng khởi khi nghe y nói, chúng lập tức thao thao bất tuyệt, c̣n y chậm răi châm lửa nhả khói, lim dim nghe. Tôi vừa buồn cười, vừa ṭ ṃ ngắm kẻ quái gở này, chả hiểu y thuộc stilus nào, chưa phân biệt được.

ĐT có một khả năng rất hay: giữ được thăng bằng. Khi giữ được thăng bằng, ĐT đúng là một kẻ nắm chắc ngoại ngữ, một kẻ đọc nhiều, mạch nghĩ đào sâu lộn đi lộn lại, không cảm hứng bất chợt và ngông cuồng giây lát kiểu “thoát ly” quê ta. ĐT khiến đám cùng thời ngơ ngẩn bởi cái vẻ đa tài toàn cầu hóa mang tính local, đến nỗi không quy được ĐT về khái niệm nào có vẻ hiện thực hơn ngoài cái khái niệm tù mù nhất: hậu hiện đại.

ĐT làm được một việc rất hay ho: đảo ngược, đặt câu hỏi cho các sự kiện, các nhân vật được đưa lên mặt sách “chính thống” đă từ lâu lắm. Tôi thích cụm từ này của ĐT trong bài viết về “B́nh Ngô đại cáo” hay “Tú Xương & những con gịi [ḅ trong... tủy]”: các xử da mới. Giá mà ĐT cứ đi theo mạch này tiếp tục, đi măi, đào xới, cày bừa lại, đa nghi, căn vặn, bắt bẻ, đâm bị thóc chọc bị gạo… Giá mà! ĐT ơi, cứ tiếp tục chẻ ba xé bảy cái thứ văn chương mặt sách đưa lên từ ngày ra đời cái “chủ nghĩa hiện thực phải đạo” có phải hay không? ĐT sẽ là anti-xử da đầu tiên nói có sách mách có chứng ở cái nền văn hóa hoang tưởng này, để ít nhất linh hồn và tư tưởng ở cái xứ nhiệt đới gió mùa này có vị của ổi chín và da quả thị cô Tấm căng vàng. Lộng ngôn, hoang ngôn ở xứ này cho phép nội dung văn chương rỗng tuếch như tinh thần lũ cầm bút đă quá lâu rồi, đến mức chúng vẫn điềm nhiên thưởng thức hoa thực quả thực bốn mùa sinh sôi ở xứ sở đầy hoa trái này mà vẫn không hề biết chúng toàn nói giả khi ăn thực? Một xă hội đang băng hoại mà không biết ḿnh đă chết đến đâu.

Càng đọc văn thơ của ĐT tôi càng thấy đây là một cái mỏ lắm lối ra đường vào… thật ly kỳ. Ôi giá mà… Tôi đang tự hỏi làm thế nào học được cách tự giải trí cho bản thân giống như ĐT trong chữ nhỉ? ĐT quá thông minh. Kính cẩn nghiêng ḿnh.

Tôi chợt nhận ra sự thông minh của tất cả những cây bút Việt Nam văn xuôi hiện đại được cho là đáng đọc: Đặng Thân, Nguyễn Viện, Bùi Hoằng Vị, nằm trong sự tỉnh táo nhận ra vấn đề của họ.

Nguyễn Viện giống như một lưỡi lê, một ngọn dao găm sắc có hoài băo t́m ra thủ phạm để giết. Anh có khả năng và có nhu cầu giết. Nếu không tiêu diệt được hoàn toàn th́ cũng lột mặt nạ thủ phạm. Nguyễn Viện tài t́nh trong sự lột trần này, lột trần những điều ḿnh ghê tởm, để hiện thực xă hội Việt Nam hiện ra trần trụi như là nó. Bởi vậy Nguyễn Viện là mặt trực diện, là hiện thực không chối căi nổi của sự lựa chọn thế đứng cầm bút trong cái xă hội cúi đầu nhục nhă này, văn Nguyễn Viện có sức hút v́ thế.

Bùi Hoằng Vị là hương thơm cuối cùng của sự sống hấp hối, trước khi từ bỏ cơi trần tục ra đi, biến thành bất kỳ h́nh hài ǵ cũng được, miễn không phải trong h́nh hài người. Bùi Hoằng Vị là tượng trưng trong sáng của chất người không ǵ lung lạc và tiêu diệt nổi. Bởi vậy tôi tin rằng mai đây Bùi Hoằng Vị quay lại với văn phong của một h́nh hài khác trong cơi sống tạm bợ này, chắc chắn sẽ mượt mà, đẫm ân t́nh và chất người an ủi, như một lời kinh hoặc như khúc hát của người hành hương tới cơi vũ trụ vô tận.

ĐT là một phạm trù khó hơn. ĐT t́m lối diễn đạt cực kỳ riêng trong lối kể chuyện lê thê, có vẻ sặc mùi báo chí. Nếu không nhận ra sắc diện “thiên tài” thông minh khủng khiếp của ĐT từ các nhận định đôi khi rất có vẻ t́nh cờ giữa các đoạn văn, người ta cứ tưởng ĐT đang viết báo, hoặc cao hơn một chút, đang tổng hợp tư liệu kiến thức. Hoặc người ta bỏ dở không đọc nữa, hoặc người ta đọc xong chả nhớ chút ǵ, hoặc thuần túy không hiểu ĐT viết ǵ?

Có một cách đọc ĐT: nếu cần hăy gạch đít những câu hoặc những đoạn văn, những ư văn ḿnh ưa thích. Sau một thời gian đọc, bắt đầu hiểu ra tên cầm bút thiên tài mênh mang này với khối tư liệu và ư tưởng đồ sộ miên mang này muốn ǵ. ĐT cần nhiều vợ bé để sắp xếp lại quần áo tư trang, cũng như dọn rác mà hắn rắc vung văi khắp các pḥng hắn ngủ mỗi đêm.

Tôi cho rằng chính ĐT đang t́m cách tự sắp xếp lại ḿnh, đưa ḿnh vào một đẳng cấp văn chương nào đấy. ĐT không thể bỏ được cái lối văn “rải” đồ sộ này v́ ĐT quá thông minh, đọc đâu nhớ đấy cùng lúc ngập lụt trong quá nhiều ư tưởng mà ḿnh phát hiện hoặc liên hệ được. ĐT đang tiêu hóa cùng lúc cả bản thân và đời sống quanh ḿnh. Bởi vậy đọc cuốn tiểu thuyết 3.3.3.9 [những mảnh hồn trần] hóa ra lại thích nhất, hay nhất. Nhiều hoa thơm quả lạ nằm ngổn ngang cùng rác và cỏ… Thời gian sẽ giúp ĐT cô đọng ḿnh cũng như văn của ḿnh, hăy đợi đấy.

ĐT ơi t́m cách in đi, ở đâu cũng được, nhà xuất bản âm ty địa ngục cũng chả sao, miễn đến tay Người Biết Chữ. Cuốn tiểu thuyết này chắc chắn sẽ thành công bởi những ư tưởng khát vọng HOÀN THIỆN NGƯỜI của ĐT gói ghém trong sự mổ xẻ phanh phui toàn bộ những ǵ ĐT cảm được từ xă hội hôm nay.

Tôi luôn luôn cảm phục khả năng bao quát của ĐT – nằm trong chính cách hành văn dàn trải không giống ai kiểu ĐT – bởi vậy ĐT biết kiên nhẫn và viết được dài hơi. Tôi muốn t́m ra chất Titán trong văn ĐT, xă hội Việt Nam đang cần những kẻ khổng lồ phá tan xiềng xích (trước tiên) của chính nó. Chúc Đặng Thân – một trong những cây bút mà tôi cho rằng đáng chú ư và đáng đọc nhất hiện nay ở Việt Nam –  thành công.

19/8/2010

Nguyễn Hồng Nhung

(Nhà văn/nhà thơ/dịch giả – Hungary)