Thơ Đỗ Quang Nghĩa
Hà Nội phố
Bùi Xuân Phái về thành trong một ngày đông
suốt đời màu ch́ bầu trời hôm đó c̣n lại trong tâm khảm
trí năo ông muốn ngừng suy nghĩ.
Ở lại cùng lắm ông chỉ trở thành một cán bộ văn hóa ông không h́nh dung ra
vào thành ông sẽ giữ được ḷng ḿnh
vẽ ǵ và như thế nào ông không rơ.
Những mái nhà phố cổ vơng ḿnh v́ tâm sự của những kẻ tài hoa
nắng chiều không rơ nhưng đường viền của những ngôi nhà vẫn hằn sâu kư ức
không rườm rà, không uy nghi
phải nói là nghèo nàn, rất nghèo
ông không mường tượng được Hà nội trước và sau đó trăm năm.
Nét độc đáo ông cảm nhận kia thực ra là vô t́nh
với túi tiền thị dân xứ này
với tŕnh độ của những toán thợ theo mùa
người ta chỉ làm được thế thôi.
Ông thấy sao nhục nhằn trong những ngày tháng ấy.
Ánh nắng đuối dần trên những bức tường cũ,
ông nghĩ về bạn ḿnh Dương Bích Liên,
khác ông và khác mọi người
Dương Bích Liên t́m tính vĩnh cửu trên gương mặt các thiếu nữ Hà nội
tại sao lại phố cũ, tại sao lại thiếu nữ
tại sao ông không phát hiện ra màu vàng ấy như hoa cải đồng
tắm trong không gian Hà nội như Dương Bích Liên
và tại sao cả ánh vàng hoa cải cũng tuyệt vọng buồn?
Bùi Xuân Phái không ngờ
20 năm sau ngày ông chết người ta vẫn kéo ra chuyện ông về thành
đúng với ông nhưng không đúng với quan điểm của họ.
Tranh Phái c̣n trong những sưu tập tư nhân ở nước ngoài
phố cổ Hà nội biến dạng trước cả những bức tranh.
Trên đường về
Nguyễn Du kinh hăi thấy ḿnh nh́n ngàn lau bằng đôi mắt của một người đă khuất
màu trắng đó đây kia không có ǵ đe dọa
sao khiến ông nhói ḷng
cuộc đời chẳng đang đến lúc thăng tiến hay sao.
Ông nhớ đêm trốn sứ đoàn để vào khu kỹ nữ
người Tàu khi nào cũng kỹ càng
chốn ấy không c̣n dấu vết ǵ của sự mộc mạc, của lúa đồng, của khoai ngô của nhếch nhác
từ ngọn đèn lồng treo cao, từ b́nh phong và những bộ xiêm áo mỏng,
hết thảy đều được tính toán sắp đặt, tỉ mẩn và tinh tế, thậm chí c̣n dường như thoát tục.
Sau khi nh́n lâu vào đôi mắt gần như ơ thờ ấy
Nguyễn Du chọn nàng rồi cùng về pḥng.
Hai người bút đàm với nhau gần hết đêm,
trái với lệ thường của thói quen,
Nguyễn Du kể cho nàng nhiều hơn là nàng kể cho ông.
Ông đi vào nàng lúc trời sắp sáng,
đêm xứ lạnh dường như bao la hơn đêm xứ nhà
nghĩ rằng những giọt nước mắt hàm ơn của ḿnh
có thể rớt trên bầu vú c̣n vẻ thanh tân của nàng, ông dừng lại nửa chừng.
...Chiều đă hết
những bông lau nom vừa lạnh vừa ấm,
chính lúc đó ông biết ḿnh sẽ viết tiếp Truyện Kiều.
Ông xót thương Kiều, xót thương ḿnh, cùng dân tộc ḿnh.
Tất cả các nhân vật nam trong Truyện Kiều đều mờ nhạt
ban đầu ông không định thế
càng qua vùi dập ê chề Kiều càng ngời lên vẻ trinh nguyên
ông cũng không ngờ thế.
Nhưng ông để Kiều đi những bước của nàng
qua những trầm luân trong thế giới mênh mông của người Tàu,
điều ông không làm được với những nhân vật nam.
Đêm Kim Kiều tái hợp không giống bất kỳ đêm nào trong đời ông.
Ngày ông thấy những bông lau sau ải Nam Quan ông không nghĩ ḿnh sẽ viết như vậy
nàng Kiều hoàn toàn lănh cảm, là cái giá phải trả để giữ một góc trong trắng của tâm hồn.
Nguyễn Du thấy vô cùng trống rỗng
ư nghĩ về việc trao ấn từ quan bắt đầu h́nh thành.