Duyên Anh ( bài viêt về Duyen Anh rất đầy đủ ...)

Xin chuyển đến bạn ta một bài viết của ông Vĩnh Phúc , nguyên biên tạp viên của đài BBC , tác giả những cuốn : "Những huyền thoại và sự thật về chế dộ Ngô Đ́nh Diệm " ; " Ḍng Thames th́ thầm " ,vv .

Bài viết của ông Vĩnh Phúc cho ta thấy một phần đời của Duyên Anh ( văn sĩ , thi sĩ , nhạc sĩ , nhà báo .. ) cùng những hệ lụy của con người tài hoa này và , nhất là , tiết lộ những nguyên nhân đă tạo ra một Duyên Anh : " thiên thần"  của tuổi thơ và một Duyên Anh : " ác quỷ " trên mặt báo .

Bonne lecture

BP

Duyên Anh

Vĩnh Phúc

Hôm nay, mở e-mail, tôi thấy một bài, tựa đề 20 năm nhà văn Duyên Anh ĺa cơi tạm. Tôi ngồi lặng người, để mặc cho bao nhiêu kư ức về Duyên Anh chợt dồn dập trở về.

Tôi c̣n nhớ như in, chiều ngày 30 tháng chạp năm Bính Tư, từ Luân Đôn tôi bàng hoàng nhận được tin Duyên Anh qua đời ở Paris ngày hôm trước. Tính theo dương lịch th́ là ngày 6 tháng 2 năm 1997. Tang lễ cử hành 10 giờ sáng 14-2-1997, hỏa thiêu lúc 14 giờ cùng ngày. Cuối cùng, tôi đi tới quyết định phải kể lại những điều tôi biết về Duyên Anh, để giúp những người ái mộ nhà văn hiểu rơ hơn về anh, đồng thời đính chính những hiểu lầm của người đời, do vô t́nh hay cố ư.

Ngay khi Duyên Anh sống trên đảo Pulau Bidong chờ được sang Pháp sum họp với vợ con, anh đă liên lạc với tôi ở Luân Đôn. Và cũng vào thời gian này, rắc rối đă xảy ra. Hồi đó, có người kể lại với tôi rằng một số người trên đảo nghe nói là Duyên Anh làm ăng ten khi đi tù cộng sản, nên họ dọa đánh. Cũng trong thời gian này, con gái Duyên Anh là Vũ Nguyễn Thiên Hương gửi cho tôi và giáo sư Patrick Honey bản thảo hai truyện Đồi Fanta, và Một người Nga ở Sài G̣n. Tôi thấy trong Đồi Fanta tác giả mượn lời mấy đứa trẻ bụi đời để chửi các nhân vật lănh đạo cũ của VNCH như Nguyễn văn Thiệu và Nguyễn Cao Kỳ, hoặc nhà văn Mai Thảo. Tôi dùng bút ch́ đánh dấu những chỗ đó rồi chú thích đề nghị Duyên Anh bỏ các đoạn đó đi, với lư do chúng chỉ làm rẻ tác phẩm mà thôi. Sau đó tôi cảm động và ngạc nhiên khi thấy Duyên Anh nghe theo lời khuyên mà bỏ những đoạn văn đó. Tôi mừng v́ nghĩ rằng môt con người cao ngạo và bướng bỉnh như Duyên Anh mà bây giờ biết "tu tỉnh" và biết nghe lời khuyên hợp lư rồi chăng? Nhưng không lâu sau th́ chứng nào vẫn tật nấy khiến tạo ra biết bao nhiêu là hệ lụy. Tuy nhiên, trong mối giao t́nh suốt gần hai thập niên 1980, 90, đă có những lần Duyên Anh chịu lắng nghe tôi.

Có thể nói rằng Duyên Anh mang một cuộc sống nội tâm nhiều dằn vặt. Phải chăng điều này tạo ra một Duyên Anh bề ngoài khinh mạn, bướng bỉnh, phá phách? Có những chuyện riêng tư dường như Duyên Anh chỉ giữ kín trong ḷng không hề thố lộ với ai, kể cả người bạn thân nhất, từng gắn bó với Duyên Anh từ thời trai trẻ hàn vi hồi mới di cư, từng hy sinh rất nhiều cho Duyên Anh cả về vật chất lẫn tinh thần, là Đặng Xuân Côn. (Đặng Xuân Côn lớn tuổi hơn Duyên Anh nhưng lấy cô em vợ Duyên Anh, cô Minh). Đây là ví dụ cho thấy t́nh thân giữa hai người bạn, và sự hi sinh của Đặng Xuân Côn dành cho Duyên Anh như thế nào: Hồi hai người c̣n nghèo, với đồng lương thư kư và chỉ đi làm bằng chiếc xe mô bi lét cọc cạch, mà Đặng Xuân Côn dám mua chiếc xe Vespa mới toanh đầu đời cho Duyên Anh. Và ba lần vợ Duyên Anh đi sanh, th́ chính Đặng Xuân Côn là người vào bảo sanh viện trông nom săn sóc sản phụ và hài nhi, khiến cho các bác sĩ và y tá cứ tưởng Đặng Xuân Côn là cha mấy đứa trẻ!

Tôi nghĩ rằng hệ lụy đeo đẳng cuộc đời Duyên Anh có lẽ từ khi Duyên Anh kết hôn. Duyên Anh theo đạo Phật trong khi vợ theo đạo Chúa. Song h́nh như Duyên Anh cũng không quan tâm chuyện tôn giáo. Nguyễn Ngọc Phương - vợ Duyên Anh - là con nhà đại điền chủ miền Nam Nguyễn Ngọc Đề, em phó tổng thống thời Đệ Nhất Cộng Ḥa Nguyễn Ngọc Thơ.

Ở Long Xuyên có con kinh gọi là kinh Ông Đề, chính do cha vợ Duyên Anh cho đào để đem nước vô giúp dân làm ruộng. Dù lấy vợ nhà giàu và có thế lực nhưng Duyên Anh hầu như không nhờ nhà vợ ǵ cả, v́ mẹ ruột Ngọc Phương mất sớm, và ba chị em gái gặp bà d́ ghẻ khắc nghiệt. Tuy vậy cũng khó tránh được "lời ong tiếng ve" và chính Duyên Anh sau này có viết mấy lần về thái độ xem thường của cậu em vợ, để rồi khi đă có danh vọng th́ Duyên Anh "tuyết hận" (chữ của Duyên Anh)

Sau này nhờ có dịp tiếp xúc nhiều nên tôi được biết khá rơ về tính t́nh của vợ Duyên Anh. Chính v́ giữa hai vợ chồng không có được mối quan hệ ḥa thuận kẻ tung người hứng, hiểu nhau, thông cảm cho nhau, nên gia đ́nh thỉnh thoảng xảy ra cảnh bất ḥa. Theo ông Trần Kim Tuyến, hồi những năm trước 1975, cứ trung b́nh khoảng 2, 3 tháng, vợ Duyên Anh lại đến khóc lóc nhờ ông và linh mục Thiên Hổ (Nguyễn Quang Lăm, báo Xây Dựng) đi t́m Duyên Anh v́ anh chàng căi nhau với vợ, đă bỏ nhà đi biệt. Hai vị niên trưởng lại phải cho người đi ḍ la tin tức Duyên Anh, rồi khuyên nhủ hắn về với gia đ́nh. Đă đành vợ chồng nhà nào cũng đôi khi có chuyện mà người ta gọi là "bát đĩa có khi xô". Nhưng với Duyên Anh h́nh như t́nh trạng này không phải chỉ xảy ra "thỉnh thoảng"

Sau này, khi đă lâm cảnh mất nước, mất nhà, thân đi tù đi tội, thế mà cũng vẫn c̣n cảnh xào xáo lục đục. Lắm khi tôi cứ giả thiết: nếu Duyên Anh lấy một người vợ tính t́nh nhu ḿ, biết cách ch́u chồng, biết nhẫn nhịn chịu đựng, th́ có lẽ Duyên Anh đă không gây gổ và có cuộc sống gia đ́nh thật hạnh phúc. Duyên Anh ham bạn, rồi khi có sẵn đồng tiền th́ lại ham chơi vung vít. Khi sống cuộc đời tị nạn ở Paris, không c̣n tiền để vung vít nữa, nhưng tính ham bạn vẫn c̣n. Cộng thêm hoàn cảnh sống g̣ bó cả tinh thần lẫn vật chất, nên càng thèm bạn và chỉ c̣n cách t́m sự khuây khỏa bằng ly rượu. Bởi vậy, trong một lá thư gửi cho tôi hồi cuối năm 1987 trước khi bỏ Paris sang Hoa Kỳ, Duyên Anh thổ lộ tâm sự với tôi, c̣n b́nh thường không hề hé môi.

Trước đó không lâu, Duyên Anh tỏ ra buồn và cô đơn v́ cuộc sống ở Paris không thích hợp với ḿnh, nên đă làm bài thơ Lưu đầy gồm 100 câu gửi tặng tôi.

Hiểu rơ tâm trạng Duyên Anh, tôi đă viết trả lời bằng bốn câu có giọng hơi trách móc như sau:

Đến được đây ta ở lại đây

Có ai vui kiếp sống lưu đầy

Sao vội quên câu "sông có khúc..."

Địa ngục, thiên đàng, ai tỉnh say?

Viết như vậy, nhưng tôi biết rất rơ rằng Paris không phải nơi có thể cầm chân Duyên Anh được. Tuy nhiên, tôi vẫn muốn cho Duyên Anh biết rằng đất Mỹ cũng chưa hẳn sẽ là nơi thích hợp với anh. Bởi v́ bây giờ thời thế đă đổi khác. Những người bạn mà anh tưởng có thể chia bùi xẻ ngọt, những người trước kia đă nhờ vả anh hoặc tỏ ra hào sảng với anh; tất cả bây giờ đă đổi khác rồi. Sẽ khó trông mong ǵ ở họ. Có kẻ gặp vận may trở nên khá giả, nhưng họ làm mặt xa lạ chứ không nồng nhiệt với anh. Có những người c̣n t́nh nghĩa nhưng lâm cảnh "ốc chưa mang nổi ḿnh ốc làm sao mang cọc cho rêu"

Tôi cũng nhắc nhở Duyên Anh rằng nếu vẫn cứ muốn đi Mỹ th́ phải rất thận trọng. V́ đất Mỹ vốn có lối sống rất bạo động, mà bằng cách ăn nói, viết lách đụng chạm, gây thù oán với nhiều người của Duyên Anh th́ khó tránh được tai họa.

Nhưng sau khi đọc hai lá thư cuối cùng của Duyên Anh viết từ Paris, tôi mới hiểu rơ thêm những nguyên nhân thúc đẩy Duyên Anh có quyết định dứt khoát.

Trước nhất là sự việc liên quan đến buổi ra mắt 3 băng cassette nhạc do Duyên Anh thực hiện. Trước đó một thời gian Duyên Anh viết cho tôi, nói rằng cần tiền để làm việc này. May mắn là một mạnh thường quân giúp một khoản lớn, một vài anh em khác ủng hộ những món nhỏ. Và Duyên Anh ngỏ ư "vay" tôi một khoản nhỏ, hứa bán xong cassette sẽ trả ngay. Tôi đă gửi "ủng hộ, chứ không vay mượn ǵ cả". Chẳng ngờ, khi buổi ra mắt băng nhạc được tổ chức khá xôm tụ với hi vọng tràn trề của Duyên Anh, th́ bất ngờ vợ Duyên Anh ập đến phá đám. Bởi v́ vị mạnh thường quân của Duyên Anh là một phụ nữ. Người này tôi đă biết, và khoảng nửa năm trước đă mời tôi cùng Duyên Anh về nhà ăn cơm. Đây là một phụ nữ đă có hai con gái học trung học và đại học ở Mỹ. "Bị" mời th́ tôi đến, nhưng tôi không tỏ ư kiến tán thành hay phản đối mối liên hệ này của Duyên Anh. V́ tôi nghĩ bạn tôi đă quá khôn ngoan từng trải và nhiều tài hoa do đó đi đến đâu cũng có rất nhiều người mến mộ. Đó là chuyện... b́nh thường. C̣n tôi "tài hèn trí đoản", nên chỉ biết an phận mà thôi.

V́ vụ đánh ghen bất ngờ đó mà Duyên Anh và vị mạnh thường quân được bằng hữu đưa vội ra cửa sau, biến mất; c̣n quan khách cứ tự động giải tán trong sững sờ. Sau đó, vợ Duyên Anh tịch thu hết băng nhạc, cho nên không ai mua được, và chỉ một số rất nhỏ bạn thân của Duyên Anh có được các băng nhạc đó mà thôi. Sau vụ này Duyên Anh viết thư cho tôi.

Tất nhiên, không khí gia đ́nh Duyên Anh càng kém vui hơn. Có lẽ sự dằn vặt của vợ đă khiến cho Duyên Anh đi đến quyết định dứt khoát là bỏ gia đ́nh, bỏ Paris để đi Mỹ, mặc dù chưa có quốc tịch Pháp, mà cũng chẳng có một thứ bảo hiểm nào cả, trong đó bảo hiểm du lịch là tối quan trọng. Chính v́ vậy mà khi bị hành hung ngày 30-4-1988, Duyên Anh lâm vào t́nh trạng rất bi đát.

Trong lá thư cuối viết từ Paris, Duyên Anh tỏ cho tôi biết quyết định dứt khoát.

H́nh như khi sang Mỹ, Duyên Anh đến ở với gia đ́nh Đặng Xuân Côn một thời gian ngắn, rồi đi gặp một số bạn cũ và mới, rồi cũng viết cho một hai tờ báo (hồi đó báo chí Việt Nam ở hải ngoại c̣n phôi thai lắm). Và dĩ nhiên, Duyên Anh cũng đả kích vung vít khá nhiều người. Đụng chạm lớn nhất có lẽ là với mặt trận Hoàng Cơ Minh mà nghe nói hồi đó đang phát triển mạnh lắm.

Những hệ lụy do Duyên Anh tạo ra khiến đưa đến vụ hành hung thô bạo. Tôi thương và buồn cho Duyên Anh. Không lâu sau khi Duyên Anh đến Paris từ Pulau Bidong, tôi đă sang ngay để phỏng vấn và tường thuật trên BBC. C̣n nhớ, tôi đă chỉ mặt Duyên Anh mà bảo: "Thôi nhé. Từ nay hăy chôn bỏ những thằng Thương Sinh, Bếp Nhỏ, Thập Nguyện v.v... mà chỉ giữ lại thằng Duyên Anh nhé! Để cho người ta thương và tránh gây thù chuốc oán. Vả lại, viết lách và làm báo ngoài này rất khác với trong nước như cách các ông quen làm trước 1975"

Khi đó, Duyên Anh đă cười, trả lời, "Tôi hứa với ông và thề sẽ chỉ giữ lại một thằng Duyên Anh thôi". Và vợ Duyên Anh đă đúng khi nói: "Anh Duyên Anh thề cá trê chui ống!"

Những huyền thoại quanh vụ Duyên Anh bị hành hung

Đă 29 năm rồi, kể từ cái ngày định mệnh 30-4-1988, ngày nhà văn Duyên Anh bị đánh suưt vong mạng. Lúc đó là 5 giờ sáng giờ Luân Đôn. Chuông điện thoại reo, tôi ngạc nhiên bật dậy khỏi giường và lẩm bẩm, "Ai gọi sớm thế!" Đầu dây bên kia, tiếng vợ Duyên Anh khóc và kể rằng chồng bị người ta đánh hôn mê bất tỉnh, chắc là chết mất! Tôi sững sờ, hỏi xem t́nh trạng Duyên Anh ra sao. Chị Ngọc Phương vẫn mếu máo, bảo, "Đưa vào nhà thương, nhưng v́ anh Duyên Anh không có giấy tờ, không có bảo hiểm, nên chúng nó vất nằm một xó như con chó, không biết ǵ cả. Anh làm ơn gọi ngay cho bệnh viện, bảo lănh cho anh Duyên Anh, th́ họa may họ mới chữa cho. Anh làm ngay đi!"

Tôi hỏi tên bệnh viện, số điện thoại, và tên bác sĩ trực hôm đó. Vợ Duyên Anh cho mọi chi tiết. Bây giờ tôi chỉ c̣n nhớ được ông bác sĩ hôm đó có tên Fernandez (?) nên đoán ông ta gốc Mễ. Tôi gọi ngay, xin nói chuyện với ông ta, xưng tên họ, là senior producer trong đài BBC London, cho số điện thoại sở cũng như nhà riêng, kèm theo địa chỉ. Tôi cho biết Duyên Anh là một nhà văn nổi tiếng của VNCH, từ Paris sang Mỹ chơi, chứ không phải một tên vô gia cư. Và tôi thay mặt gia đ́nh Duyên Anh, hứa sẽ thanh toán mọi phí tổn của bệnh viện. Sau đó, tôi gọi luôn đại diện Pen Club International ở Mỹ, nói cho biết sự thể, và đề nghị họ cũng gọi cho bệnh viện để giới thiệu thân thế và sự nghiệp Duyên Anh. Tôi lại gọi đại diện Secours Catholique của Pháp (một tổ chức thiện nguyện Công giáo) yêu cầu họ làm tương tự. Rồi sau được biết là Đặng Xuân Côn và con trai lớn của Duyên Anh là Vũ Nguyễn Thiên Chương đă từ Texas bay sang ngay để săn sóc cho Duyên Anh và lo mọi thủ tục giấy tờ.

Tôi yên tâm v́ Đặng Xuân Côn và Thiên Chương đă có mặt ngay bên cạnh Duyên Anh. Rồi được biết là sau một thời gian chữa trị trong bệnh viện, Duyên Anh được cho về. Một mạnh thường quân dấu tên (sau này nghe nói là Bùi Bỉnh Bân), đă bí mật đem Duyên Anh về tiếp tục săn sóc. Theo gia đ́nh Duyên Anh th́ người này phải giữ hoàn toàn bí mật, v́ vào thời điểm đó người Việt tị nạn sống ở Mỹ rất hoang mang sau vụ Duyên Anh bị hành hung. Trước đó đă thỉnh thoảng có người bị khủng bố hoặc sát hại v́ bày tỏ thái độ chính trị. Vợ con Duyên Anh c̣n sợ rằng kẻ thù sẽ tiếp tục truy t́m để làm cho Duyên Anh chết luôn hầu bịt miệng. Cơ quan FBI gặp bế tắc v́ cộng đồng người Việt tại Orange County không có ai dám hợp tác để giúp cho cuộc điều tra truy t́m hung thủ.Người ta sợ và hèn!

Trong khi đó, lại không thiếu những tin đồn, những lời rỉ tai trong quần chúng cũng như trong giới cầm bút về t́nh trạng sức khỏe của Duyên Anh. Những người bạn tốt muốn t́m hiểu sự thực cũng mù tịt, trong khi có người tung tin là Duyên Anh đă về Pháp rồi. Thậm chí có một vài ông trong giới cầm bút c̣n tuyên bố (như thật) rằng tổng thống Mỹ ra lệnh dùng một chuyến bay riêng để đưa Duyên Anh về Pháp, có nhân viên FBI đi theo bảo vệ! Ông khác lại nói rằng tổng thống Pháp ra lệnh đem một máy bay đặc biệt sang đưa Duyên Anh về Pháp. Ấy thế mà người Việt ḿnh quả thật quá dễ tính, cứ tin là có thật. Nực cười nhất là cho đến tận ngày nay mà vẫn c̣n có nhiều người tin như vậy!

Vậy sự thật ra sao? Sự thật là sau một thời gian chờ đợi cho Duyên Anh phục sức để có thể ngồi máy bay về Pháp, tổ chức thiện nguyện Secours Catholique của Pháp gửi tặng 2 vé máy bay. Một cho Duyên Anh và một cho một người thân đi theo săn sóc. Chỉ có vậy thôi.

Và từ đó, tại Paris, mỗi tuần Duyên Anh phải vào bệnh viện mấy lần để cho bác sĩ theo dơi sức khỏe, rồi được cho tập vận động nhẹ nhàng, nếu không th́ sẽ bị bại liệt luôn. Thế rồi, với thời gian, với việc tập vận động, lần lần Duyên Anh sử dụng được tay trái và chân trái. Nghĩa là nửa người bên trái phục hồi tuy không mạnh như xưa, c̣n nửa bên phải vẫn liệt. Tôi lại luôn luôn gọi qua Paris khích lệ để Duyên Anh đừng nản chí. Tôi thường nhắc Duyên Anh về một thí dụ mà chính Duyên Anh đă viết trong truyện của ḿnh về tấm gương nghị lực và ư chí phấn đấu không chịu khuất phục trước nghịch cảnh, đó là con gọng vó, một loài nhện nước chân dài lêu khêu trông như những gọng của cái vó đánh cá. Trong một đoạn văn, Duyên Anh tả con gọng vó đứng trên một ḍng nước chảy xiết. Nó bị ḍng nước cuốn xuôi, nhưng không chịu thua. Nó gắng hết sức vượt lên, ngược ḍng. Rất nhiều lần nó bị cuốn xuôi, nhưng nó nhất định không chịu khuất phục, lại vượt lên ngược ḍng. Và tôi đă nhắc Duyên Anh h́nh ảnh con gọng vó để cho Duyên Anh lên tinh thần, khắc phục nghịch cảnh.

Duyên Anh hứa với tôi sẽ làm như con gọng vó. Qủa nhiên, một thời gian sau, Duyên Anh đă viết bằng tay trái khá nhanh, tuy không đẹp được như ngày xưa viết bằng tay phải. Ngày xưa Duyên Anh nổi tiếng viết khá nhanh, chữ nhỏ li ti như con kiến, và rất đều, thẳng tắp. Bây giờ viết tay trái không nhanh và đẹp bằng, nhưng chữ cũng nhỏ và đều đặn.

Họa vô đơn chí

Duyên Anh bị hành hung 30-4-1988, c̣n đang thời kỳ phục hồi sức lực và gặm nhấm đau thương th́ thảm họa lại bất ngờ chụp xuống đầu anh một lần nữa. Đó là sự mất đi đứa con gái duy nhất mà Duyên Anh rất thương v́ cháu rất thông minh lanh lợi: Vũ Nguyễn Thiên Hương cùng chồng tử nạn trong chuyến máy bay trở về, sau chuyến đầu tiên về thăm quê nội làng Tường An, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái B́nh.

Chồng của Thiên Hương là David McAree, một thanh niên hiền lành gốc Tô Cách Lan. David nói tiếng Việt khá giỏi và trước kia có thời gian làm cho đài BBC.

Khoảng gần cuối năm 1988, một hôm vợ Duyên Anh gọi điện thoại than phiền với tôi rằng con gái muốn đem chồng về thăm quê nội, nhưng chị không muốn. Chị cố thuyết phục và ngăn cản, nhưng nó vẫn giữ ư định. Cuối cùng, chị nói, "Tao bảo mày không nghe, mày cứ đi, nếu mày có rớt máy bay mày chết, tao cũng không thương đâu!" Tôi kêu lên, "Sao chị ăn nói ǵ kỳ cục vậy? Nói gở như vậy, nếu rủi có chuyện ǵ xảy ra th́ chị sẽ ân hận suốt đời đấy!"

Rồi v́ bận rộn công việc, tôi cũng quên chuyện đó. Cho tới một hôm, em trai của Thiên Hương là Thiên Sơn gọi điện thoại sang báo tin, "Bác ơi! Chị Hương cháu tử nạn máy bay rồi! Bố cháu bảo cháu báo tin cho hai bác". Tôi như bị điện giật, sửng người đi một lát mới hỏi, "Sao? C̣n thằng David? Bố cháu nay ra sao?" Sơn đáp: "Cả anh David cũng chết luôn. Bố cháu chỉ ngồi yên, không nói ǵ"

Th́ ra, vợ chồng cháu Hương về Việt Nam, ghé về quê nội thăm họ hàng. Ở chơi ít ngày, David c̣n nhảy xuống tắm ở ao làng, cả làng ra xem. Không ngờ trên chuyến bay đến Bangkok trước khi về Pháp th́ máy bay đâm xuống ruộng lúa khi gần tới thủ đô Thái Lan làm 76 người thiệt mạng. Bà mẹ góa của David McAree xin đem hài cốt của con trai và con dâu về chôn trong hai ngôi mộ cạnh nhau gần nhà ở Tô Cách Lan. Một thời gian sau, vợ chồng Duyên Anh được Thiên Chương là con trai lớn cùng Đặng Xuân Côn từ Mỹ sang, đưa đi thăm mộ Thiên Hương ở Tô Cách Lan. Họ ghé nhà tôi ở Luân Đôn làm trạm nghỉ chân ít ngày. Vợ Duyên Anh không ngớt cằn nhằn chồng tại sao để cho bà sui gia giành lănh hết tiền bồi thường của hăng hàng không. Phần Duyên Anh chỉ nói, "Cái mạng con ḿnh đă mất rồi, c̣n chẳng giữ được, tranh giành tiền bạc để làm ǵ?"

Những tháng năm cuối đời

Bị tàn tật, chỉ sử dụng có nửa người bên trái, lại bị thêm thảm họa mất con gái, Duyên Anh như chết lịm hẳn đi. Nay trong mắt người vợ, Duyên Anh mất giá hẳn. Cho nên Duyên Anh lại càng phải nghe những lới cằn nhằn vốn đă quá quen thuộc. Tôi không ngạc nhiên khi thấy Duyên Anh rất muốn thoát khỏi không khí tù túng của gia đ́nh. Thỉnh thoảng Duyên Anh sang ở với tôi ít ngày. Trong những dịp như thế, tôi lại đưa lên thành phố Cambridge cho anh thăm ông Trần Kim Tuyến và nhà văn lăo thành Lăng Nhân Phùng Tất Đắc. Những lúc như thế, Duyên Anh vui lắm, cứ như cá gặp nước. Tuy nhiên, tôi v́ bận công việc nên khó thu xếp thời giờ để luôn luôn giúp bạn vui. Ngay như ở Paris, không dễ ǵ để Duyên Anh có thể đi đây đi đó gặp gỡ bạn bè. Họa hoằn mới nhờ được người đem xe đến chở đi. Và người có ḷng tốt cũng lại ngại ngùng không muốn làm phật ḷng bà Duyên Anh. H́nh như bà không muốn chồng đàn đúm, vui vẻ với bạn bè. Ngày xưa Duyên Anh c̣n khỏe mạnh, sẵn tiền bạc, danh vọng, th́ có lư do chính đáng để bà giữ chồng v́ sợ tính nết trăng hoa của chồng đă đành. Nhưng nay Duyên Anh đă tàn phế, thất thế, không tiền bạc, mà bà cũng không muốn cho chồng ra ngoài. Cho nên Duyên Anh lại càng buồn bực khổ sở.

Khoảng giữa năm 1995, chẳng hiểu v́ sao, Duyên Anh phải kéo lê cái va li nhỏ, được bà đầm hàng xóm kêu giùm cái xe taxi, để đến tá túc ở nhà bà Bích Thuận. Rồi bà Bích Thuận bị vợ Duyên Anh gọi điện thoại dùng lời lẽ khá bất nhă. May quá, dịp đó bác sĩ Tuyến đang có mặt ở Paris, liền mua vé máy bay cho Duyên Anh sang Luân Đôn, định đến ở nhà tôi. Nhưng lại gặp rủi, là v́ đúng ngày hôm sau tôi phải lên đường đi Việt Nam công tác sáu tuần lễ. Nên Duyên Anh phải lên Cambridge ở 3 tuần với bác sĩ Tuyến. Sau đó ông lại mua vé cho Duyên Anh sang Mỹ.

Sang California, Duyên Anh được một số đàn em cưu mang: ở với Vũ Trung Hiền một thời gian, rồi Nguyễn Kim Dung đón về ở một thời gian.

Trong những năm này, có lần Duyên Anh trở về Paris để lấy quốc tịch Pháp. Nghe nói cũng thời gian này, FBI cử nhân viên sang Paris gặp Duyên Anh, cho biết họ đă t́m ra kẻ hành hung Duyên Anh trước kia. Nếu Duyên Anh muốn th́ khởi tố, họ sẽ bắt và đưa hung thủ ra ṭa. Nhưng Duyên Anh trả lời rằng anh không muốn làm ǵ nữa. Người Mỹ làm việc quá chậm, c̣n anh th́ đă cảm thấy chán hết mọi chuyện rồi. Thôi hăy bỏ đi! Cho nên vụ án này ch́m và bị quên luôn!

Không phải tới năm đó Duyên Anh mới "bỏ qua" vụ án. Năm 1991 Duyên Anh sang nhà tôi. Tôi đă phỏng vấn để phát trên đài BBC. Khi được hỏi về vụ bị hành hung, Duyên Anh trả lời không c̣n thù hận ǵ những kẻ hành hung ḿnh. Duyên Anh bảo họ cứ sống thản nhiên, đừng lo ngại. Theo anh, có thể người ta nghĩ rằng anh đă sợ. Nhưng ai muốn nghĩ sao tùy ư.

Điều xót xa đau đớn cho Duyên Anh là trong những tháng năm cuối đời, khi đă thất thế, thân thể tàn tật, chỉ có thể sử dụng được tay trái và chân trái, nói năng cũng chậm chạp, đầu óc không c̣n minh mẫn như xưa, nên lắm khi cần phải có người giúp đỡ trong các sinh hoạt hàng ngày. Vốn là người nhiều nghị lực và tự ái, Duyên Anh cố gắng, không muốn nhờ vả ai cả. Ngay trong gia đ́nh đă thiếu đi t́nh thương yêu và sự an ủi săn sóc của một người vợ hiền.

Cứ nh́n cảnh Duyên Anh ngồi ăn cũng đủ thấy hoàn cảnh bi đát của anh. Thường thường, Duyên Anh thích được ăn cơm để trong cái tô lớn, có chan canh, để có thể dùng tay trái xúc bằng muỗng mà ăn. Gặp những món ăn cứng, thái miếng to, hay phải gắp bằng đũa th́ chịu chết! Đă vậy, c̣n bị đổ văi ngoài ư muốn. Có khi chỉ v́ một sự bất ưng ư nào đó, tô cơm đang ăn bị lấy đi, đem đổ vào thùng rác!

Cho nên, đă từ lâu rồi, Duyên Anh chỉ muốn vùi đầu vào ly rượu để quên đời, quên sầu tủi.

Con người Duyên Anh

Cái xấu

Ai cũng biết rơ là Duyên Anh có quá nhiều kẻ thù. Ấy là do tính t́nh ngang bướng, cao ngạo. Nhưng tại sao Duyên Anh có giọng điệu cao ngạo, xem thường thiên hạ? Tôi đă hỏi thẳng Duyên Anh điều này th́ được trả lời, "Ông thấy tôi khi vào đời chưa nổi tiếng, chưa là cái ǵ cả, chỉ mới viết được có vài bài phóng sự gây tiếng vang, thế là linh mục Trần Du (nhật báo Ḥa B́nh) vội đội tôi lên. Rồi khi tôi đánh vài thằng tướng tá, chính khách tham nhũng và hèn, th́ chúng nó cúp đuôi lại. C̣n các bậc đàn anh mà tôi tin tưởng và quí trọng, hóa ra toàn là phường đạo đức giả hết. Thế th́ làm sao tôi không khinh chúng nó, tôi không lộng?"

Khi đă có "thế" rồi, Duyên Anh khinh đời, bắt đầu viết lách, ăn nói bừa băi, xem trời bằng vung, th́ thiên hạ lại càng ngán. Cũng có người giữ thái độ "tránh voi" hoặc "không dây với hủi"

Tôi hỏi Duyên Anh rằng ngày xưa có bao giờ dùng ng̣i bút để tống tiền người ta không, th́ được trả lời, "Không. Nhưng khi tôi mới tung ra một bài điều tra về chuyện lem nhem ở một bộ - như Bộ Kinh tế chẳng hạn - th́ lúc tôi đang ngồi ở bàn phé, tên bộ trưởng cho anh thư kư đem đến cho tôi cái phiếu mua xe Lambrette rẻ. Một lát sau, một anh khác đến xưng là người nhà của đối thủ của anh bộ trưởng, đưa tôi một phong b́. Tôi đang thua phé, th́ dại ǵ không nhận hết? C̣n hôm sau tôi viết ǵ là chuyện khác! Tôi chẳng bênh thằng nào cả. Cần phang là tôi vẫn phang"

Duyên Anh c̣n có lối ăn nói như vả vào mặt người đối thoại khi không bằng ḷng người ta, bất kể thân sơ. Ví dụ một lần ngồi ăn ở Paris, trong cuộc tranh luận với Lê Trạch Lựu (tác giả bài Em tôi) về âm nhạc và liên quan đến nhạc sĩ Lương Ngọc Châu. Lê Trạch Lựu lớn tiếng khoe: "Mày nên nhớ là tao ở gần anh Lương Ngọc Châu mấy chục năm rồi nhé!" Duyên Anh đáp liền: "Mày ở gần anh ấy mấy chục năm th́ mày biết được anh ấy có mấy cái mụn ghẻ chứ mày biết ǵ!"

Chúng tôi ph́ cười cả.

Một lần khác, tôi và Duyên Anh đang ngồi trong quán th́ một anh tên M ở Paris đă lâu nhưng chẳng có sự nghiệp ǵ cả, bước vào và đến bàn chúng tôi nói dả lả mấy câu. Chẳng ngờ Duyên Anh chặn liền: "Thôi anh hăy đi về mà tắm đi đă, v́ anh hôi lắm không thể nói chuyện văn nghệ với chúng tôi được!"

Tôi đá nhẹ vào chân Duyên Anh dưới gầm bàn ra ư trách móc th́ Duyên Anh nói nhỏ: "Thằng này chuyên đi ḍ la rồi báo với Pháp những quán ăn, cửa hiệu nào của người Việt trốn thuế, tôi khinh nó!"

Lại một lần khác trong quán của bà Đào Viên là bạn chúng tôi, một anh ăn mặc có vẻ diêm dúa, xán đến nịnh Duyên Anh: "Tôi rất quí anh Duyên Anh. Tôi thích những anh em làm văn nghệ như anh". Ai ngờ Duyên Anh đập lại liền: "Anh biết ǵ về văn nghệ mà đ̣i nói chuyện văn nghệ với chúng tôi?"

Ngoài ra, Duyên Anh c̣n bị nhiều người ghét, v́ thói viết chửi bới người ta. Số người bị là nạn nhân của Duyên Anh không ít. Đến nỗi một lần mấy thân hữu ở Paris nói với tôi, "Ông Duyên Anh chửi hết mọi người, chẳng từ ai cả. Chỉ c̣n có ông Vĩnh Phúc là chưa bị chửi thôi. Chưa, chứ không hẳn là không đâu nhé!" Tôi chỉ cười chứ c̣n biết nói sao? Tuy nhiên, h́nh như Duyên Anh có sự đối xử đặc biệt dành cho tôi. Có những lần bị tôi nói thẳng, sửa lưng, mà Duyên Anh không giận. Hay là Duyên Anh thấy tôi... vô hại, nên không chấp? Tôi thấy một điều là Duyên Anh rất thèm bạn, những người bạn chân t́nh, không dối trá.

Cái tốt

Nhân vô thập toàn. Ngoại trừ các bậc thánh, c̣n phàm nhân, ai cũng có một phần xấu và một phần tốt. Những bậc hiền sĩ, những người giàu ḷng khoan ḥa độ lượng th́ sẵn sàng bỏ qua cái xấu, lỗi lầm của tha nhân. Riêng tôi dễ chấp nhận một người bạn với cả cái xấu lẫn cái tốt, miễn là người đó thực ḷng với tôi. Có người hỏi tôi tại sao Duyên Anh tai tiếng và có nhiều kẻ thù như vậy mà tôi vẫn thân, tôi chỉ có thể trả lời rằng chắc chắn tôi không thuộc số những người thù ghét Duyên Anh, và v́ tôi quí tài của Duyên Anh.

Theo tôi, Duyên Anh đa tài. Nếu tài của Văn Cao bao trùm 3 lănh vực thi, nhạc, họa, th́ Duyên Anh cũng có khả năng cao khi viết văn, làm thơ, và soạn nhạc. Nhưng trước hết, cũng cần nói rằng Duyên Anh là người thông minh, lanh trí, óc tưởng tượng phong phú, và có một trí nhớ rất đáng nể (khi chưa bị đánh đến chấn thương năo bộ). Học hành chẳng có bằng cấp ǵ, nhưng chịu đọc, chịu học ở trường đời; và sự hiểu biết, sự suy nghĩ vượt xa nhiều người mang những học vị cao.

Có lần ngồi uống rượu ở Paris, khi đă líu luỡi rồi, mà Duyên Anh c̣n có thể đọc liền một lúc 390 câu thơ anh đă làm trong tù. Ở nhà tôi bên Luân Đôn, Duyên Anh nói, "Ông cứ cho tôi uống rượu đi, tôi say, tôi đọc thơ cho ông nghe". Duyên Anh không thích rượu mạnh, chỉ uống rượu chát, và hai thứ anh ưa nhất là Côte du Rhône và Beaujolais. Tuy nhiên nếu bạn bè khui rựơu hiệu ǵ, Duyên Anh cũng hoan hỉ chấp nhận, không kén chọn.

Về tài năng làm thơ và viết tiểu thuyết của Duyên Anh, hiển nhiên tôi chẳng cần đề cập. Nhưng có lẽ rất ít người biết là Duyên Anh cũng viết nhạc. Và đáng lẽ đă có 3 băng cassette được tŕnh làng khoảng giữa năm 1987. Đó là các băng Ru đời phù ảo, C̣n thoáng chiêm bao, và Hôn em kỷ niệm, nhưng buổi ra mắt ở Paris bất ngờ tan vỡ v́ bà vợ Duyên Anh đến phá khiến cho Duyên Anh và vị nữ mạnh thường quân phải biến mất qua cửa sau. Tất cả các băng nhạc bị vợ Duyên Anh thu hết không cho bán ra. Bởi vậy nhạc của Duyên Anh ch́m luôn, chỉ vài bạn thân c̣n giữ được do Duyên Anh gửi tặng từ trước.

Sau này nhân một dịp Mai Hương được mời hát mấy bản ở California, nên có một số người được biết và c̣n nhớ. Nhạc của Duyên Anh mang nét đặc biệt khác lạ, từ những nốt đang hát khó đoán được những nốt kế tiếp. Chính Mai Hương đă nói rằng "nhạc của Duyên Anh khó hát. Nếu vô ư rất dễ rớt đài". Ngoài ra, ư và lời đẹp, nhiều tính sáng tạo, giống như ư và lời trong văn và thơ của Duyên Anh vậy.

Theo tôi, trong Duyên Anh có hai con người. Nếu muốn cũng có thể bảo rằng hai con người đó tượng trưng cho hai mặt tốt và xấu của Duyên Anh. Mặt xấu chính là Duyên Anh làm báo, dưới những bút hiệu như Thương Sinh, Bếp Nhỏ, Thập Nguyên, Mơ Báo v.v... v́ "đánh đấm" lung tung nên bị nhiều người oán ghét. C̣n Duyên Anh nhà văn, nhất là nhà văn của tuổi thơ, nhà văn viết cho tuổi ô mai, Duyên Anh chủ trương tuần báo Tuổi Ngọc, th́ trái hẳn lại, được nhiều người thương.

Có ai đă đọc Con sáo của em tôi mà không thấy ḷng ḿnh chùng lại và dám nói là thù ghét Duyên Anh? Nguyễn Mạnh Côn là người đầu tiên đọc truyện ngắn này, thích quá, nên giới thiệu và chọn đăng ngay. Rồi Nguyễn Mạnh Côn bảo Duyên Anh, "Cậu viết hay quá! Nhưng tôi sợ rằng viết như thế này, cậu sẽ không thọ!" Và câu nói của Nguyễn Mạnh Côn đă như một lời tiên tri: Duyên Anh ĺa đời cách đây 20 năm khi mới 63 tuổi. Vào thời buổi này, với những điều kiện vật chất văn minh và đầy đủ, mà sống có bấy nhiêu năm th́ quả là "yểu mệnh" thật.