SAU   9-11

 

DORIS  LESSING

 

 

Bận lo rao hàng cuốn sách African Laughter  của ḿnh,  tôi bay lượn (như các tác giả vẫn làm) khắp East Coast (a), gọi các cú điện thoại hay trả lời phỏng vấn, và phải đi đến kết luận rằng người Mỹ cứ nghĩ Phi Châu là Long Island (b) với một chính thể duy nhất nằm đâu đó ở phương Nam. (Ấn Độ Dương? Ở nơi nào vậy?). Trong đời tôi chưa từng gặp một cử tọa nào dốt đần như lần đó ở New York, chán ngán vô cùng. Nhưng ngày hôm sau tại thủ đô Washington lại là 300 người thông minh nhất và có thông tin đầy đủ nhất mà tôi c̣n nhớ rơ. Coi Hoa Kỳ như đơn vị thuần nhất là một nhận định không hữu ích. Nhưng tôi xin mạo muội vài điều khái quát sau đây.

Hoa Kỳ theo tôi có rất ít khả năng chống trả một ư niệm hoặc xúc động quần chúng, tương tự các cộng đồng biệt lập khi gặp phải các chứng đậu mùa hay ho gà. Nh́n từ bên ngoài bạn sẽ thấy hết băo dữ này đến thiên tai khác quét ngang một cảnh trí đầy đối cực. Chiến Tranh Lạnh nơi đây lạnh hơn bất cứ nơi nào ở phương Tây với vụ hành quyết thẳng tay vợ chồng Rosenberg và những màn lố bệch của các cuộc xử án thời McCarthy. Vào thập niên 70 Black Power(c), tranh đấu nữ quyền, băng nhóm Weatherman (d) bùng rộ. Khi tôi sang thăm viếng chỉ nghe thiên hạ bàn tán về mấy vụ ấy.

Hai năm sau các sự kiện đó có lẽ vẫn c̣n sôi động nhưng không c̣n nghe ai nhắc đến. Một người bạn bảo tôi: “Chị biết chúng tôi quá, trí nhớ bọn này rất đoản.”

Mọi sự đều thái quá. Ai cũng biết thế nhưng sự kiện này ít khi được lưu ư đến khi chúng ta gắng công t́m hiểu những ǵ đang diễn tiến. Phong trào rất tiếng tăm Political Correctness (đ) khởi đầu như là chủ trương tra xét ngôn ngữ để t́m ra những thiên kiến tàng ẩn đă biến thành cơn lên đồng tâm thần và không lâu sau đó đă lây nhiễm sang toàn bộ nhiều lĩnh vực giáo dục. Các đại học bị nó phá nát. Lần tôi ghé thăm một thành phố đại học không xa New York lắm, hai nam giáo sư đă kéo tôi ra ngoài vườn v́ sợ bị nghe lén để bảo cho biết là họ căm ghét những điều họ bắt buộc phải giảng dạy, nhưng họ có gia đ́nh và sẽ không được tuyển vào ngạch giáo sư nếu không phục tùng đường lối chung. Vài năm trước đó ở Los Angeles tôi được biết rằng tiểu thuyết The Good Terrorist của ḿnh được dùng làm tài liệu học tập. Các sinh viên được dạy cách ḍ t́m trong tác phẩm xem có ǵ trái lập trường. Cách tiếp cận văn học như thế được coi là đúng là tốt. Không may thay những ư kiến chắc nịch như đinh đóng cột lại thu hút đám người ngu đần. Bên Anh cũng thấy những triệu chứng nhẹ hơn của cùng căn bệnh đó cho nên điều cần được quan tâm để rút ra bài học là liệu tṛ lên đồng tâm thần như thế nếu không ngăn ngừa sẽ dẫn dắt người ta về đâu.

 

Phản ứng đối với các biến cố (hiển nhiên là khủng khiếp) ngày 11-9-2001 có vẻ thái quá đối với người nước ngoài, và chúng ta phải nói lên điều này cho những người bạn Mỹ biết, cho dù họ đă trở nên quá nhạy cảm và sẳn sàng cắt đứt mọi quan hệ kèm theo mấy lời kết án [chúng ta] là vô tâm chai đá. Hoa Kỳ đang mắc phải cơn sốt ái quốc khiến tôi nhớ lại Thế Chiến Hai. Người Mỹ cảm thấy ḿnh là ngoại lệ, cô lập, bị hiểu lầm, bị bao vây, và họ coi mọi điều phê b́nh là phản trắc.

Có lẽ lời phán xét gây bực tức phẫn nộ “  ai gieo gió th́ gặt băo”  đă bị hiểu sai. Người Mỹ rốt cuộc đă nhận được bài học là họ cũng giống như mọi người, có thề trở thành nạn nhân của cặp rắn Ganh Tị và Báo Oán, những quả bom nổ tung nơi góc đường (tương tự Belfast) hoặc trong khách sạn nhà trọ chính phủ (như ở Brighton). Chính người Mỹ cũng nói rằng họ đă bị đuổi khỏi vườn Địa Đàng của ḿnh. Lạ là cái điều  người Mỹ lại từng có ư nghĩ rằng họ có quyền được vui hưởng  Địa Đàng.

 

CHÚ  THÍCH  (của người dịch)

 

a)   bờ biển miền Đông Hoa Kỳ, kéo dài từ tiểu bang Maine cực Bắc xuống tận Florida.

b)  đảo nằm gần New York, về hướng đông nam, nơi sông Hudson đổ ra biển.

c)   tổ chức và phong trào tranh đấu da đen đ̣i quyền công dân vào thập niên 60 ở Mỹ.

d)  nhóm vũ trang chủ trương bạo động cách mạng vào những năm 60 ở Mỹ.

đ)   Political Correctness (gọi tắt PC) là cuộc đấu tranh chính trị - văn hóa do các dân thiểu số và nữ quyền ở Mỹ khởi xướng. Bắt nguồn từ các cuộc biểu t́nh những năm 60, phát triển sâu rộng - đặc biệt ở các đại học – vào thập niên 80-90, PC chống lại tư tưởng da trắng độc tôn và kỳ thị chủng tộc, nhất là ở các nhóm Thiên chúa giáo bảo thủ (Christian conservatives) hoặc Tin Lành WASP của vùng East Coast. Từ yêu cầu cải cách xă hội ban đầu, PC càng về sau càng cực đoan phất cao lá cờ quan điểm lập trường  tạo nên bầu khí khủng bố tinh thần như một bệnh dịch trong truyền thông và giáo dục. Phe hữu đă phản công mạnh, tiêu biểu là những bài viết của Samuel Huntington và cuốn The Closing of the American Mind của Allan Bloom. Hậu quả chính trị không được khả quan là 8 năm giành lại quyền bính của W. Bush và đảng Cộng Ḥa. Quả lắc đồng hồ của chính t́nh Hoa Kỳ nay đă chuyển sang hướng đối nghịch, minh họa  một cách đầy thuyết phục cho ư kiến trên đây của Doris Lessing về đặc tính văn hóa đáng chú ư của nước Mỹ: biến chuyển nhanh từ thái cực này qua cực điểm khác! Có thể tạm dịch Political Correctness là Đúng Lập Trường, theo cách nói phổ biến ở VN dưới chế độ cộng sản Hà Nội từng mang đậm dấu ấn của Bắc Kinh.

 

CHÂN  PHƯƠNG  dịch