Nam Dao giới thiệu :

 Ánh sáng là ǵ? Không biết, các nhà khoa học đáp. Nhưng ta, người thường, thấy được. Thơ là ǵ ? Càng không biết. Nhưng ta, người  thường,  thơ cảm được. Lạ thay, lúc cảm được th́ thơ trở thành ánh sáng, nhất là khi chệnh choạng giữa ngày và đêm. Giữa sống và chết. Ở đó, thơ trở thành cần thiết, dẫu chỉ một sát na, giữa hai bờ một cuộc đi vô định.

ND

'Nhặt kiếm lên và đi vào rừng thẳm'

(Về thơ của một học sinh lớp tám bị bệnh ung thư)

Những ngày mưa ở New York. Căn hộ nhỏ tầng ba một chung cư cũ kỹ cầu thang gỗ cọt kẹt ở Long Island City. Mười lăm phút tàu điện ngầm lặn qua sông Đông chia cách thế giới các họa sĩ nghèo ở đây với khu Manhattan náo nhiệt giàu có. Chị họa sĩ Antonia Perez, vợ của họa sĩ gốc Việt Kim Trần, là người gốc Mexico. Tôi được họa sĩ Trần Lương giới thiệu anh chị đă sang Việt Nam tham dự Trại Điêu khắc quốc tế ở Huế. Qua Trần Lương, tôi liên lạc với anh chị bằng email và lập tức được đồng ư cho ở nhờ trong thời gian tôi lưu trú tại New York. Căn buồng tôi ở là cái xưởng nhỏ nơi anh làm đồ gỗ để sinh sống nhưng lâu nay gần như bỏ không, rất gần căn hộ của anh chị. Mỗi sáng tôi sang nhà để check email và uống một ly cà phê, nói dăm ba câu chuyện với anh chị trước khi túi bị lên đường lang thang một ḿnh phố xá. Tôi quan sát cuộc sống của gia đ́nh. Họ sống lặng lẽ, chầm chậm, chẳng có ǵ giống với “lối sống Mỹ” trên phim ảnh. Mỗi sáng lại thấy mấy tấm tranh vẽ dở trên tường thêm ra một mảng. Anh con riêng của chị hầu như lúc nào cũng ngồi trước trang từ điển tiếng Nhật trên computer. Tôi hỏi cậu mê cô bé Nhật Bản nào phải không? Cậu chỉ cười không ra tiếng. Nhưng mẹ cậu th́ cười rất ṛn. Tiếng cười hồn nhiên, hồn hậu. Một buổi sáng như thế, tôi hỏi chị có thích thơ không. Chị nói có chứ, và đi vào buồng trong mang ra một quyển thơ mỏng b́a cứng tŕnh bày giản dị mà đẹp. Tác giả là Sebastian Perez-Phillips. Sebastian là ai? Th́ ra là đứa con trai thứ hai của chị, mới qua đời v́ bệnh ung thư năo ở tuổi 16. Tôi hơi sững sờ, giở vội mấy trang. Và lặng người đi. Những câu thơ đau đớn, chân thật quá, thật trẻ con mà lại sâu sắc như đă trải nghiệm một đời. Tôi không ngăn được ḿnh nghĩ đến Hàn Mặc Tử.

Chị Antonia kể: “Cháu mê vẽ từ lúc có thể cầm được cây bút ch́. Tháng Hai năm 2000, Sebastian được phát hiện ung thư năo. Cháu bỏ dở lớp tám và bắt đầu cuộc chiến đấu giành sự sống của ḿnh. Thời gian ấy ở trường cháu đă tỏ ra thích viết truyện. Một cô giáo bạn của gia đ́nh t́nh nguyện đến giúp cháu học làm thơ. Cháu bằng ḷng và chỉ sau vài buổi được cô hướng dẫn, cháu đă tự làm được và bắt đầu mê mải. Trước lúc qua đời ít tháng, cháu có vài lần nói cháu cảm thấy có việc ǵ đó quan trọng phải làm mà cháu không biết rơ là việc ǵ. Tôi đoán: có phải con muốn chia sẻ những ǵ ḿnh viết ra với mọi người? Cháu gật đầu. Và tập thơ này được ra đời. Nó gồm những bài thơ Sebastian viết trong hai năm cuối cùng khi cháu từng ngày chiến đấu với bệnh tật.”

Đọc thơ của Sebastian, nhiều chỗ thấy gai người trước t́nh cảnh bơ vơ, khốn cùng, bất lực của con người (ở đây là một cậu bé, nhưng là một cậu bé đầy đủ ư thức về CON NGƯỜI) được biểu hiện ở những chi tiết sống, thật, cụ thể, cá biệt đến thế:
 
       ... Nước tiểu sũng những giấc mơ
       Để mặc lang thang cho hong khô lúc khóc
       Cắm chiếc nĩa vào chân răng

       ... Điện thoại reo. Tôi trả lời
       không có ai ở đầu dây kia vậy nên tôi bật
       tivi và bước vào bể tắm

Cậu không than khóc nhưng ta lại cảm thương vô cùng trước một cử chỉ vô thức của cậu: luôn bị ám ảnh bởi “trang cuối” của đời ḿnh.
 
       Mở một cuốn sách và đọc từ trang cuối

Như mọi bé ở tuổi ḿnh, Sebastian luôn t́m về ḷng mẹ để nương tựa:
 
       Chỉ cần mẹ ôm con thật chặt v́ mẹ là người con yêu nhất

Và như đă h́nh dung trước cái ngày không xa, ḿnh không c̣n là một thân xác để được mẹ ôm, cậu tha thiết:
 
       Hăy hít con vào, hăy thở con ra như một bụm khói

Thơ hay là thơ cực kỳ cảm tính, riêng tư nhưng lại chứa đựng sự trừu tượng, khái quát, triết lư nhân sinh. Cậu bé 15 tuổi này đi trên máy bay mà cảm thấy được sự mong manh của kiếp người, sự thúc bách của thời gian (“Ḿnh phải bay nhanh hơn nếu muốn cứu giữ thế giới kịp thời để ḿnh có thể xem hết mọi chương tŕnh tivi yêu thích” - vẫn là ư nghĩ ngộ nghĩnh của trẻ con). Và chính khả năng cảm nhận đời sống một cách triết lư đă cho cậu ḷng can đảm đối mặt với sự ra đi (cậu không bao giờ nói ḿnh sẽ chết):

       ... Tôi nuốt ực nhân tính và/hoặc niềm kiêu hănh của ḿnh
       Bước vào sự sinh/tử của chính ḿnh
       Quá nhiều cái phải làm lúc này - với một nụ cười trên miệng
       Tôi tiếp tục cuộc hành tŕnh dài bất tận
       Mọc cánh và bay đi.

Tôi chuyển ngữ thơ của Sebastian Perez-Phillips, trước hết v́ nó thật sự là thơ, thứ thơ của số phận, của máu thịt, thơ bật ra ở biên giới của sống - chết, số không - vô tận. Và cũng để tuyên xưng thơ như một vũ khí chống lại hủy diệt trong thời đại có bao nhiêu đe doạ hủy diệt, trong đó có bệnh tật.

*

Chùm thơ Sebastian Perez-Philips

Không đề

Hăy hít con vào, hăy thở con ra như một bụm khói
Hăy nh́n con tan biến phía sau sự chăm lo của bất cứ ai.
Nằm dài lạnh lẽo và cằn cỗi. Nước tiểu sũng những giấc mơ
Để mặc lang thang cho hong khô lúc khóc
Cắm chiếc nĩa vào chân răng. Hăy nh́n chỉ số thông minh của con
tụt xuống. Bây giờ con ngồi đây cười mỉm với
vẻ sững sờ trên mặt. Lạnh cóng; hăy ôm con
và đu đưa con trong ḷng. Đâu rồi niềm kiêu hănh và vinh quang
của con? V́ sao con buộc phải vất vưởng một ḿnh trong bóng tối?

Can đảm
(tháng Tư 2001)

Thân thể ta thắp lên ngọn lửa lạnh.
Và mi cười tiếng cười quỉ quái.
Nhưng ta biết ta đă thắng ở chỗ nào.
Không sợ hăi sẵn sàng đi bất cứ lúc nào.
Ta mở một cuốn sách và đọc từ trang cuối.
Gió lạnh phũ phàng thổi qua thân thể ta.
Ta nhặt kiếm lên và đi vào rừng thẳm.

Tôi nhớ bạn

Mọc lên khỏi đất những chiếc lá của tôi héo hắt
Khi bạn quay lưng bước đi tôi khóc.
Hăy thức dậy trong trí óc tôi. Những tiếng cười của tâm trí
bối rối của tôi. Tôi với tay lên Tuổi Trưởng Thành của ḿnh
nhưng muộn quá rồi tôi đă đái ra quần.
Tôi đá xập cửa, vứt đồ ăn
xuống đất, nhặt bạn lên và khiêu vũ đến tận
sáng. Điện thoại reo. Tôi trả lời
không có ai ở đầu dây kia vậy nên tôi bật
tivi và bước vào bể tắm.

Đi vào Vũ trụ

Đứng dậy mở cánh cửa ch́a ra
ở chỗ tận cùng vũ trụ -
Tôi nuốt ực nhân tính và/hoặc niềm kiêu hănh của ḿnh
Bước vào sự sinh/tử của chính ḿnh
Quá nhiều cái phải làm lúc này - với một nụ cười trên miệng
Tôi tiếp tục cuộc hành tŕnh dài bất tận
Mọc cánh và bay đi.

Khoa Giải phẫu Tim trong Tâm Trí

Tôi đang sống hay đang chết đây? Tôi chẳng hiểu nữa.
Khi tôi sống tôi bay, tôi cảm thấy ḿnh như CON NGƯỜI
Tôi về nhà sẵn sàng chờ gặp mẹ, nhưng thay v́ thế tôi
lại đi tới chỗ dầy kịch tính.
Tôi mở mắt và nhận ra rằng đó
là “Khoa Giải phẫu Tim trong Tâm Trí ḿnh!”
Nắm chặt tay: tôi nghĩ ḿnh sắp khóc!
Ôm gh́ lấy mẹ: tôi không muốn chết đâu
Nh́n các thầy thuốc: tôi biết là nói dối.
Vào pḥng tắm t́m con đường mới.
Cho con xin một hạt giống để sống sót qua thời hoạn nạn
Chỉ cần mẹ ôm con thật chặt v́ mẹ là người con yêu nhất.

Không đề

Làm sao tôi biết ḿnh thức hay ngủ?
Nếu bạn không có môi để diễn tả mắt ḿnh
              Làm sao tôi biết bạn có thật?

Đâu là sự pha trộn giữa óc, tim, hồn?
Nếu không cảm nhận được tâm trí ḿnh, làm sao tôi biết là ḿnh không điên?

Những từ nào đây tôi biết rơ nhưng không nhớ nổi?

V́ sao những cảm xúc kia khó diễn tả đến thế?
Làm sao bạn biết điều ǵ tồn tại thật?

Sống trong một thế giới không hiểu được ǵ hết mà vẫn biết hết mọi điều
               Tôi biết tự ḿnh ăn nhưng không biết chắc phải ăn cái ǵ.
Ḅ trong đường cống không rộng hơn bờ vai của bạn,
Chẳng bao giờ biết đường cống tận cùng hay bắt đầu từ đâu.
Tôi nổ tung qua những rào chắn, xoè cánh, nhấc xe đạp lên, tuốt kiếm, gạt mồ hôi trên lông mày
               và đi về nhà.

Nh́n từ máy bay

Đứng cao thế bên trên mặt đất
Tôi nhận ra chúng ta mới thật mỏng manh sao
Những tia xạ của chiếc ḷ nướng chín đôi cánh nhỏ của tôi
“Ḿnh phải bay nhanh hơn nếu muốn cứu giữ thế giới kịp thời để ḿnh có thể xem hết mọi chương tŕnh tivi yêu thích.”
Giống như thể ngó vào cái pḥng vệ sinh thật sự đẹp đẽ kia
Chúng ta tất cả là người mà cũng tất cả là phân.
Thời gian chẳng bao giờ chuyển động. Chỉ có tâm trí tôi là dường như chuyển động.
Giống như ngôi nhà cũ kỹ lung lay bạn dường như hấp thụ mọi thứ xung quanh cùng với nhận biết về tất cả sự căm ghét vẫn dẫm lên bạn như dẫm lên chiếc thảm.
Thế mà chẳng hiểu sao bạn bao giờ cũng có vẻ tha thứ và quên đi.

Hoàng Hưng dịch