Một kiếp người, một tâm hồn

ră rời tan biến trong một giọng văn.

PHĐ

HOÀNG NGỌC BIÊN

Chuyến xe

1

Tôi ngồi trên chiếc ghế băng này, trong cái công viên nhỏ xíu nằm ở cuối con đường lớn nhất của quận Cây Me, con đường chính, đă hai ngày, hay gần như vậy, có thể trên một tí, hay dưới một tí, nhưng hăy cứ bảo là hai ngày. Những người thích chi tiết vụn vặt, thích sự chính xác bệnh hoạn, như những kẻ không thường hay chính xác vẫn nói, hẳn sẽ phản đối chữ ngồi, bởi v́ quả thực có những lúc mệt, những lúc đau lưng quá, đau ở phần thấp nhất của cái lưng dài của tôi, chỗ cuối xương sống, nếu tính từ trên xuống dưới, tôi ngả người nằm xuống, ban đầu c̣n dè dặt chống một tay ở ngang chỗ tai, tôi nhớ là tai bên phải, có lẽ để nằm mà có vẻ như không phải là nằm, rồi sau đó mỏi tay, tôi nằm ngửa người, nằm hẳn ḥi, mắt nh́n thẳng lên bầu trời trong xanh trên cao, và mê mẩn nh́n cái khoảng không xanh trong ấy của trời, cái khoảng không bao la không t́m thấy đâu có chung quanh ta, và h́nh như đă nhiều lần, ít nữa là không phải một lần, tôi đă kêu lên đẹp quá...

Nếu t́nh cờ có ai đọc được những ḍng tôi viết ra đây, mà chắc ǵ những thứ tôi viết sẽ c̣n lại cho họ đọc, xin chớ vội tưởng tuợng một công viên thơ mộng trong sách vở hay trong phim ảnh, với đủ những cảnh tượng lăng mạn, có bóng mát, có gió heo may, có lá rơi, những băi cỏ xanh mướt như thảm, và những thân cây to th́ đầy những dấu trái tim và những mũi tên đâm xuyên suốt khắc bằng dao nhọn, những cuộc chinh phục ngoạn mục kết thúc bằng âm nhạc réo rắt – hay bằng hơi thở. Công viên của tôi không có những thứ đó. Công viên của tôi, thật t́nh mà nói, cũng có những lá khô rải đầy các lối đi và băi cỏ, nếu ta có thể gọi đó là các lối đi và băi cỏ, rải rác trên một vài thân cây khẳng khiu tôi cũng thấy những h́nh thù quái lạ khắc vụng về, có h́nh rất giống trái tim (nhưng là những h́nh trái tim trong các sách sinh vật), tuyệt nhiên không có một bóng mát, bởi v́ dù sao ta cũng không thể coi dăm ba cái vệt đen nhỏ xíu tấm chấm trên các lối đi và cả trên những băi cỏ khô trơ một màu đất vàng kia là bóng mát, và cuộc chinh phục của tôi th́ quả là không dễ dàng, càng không ngoạn mục tí nào: chuyến xe lẽ ra phải đă vào ga một hai ngày trước đây, đến giờ này tôi vẫn chưa thấy tăm hơi. Miếng bánh ḿ không của tôi, dài đâu khoảng một phần tư cánh tay, mà tôi chỉ nhấm nháp qua loa mỗi khi lôi ra từ trong cái túi vải đỏ, đến nay vẫn c̣n gần như y nguyên, bởi v́ chuẩn bị cho chuyến đi dài trên xe lửa mà tôi không chắc đă biết sẽ đi đến đâu, tôi dự định không bỏ một chút tiền nhỏ nào trong chỗ dành dụm được (vả chăng chỗ tiền cũng không đáng bao nhiêu, nếu như cái biết của tôi về tiền bạc không quá lạc hậu như những cái biết khác) để mua bất cứ thức ăn nào, dù là cần thiết đến đâu, và như thế, miếng bánh ḿ không của tôi, tôi ăn như người ta ăn kẹo, lâu lâu tôi đem ra mút mút mấy cái, ngửi thật kỹ cái mùi bột cháy rẻ tiền của địa phương này, rồi lại đút vào túi vải, yên trí là nếu chẳng may nổ ra thêm những cuộc đổi đời khác nữa, tôi vẫn có cái để nhấm nháp qua ngày...

Như vậy, như tôi vừa nói, tôi ngồi trên chiếc ghế băng này đă trên dưới hai ngày. Chuyến xe lửa người ta cho tôi biết sẽ đi qua cái nhà ga xép bên kia hàng rào công viên bất cứ ngày nào, bất cứ giờ nào, bất cứ phút nào, nghĩa là nói chung, bất cứ lúc nào, chuyến xe v́ nó tôi đă chuẩn bị mọi thứ, đem cái này cho người nọ, bán cái nọ cho người kia, vân vân, những thứ dù là của tôi hay của ai khác nằm trong nhà tôi, t́nh cờ, hoặc v́ một lư do nào đó tất nhiên tôi không việc ǵ phải mất công t́m hiểu, to cho hết, bán hết, không để lại ǵ, không đem theo ǵ (trừ cái túi vải màu đỏ tôi đang đeo trên người đây), người ta không muốn cũng cho, và đă có người thực t́nh không muốn mà cứ vẫn phải lấy – chuyến xe ấy cho đến nay, ngày thứ ba kể từ khi tôi quyết định vào ngồi chờ trên chiếc ghế băng này, tôi vẫn chưa thấy tăm hơi. Không, tôi không nghĩ người ta đă đánh lừa tôi, và tôi hoàn toàn không nghĩ thời buổi này có thể có ai lại dư th́ giờ đi đánh lừa người khác một cách vô vị lợi, trong khi người ta có thể để dành th́ giờ, nhiều th́ giờ, đi làm hại người khác khi cái hại ấy đem lợi cho ḿnh, và trong khi người ta c̣n có nhiều, rất nhiều điều kiện để đánh lừa những cú thực sự đáng đồng tiền bát gạo, như người ta vẫ thích nói – chắc chắn là vậy, nếu trên đời này ta c̣n có thể t́m ra một điều ǵ chắc chắn.

Bởi thế, bởi v́ tôi tin chắc ḿnh không bị lừa, nên từ hai ngày nay tôi vẫn c̣n ngồi đây, mỗi giờ khắc trôi qua tôi tiêu khiển bằng cách tự kiểm soát chi tiết hơn từng bộ phận trong thân thể ḿnh, và cũng t́nh cờ thôi, tôi đem so sánh với vẫn những bộ phận đó vào cái thời tôi cũng làm như thế ở quân trường gần hai mươi năm trước đây, thời tôi dư nhiều th́ giờ cho những việc như vậy, và tôi bỗng khám phá ra những điều tôi chưa thấy sách vở nào nói tới. Nhưng thôi, ta hăy trở về với những chuyện khác có ích hơn, hăy trở về với hiện tại, tôi nói, quá khứ là quá khứ, cái ǵ đă qua cho qua luôn, những chi tiết vụn vặt của từng bộ phận trong thân thể ta có chắc là có cái ǵ đặc biệt khác những người khác mà phải làm thành đề tài, tôi nói, tất nhiên nó cũng có lịch sử, nhưng bất quá lịch sử của nó cũng như lịch sử mọi nơi, có đem những cái đó ra sửa lui sửa tới, nắn bóp theo h́nh dạng ta muốn, nói chung, có thi vị hóa, có thần thánh hóa, sự thật vẫn là sự thật...

2

Một ngày trước khi đi, tôi đă lục hết những thứ đồ lặt vặt, mà nói cho thật th́ trong nhà tôi bấy giờ cũng chỉ có những thứ đồ lặt vặt, đem bày ra hết trên nền nhà, ở gian giữa, chỗ ngày xưa là nơi cha tôi thường tiếp bạn của người, và tôi bắt đầu làm một cuộc duyệt xét có hệ thống, như người ta vẫn nói: báo cũ để bên trái, gần cái cột nhà, h́nh ảnh gia đ́nh bạn bè người yêu cũ để kế bên, tiếp theo là thư từ, rồi giấy tờ linh tinh, tiếp theo nữa là những hộp giấy đủ màu, trong đó đựng những thứ linh tinh nhỏ hơn, kể cả những cái hộp nhỏ hơn, gọi là hộp com, trong đó đựng những thứ linh tinh nhỏ hơn nữa... Trong số những thứ lặt vặt soạn ra trên nền nhà (soạn không phải để sắp xếp, mà là để xem cái ǵ nên giữ cái ǵ nên vứt, nói đúng hơn là xem cái ǵ nên vứt trước cái ǵ nên vứt sau, mặc dù thật ra tôi chỉ có một ngày trước mắt) - một bài thơ nhớ cha của cha tôi (hiện đang nằm trong cái túi vải tôi đeo bên ḿnh đây), hơn một nửa lá thư mẹ tôi viết cho cha tôi thời người đi kháng chiến ngoài Bắc trong đó mẹ nhắc cha đạp xe đạp trong rừng vào mùa rét phải luôn nhớ mặc đủ ấm, ba lô không bao giờ nên đeo nặng quá, có thể cụp xương sống (hiện cũng đang nằm trong cái túi vải tôi đeo bên ḿnh, như một thứ giấy khai sinh, lỡ sau này có ai hỏi gốc gác, tôi c̣n có thể nhớ ít nhất là tên cha mẹ để trả lời: trong thư mẹ gọi cha bằng tên, và tuy xưng tôi với cha, dưới thư mẹ có kư tên ḿnh), một bài báo nói về bệnh gan ai đó trong nhà đă cắt để dành, tôi đọc thử thấy chữ được chữ mất, mấy lá thư linh tinh có cái c̣n nguyên có cái đă nhàu nát, cũng có cái không biết ai gửi cho ai, dăm ba b́ thư cũ có dán tem nhưng chưa gửi, những tấm h́nh người quen nhiều, người lạ cũng nhiều, hai bên nội ngoại, chú bác cô d́ chắc là có đủ, mấy đồng tiền cũ, một khung ảnh nhỏ tí xíu không biết ai đă lấy h́nh đi đâu mất, một cái kéo con đă cũ chưa chắc c̣n dùng được, hai cái lược đồi mồi một cái vừa một cái nhỏ, dăm ba cuốn kinh mỏng b́a vàng, mấy tờ giấy ǵ đó của ṭa án nhưng không phải là giấy khai sinh, một thẻ học sinh có dán h́nh của chính tôi, một thẻ đi xe buưt tháng (tôi ṭ ṃ xem ngày th́ thấy đă hết hạn từ hai mươi bốn năm mười tháng mấy ngày!) và không biết bao nhiêu thứ lỉnh kỉnh khác mà tôi nghĩ không nên kể tiếp ra đây, v́ ai đọc cũng sẽ thấy chán, trừ khi tôi không kể tiếp nữa mà họ vẫn thấy chán – tôi thú nhất là chiếc tàu thủy bằng giấy báo ngày xưa một chị vú trong nhà đă xếp cho anh em tôi, tờ giấy báo vô t́nh để ló một phần thân thể của phụ nữ, ngay chỗ giữa hai ống khói tàu, và chị vú v́ chỗ sơ xuất ấy đă bị mẹ tôi mắng một trận ra tṛ. Một ngày trước khi ra khỏi nhà th́ cũng chỉ là mấy ngày trước đây thôi, nên tôi c̣n nhớ rơ tôi đă xúc động như thế nào khi quơ phải tấm h́nh một người bạn gái thời tiểu học, con bé người Minh hương có đôi mắt đen và sâu, rất có thể là người đầu tiên trong số những người từng thực sự làm tôi biết đau khổ, nếu không tính đến một con bé láng giềng, thời ấy đâu khoảng sáu tuổi, nghĩa là dưới tôi hai, con bé từng đem vứt hết xuống cống những ḥn bi tôi gom và đem cho nó gần như mỗi ngày và cười như nắc nẻ khi được nh́n thấy gương mặt đau khổ của tôi. Tôi xúc động nhưng vẫn không nhớ ra bằng cách nào tấm h́nh với những đường viền răng cưa úa vàng và nước thuốc đă lên màu bạc có thể c̣n đến bây giờ, nằm yên lành trong số những h́nh ảnh gia đ́nh tôi, trong khi người bạn cũ, như tôi biết, đă trải qua đủ những trầm luân của một đời người và đă kết thúc cuộc đời trầm luân ấy, nghe đâu là không toàn thân, trên một băi biển... Nhưng thôi, những kiểu xúc động như thế này, tôi đă quyết định không chấp nhận từ lâu, ta không thể v́ dăm ba chi tiết nhỏ trong đời mà quên mất việc lớn, tôi nói, quá khứ là quá khứ, cái ǵ đă qua cho qua luôn....

3

Hơn hai ngày nay tôi không có dịp nói chuyện, không nói một lời với bất cứ ai. Mà thôi, không nói chuyện với ai chưa hẳn là một bất hạnh, tôi nói với ḿnh, im lặng dù sao vẫn hơn, trong hoàn cảnh hiện nay của ta, tôi nghĩ. Ḿnh, ta... Tôi phải xin lỗi mọi người, từ lâu, tôi không nhớ rơ từ lúc nào (và cũng không biết phải đổ thừa cho ai), tôi mắc bệnh nói năng loạn xạ: ta, ḿnh, họ, chúng nó, vân vân, tôi không biệt rơ, hay nói đúng hơn, không c̣n phân biệt được. Có những lúc tôi nói họ, bỗng có ai đứng gần đấy sửa lại, bảo phải nói ḿnh; những lúc khác tôi nói ta, người ta chỉnh, bảo phải nói họ mới đúng; những lúc khác nữa, tôi vừa định nói chúng nó, có người nhanh nhẩu nói trước chữ ta, nghĩa là suưt nữa tôi nói bậy - cứ thế, ta, ḿnh, chúng nó, họ, tôi va măi vào sự nhầm lẫn chữ nghĩa, khi vui th́ thấy buồn cười, khi không vui bỗng thấy có cái ǵ bất an, giống như ngày lễ nhà ai cũng treo cờ, nhà ḿnh t́m măi không thấy cờ treo, cứ liều để trần truồng cái cửa ra vào, và suốt cứ sợ có người đến gơ cửa hỏi lư do... Mấy ngày không nói chuyện với ai, thú thật là tôi rất khỏe: không những khỏi sợ nhầm mấy chữ ta, ḿnh, họ các thứ, mà c̣n khỏi phải nhọc công t́m cho ra đề tài đúng để nói, khỏi ăn nói trật ch́a, như người ta vẫn nói, khỏi phải nhăn mặt nghe những chuyện ḿnh không thích nghe, nói chung, khỏi bị đánh giá. Nhưng không nói chuyện với ai kể cũng gay, đối với một người đang đợi xe như tôi: bao nhiêu nghi ngờ cần được giải tỏa, bao nhiêu câu hỏi lớn nhỏ về chuyện đi, ở, bao nhiêu thắc mắc về giờ giấc... tôi chẳng biết nói với ai. Ngay cả hỏi giờ cũng không phải là chuyện dễ dàng với tôi. Một buổi sáng nọ nh́n ra cổng công viên, tôi thấy một người đàn bà đi tới phía tôi, dáng hiền lành, nh́n qua tôi đă cảm thấy có sự an tâm nên đă định đánh bạo hỏi xem giờ này là mấy giờ. Biết rất có thể cái vẻ bên ngoài của tôi sẽ làm cho người trước mặt e ngại, tôi cố nắn ra một điệu bộ lương thiện cho ḿnh, chuẩn bị một thứ mở đầu vừa lễ phép vừa thân mật, thưa d́... Ai ngờ tôi vừa đứng dậy, chưa kịp mở miệng, bà ta đă vội quẹo sang một bên, và te te đi mất đất! Không, những người tôi có thể hỏi giờ không thiếu ǵ. Thế nhưng phải nh́n nhận là chính tôi, không biết lấy từ đâu, tôi cũng thường hay có cái lối kỳ thị rất thiếu cơ sở: những người tôi có thể được trả lời một cách nhiệt t́nh, ít nữa là về giờ giấc, hay cứ hăy nói là chỉ về giờ giấc mà thôi, tôi lại không dám hỏi, bởi lẽ tôi cứ sợ rằng cái ông ấy hay bà ấy trước khi trả lời, có thể lại hỏi ngược tôi một cách trịch thượng xem tôi là ai, ở đâu, có phải là vừa xuất viện, tại sao giờ này lại ở chỗ này, chẳng hạn, và sau đó c̣n đ̣i xem giấy tờ của tôi...

Đêm đầu tiên nằm trong công viên, tôi không ngủ, hay gần như vậy. Buổi chiều trôi qua êm ả, mấy đám mây từ đâu kéo đến, một chút gió lướt qya, hai ba lần tôi có cảm tưởng như nghe tiếng ǵ như là tiếng sấm bị nghẽn, chỉ cảm tưởng thế thôi, và ngỡ sẽ có mưa trước khi đêm xuống, chậm lắm là cũng trước nửa đêm, nhưng không, mây chỉ kéo đến, nó đến, rồi nó đi, khơi khơi như chỉ muốn cảnh cáo con người, con người dày dạn như tôi chẳng lẽ cũng hoảng hốt sao? Cho đến giờ này tôi vẫn đeo cái túi vải đỏ bên ḿnh, trong đó thật ra cũng chẳng có ǵ quí lắm, nhưng với tôi, mà chắc chắn là cũng chỉ với tôi thôi, không có ǵ quí hơn nửa lá thư đă nhàu mẹ viết cho cha tôi thời người đi kháng chiến ngoài Bắc, và bài thơ nhớ cha của cha tôi – cái túi vải không nặng nhưng chỉ mỗi ư nghĩ có thể đánh mất nó và mất luôn lá thư cùng với bài thơ kia đă đủ làm cho tôi lo, và càng lo, cái túi vải nhẹ cứ thế mà nặng dần lên, và mối lo cứ thế trở thành nỗi ám ảnh mất ngủ của tôi, khi bóng đêm dần dần phủ lên trước tiên là cây cối, các lối đi trong vườn, rồi đến vách tường, các hàng rào, các băi cỏ, các mái nhà, và cuối cùng là chân trời, cả khoảng không gian quanh tôi nếu không lác đác hiện ra vài ngọn đèn vàng yếu ớt hẳn chỉ là một màu đen ghê rợn... Bảo rằng đêm đầu tiên tôi không ngủ có thể là hơi quá đáng, bởi lẽ phải nh́n nhận là tôi có ngủ, có điều là tôi ngủ mà không biết là ḿnh đă ngủ - nhưng thật ra có ai ngủ mà biết là ḿnh ngủ không? Đầu hôm, ngồi nghĩ măi không ra việc ǵ là việc nên làm, trong hoàn cảnh của tôi, tôi nh́n xa ra phía chân trời, bên kia nhà ga, và đàng sau những mái nhà thấp, tôi c̣n thấy hiện ra cái chấm đỏ hồng gắt gao của mặt trời chiều. Đang ngẩn ngơ trước buổi hoàng hôn buồn bă, tôi chợt giật ḿnh v́ tiếng hát đột ngột bật lên từ loa phóng thanh, bài hát là một bài ǵ đó về việc khắp thế giới vang lên những lời hô không được đụng đến vân vân, chỉ kéo dài đâu được một lúc, vừa đủ để phá tan cái không khí trầm trầm ở một vùng phố quận, như một thủ tục có tính cách trả nợ quỷ thần, rồi im bặt một cách đột ngột, giữa bài th́ phải. Sau đó h́nh như chung quanh tôi dần dà đi vào yên tĩnh, và tôi nhận ra tôi bắt đầu nghe âm ỉ những âm thanh khác nhau trong đêm vắng: tiếng ru em đâu từ rất xa, nhưng tôi vẫn nghe ra được, bởi v́ giọng là một giọng ru của người miền quê tôi, cầu mô cao bằng cầu danh vọng, nghĩa mô trọng bằng nghĩa chồng con, ví dù nước chảy; tiếng tụng kinh nam mô nghe tuy gần hơn một chút nhưng tôi vẫn không đoán ra được một chữ (ngoài hai chữ nam mô) không những chỉ v́ bài kinh không phải bằng tiếng quốc ngữ, mà c̣n v́ tiếng mơ đều đều đi theo bài tụng, thường khi là nghe to hơn; tiếng chuông nhà thờ phía cuối xóm đổ liên hồi, ban đầu nghe lớn nhưng càng lúc càng nhỏ dần rồi im bặt như bị rơi mất đâu đó giữa không gian...

4

Dù sao cũng phải nh́n nhận là đêm đầu tiên trong công viên, tôi có ngủ, nếu ngủ như tôi đă ngủ vẫn có thể gọi là ngủ. Ngủ như thế nào, tôi không nhớ. Chỉ đến khi tôi mở choàng mắt nh́n lên bầu trời trong trẻo trên cao, một chút trăng treo lơ lửng soi xuống quanh tôi, đủ để tôi nhận ra là ḿnh vẫn ở chỗ cũ, trên chiếc ghế băng đóng bằng gỗ tạp đă ngả qua màu trắng của nắng mưa mà dưới chút trăng kia tôi c̣n nh́n thấy rơ những đường vân cong uốn lượn, và đêm yên tĩnh h́nh như có giọt mấy giọt sương (giữa lúc chưa tỉnh hẳn tôi chỉ có thể đoán biết khi thấy có một cái ǵ ướt ướt ở đầu mấy sợi lông mũi và lông mi của ḿnh, ướt, hay chỉ là cảm giác lạnh, tôi không phân biệt được) chỉ đến khi đó, nếu không phải bận tâm chuyện giờ giấc, ít nhiều, tôi mới chắc là tôi đă có ngủ, và kiểm soát lại những diễn tiến trong đêm, có thể là tôi đă ngủ, ngủ quên, khi ngồi chờ mưa, nói đúng, là chờ măi không thấy mưa. Đêm có đem lại cho tôi một khám phá ǵ mới về công viên? Không. Cái chút trăng lơ lửng treo trên trời ấy, khi soi xuống cảnh vật trong công viên, một mặt nó không đủ làm sáng rơ mọi thứ quanh tôi để tôi có thể gọi tên chúng như tôi vẫn giải trí gọi tên chúng vào lúc ban ngày: cây cối, lối đi, băi cỏ, hàng rào, nhà, cửa, hoa, lá, mặt khác nó lại cũng không đủ làm ch́m đi những cái nhếch nhác luộm thuộm của ban ngày, thế nên ở đây ngay cả ban đêm lôi đi không ra lối đi, băi cỏ không ra băi cỏ, hoa không ra hoa, lá cũng không ra lá, nói chung cây cối không ra cây cối, công viên chẳng ra công viên... Chỉ có cái ghế băng tôi ngồi, tuy đóng bằng gỗ tạp, vẫn ra một cái ghế băng hẳn ḥi, ban ngày cũng như ban đêm, và từ sáng đến tối tôi đă có thể không những chỉ ngồi thôi mà c̣n ngả lưng lên đó nh́n bầu trời trong trẻo, và nghĩ đến chuyến xe không biết đến khi nào mới vào ga... Nhưng nói như vậy có công bằng lắm không, về ban đêm và ban ngày? Thật ra, tôi đă bỏ sót một vài chi tiết không hiểu nên nói là nhỏ hay lớn, nhưng dù sao cũng chỉ là những chi tiết, bởi v́ đêm thế này ngày thế nọ, từ lâu, với tôi chẳng có ư nghĩa ǵ. Vậy th́ khi tôi mở choàng mắt và đă nh́n no cái khoảng không lấm tấm sao yên tĩnh chia chỗ cho nhau trên kia, tôi bắt đầu ngồi dậy đưa mắt đảo một ṿng. Những cửa sổ nhỏ hắt ra bên ngoài những ánh đèn vàng yếu ớt, tù mù, giờ đây làm ấm hẳn một cảnh tượng lạnh lẽo, khô khan lúc ban ngày; những mái nhà tả tơi, những vách tường xơ xác toàn một thứ gỗ ván thùng lấp ló sau những dăy hàng rào trơ cành khẳng khiu dưới ánh mặt trời, giờ đây khoác một màu đậm đồng nhất, kín đáo; và những dáng người tất bật thiểu năo dưới nắng, những gương mặt nhọc nhằn qua lại trên đường phố như những bóng ma giữa ban ngày, ban đên bỗng bốc hơi biến mất, cái vắng lặng của đêm suy ra c̣n sống hơn cả cái sống của ngày... Giữa đêm, có lần tôi băng qua cái hàng rào thấp kia và đi quanh quẩn trong nhà ga, chủ ư không phải để đón chuyến xe, không, hoàn toàn không phải vậy, những thăng trầm của cuộc đời đă dạy tôi không bao giờ nên lạc quan quá, dù là lạc quan cho vui thôi, quanh quẩn đi trong nhà ga chỉ là để thơ thẩn một hồi, t́m không khí mới, như người ta vẫn nói, hay giăn gân giăn cốt, có phải người ta nói như vậy không? Cái nhà ga xếp ban ngày dù vào lúc không có xe đến xe đi cũng có dăm ba người họp chợ, hay chỉ là họp bán buôn nhỏ, được công an địa phương cho phép, cho phép không thôi hay để đánh đổi một cái ǵ, dưới h́nh thức nào, ai mà biết, cái nhà ga không ồn ào nhưng cũng lao xao tiếng người nói qua nói lại, và tiếng chửi nhau, hay chỉ là chửi thề, có lần h́nh như có một vụ giằng co hay gần như ẩu đả, hay chỉ là một lối đùa nghịch không hay ho ǵ đó của những người rảnh rỗi, tôi không đoán ra, và có đoán cũng chỉ là đoán bậy thế thôi, không có ǵ chắc là đúng, cái nhà ga ấy giờ đây im ĺm như cảnh chết, không một bóng người, dù là xa hay gần, cửa ngơ đóng kín, bên trong không một bóng đèn, chung quanh không một tiếng động, dù là một tiếng lá rơi. Có thể nói tất cả đều tối mù, chỉ có khoảnh đất gần đường ray, đúng ra là đường ray duy nhất của nhà ga, là sáng dưới trăng, không phải rất sáng, nhưng là sáng hẳn so với những chỗ giờ này đang ch́m khuất trong màu đen của đêm, như thể toàn bộ cái sáng có thể có ở đây đều đă được tập trung, dồn hết cho khoảnh đất này, vùng sáng tráng, khá rộng, thật ra chính là màu cỏ khô mọc cao phản chiếu dưới trăng, lấp lánh rung theo từng làn gió nhẹ mà phải chú ư lắm tôi mới nghe được một chút sột soạt bên tai.

Đêm hôm sau, h́nh như tôi đă chuẩn bị đi ngủ, nghĩa là tôi đă làm một ít việc ǵ đó, không phải là đánh răng, tất nhiên, với mục đích là xong đâu đó tôi sẽ thảnh thơi ngả lưng xuống trên chiếc ghế băng đến nay đă có thể nói đại là của tôi – chỉ lả để dễ hiểu thôi –, ngả hẳn lưng xuống ghế, chứ không phải chỉ nghiêng người dựa đầu áp trên một bàn tay, cùi chơ chống thẳng, nằm mà có vẻ như không phải là nằm. Tôi đă nh́n kỹ chung quanh ḿnh, yên chí không ai c̣n có thể thức dậy bách bộ trong cái công viên gần như bỏ hoang này, ngay những viên chức công an địa phương nếu có c̣n thức th́ chắc là chỉ thức để nhậu nhẹt, và như thế anh nào anh nấy hẳn đang ḅ càng trên ghế, nếu không phải là trên nền nhà, và vào cái giờ khuya khoắt như giờ này, ở một vùng heo hút như vùng này, không ai c̣n nghĩ ra chuyện đi t́m để chọc phá một người không có ǵ đặc biệt như tôi. Như một thủ tục không biết đă có từ bao giờ, lấy từ đâu ra, tôi đưa tay phủi phủi mặt chiếc ghế băng trên đó có lẽ sau gần hai ngày tôi lê lết tấm thân đầy bụi của tôi, bụi đă chẳng c̣n có chỗ để tá túc. H́nh như tôi đă không làm ǵ khác nữa để chuẩn bị ngủ, ngoài việc quyết định sẽ không ăn uống ǵ, để giữ vệ sinh, và ngoài việc kiểm soát một lần nữa miếng bánh ḿ không giữ kỹ trong túi vải đỏ, lá thư của mẹ, bài thơ của cha, một cái quần xà lỏn màu cứt ngựa, một áo sơ mi nhà binh dă cũ, và cái áo trắng mới cứng c̣n nguyên hồ, tất nhiên là chưa giặt lần nào, nhăn hiệu nói là made in usa nhưng ngó vô chỉ có điên mới không biết là có thể đă được may ở đâu đây, không xa chỗ tôi đang ngồi, mà tôi dự định sẽ mặc vào, mặc bên trên chiếc quần duy nhất tôi đang mặc đây, và dĩ nhiên tôi sẽ cho vào quần hẳn ḥi, đàng hoàng đâu đó, như học sinh đi thi vấn đáp, khi nào chuyến xe lửa đưa tôi tới nơi, tới chỗ nào thật t́nh tôi cũng chưa biết, chưa nghĩ đến... Dài ḍng là dài ḍng cho vui, chứ đêm hôm sau thật ra chẳng có ǵ đáng nói, so với đêm đầu tiên ngủ lạ chỗ, như người ta vẫn nói (nếu ngủ như thế cũng là ngủ), cái đêm đầy những khám phá, ít nữa là đối với tôi, nói trước để lỡ có ai không t́m thấy có ǵ lạ trong cái tôi kể ra đêm đầu khỏi thắc mắc tự hỏi chỉ có thế thôi mà cũng gọi là khám phá sao...

5

Tôi ngồi ở đây có thật đúng là đă hai ngày, như tôi vừa nói, ai mà biết! Trường hợp cái nhớ của tôi không đến nỗi tệ, tôi có thể nói trên chiếc băng này tôi đă thấy hai lần mặt trời mọc, hay một lần rưỡi ǵ đó, nếu ta có thể nói như thế về lần mặt trời mọc, bởi v́ có những lúc mặt trời mọc rất nhanh, thoắt một cái nó đă dứt khỏi chân trời, tựa như nó cố t́nh làm ta ngạc nhiên chơi, hoặc cố t́nh làm ta hốt hoảng về cái mà trong văn chương sách vở người ta gọi là đôi cánh của thời gian, nhưng cũng có những lúc mặt trời mọc kéo dài, dài bất tận, đủng đỉnh đến nỗi dù có biết trước là nó cố t́nh làm ta sốt ruột để coi chơi (hay ít ra là cố t́nh làm một tṛ ǵ đây), ta vẫn sốt ruột như thường – và như thế, mặt trời mọc một lần rưỡi, như tôi viết, dù chỉ là viết thế thôi (mà chắc ǵ những thứ tôi viết sẽ c̣n lại cho ai đọc?), có thể lắm chứ!

Bây giờ tôi nghĩ đến người đàn bà là bạn cũ của tôi, hay có thể gọi như vậy, v́ ít ra có một lần cô ta đến t́m tôi ở ṭa báo, nghĩa là nếu không việc ǵ tôi phải giấu diếm về việc trước đây tôi đă từng làm báo một thời gian ngắn, ít ra có một lần cô ta đă từng phải ngồi ở pḥng khách bên ngoài đợi nhà báo là tôi, để hỏi han ǵ đó về chuyện mua vé xe lửa, nói rơ hơn là xe lửa ra Bắc, trước khi huỵch toẹt nhờ tôi chạy cho cô, và chạy gấp, một vé bất cứ hạng nào ngày hôm sau, hay chậm lắm là ngày hôm sau nữa, kịp chuyến buôn cuối năm, để c̣n về với gia đ́nh, nghe đâu là một gia đ́nh họa sĩ. Trước đây cô bạn ấy từng ở trong một đoàn xiếc, cùng với hai hay ba người anh em trai ǵ đó, đều là diễn viên xiếc, và đều là tây lai - điều này tôi tin chắc, v́ gương mặt cô đúng là một gương mặt đầm, chín mươi mấy phần trăm là đầm, nếu không bảo là trăm phần trăm, và nếu ta không để ư đến cái nét bụi đời rớt lại trên cái mũi ấy, đôi mắt ấy, mái tóc ấy, cái cười ấy... Nhưng tại sao tôi lại nghĩ đến người đàn bà chỉ sống với tôi, gộp lại trước sau, không hơn một ngày?

Bây giờ tôi đang ngồi trên chiếc ghế băng đóng bằng gỗ tạp đă ngả qua màu trắng của nắng mưa, mặt trời buổi mai chiếu vào mặt tôi, chiếu thẳng, như cố t́nh để cho người khác thấy cái mặt ngái ngủ của tôi, cái mặt chưa hề rửa từ năm sáu ngày nay, hay có thể hơn thế nữa... Tôi nh́n qua cái ṿi nước duy nhất trong công viên, nh́n một cách máy móc thế thôi, không mục đích, v́ nếu có mục đích th́ đó chắc chắn không phải là để t́m chỗ rửa mặt, bởi lẽ trước đây mấy hôm (hai, ba, hay bốn?) tôi đă thử mở cái ṿi ấy, và cái tôi thấy rỉ ra chỉ là những giọt nhỏ tí xíu màu gạch đỏ, một giọt, tôi chờ một lát, hai giọt, tôi chờ một lát, ba giọt, tôi chờ một lát, chờ để giết th́ giờ, và cứ thế, một giọt, tôi chờ, hai giọt, tôi chờ, giọt này cách giọt kia đến cả thiên thu, và giọt nào cũng bé tí xíu và cũng một màu gạch đỏ với độ đậm như nhau, hay gần như nhau: có khi tôi thấy cái màu gạch đỏ ấy h́nh như có nhạt hơn, nhưng liền sau đó lại nhận ra là ḿnh hoàn toàn nhầm lẫn, đến nỗi hơn một lần tôi nghe tôi càu nhàu trời đất, nước rỉ ra kiểu này th́ ai mà chờ được. Thế nhưng càu nhàu cũng là càu nhàu thế thôi, rửa mặt hay không rửa mặt, đó đâu phải là vấn đề, và có thể nói từ gần cả năm nay, nói thành thật, tôi chỉ rửa mặt khi tự nhiên thấy vui, ma tôi th́ ít khi vui, và cũng có thể nói, do đó, là với tôi rửa mặt là một việc làm tuyệt nhiên có tính tâm lư, nó như những hiện tượng ta vẫn gọi là nổi hứng, là động cỡn...

Khi tôi nhận ra tôi đang nh́n về phía ṿi nước, lập tức tôi đổi ngay hướng nh́n. Không, tôi tự bảo, ta không c̣n th́ giờ nghĩ đến những chuyện không đâu như thế này, dù chỉ là nghĩ, ta lại càng không thể tự cho phép bất cứ một liên tưởng lăng mạn nào, trong lúc này, như nh́n vào ṿi nước chẳng hạn và (dù không phải nghĩ, mà chỉ là) nhớ đến những lần nổi hứng đi rửa mặt trong năm vừa qua: không, không thể để ḿnh buông thả quá mức như thế trong lúc này, trong lúc phải tập trung toàn bộ trái tim và khối óc chuẩn bị đón chuyến xe lửa mà người ta cho biết bất cứ ngày nào, bất cứ giờ nào, bất cứ phút nào, cũng có thể ghé lại đón khách. Tôi bỗng thấy ḿnh nghiêm chỉnh sửa lại tư thế, y như chuyến xe tôi đang chờ có thể xuất hiện bất cứ giờ nào bất cứ phút nào ngay trước cái nhà ga xép nằm chỉ cách chỗ tôi đúng có mỗi một cái hàng rào đă đổ, thấp lưng chừng, đến độ cỡ người như tôi thôi cũng có thể thoắt một cái nhảy qua mà không sợ phải vướng vào những cành lá khô một màu khó tả, lưa thưa mấy sợi dây gai chằng chịt vừa đủ để ta gọi toàn bộ là hàng rào.

Vậy th́ khi quyết định không nh́n ṿi nước nữa, để khỏi trôi tuột vào những ư nghĩ vô bổ, ít ra là trong lúc này, tôi đă nh́n vào đâu? Tôi không nh́n vào đâu cả. Hay nói đúng hơn, là tôi nh́n khắp nơi. Hai con mắt giờ đay đă hoàn toàn tự chủ của tôi đảo một ṿng, đúng ra là nửa ṿng cung phía trước mặt, bởi như thế ta khỏi phải mất công quay cổ, hay quay cả người để rốt cuộc cũng chỉ nh́n thấy những chuyện không đâu vào đâu, và sau nửa ṿng cung bâng quơ ấy, như một thủ tục, tôi ghé mắt xuống ngay ḷng hai bàn tay tôi, t́nh cờ lúc bấy giờ đang x̣e ra trên đùi tôi, ngay ngắn, hai ngón út chĩa vào nhau và cùng nằm ngay chỗ tiếp giáp hai đầu gối của tôi, và tôi chợt nhận ra không biết từ bao giờ tôi đă tự tập cho ḿnh thói quen chỉ nh́n phía ḷng bàn tay, dứt khoát không bao giờ nh́n phía bên kia (người ta gọi nó là ǵ, tôi không nhớ, nhưng nếu lưng bàn tay không phải là chữ người ta vẫn gọi th́ đúng là tôi đă quên thật) để khỏi nh́n thấy những đường cáu ghét dày cộm màu nâu đen viền đều ở mấy đầu móng tay đă nám vàng v́ khói thuốc lá, những móng tay mà tôi chỉ cần quên không đưa lên miệng cắn cho ṃn năm ba bữa một lần, vừa để giết th́ giờ, vừa để làm công tác vệ sinh pḥng bệnh, nó mọc tua tủa như những lưỡi dao con, mà tôi th́ không muốn cào xé ai khi đưa tay ra bắt để chào nhau, nếu như tôi có v́ lư do ǵ đó mà bỏ được cái tật lớn không chịu bắt tay ai bao giờ. Nói chuyện bắt tay chào, tôi lại nhớ đến cô bạn đầm lai nói trên. Hôm đến t́m tôi ở ṭa soạn, nghĩa là lâu lắm rồi, khi nhác trông thấy cái người đầu tóc bù xù râu ria xồm xoàm là tôi xắn tay áo từ trong pḥng làm việc bước ra, miệng c̣n ngậm nguyên điếu thuốc lá đen Hoa Mai chưa đốt, cô ta đứng bật dậy cười rất tươi, ôi cái cười đầm rơ là khác cái cười của người ḿnh, tôi nghĩ, và nhanh như một lằn chớp, như đă định trước từ lâu, bây giờ chỉ làm một động tác nhỏ dễ dàng, cô ta đưa tay phải ra bắt, đưa hơi sâu vào người tôi đủ để làm một người dạn dày như tôi phải hết hồn, và nói chắc anh là? em là bạn của, nếu như tôi nhớ không lầm... Thời ấy, thật ra phải nói rơ là cả thời bây giờ, gần nửa đời người, tôi ít được ai xưng em, v́ cứ nh́n cái tóc cái râu của tôi, chữ em ai dùng cũng thấy ngại, vả lại, chính bản thân tôi, tôi cũng chưa hề phải xưng anh với ai, có thể một là sợ thân mật quá người ta không muốn, hai là về âm thanh mà nói, tôi vẫn thấy chữ anh rơ ràng không phù hợp vói thói quen phát âm thô kệch của tôi. Nhưng thôi, không lẽ v́ mấy cái đường viền cáu ghét ở đầu móng tay mà thật ra tôi không nh́n thấy, mà tôi có thể dài ḍng nói về một chỗ quen biết nay đă hoàn toàn trở thành kỷ niệm, người đàn bà sống với tôi, gộp lại trước sau, không hơn một ngày?

Gần đây trí nhớ của tôi có giảm sút đi nhiều so với những năm trước. Đấy là nghĩ thế th́ nói thế, tôi không thấy có ǵ phải phàn nàn về việc này, sinh lăo bệnh tử, sống đă đời rồi th́ phải già, già đă đời rồi phải bệnh, bệnh đă đời rồi phải chết, có ǵ khác thường mà phải thắc mắc? Có điều là giữa bốn gian đoạn ấy của một đời người, ắt có nhiều gian đoạn nhỏ khó định rơ là thuộc giai đoạn nào, tỉ như cái thời tôi chuyên bị cảnh sát và quân cảnh rượt, đúng ra phải nói là thấy chúng đâu tôi chạy đó, ở các khu phố trung tâm thành phố mấy năm trước, khi tôi chưa phải là đă già nhưng cũng khó nói là c̣n trẻ (và nếu như chạy chậm, hay chậm chạy mà tôi bị bắt đem về nha, và nếu chỉ v́ không thích cái kiểu mặt của tôi thôi, hay không phải toàn bộ mặt, mà là riêng con mắt, cái mũi, cái miệng, cái chân mày, hay cách ăn nói chẳng hạn, chúng nó lỡ tay đập chết tôi rồi khai là tôi đă có làm cái ǵ đó có hại đến anh ninh quốc gia, hay có hành động chống đối nhân viên công lực, thuộc loại ăn cơm quốc gia thờ ma vân vân, hay đơn giản là tôi đă tự tử, nếu như trường hợp ấy xảy ra, dù v́ lư do ǵ, và cũng rất có thể là v́ một thằng trong bọn đang say rượu chẳng hạn), tôi sẽ xếp nó vào sinh hay tử, hay cả sinh lẫn tử? Bây giờ ngồi đây đợi chuyến xe lửa của tôi, rảnh rang, suốt hơn hai ngày ngồi không không làm ǵ, thậm chí ăn cũng không uống cũng không (trừ đôi ba lần, ít thôi, không hiểu từ đâu tôi cảm thấy có một tí nước miếng rỉ ra trên lưỡi, tôi thu vào giữa, và nuốt gọn), tôi giải trí bằng cách t́m trong sâu thẳm kư ức một vài chuyện cũ, không phải để thưởng thức chính những chuyện ấy, chuyện của tôi th́ làm ǵ có cái hấp dẫn, mà là để kiểm soát xem khi một người xuống dốc về trí nhớ, hắn sẽ quên cái ǵ trước cái ǵ sau, và rốt cuộc cái ǵ c̣n lại... Vậy th́ khi lục soát kư ức, tôi đă t́m ra được những ǵ có thể đúc kết để đưa tới một kết luận, như người ta vẫn nói? Tôi không thấy có ǵ rơ ràng. Những ngày sống ở tỉnh, ngôi nhà nằm ngay bờ sông, con bé sáu tuổi chuyên bắt nạt tôi, ngôi trường bà xơ và những bà xơ mặc áo trắng toát; những ngày trong tỉnh tôi người ta đổ xô ra đường reo ḥ và gia đ́nh tôi sau đó tản cư về một làng quê có con sông nước trong veo ngày đêm rợp cóng cây, tiếng chày đêm giă gạo, mấy chị hàng xóm có đôi chân trắng hồng, quần h́nh như lúc nào cũng xắn cao quá đầu gối, lính tây trên đồn xế chiều về bố ráp giữa tiếng la ơi ới quanh xóm rồi rút mất trước khi đêm xuống, ông nội tôi với bộ đồ trắng mỏng nằm trên bộ ván dày vắt chân trước bàn đèn, những bữa canh rau khoai nhạt nhẽo, đi ỉa ngoài đồng chỉ cần lấy cục đất tṛn chùi đít rồi nhảy xuống sông bơi trên thân cây chuối; những ngày hồi cư và ngôi trường tiểu học nhỏ sau chùa, con bạn Minh hương có đôi mắt sâu thẳm, trận đau thương hàn mười phần coi như chết hết chín... Những chuyện nhớ đến đâu nhắc đến đó, té ra cho thấy là tôi c̣n khối chuyện chưa quên, nhắc tùm lum như thế th́ nghĩ là nhớ, thế nhưng bảo kể lại có đầu có đuôi, tôi chịu. Tỉ như chuyện cục đất tṛn, ngày nào cũng xảy ra, có khi hai lần ba lần trong một ngày, có khác chăng là cái cách tự dưng ta vụt một cái chạy ù ra đồng, bảo phải đem kể lại ngọn ngành, đố ai làm ra thành một chuyện kể, và kể có đầu có đuôi. Đó là thời trước khi cha tôi bị tây bắt trở về nhà, và gia đ́nh tôi tiên phong làm một cuộc Nam tiến tới nơi tới chốn, không dùng dằng. Những ǵ xảy ra sau đó tôi tin chỉ là chuyện b́nh thường, và mặc dù tôi luôn bị bạn bè chung quanh cho là sống lập dị, không giống ai, tôi vẫn tin quăng thời gian này ai sống cũng như ai, cái vui buồn sướng khổ hẳn là không đồng đều, nhưng có cái ǵ trên đời này đồng đều đâu?

Trên đời này có những cái vui thật sự là vui? Tôi lấy làm ngờ lắm. Ngày cha tôi trở về với gia đ́nh chẳng hạn, tôi nói thế cũng là tại có người ưa nói thế, chứ thật t́nh ai mà biết được người bị tây bắt, hay người tự ư về, hay người tự ư để tây bắt về vân vân, ngày người đă có thể ngồi cùng với vợ con dưới một mái nhà, ăn những bữa ăn ấm cúng không như thời một thân một ḿnh trong vùng kháng chiến, vâng th́ ngọn đèn có leo lét đấy, nhưng vẫn là ngọn đèn gia đ́nh, lẽ ra chúng tôi phải đọc được cái vui tột độ nơi người, đằng này không, người ra vào đi đứng thẫn thờ, thẫn thờ cả những lúc ngồi chung với vợ con, như thật ra c̣n vẫn tiếc rẻ những đêm và ngày mang ba lô đạp xe băng rừng, đường xa nghe đâu có khi đến cả ba bốn trăm cây số hay hơn thế nữa, giữa cái lạnh thấu xương của miền núi, để đi họp bàn về thuế nông nghiệp, tiếc rẻ những khúc sông quá cạn phải vác xe lên vai lội bộ ra thuyền, những ngọn gió mênh mông và những buổi hoàng hôn vùng châu thổ, hay giọng hát của một cô văn công gặp trong một quán nước ngă ba đường, ai mà biết... Nhưng rơ ràng người không vui. Cái cuộc sống hẳn là đơn chiếc, thiếu thốn kia, với người, như về sau nhiều lần không cố t́nh để mọi người biết mà rồi rốt cuộc không ai không biết, vẫn có cái hấp dẫn, sống nó th́ vất vả mọi bề, mà không có nó th́ rơ ràng ta thấy nó mất đi một phần đời tự do rất quí... Bây giờ ngồi đây nhớ lại chuyện cũ thật ra không phải là chuyện của ḿnh, tôi có được cái ǵ không? Có, tôi nhớ được dăm ba chuyện cũ của cha tôi, cũng là một phần gốc gác của tôi đương nhiên, và quên được, dù chỉ là một phần nhỏ, cái nóng đang mỗi lúc một gắt gao trong công viên này, cái nóng ngay trên mặt chiếc ghế băng giờ đây cái quần ướt đẫm của tôi đang để lại hai mảng mồ hôi đen đậm.

6

Có những kỷ niệm và kỷ niệm. Có kỷ niệm đeo đẳng ta suốt cả đời, có khi chỉ cần một cái ǵ đó dẫn lối, từ cơi xa xăm nào không rơ nó trở về như thác lũ, chiếm hết con người của ta, nó chích ta một cái ngay giữa tim và nheo mắt tinh nghịch nh́n xem khi con người đau khổ, hắn có c̣n dám mang cái vẻ hung hăng háo thắng không biết người biết ta thường ngày hay không; cũng có những kỷ niệm chỉ có thể gọi là kỷ niệm đơn giản v́ không ai muốn mất công đi t́m chữ gọi cho đúng hơn, mà trên đời này đâu phải cái ǵ cũng phải có riêng một chữ để gọi? Nhưng hăy chớ vội coi thường loại kỷ niệm này. Tuy không có sẵn kim để chích cho ta một cái đau ra hồn như loại kia, nó vẫn có đặc điểm riêng không thấy ở đâu khác, và khi từ đâu xa trở về, nó cũng có cái đem lại cho ta những phút giây hấp dẫn không kém, cái buồn đă đành (người ta chẳng vẫn giễu cợt sự sắp xếp thông minh của ông trời khi cho rằng chính ổng là người sáng tạo ra tiếng oa oa đó sao?) mà cái vui có khi là cái vui đến chảy nước mắt, cũng có khi là cái vui buồn cười đến đứt cả ruột. Nói tới kỷ niệm thuộc loại buồn cười, hay là tôi cũng nên viết thêm mấy chữ về việc tôi làm báo? Thú thật, tôi không phải dân làm báo chuyên nghiệp, mà có lẽ cả với dân chuyên nghiệp, tôi e ta cũng chẳng có ǵ phải làm ầm ĩ – phải không? Đời sống đẩy đưa, có lần tôi trôi giạt vào một công ty quảng cáo to bằng cái mũi nằm ở đâu đó trên ṿng đai thành phố, như chỗ công viên tôi đang ngồi đợi xe lửa đây, nhưng nằm về hướng nào, tôi nghĩ tôi không c̣n nhớ, cũng không muốn nhớ. Nghề nghiệp mới (có thể nói hay không, rằng tôi từng có một nghề cũ?) thời ấy đă giúp khám phá ra một chút tài ẩn náu trong tôi, những người chung quanh từng ít nhiều quen biết tôi rất ngạc nhiên đă đành, và họ thường không che giấu sự ngạc nhiên ấy, mà phải nói chính tôi tôi cũng chẳng thể nào ngờ: tôi có hoa tay. Thuở nhỏ tôi có nghe cha tôi khiêm nhường tiết lộ la cha ông mấy đời trước của chúng tôi, trước khi bước vào thời khoa bảng danh vọng, làm quan đến chức ǵ cao lắm trong triều đ́nh mà đầu óc ngày nay của tôi không c̣n chỗ để nhớ, có người từng làm nghề thợ mă, nhất nghệ tinh nhất thân vinh, người dạy tôi. Phải nói là đến khi có người khám phá ra hoa tay của tôi, tôi mới chợt nhớ tới cái quá khứ xa xăm của ḍng họ tôi, và cái nhất nghệ tinh mà ngày nay h́nh như chưa chắc đă c̣n lư lẽ để tồn tại. Cái nhớ qua mau ấy, lạ lùng thay, lại chính là cái một thời đă làm tôi thấy tự tin (là điều cho đến nay coi như mất hẳn), và một buổi sáng đẹp trời nào đó tôi đă quên, khi nghe một bà khách hàng trịnh trọng gọi ḿnh là họa sĩ, lẽ ra phải không đứng vững nổi, th́ tôi lại làm một động tác ǵ rất giống sự ưỡn ngực, để ló ra mấy sợi lông đen thui dưới cổ chiếc áo rằn ri. Họa sĩ sống qua ngày ở cái công ty heo hút như thế cho đến ngày nghe nói là đổi đời, hoàn cảnh mới trước tiên bắt tôi phải khai báo lư lịch, quá khứ hoạt động ǵ, ở đâu, ai biết vân vân, và thế là, vâng, phải nh́n nhận cái sự thật dễ làm người khác lấy làm chuyện diễu cợt này, tôi trở thành họa sĩ trăm phần trăm, và do không hề dính dáng đến những người xấu trước đây, hay do nhiều thứ khác gộp lại không chừng, tôi được điều đi làm báo. Nếu không làm mất th́ giờ người khác nhiều quá, riêng tôi th́ hiện coi như có nhiều th́ giờ, tôi sẽ nói là trong ṭa soạn tuy tôi thuộc ban họa sĩ, làm công việc nghe rất kêu là nghệ thuật, khó mà xác định được tôi là ai. Công việc trong ban với tôi dù sao cũng không phải là khó, có thể nói tôi đă quen, cái ǵ tới tay tôi, tôi làm như máy. Nhiều người chắc hẳn là cùng nghề, từ xa đến viếng chỗ tôi, người ta bảo tham quan, nghe đâu là để nắm t́nh h́nh, đă tuyên bố tôi tuy không được học theo trường lớp, không được đào tạo chính quy, họ nói, nhưng làm được những việc rất chính quy và có tay nghề cao, tôi thực t́nh chẳng hiểu được là khen hay chê, thời buổi này khen đó chê đó, tôi đă hết quan tâm. Nhưng riêng tôi, cho phép tôi tự khen: những lúc có dịp nh́n lại những tấm ảnh tôi tút, vâng, có thể ít ai nghe nói tới nghề tút h́nh, nhưng tôi có thể bảo đảm tút h́nh là một nghề, hơn thế, như tôi vẫn nghe chung quanh người ta nói, là một nghệ thuật, vậy th́ những lần nh́n lại những h́nh tôi tút, thêm một tí râu cho vị này, bớt một tí tóc cho vị kia, anh ca sĩ này chưa già, không thuộc diện đủ tiêu chuẩn để râu, tôi tút, anh kia đạp xích lô không thể v́ trời nóng mà thoải mái đánh trần ra như thế, nhất là khi trả lời phỏng vấn của nhà báo, tôi tút, ông lớn nọ đôi chân mày đậm, trông dữ quá, thủ trưởng bảo: tôi chịu trách nhiệm, anh tút bớt cho tôi..., tôi không khỏi ngạc nhiên về tài làm đẹp của ḿnh. Tôi nhớ có lần người ta đem đến cho tôi h́nh một bác sĩ giỏi, cái h́nh nom trẻ và ngây thơ như một cậu học sinh trung học, và bảo tôi phải tút gấp cái h́nh (cha gàn này mấy mươi năm lo làm việc, không có dịp chụp h́nh, giờ lại không chịu để ra mấy phút chụp cái h́nh mới! họ nói) để kịp ngày hôm sau đưa lên báo, tút cho nhiều vào, sao cho ông bác sĩ già hơn khoảng hai chục tuổi, thế là các người không hiểu từ đâu xúm lại bu quanh tôi, người này một ư kiến, người kia một ư kiến khác, may quá, sau phiên chợ góp ư, tôi đă hoàn thành cái h́nh lịch sử: vị bác sĩ tại chỗ giờ đây đạo mạo, tuy ít giống ḿnh, nhưng vẫn giống một ai đó quen quen... Mặc áo cho người này, cạo râu cho người kia, bớt tóc cho người nọ, tôi đâm ra trở thành cái mà tôi nghe người ta gọi là chuyên gia!

Tôi có nên trở lại cuộc viếng thăm của người bạn đầm lai ở ṭa soạn, cái lần tôi xắn tay áo trong pḥng làm việc bước ra, miệng c̣n ngậm điếu Hoa Mai đen chưa đốt, và giật ḿnh nghe có một người nữ xưng em với ḿnh, xưng ngọt xớt? Không, con người đă thay đổi của tôi bỗng tỉnh táo bảo tôi, không, quá khứ là quá khứ, chuyện ǵ đă qua cho qua luôn...

7

Buổi chiều đầu tiên tôi đến công viên này chờ chuyến xe lửa đi qua, cảnh vật đang sáng rỡ, đàng sau những mái nhà thấp chân trời c̣n ửng một chấm đỏ hồng, nh́n từ xa trông như một vết bỏng mới toanh, mọi thứ đều vàng óng một màu nắng tươi, cây lá, băi cỏ, vách tường, mái nhà, cột đèn, xe cộ và người qua lại ngoài kia, vân vân, tất cả đều rung theo hơi nóng cuối ngày ở một vùng đất có thể kể là xa thành thị, đột nhiên trời như sụp xuống trên đầu, trong chớp mắt chung quanh tôi cả khoảng không gian bỗng tối sầm, rồi rất nhanh, giữ lúc chẳng ai có thể suy đoán, một cơn gió mạnh từ hướng sông thổi vào, hất tung những đám lá khô trong công viên, những đám lá nâu đậm hẳn là đă nằm rạp dưới đất từ mấy ngày nay, hay hơn thế nữa, bây giờ cuộn tṛn trên không trung lẫn vào đám lá vàng trên cây bay tơi tả, lá cũ và lá mới lao xao, lấm tấm hai sắc vàng và nâu phủ kín cả trời đất, và chính trong khi tôi ngẩn ngơ trước cái chuyển động bất ngờ của âm thanh và màu sắc ấy th́ bỗng từ đâu không rơ tạt vào ngay mặt tôi, như một cái tát, cái tát từ phía bên trái có lẽ, nếu tôi không nhầm, một cái ǵ có thể gọi là nặng mà cũng có thể gọi là nhẹ, chỉ vừa nghe rát một bên má và ngửi thấy mùi ẩm của giấy tái sinh, tôi đoán ngay là một tờ báo cũ. Một tờ báo cũ với tôi trong lúc này không phải là một tờ báo cũ với tôi bất cứ lúc nào: vừa đoán đây là một tờ báo, không để cho một phần giây trôi qua, tôi vội đưa ta, cả hai tay, chụp vào mặt, giữ không để cho nó cuốn theo gió. Mùi ẩm của mấy trang giấy cũ lẫn với mùi mực in hẳn phải thuộc loại rẻ tiền ngửi thấy rơ ràng là nặng hơn, v́ toàn bộ cái tát ấy bấy giờ nằm ngay mũi tôi, nhưng tôi vẫn đột nhiên cảm thấy khoái cái khoái của sự nhanh tay, đă đành, mà c̣n nghĩ ôi chao, lâu quá không biết tin tức thời sự, không biết ai c̣n ai mất, ai chết ai sống, ai bị xe cán phải vào nhà thương, ai đi xe cán chết người phải vào khám, ai đi xem đá bóng bị say nắng bất tỉnh, ai đá bóng bị treo gị nửa năm v́ thiếu tinh thần thể thao xă hội chủ nghĩa, đă đốn cầu thủ đội bạn té bất hợp lệ c̣n lén cắn vào chân họ, vân vân. Nghĩ là nghĩ thế, nhưng khi mở tờ báo giấy đă ngả vàng, mà thật ra nó cũng đă tự mở trước khi tạt vào mặt tôi, không phải vậy sao, tôi chỉ c̣n thấy một khoảng đen nhạt không đều h́nh chữ nhật nằm hơi chếch một bên trang, bên phải th́ phải, chung quanh là phần chữ đă gần như bạc trắng, hoàn toàn không đọc được, trừ một vài đốm đen mà cố gắng lắm tôi mới có thể đoán một vài (không phải là nhiều) chữ cái không sao lắp vào được với nhau. Ngay khoảng đen nhạt không đều nhau, mà ta có thể đoán không có ǵ khó là một cái ảnh chân dung của ai đấy, tôi thấy lấp ló một con mắt thật dữ tợn, thoạt đầu mất b́nh tĩnh tôi tưởng đâu con mắt đang kiếm chuyện với tôi, hay đang thắc mắc về sự hiện diện của tôi ở chỗ đất này của quận, như sắp hạch hỏi và đ̣i xem chứng minh thư, giấy đăng kư lao động xă hội chủ nghĩa hay giấy đi đường có dán h́nh của tôi, hay đơn giản là hỏi tôi công tác ở đâu, vân vân, nhưng không lâu sau đó, bao lâu tôi không nhớ rơ, ba giây, bốn năm giây hay lâu hơn chút xíu, tôi tỉnh trí, và nhớ ra đây là tờ báo cũ, và con mắt kia, hay là cái mặt người tôi không nh́n thấy toàn h́nh kia, chỉ là tờ giấy, và là tờ giấy cũ mèm đă ngả vàng một cách thảm hại: nếu cần, tôi có thể ṿ nát nó và liệng xuống đất rồi đưa chân dí dí hai ba chục cái cho nó đi đời... Nhưng không, tôi đă không làm như thế. Tôi gấp tờ báo làm tư, theo đường gấp có sẵn, và khi nh́n thấy con mắt dữ tợn nh́n tôi, bấy giờ không c̣n hoảng hốt như trước, tôi định vị trí của cả mặt người trên trang báo, kịp nhận ra là con mắt kia, con mắt c̣n lại, nằm ngay ở đường gấp thẳng đứng, nḥa theo vết trầy của đường gấp, và tôi nghĩ: a th́ ra con mắt trông dữ tợn chỉ là v́ cả khuôn mặt bị tước mất con mắt kia, và thế là tôi để ḿnh bị cuốn hút vào những suy nghĩ triết lư trên trời dưới đất, cho đến khi chính cái người tưởng ḿnh đang khám phá ra một quy luật nào đó của cuộc đời khám phá là ḿnh không đang khởi sự khám phá ra ǵ hết... Và tôi chạy đi t́m một cục đá to cẩn thận chặn lên tờ báo gấp tư, ngay dưới chân ḿnh, để biết đâu có khi cần dùng tới, tôi tự nói, và tự cười, cười mỉm thôi, v́ thích thú nghĩ tới cơn gió đột ngột đến một cách vô duyên thế mà vẫn có khả năng sẽ có dịp giúp ta khi ta cần. Khi cái vui bắt đầu dẫn tôi đến chỗ triết lư lung tung về con người luôn cần tới một người nhỏ hơn ḿnh vân vân, dù đây không phải là con người mà chỉ là tờ báo cũ giấy đă bị ngả vàng một cách thảm hại, tôi tốp ngay, tự kiểm điểm và ra lệnh cho chính ḿnh: không lan man vào chỗ lăng mạn không tưởng, không phiêu lưu vào chỗ trừu tượng tiểu tư sản, đả đảo chủ nghĩa hiện đại, và nếu không lầm, tôi c̣n nghe chính ḿnh gằn giọng, phải sống thực tiễn! mặc dù tôi không hiểu sống thực tiễn là ǵ.

8

Không, tôi thức dậy không phải v́ tiếng c̣i xe. Giờ này của đêm, tôi nghĩ khuya đă qua từ lâu, một người ít văn minh nhất, hoặc ưa gây gổ, ưa làm khổ người khác nhất, hoặc chỉ đơn giản là tinh nghịch nhất, mà những loại người này th́ ta gặp lan tràn chung quanh ta – trong nhà, ngoài phố, trong các cơ quan nhà nước, ở các trung tâm văn hóa, các giảng đường đại học, các tổ chức xă hội, các hiệp hội, đảng phái, thậm chí ở những tụ điểm giải trí – cũng không thể làm cái công việc vô bổ là bóp c̣i xe trong đêm, mà có phải ai cũng có thể có cái xe để mà bóp c̣i đâu! Vậy th́ có thể một con muỗi đă bay qua, tôi vội vàng kết luận cho đỡ mất th́ giờ, mặc dù th́ giờ tôi có nhiều, một con muỗi thường thôi, không hẳn phải là muỗi sốt xuất huyết, như nhiều người vẫn gọi, đă t́nh cờ bay qua, tiện thể gặp một con người to kếch xù, nghĩa là to so với nó thôi, bèn nhận định t́nh h́nh lương thực thực phẩm chung quanh, tôi muốn nói trong công viên, tất nhiên nó tham quan khắp thân thể tôi để nắm, để t́m cho ra một ưu điểm, xét trên cơ sở ǵ đó, và bằng cách nào đó chính nó cũng kết luận rất mau, rằng đây là con mồi thiếu máu, không đáng phải dừng lại lâu. Hay là ta chích một cái chơi? Nó tự hỏi, và tiện thể nó chích một cái thật, chỉ là chích chơi thôi, rồi nghiêng đầu nh́n cái giật ḿnh của tôi và thích thú cười, nhưng tôi không nghe tiếng cười của nó, v́ có ai trên đời này đă từng nghe tiếng muỗi cười? Thật ra, không nói th́ ai cũng đă biết, đây chỉ là sản phẩm của tưởng tượng, hoàn toàn tưởng tượng, nếu có sự trùng hợp với một hoàn cảnh nào đó của ai đó, xin hiểu là ngoài ư muốn của tôi. Có nghĩa sự việc có thể gần như chắc là không diễn ra như tôi đă viết, v́ ngoài cái giật ḿnh qua rất mau, mau hơn cả một làn chớp, nếu tôi tính không sai, và không để lại một dấu vết nào cho thấy tôi vừa bị chọc phá một cách cố t́nh, không có bằng chứng cho thấy đă có tiếng c̣i, cũng không hề có con muỗi nào... Có thể tôi đă nương vào giờ khắc mà không nghĩ ra vẫn c̣n có một khả năng khác, một con ruồi chẳng hạn, bất chấp bóng đêm, một cách bất thường, hoặc đơn giản là nó t́nh cờ không ngủ được, đă bay đến đậu ngay trên mặt tôi, con người sẵn ngủ không ra ngủ, thức chẳng ra thức, khều nhẹ vào cái lỗ mũi tôi, chắc chắn tôi không thể nào đoán được lỗ bên trái hay lỗ bên phải, và chính mấy sợi lông mũi dài một cách bất thường của tôi bị xáo trộn đă đâm túi bụi vào thành bên trong lỗ mũi, và thế là tôi giật ḿnh thức dậy. Việc trước tiên khi mở choàng mắt, là tôi nghĩ đến tiếng c̣i xe, có thể là không đúng, tiếp đó là con muỗi, có thể cũng trật luôn, và như thế chỉ c̣n con ruồi, mà nghĩ đến khả năng gần hơn hết với diễn tiến thật sự, tôi vẫn nh́n thấy một khả năng rất mong manh.

Đúng là tôi ngủ không ra ngủ, thức chẳng ra thức. Có thể nói tôi ngủ liên miên, ngủ tối ngày, mà vẫn không ngủ ǵ cả, bởi lẽ tôi không thấy có ǵ khác giữa thức và ngủ, không thấy có ǵ khác giữa mở mắt và nhắm mắt: có người mắt vẫn nhắm mà kỳ thực gần như không có một cái ǵ có thể xảy ra chung quanh (có khi xa tít măi đâu ngoài biển, trên rừng, bên Tây bên Tàu, bên Mỹ bên Nga) mà họ không biết không thấy; cũng có người mắt ráo hoảnh, mở tối ngày, mở to đến độ như là trừng vào mặt người khác, như muốn ăn tươi nuốt sống người trước mặt ḿnh, như muốn ḍ t́m xem người ấy nhà cửa có cái ǵ c̣n trưng dụng thêm được không, chẳng hạn, vẫn coi như không thấy không biết, không hiểu ǵ cả. Để nhắc lại con ruồi của tôi, có thể nói, nhưng không bắt buộc phải hợp lư, là có những người ngủ mà một con ruồi bay qua cũng biết. Ngược lại, mà thôi, những người loại kia nói làm ǵ nữa, quên họ đi cho khỏe, khỏe người khỏe ta, một sự nhịn chín sự lành, người ăn th́ c̣n con ăn th́ hết, chén rượu lạt để bên chồng chén rượu nồng để bên..., mà thôi, đă đành con người ta có óc để suy nghĩ, nhưng tôi sẽ không suy nghĩ làm ǵ cho mệt óc! Vậy th́ dù sao, vẫn có thể coi như tôi ngủ tối ngày. Những lần tôi thức giấc, mà những lần tôi thức giấc giữa công viên này th́ đố ai mà đếm được, tôi nh́n cảnh vật chung quanh một lượt, như để biết chắc là tôi c̣n ở nguyên chỗ cũ, trong công viên, càch nhà ga một cái hàng rào thấp, tôi vừa nhận định vừa nói cho chắc, yên trí không bị đưa đi đâu khác v́ sự an toàn của tôi hay của ai đó, kiểm soát xem cái túi vải đỏ có c̣n bên ḿnh hay không (chỉ là kiểm soát bên ngoài thôi, v́ nếu có ai để ư và cuỗm nó đi th́ cũng chỉ là v́ cái bên ngoài, bên trong thật ra có ǵ đáng giá với họ đâu?) và trở lại công việc của ḿnh: đợi chuyến xe lửa mà dù sao tôi vẫn tin là sẽ tới, sớm muộn ǵ cũng sẽ tới, hôm nay, hay ngày mai...

Tôi sẽ c̣n chờ đến bao lâu, tôi không biết. Buổi trưa nắng như thiêu đốt, mồ hôi tôi ra như tắm, áo quần dính chặt vào da (nh́n qua áo tôi thấy rơ cả cái sẹo bự màu nâu kéo dài từ giữa ngực xuống lưng chừng bụng, mấy sợi lông chằng chịt quanh đầu vú, và cái lỗ rốn đen thui to bằng năm xu cũ), tôi vẫn ngồi, đúng ra là nửa ngồi nửa nằm, trên chiếc ghế băng và làm công việc duy nhất quan trọng của ḿnh là chờ đợi. Bảo rằng nắng như thiêu đốt có lẽ cũng hơi cường điệu, tôi không phải là không biết thỉnh thoảng, năm th́ mười họa, có một cơn gió thoảng qua, gió nóng thôi, nhưng vẫn là gió, nếu nó không làm cho ta bớt thấy bức, cái bức của nó cũng thuộc loại bức khác, và ít ra trong đầu ta cũng c̣n giữ lại được một cái gió đầy quyến rũ, cái gió tâm lư, có thể nói vậy chứ, cái gió năm th́ mười họa dù sao cũng dư sức giúp tôi càng lúc càng dễ ngủ hơn, và trước khi lấy tay rứt ra khỏi da những chỗ áo quần mồ hôi dính nhờn nhợt, tôi c̣n kịp nghĩ thôi ta ngủ đây, ngủ một tí thôi, để lấy lại sức...

Có phải tôi đă nghe mấy tiếng chim hót, mấy tiếng c̣i của công an, hay những tiếng ǵ tương tự, những tiếng sáo, nói chung là những âm thanh mơ hồ kéo dài và dứt ngay ở chỗ bất ngờ nhất, với tôi không có ǵ quan trọng, không có ǵ đặc biệt, đến nỗi h́nh như tôi đă trở người một nửa ṿng, đă định ngủ thêm một tí nữa, để lấy lại sức? Tôi không nhớ. Bây giờ, có thể nói là tôi không muốn nhớ ǵ cả. Nhưng không muốn nhớ là một chuyện, nhớ lại là một chuyện khác: tôi vừa trở người một nửa ṿng, xoay qua hướng ít bị nắng chói hơn, định lần này sẽ cố ngủ một giấc dài ra tṛ để tối nay, vâng, rất có khả năng là tối nay, khi bước lên xe lửa, tôi có thể thấy thoải mái dễ chịu đi vào cuộc sống mới của ḿnh, cuộc sống mơ ước, th́ đột nhiên như có một cái ǵ thúc tôi đứng dậy, đứng dậy chứ không phải chỉ ngồi dậy đâu nhé, một cái ǵ bảo tôi khỏi phải nh́n qua nhà ga, rơ ràng có một cái ǵ cho tôi biết là đă qua rồi những lúc tôi phải giương hai con mắt ngái ngủ nh́n qua nhà ga chờ đợi, nhà ga bây giờ đă lùi về phía sau, đă thuộc về quá khứ, và tôi th́ chỉ trong vài cái chớp mắt đă bước qua một bước khác trong cuộc hành tŕnh kéo dài vô tận nhưng đến nay vẫn chưa bắt đầu...

... Khi tôi ngẩn ngơ nh́n theo cái chấm đen nhỏ xíu với một chút vệt xám tro nhạt rung rinh trong nắng, nhỏ dần và mất hẳn sau một khúc quanh, chỗ ló ra một rặng cây màu xanh, hay một màu tương tự, tất cả không lớn hơn một đầu ngón tay của tôi khi tôi x̣e nguyên bàn tay ra trước mặt, tôi hiểu là như thế tôi phải bắt đầu tất cả lại từ đầu, và ngay cái giây phút tuyệt vọng đó, ngay cái giây phút người ta có thể đập đầu vô đá đó, tôi nghe có ai nói với tôi, hoặc chính tôi nghĩ, hoặc chính tôi nói không chừng, một nội dung thật là vô nghĩa, vang lên như một lời hăm dọa diễu cợt: cũng tốt thôi!

Thành phố Hồ Chí Minh, 10.1987.