Csáth Géza và tác phẩm

 

Csáth Géza, một trong những nhà văn kỳ lạ, nổi tiếng nhất của Hungary, đồng thời là nhà phê b́nh âm nhạc xuất sắc, là thày thuốc chuyên về thần kinh và phân tâm học.

 

Csáth Géza, tên thật là Brenner József, sinh ngày 13 tháng hai năm 1887, trong một gia đ́nh khá giả, mẹ ông mất sớm, cha là luật sư. Quê hương ông Szabadka, nằm giữa trung tâm kinh tế và văn hóa phát triển nhất thời bấy giờ của vùng Délvidék- Hungary (vùng đất này nay thuộc Rumani).

 

Cha ông, một người sùng bái âm nhạc, muốn con trai ḿnh trở thành nghệ sỹ vĩ cầm. Bản thân Csáth Géza chơi vĩ cầm rất giỏi, nhưng ban đầu, chàng trai trẻ có rất nhiều năng khiếu nghệ thuật này muốn trở thành họa sĩ. V́ những khát vọng sáng tác, Csáth Géza không có đủ thời gian để trau dồi tay nghề, bởi vậy cuối cùng ông cũng chỉ trở thành một họa sỹ trung b́nh.

 

Ông bắt đầu sáng tác rất sớm. Năm mười bốn tuổi, ông đă viết phê b́nh âm nhạc cho tờ báo Tin tức Bácska. Năm 1904, người anh họ của ông, nhà văn Hungary nổi tiếng Kosztolányi Dezsơ, đă giới thiệu ông, như một họa sỹ riêng của tờ báo, với Batits Mihály, một trong những nhân vật hàng đầu của nền văn học Hungary. Những năm học cấp ba tại thành phố quê hương, ông được tiếp xúc với một môi trường tri thức đầy thuận lợi, từ môi trường này, sau này đă sản sinh ra rất nhiều các nhà văn Hungary nổi tiếng khác.

 

Với khát vọng sáng tác văn học mănh liệt, ông lên thủ đô Budapest. Truyện ngắn Cái ḷ sưởi, ông gửi cho nhà văn Brody Sándor, được đăng trên tờ Jövendơ, đă được Brody Sándor nồng nhiệt khen ngợi và cổ vũ. Từ đây ông bắt đầu chính thức sáng tác văn học.

 

Sau 1904, tốt nghiệp xong cấp ba, ông thi vào viện Hàn lâm âm nhạc, nhưng không đỗ. Ông thi vào và theo học tại trường đại học Y khoa Budapest.

 

Từ 1906 truyện ngắn của Csáth Géza lần lượt đăng trên tạp chí Nhật kư Budapest, và nhiều tờ báo khác. Bên cạnh đó Csáth Géza c̣n viết nhiều bài phê b́nh âm nhạc về Bartok Béla và Kodály Zoltán, hai nhạc sĩ bậc thày của âm nhạc Hungary. Sau này, ông viết vở nhạc kịch duy nhất của ḿnh : Janika (1911), và vở kịch Nhà Horváth (1912)

 

Năm 1908, tập truyện ngắn đầu tiên của ông, có nhan đề : Khu vườn của lăo phù thủy ra đời

 

Năm 1909, Csáth Géza tốt nghiệp trường đại học Y khoa Budapest, và làm việc trong khoa thần kinh học tại Klinika (Bệnh viện thực tập của trường đại học).

 

Dưới tác động của nghề nghiệp, một bác sĩ thần kinh, Csáth Géza đă viết một trong những tác phẩm  giá trị nhất của ông : Nhật kư của một người đàn bà mắc bệnh thần kinh (1913) dựa trên nhật kư của chính ḿnh.

 

Trong tác phẩm nổi tiếng này, Csáth Géza vẽ chân dung một con bệnh, mắc bệnh hoang tưởng đa nghi, văn phong của ông trong tác phẩm này ảnh hưởng trường phái miêu tả hiện thực tự nhiên chủ nghĩa, cộng với những phân tích phân tâm học sâu sắc.

 

Tác phẩm này cùng truyện ngắn nổi tiếng ”Thuốc phiện” đă được dựng thành phim, và đoạt bốn giải thưởng trong liên hoan phim Hungary lần thứ 38 năm 2007 tại Budapest.

 

Như nhà văn đă tiên đoán trước số phận của ḿnh, trong truyện ngắn nổi tiếng „Thuốc phiện” năm 1910, Csáth Géza lần đầu tiên đến với thuốc phiện, và cho đến tận lúc mất, ông không bao giờ thoát khỏi bàn tay của nàng tiên nâu.

 

Năm 1911, tập truyện ngắn ”Giấc mộng ban chiều” ra đời, trong đó, có những truyện ngắn, người ta cho rằng nhà văn đă viết dưới tác dụng của thuốc phiện.

 

Từ năm 1910 trở đi, Csáth Géza trở thành bác sĩ tại nhiều khu dưỡng bệnh. Trong những năm này các tác phẩm chính của ông lần lượt ra đời.

 

Năm 1913 ông lấy vợ, họ có một con gái.

 

Từ 1914-1917 Csáth Géza, phục vụ trong quân đội, nhưng v́ ông thường xuyên dùng thuốc phiện, không làm chủ được sự tỉnh táo của bản thân, nên 1917 ông giải ngũ.

 

V́ tác dụng của thuốc phiện, Csáth lần lượt rơi vào các cuộc khủng hoảng, cuối cùng ông rơi vào bệnh viện thần kinh. Từ đây, ông trốn về nhà, bắn chết vợ, thử tự tử nhưng không chết. Tháng 11 năm 1919, ông bị bắt, nhưng sau đó đă chết v́ dùng thuốc phiện quá liều lượng.

 

Tuyển tập truyện ngắn của Csáth Géza lần đầu tiên được xuất bản tại Việt nam, gồm 20 truyện ngắn, chọn lọc trong các tập truyện ngắn, trong các thời kỳ sáng tác khác nhau của Csáth Géza

 

Trong những truyện ngắn chọn lọc này, chất thiên tài sáng tác của Csáth Geza thể hiện rất rơ : cùng lúc ông vừa chịu ảnh hưởng của âm nhạc, thứ nghệ thuật siêu đẳng mà ông am hiểu, vừa ảnh hưởng chất lăng mạn của chủ nghĩa tượng trưng trong văn học mà ông yêu thích, vừa chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa Đác uyn, như một thầy thuốc.

 

Văn phong của Csáth luôn luôn bí ẩn, giàu t́nh cảm và sâu sắc, những câu văn đầy chất nhạc và h́nh ảnh tượng trưng, phong phú như cuộc sống. Trong những truyện về quan hệ con người, ông phân tích lư giải tâm lư rất tài t́nh.

 

Người dịch mong mỏi, theo thời gian, những tác phẩm đặc sắc khác của Csáth Géza, một trong những nhà văn nổi tiếng nhất của Hungary, sẽ lần lượt ra mắt bạn đọc Việt nam.

 

Budapest 2008-10-09

Người dịch : Nguyễn Hồng Nhung