Người giúp việc có trái tim đá

 

 

Ngày xửa ngày xưa, ở một nơi trên thế giới, ở thành phố Budapest, quận chín, đường Ferenc, số nhà bốn sáu, tầng trệt, số tám, có một căn pḥng được thuê mới có một tháng. Một thời gian dài Vörös đă từng ở đấy, chàng sinh viên trường thuốc đă sáu – bảy –tám năm, nhưng măi vẫn chưa thành bác sĩ; tất nhiên không thể chỉ kết tội ḿnh cậu.

 

Năm thứ nhất, cậu sống trong khu phố Jozsef, tại phố Sándor, trong một pḥng tầng ba rẻ tiền, nhưng sáng sủa. Bạn cùng pḥng với cậu, con trai người hàng xóm, cả hai cùng lên thành phố và cùng đi t́m nhà trọ. Cả hai học nhiều, lạnh cóng, ít khi ăn sáng, và bữa tối chỉ ăn đồ nguội – ví dụ như ăn mỡ muối, xúc xích. Nhưng cả hai luôn luôn vui vẻ. Bạn cùng pḥng thời đó của  Vörös là một chàng trai tràn trề năng lượng, khỏe mạnh, học khoa chế tạo máy, cậu học dễ dàng và học rất nhiều.

 

C̣n Vörös ra sức đuổi kịp bạn. Cậu xin thẻ  vào đọc tại thư viện Bảo tàng và thư viện trường đại học, cậu dậy sớm, để khỏi nhỡ những giờ học đầu tiên, thậm chí, có lần, cậu là người nhảy ra khỏi giường đầu tiên. Đối với cả hai, ba mươi forint – mà tháng nào, chính xác vào ngày mùng một,  cha của họ cũng gửi theo đường bưu điện -  là đủ, để rồi dịp nghỉ Noel và nghỉ lễ Phục sinh, họ trở về nhà với cuốn học bạ toàn điểm tốt.

 

Sang năm thứ hai, con đường của họ chia đôi.

 

 Vörös chán ngấy nhịp điệu sống như công nhân của bạn, cậu mệt mỏi trong cuộc chạy đua, và muốn sống một ḿnh. Sau khi suy nghĩ chán chê, cậu đi tới kết luận, cô đơn là thứ phù hợp nhất với một cá nhân, một mặt cô đơn có tác dụng làm dịu hệ thần kinh vốn nhậy cảm của cậu,  mặt khác cô đơn sẽ làm cậu độc lập hơn. Thế là năm thứ hai, cậu chuyển tới số nhà bốn sáu đường Ferenc.

 

 Cho dù cần phải biết, sống một ḿnh tốn kém hơn sống nhiều ḿnh. V́ tiền điện, tiền sưởi không thể chia phần. Với cha cậu, một viên chức sở nhà đất mẫu mực – các khoản chi tiêu đắt đỏ ngày càng tăng lên – ông không thể cho con trai nhiều hơn,  khoản tiền năm mươi korona.

 Vörös đành thuê căn pḥng chật hẹp, tối , nhưng có tám forint, ở tầng đất, và đặt kế hoạch, sẽ đi làm gia sư, dù được trả bằng bữa trưa hay bằng lương tháng. Nhưng mọi cố gắng của cậu đều vô ích. Cậu ăn trong một quán ăn sơ sài, bữa trưa khoảng hai bảy – hai tám krajcár, tiếp tục bữa tối với thức ăn lạnh ở nhà, khiến dạ dày cậu chán ghét. Bởi v́, như người ta thường nói, ăn đông người tăng sự ngon miệng, cho dù thức ăn không lấy ǵ làm cao sang đi chăng nữa.

 

Tất cả những nhân tố này, được phát triển trong đầu Vörös như những vấn đề vụn vặt và vô nghĩa, khi cậu chú ư tới một hứng thú không cần nguyên nhân: cậu thích triết lư, điều này có vẻ là khả năng tiềm tàng của cậu. Với một sinh viên trường thuốc, chưa cần học đến môn giải phẫu học, sinh vật học, hóa học, quả thật thời gian rảnh mời chào biết bao thú vui thông thái khác nhau. Điều này Vörös chưa biết;

 

Cậu bắt đầu miệt mài đi nghe các buổi giảng triết học ở khoa nhân văn, đồng thời bỏ bễ các môn chuyên khoa của ḿnh. Cậu làm quen với đủ loại người, một công việc cũng có hại nốt, bởi v́ – như nhiều nhà văn đă ghi nhận – chỉ làm rối loạn sự phát triển cá nhân. Những ông thày tương lai cổ áo nhàu nát, tay áo thiếu măng set, những kẻ từ lâu không thèm đi thi, những nhà thần học, và đủ bọn người xa lạ  gặp trong thư viện, đấy là đám bạn bè của cậu.

 

Vörös trải qua những thay đổi đặc thù. Cậu đọc những cuốn sách tiếng Đức dày cộm, tuyệt đối không hiểu ǵ cả, cậu hào hứng với những vấn đề  nhập môn logic học, thậm chí hỳ hục nghiên cứu cả một”hệ thống”. Cậu ngủ dậy muộn, v́ cho rằng, những nhu cầu của cơ thể cũng là nhu cầu của tinh thần, cậu ngủ ngon và thích ngủ.

 

Nếu bà giúp việc, vào lúc sáu giờ, sáu rưỡi sáng tinh mơ, đến lấy giầy và quần áo bẩn, mang nước mới – đôi khi cậu tỉnh dậy, nhưng sau đó, lại tiếp tục ngủ thiếp đi. Thật đặc biệt,  phần lớn  những bà giúp việc lạnh lùng, xanh xao, ốm yếu hay dọn dẹp căn pḥng của cậu, những người rất sẵn ḷng tha thứ cho sự lười biếng của chàng trai, v́ như vậy họ không cần dọn hết cả pḥng. Cậu không quan tâm đến những chuyện này. nếu tỉnh dậy hồi lâu, không ngủ lại được, đôi khi khiến cậu rất bực bội.

 

Những ḍng chữ đă đọc, những kỷ niệm thời thơ bé, những kế hoạch ấp ủ, các hệ thống lư thuyết cứ lộn tùng phèo trong óc cậu, những lúc đó cậu mở mắt nh́n trừng trừng lên tấm rèm phủ kín cửa sổ căn pḥng tối, nơi phần trên cùng rèm, lấp ló chút ánh sáng xám mỏng manh, yếu ớt.  Cần phải dọn đến một căn pḥng sáng sủa hơn, cần phải giải đáp những câu hỏi lớn, đi vào từng chi tiết của nó, cần phải đi t́m người bạn cũ từng ở trọ cùng cậu.  Cậu ghi nhớ vào đầu các kế hoạch, để rồi vào hồi mười một giờ sáng, ra khỏi nhà, cậu quên hết thảy.

 

Chẳng bao lâu cậu bị ốm; cậu bị cảm gió. Người ta chở cậu đến bệnh viện của trường đại học, nơi cậu nằm luôn ba tuần liền. Trong lúc đợi hồi phục sức khỏe, cậu đọc sách, một bác sĩ cho cậu mượn, vừa đọc cậu vừa phát hiện ra những tiềm năng ấp ủ của ḿnh.

 

Nghệ thuật, cách nh́n  hồn nhiên sự vật, cho phép ta đi vào cuộc sống sâu sắc và đúng đắn hơn hẳn triết học! – với khám phá này Vörös trở về nhà trọ, từ bỏ ư định chuyển nhà; cuộc sống, nh́n từ mọi góc độ  đẹp đẽ xiết bao! Những mảng màu xanh biếc hoàng hôn, những bóng người nâu vội vă, những cửa sổ phủ rèm xanh non của bệnh viện, những nụ hôn cười cợt của nắng, khiến cậu đă bao lần muốn cười phá lên khi nằm dưỡng bệnh, tất cả đều chỉ ra bản chất tuyệt diệu của cuộc sống, cho dù tất cả đều chỉ là những hiện tượng bên ngoài.

 

Những sự vật không thể chỉ dừng lại trong suy luận, mà hiểu được – Đấy là nhiệm vụ của cảm xúc, của nghệ thuật! Giờ đây Vörös chuẩn bị trở thành nhà văn hoặc thành họa sĩ, bởi v́ nghiă vụ đầu tiên – cậu nói – là làm sáng tỏ mối quan hệ „con người” với thế giới.

 

Trên trường đại học, ở bệnh viện thực hành, trong pḥng thí nghiệm, mỗi tuần, khi đến đó, cậu đều đọc sách, quan sát mọi người, vẽ và viết. – Ta đang sống những năm đẹp đẽ, cái tôi của ta đang phát triển, và trưởng thành! – cậu tự cổ vũ ḿnh một cách đầy dũng khí.

Nhưng nghị lực thiếu hụt trong nhận thức và cố gắng, cậu dễ dàng để sự việc trôi đi theo con đường tự nhiên của nó, cậu chỉ thấy cần đi kiếm tiền, khi ví bắt đầu rỗng.

 

 Về tổng thể, những năm tháng này với cậu hơi chán chường, những cơn thất vọng, mệt mỏi h́nh thành một cách cơ bản, cùng với lối sống tùy tiện, với tác dụng của căn pḥng tối và chật chội, những lo lắng về tiền bạc, tất cả đến cùng lúc.

 

Thế là xảy ra chuyện, trước tiên tại trường đại học, nhiều thày cô không buồn ngó đến cuốn học bạ của cậu, v́ cậu vắng mặt trong các giờ thực hành quá nhiều. Cậu vô ích chạy khắp nơi, từ pḥng giáo viên, đến trưởng khoa, đến giám hiệu, cậu bị đúp lại nửa năm.

 

Một ư nghĩ đến với cậu, chắc cậu gặp vấn đề với mọi người, v́ cậu không biết cách đối xử.

- Cần phải học điều này; cần phải nói chuyện với từng người theo ngôn ngữ của họ, lúc đó, tác động đến ư muốn, t́nh cảm của họ không khó. Đây là bí mật duy nhất của cuộc sống và ḷng thỏa măn!

 

Cậu bắt đầu tiếp xúc với nhiều người, với ai cậu cũng chuyện tṛ thân ái, nghiên cứu riêng phong cách của từng người, làm các thí nghiệm đặc thù. Ví dụ với những người hầu bàn, cậu cùng uống thân mật với họ, đặt những câu hỏi đặc biệt, để với thí nghiệm này, cậu muốn biết họ nghĩ ǵ về cậu. Cậu nói chuyện hàng tiếng đồng hồ với người cho thuê nhà, một viên quản trị ngân hàng đă về hưu, một người ốm yếu, và cậu cực kỳ vui sướng, v́ ḿnh, như một kẻ có chuyên môn, một bác sĩ thần kinh tương lai  gợi  chuyện được với một ông già, một người, đến cả những kỷ niệm thời thơ ấu cũng kể cho cậu nghe.

 

- Thấy chưa – Vörös tự bảo ḿnh – con người ai cũng hay ho, tâm hồn con người thực ra không phức tạp, và rắc rối, đấy chỉ là vẻ bên ngoài – cần phải t́m ch́a khóa cho mọi lời giải, đấy là tất cả! – lúc này cậu đang nghĩ nát óc bởi một câu hỏi, con người có được tự do hay không – để đạt dễ  hơn mục đích của ḿnh – xuất hiện trong những h́nh thức thay đổi khác nhau. Ví dụ thay đổi tính chất tự nhiên của ḿnh, để tiếp nhận một phương pháp tư duy khác.

 

 Những thí nghiệm choáng hết nhiều thời gian của cậu.  Ngày trôi đi bằng những suy nghĩ làm thế nào để kiếm tiền, nhưng buổi tối, khi những ngọn đèn  thắp sáng, Vörös ngồi trong tiệm cafe, ăn bữa tối đơn giản, và bắt đầu nghiền ngẫm đọc các cuốn sách nghệ thuật, văn học.

 

 Cậu vẫn giữ nguyên quan điểm, trong cách đối xử với con người, cần mang theo nghệ thuật, bởi v́ như vậy,  sẽ đặt nền móng cho sự phát triển của nghệ thuật.  Nhưng Vörös v́ quá say mê nghiên cứu, như mọi sự quá đà khác – cậu phạm sai lầm. Cậu trở thành con người của màn đêm, tham dự  những buổi hội họp thâu đêm suốt sáng, trong quán cafe cậu thức luôn đến b́nh minh  để tṛ chuyện với những nhân vật có cái đầu rắc rối, nghe họ giăi bày gan ruột, và kể cho họ nghe những  vật lộn của ḿnh. Sau những đêm tâm hồn rỏ máu như thế, cậu trở về nhà với cái đầu ngật ngưỡng, với linh hồn trống rỗng, ngủ vật vờ, vạ vật đến tận trưa  hôm sau.

 

Một người giúp việc đến dọn dẹp căn pḥng của cậu, như thể một cái bóng mơ hồ sột soạt, đi lại lộp cộp trong pḥng. Nếu có hứng, cậu bảo người đàn bà ấy như sau:

- Chị giận tôi, v́ tôi ngủ nhiều quá?

- Tại sao tôi phải giận cậu?

- Chị có thể giận ai đấy được chăng?

- Tại sao lại không, giận người nào bừa băi!

- Thế tôi không bừa băi hay sao?

- Không!

- Chị có anh nhà chứ?

- Có!

- Tôi không nh́n rơ mặt chị, v́ tôi toàn gặp chị lúc trời c̣n tối, nhưng tôi nghĩ chắc là chị xinh. Chắc gia đ́nh chị sống hạnh phúc.

 

Người đàn bà không trả lời, lẳng lặng làm việc. Vörös ṿ đầu bứt tóc bực bội v́ không làm cho chị ta trả lời.

- Con người  sinh ra, cần phải biết chuyện tṛ với người khác, nếu không chỉ là một sự cố gắng mờ nhạt và khổ sở. Ví dụ ḿnh sinh ra không có năng khiếu để trở thành bác sĩ thực thụ, v́ nếu không tự ḿnh đă muốn lao vào học rồi! – Cứ như thế cậu Vörös ngu ngốc lầu bầu, mà không biết rằng chín trên mười giáo viên dạy đại học không phải sinh ra là bác sĩ, càng không phải sinh ra là nhà bác học, chỉ là những tài năng bậc trung b́nh, nhưng phần lớn là những người có ư chí.

 

Từ đây có thể thấy, Vörös có thể trở thành một người có tâm hồn tinh tế, và hiểu biết, nhưng đi không đúng đường, v́ cậu đă đánh mất cuộc sống thực ngay trước mắt ḿnh, nghĩa là cậu cho rằng – một cách sai lầm – mọi việc đă được sắp xếp theo những quy luật kỳ lạ và hoang tưởng, như cậu nhận ra.

 

- Thật đáng tiếc, một con người tốt đẹp như Vörös, ép ḿnh vào một cuộc sống cứng nhắc, thực ra có vẻ đầy hiểu biết, nhưng nói chung ngu ngốc và không thể hiểu được.

Cô giúp việc mới nhất mà chủ nhà thuê, một người đàn bà  trẻ vui vẻ, tươi tỉnh, thông minh, đầy sức sống, chắc hẳn đă nghĩ như thế. Công việc chưa biến cô thành một người trầm lặng, vô hồn, các con của cô vẫn c̣n nhỏ, chồng cô c̣n trẻ.

 

Khi lần đầu tiên, chải áo khoác cho Vörös, cô đă nhận xét, đây là một cậu sinh viên nghèo. Cô khâu lại hai cái khuy, tẩy vết bẩn từ khủy tay áo, rồi kéo rèm sang một bên

- Cậu Vörös dậy đi! – cô nói véo von – sáng rồi.

 

Vörös chưa quen với việc, những người giúp việc quan tâm đến ḿnh như với một kẻ có tên gọi và có cá tính riêng. Cậu vô cùng buồn ngủ, nên không thể vui mừng v́ sự mới mẻ này

- Chị là người giúp việc mới?

- Đúng thế, tôi mang nước vừa lấy, và giầy đă chải sạch đến cho cậu, dậy thôi, để tôi sắp xếp lại chăn đệm.

- Không cần dọn giường cho tôi đâu – Vörös nói – tôi chỉ dậy khi nào chị đi

- Không được, căn pḥng này đầy rác rưởi, chẳng ai lau chùi bao giờ, tôi muốn dọn dẹp lại toàn bộ.

- Chị bỏ ư định ấy đi, bà chị thân mến ơi – Vörös lầu bầu, như thể bị kéo xuống bằng những quả tạ ch́ nặng ch́nh chịch, cậu ch́m dần vào giấc ngủ.

- Không thể được. Cậu đi ngủ khi nào, cậu Vörös?

- Lúc hai giờ.

- Bây giờ tám giờ rồi. Sáu tiếng ngủ là đủ cho một chàng trai. Cậu dậy đi. Tôi cũng chả ngủ nhiều hơn.

 

  Nói rồi người đàn bà trẻ lay cậu dậy, rút gối ra khỏi đầu cậu.

- Một người giúp việc có trái tim đá như thế này, tôi chưa bao giờ thấy – Vörös vừa nói vừa cười, nhưng vẫn nằm.

- Cậu không xấu hổ à? – giọng lanh lảnh như chuông, nhưng nghiêm khắc của người đàn bà trẻ vang lên.

- Có chứ - Vörös trả lời bằng một thứ chủ nghĩa trâng tráo, mà có lẽ cậu học được điều cơ bản nhất của nó.

Nhưng cậu không tiếp tục được nữa. Người giúp việc có trái tim đá, dựng cậu ra khỏi giường, cậu đờ đẫn định ôm choàng lấy cô, cô bèn chui ra khỏi cánh tay cậu, và rẩy nước vào mặt cậu.

 

V́ người giúp việc có trái tim đá, cả ngày hôm ấy Vörös buồn ngủ rũ, mười giờ tối, cậu lên giường. Ngày hôm sau, cậu lại buộc phải dậy từ sáu rưỡi. Việc tắm rửa từ sáng sớm, quan điểm của cô giúp việc có trái tim đá, đă giúp Vörös trải qua một thời kỳ biến đổi tinh thần. Cậu đến trường đại học, chăm chỉ ghi chép.

 

 Cậu hoàn thành tất cả các kỳ thi, rồi cho dù trong ngành học chuyên môn, cậu không phải một tài năng xuất chúng, nhưng cậu trở thành  giáo viên dạy đại học

Với  khẩu hiệu cần phải muốn .

 

Cậu c̣n sống đến tận bây giờ, nếu vẫn chưa chết.