GHI CHÉP MÁJUS - 2014

Những khuynh hướng triết học thần học châu Á chỉ ra sự sống là ǵ đời sống là ǵ, nhưng những khuynh hướng triết học, thần học châu Âu chỉ ra mức độ cao hơn và cụ thể hơn của đời sống tinh thần dành cho con người: chuẩn mực đạo đức để sống, thông qua một mẫu mực đă chuẩn hóa của thời hiện đại: Jezus - đức tin Thiên chúa giáo.

Bởi vậy tôn giáo ở châu Á như một lối sống, và tôn giáo châu Âu như một lối tư duy. Những tư tưởng thần học trong đời sống người chỉ ra ư nghĩa tinh thần vô h́nh bên trong của các h́nh ảnh vũ trụ mà chỉ thông qua các phân tích tương đồng mới hiểu nổi.

Càng ngày càng thấy HIỆN THỰC HÀNG NGÀY của thời đại này đúng như bác Hamvas Béla đă viết trong Câu chuyện vô h́nh: tất cả đều lộn ngược. Ngày hôm nay muốn hiểu đúng tất cả, hăy lộn ngược sự vật lại.

…..

Khi viết xong về Hiện Sinh Giả ḿnh đă vô cùng nhẹ nhơm, v́ đă nh́n ra bản chất của hiện tượng này. „Giáo Chủ” hiểu và chia xẻ, một người hiểu đúng như ḿnh muốn nói, rằng, điều mày nói có thật và đúng.

Lúc này hiểu tại sao có lúc GC bảo” Kể cả khi NHN không tự tin vào chính bản thân ḿnh, vẫn thế”- Tại sao người ta lại không tự tin vào chính bản thân ḿnh? đâu phải v́ sự nhún nhường, sự khiêm tốn, nỗi lo lắng hoang mang (một chút) có trong nó, mà v́ sau một sự thật bị phát hiện, thường nó không nhận được sự đồng t́nh.

Tại sao không nhận được sự đồng t́nh từ người khác? V́ con người rất SỢ bị bóc trần. Đúng thế! con người thường”Ngại” sự thật – theo kiểu tốt nhất nên tránh xa và đi ṿng- bởi lửa rất nóng, chỉ táp thôi đủ cháy xém luôn, ít nhất là vài sợi tóc!

Nhưng đó lại chính là một dấu hiệu của sự thật: được thừa nhận một cách vô h́nh, một cách lặng lẽ, một cách tự thân, từ bên trong mỗi một con người. Bởi trong con người có lương tâm, cán cân công lư, ông thày tỉnh táo nghiêm khắc luôn nh́n xem con người đang làm những ǵ. Và con người sợ nhất là lương tâm!

 Bởi vậy có thể hiểu được nghịch lư của đời sống, của t́nh yêu, của cái Đẹp, cái Bi: hai mặt của đời sống hiện hữu: cái chết và sự có. Cùng lúc phải chấp nhận cả hai nên (tốt nhất) con người im lặng. Đây là bản chất của tĩnh lặng khi thiền, khi yêu, khi…sống. Trạng thái ngày sống cụ thể của mày phụ thuộc vào việc mày nh́n sự vật ở khía cạnh nào: đẹp, bi, hùng, hay…rỗng, khi đó mày sẽ biết MỨC ĐỘ đă đạt tới của mày. Tuyệt lắm! R-Ỗ-N-G là đúng nhất. (2014. április 27.)

…..

Vậy mà con người vẫn cứ gục ngă. Bởi t́nh yêu, bởi xúc cảm, bởi sự nhậy cảm. Khi vẫn yêu (dù ảo tưởng, dù vớ vẩn dù…chẳng để làm ǵ), con người luôn luôn gục, bởi một cái ǵ vẫn ngầm trong đó kêu lên: Szeretlek. I love you! Je t'aime! Là cả đôi bên bờ biển mênh mang, chao ơi, mệt nhoài. Vô h́nh. Đấy mới là hiện thực. (2014.04.29)

….

Hôm qua dịch Scientia sacra có mấy điều khiến ḿnh suy nghĩ măi chưa xong: Mối quan hệ giữa Thượng đế và Jezus: như con người với Thượng Đế, con người biết đến Thượng Đế riêng, như một cái ǵ „không tồn tại” nhưng đồng thời biết đến Thượng Đế ngay trong bản thân nó. Điều Hamvas viết, bao giờ cũng rất giản dị, bởi nó là sự thật, nếu mi chưa hiểu hết, bởi trực giác tâm linh của mi chưa soi rọi hết, nhưng ngẫm nghĩ đi, có một phút tất cả sẽ lóe sáng. Đấy là sự sống: vĩnh cửu vô tận, nhưng đồng thời một lần và duy nhất.

Từ nhận thức về con người chẳng có diễn biến ǵ tiếp theo, nhưng từ nhận thức về Thượng đế tất cả sẽ tiếp theo diễn biến. (Scientia sacra III).

Tuyệt! Có lẽ sự trống rỗng mơ hồ lúc nào cũng ẩn nấp trong con người chính là sự thiếu hụt nhận thức này, nên con người mất phương hướng, không t́m thấy trung tâm của ḿnh, cứ quay như chong chóng để t́m cách”lấp đầy” sự trống rỗng này. Và cuối cùng, lấp bằng cái Tôi chủ quan hẹp ḥi và hoàn toàn bị dẫn dắt sai đường ( 2014. május 6.)

……

Chiều nay hiểu ra một điều quan trọng, suy nghĩ măi và cuối cùng khẳng định, mày hăy nhớ lấy nhé, hỡi Nhung: cái tôi riêng của từng con người”đây, tôi đây” chính là sự đồng nhất thượng đế. Nghĩa là, thượng đế chính là cái riêng của từng người: quá tŕnh đời sống của nó, và cùng lúc  là cái chung của tất cả mọi người: cái Chết.

Thế mới tuyệt chứ! con người chỉ cần ghi nhớ điều duy nhất: sự đồng hóa duy nhất của nó với thượng đế. Và không là ǵ khác, ngoài là sự sống và cái chết của chính nó, đấy là Thượng đế, là vũ trụ, là con người. Nên nó chỉ có một lần duy nhất v́ thế, và tự do, v́ chả ai giống nó.

 Vậy th́ mặc xác tự do của thằng khác, Ta không cần”chănh chọe” với mày làm ǵ cho mất thời gian của ta. Hahahahaha….

Và bác Hamvas nói điều này tuyệt nữa: sự đồng nhất chỉ có khi con người trong sạch,  thẳng và mở. C̣n tất cả mọi đức tính khác kể cả t́nh yêu thương cũng không cần „xía vô”, không được phép quấy rầy sự đồng nhất này.

Đây chính là ch́a khóa để mở các mối quan hệ người với nhau đây: tự do bằng nhau, ai cũng là Thượng đế (riêng) của chính ḿnh, vậy cần (chung) như thế nào với nhau cho (đỡ bực ḿnh) với nhau đây? đây mới đúng là câu hỏi cần phải nghĩ thật kỹ.

 Nhưng hiểu ra sự đồng nhất này, không cần quỵ lụy thằng khác (thượng đế riêng) khác làm ǵ, v́….không cần thiết. Duy nhất chỉ có một sự đồng nhất thôi mà: mày và thượng đế. Nhớ nhé. Không được để thằng khác quấy rầy sự đồng nhất duy nhất của mày với thượng đế. Hết. (2014. 05.06)

…..

Dịch tiếp Scientia sacra, ngạc nhiên sao những ḍng chữ có thể thuần túy tinh thần đến thế, không liên quan ǵ đến bất kỳ góc cạnh nào của cái đời sống đang xảy ra bên cạnh mày?

 Thảo nào đôi khi mày không tập trung tư tưởng để dịch được.

 V́ một ngày của mày xuất phát từ một nhu cầu hàng ngày cụ thể, con người cụ thể, việc làm cụ thể ( làm cái này cái kia, đứng lên ngồi xuống, đi, quay về, đi...…)

 Thảo nào mày không ḥa liền một mạch với tư tưởng của trang sách.

Làm thế nào để ḥa vào bây giờ? Có lẽ kẻ theo đạo phải đọc kinh v́ thế? để dẫn dắt tập trung tư tưởng. Thảo nào! ( 2014.05.08)

……

Sửa lại „Câu chuyện vô h́nh và Đảo” để tái bản. Đây là cuốn tiểu luận đầu tiên và duy nhất được xuất bản khi Hamvas Béla c̣n sống. Bởi v́ sau đó ông chỉ viết”cho cái ngăn kéo”, những kẻ ghen tức nhân danh thể chế đă”bịt miệng –trói tay” ông lại, mà không hiểu bản chất của vấn đề: đằng sau mọi hiện hữu là một vô h́nh bất tử.

Đọc lại thấy một câu tuyệt vời:  Những ǵ được ghi trên những trang giấy  chỉ là kỷ niệm của con người, biệt lập với vinh quang.

Thượng đế không cần đến chữ-hahahaha…(con người, sinh linh duy nhất biết đọc và viết cứ tưởng bở! hahahaha…)

Hamvas Béla luôn luôn quay lại điểm xuất phát: con người là bản sao của linh hồn Thượng đế, bản chất con người là tinh thần siêu việt, biết vượt qua giới hạn vật chất của đời sống quy định chính nó. Chỉ xuất phát như vậy mới phân tích và hiểu được đời sống người ở mọi góc độ, nhất là phân tích được sự thoái hóa, hư hoại của đời sống người hiện đại.

Đọc những phân tích của Hamvas Béla về sự khác biệt giữa ngày Lễ và ngày Thường, giữa đời sống tinh thần và đời sống vật chất, sẽ hiểu bác muốn gửi thông điệp ǵ: HĂY TỈNH TÁO. Bởi thế gian chỉ có các mức độ. Tính táo mới hiểu được Yêu Cầu vô h́nh của chúng.

Thực ra về Mức Độ ai cũng quá biết. Thậm chí họ t́m kiếm. Một cách tội nghiệp. Họ quy định, một người nên có bao nhiêu đất, bao nhiêu tiền. Giới hạn của cải vật chất nhỡn tiền được đẩy đến mức độ cao nhất. Bằng mọi sự khéo léo, mọi giá, một cách không mệt mỏi, như thế cán cân nằm ở của cải vật chất. Thực chất sự vật nhiều hơn thế. Ai có thể kiểm tra nổi kẻ nào dấu cái ǵ trong bản thân nó cái không phải của nó? Đây là vấn đề trách nhiệm của con người. Giới hạn là: cái được phép đến chừng ấy. Quá hơn ngần ấy, cấm. Sự tỉnh táo thánh thần xác định rơ mức độ vi phạm, chẳng ai không phải trả giá cho sự vi phạm này.

Khi Hamvas Béla nói đến việc CẤM bạo lực, trong mọi h́nh thức và khả năng, ông viết mới tuyệt làm sao:

Bạo lực luôn luôn tiêu cực. Nhưng mang ư thức và từng nấc bước ra khỏi bạo lực đến lúc xảy ra hậu quả cuối cùng nhân tố tích cực sẽ xuất hiện. Khi nhân tố tiêu cực hấp hối, tự nó sẽ bắt đầu tách ra khỏi nó và sản xuất ra nhân tố đối kháng. Sự đối kháng này liên tục lớn lên. Và khi cái tiêu cực đạt đến điểm đỉnh, trong một nháy mắt nó biến đổi và chuyển ngược trở lại. Cái tích cực nổ ra từ đó. Đây là đặc tính Phoennix của sự sống. Bạo lực cần phải bị tiêu diệt. Lửa đốt nó cháy hết. Nhưng nó sẽ sống dậy từ tro tàn.Giờ đây không phải THỰC THỂ ĐẦU TIÊN nữa, không phải sai lầm và thứ bị cấm. Mà là CÁI CUỐI CÙNG. Từ tro tàn của bạo lực thứ phục sinh: sự hiến dâng.

SỰ HIẾN DÂNG- H̀NH ẢNH JEZUS- con đường cuối cùng để con người tự chịu trách nhiệm về mọi điều ḿnh đă gây ra và tự giải thoát ḿnh!

Sự hiến dâng không muốn nâng con người lên khỏi sự đau khổ của đời sống mà thay thế và bước vào sự sống cao hơn đời sống người. Bởi vậy nó tích cực. Mục đích của nó không phải niềm hạnh phúc, mà là thứ cao hơn đời sống người. Khi bạo lực đ̣i hỏi hạnh phúc từ cái giá của sự giải phóng đau khổ, th́ sự hiến dâng tạo dựng cộng đồng bằng một sự sống từ lúc đó trở đi hết đau khổ.  Sự hiến dâng tạo ra con đường tự do dẫn đến sự sống, thứ không là  hạnh phúc, niềm vui, tri thức mà là thứ ngay trong bản thân nó chứa đựng hạnh phúc và niềm vui.

Sướng rơn v́ bác Hamvas nói đúng quá: phúc lạc cũng thuộc về sự hỗn loạn của thời đại hư hoại này, và phúc lạc chỉ là điều ngược lại của sự sống hư hỏng. Không cần xây dựng phúc lạc mà cần tống cổ sự sống hư hỏng đi. Đúng quá đi mất. Dân ta chỉ thích đi”làm việc thiện” – một nhân danh để trốn tránh hiện thực- khi đầy rẫy cái cần phải thanh toán tận gốc rễ th́ không làm (2014.05.19)

……..

Đột nhiên, đèn bỗng phụt tắt, pḥng tối om, và từ máy chiếu phim, từ ánh sáng chói ḷa chiếu lên màn ảnh NÓ- DỊCH GIẢ nh́n thấy từng ngày sống đă trải, qua từng câu chữ đă dịch. Không phải cuốn phim về quá tŕnh làm việc (điều ấy chả có ǵ đáng nói) mà về trạng thái của nó trong cái môi trường lúc ấy.

Nó nh́n thấy nỗi xúc động, sự khổ sở cùng nỗi hân hoan không chia xẻ khi làm việc một ḿnh. Lúc đó chỉ tinh thần nó đang sống như nó h́nh dung, c̣n thể xác nó đau khổ v́ chịu đựng mọi đau buồn của số phận. Nhưng càng đau khổ bên ngoài, sức chịu đựng bên trong của nó càng mănh liệt, như một thách thức vô h́nh cưỡng lại thứ tê liệt nào đó cũng vô h́nh nốt đang muốn giành giật nó. Nó vùi đầu vào cuốn sách…

Nó”uốn nắn” câu chữ theo ư nó, thỏa thuận ngầm cùng tác giả, mối quan hệ vô h́nh – thực ra nó đang đi lần theo một sợi chỉ tinh thần nào đó của Thượng đế th́ đúng hơn, nối tác giả và dịch giả lại với nhau, để sau khi cuốn sách đă dịch xong và in ra, người đọc bắt gặp sợi chỉ tinh thần này dù đă chia nhánh, đă kéo dài hơn, bất tận…

Kỷ niệm „dịch thuật” ùa về, chính xác hơn: xem lại bộ phim về LÚC ẤY ḿnh sống ra sao. Từ kư ức này có thể viết lại thành một cuốn sách riêng, ly kỳ chả kém ǵ cuốn dịch giả đă dịch.

Chẳng hạn: khi dịch đến tiểu luận Bản giao hưởng số 7 của Bethoven, lúc ấy Nó đang ở Hà nội, chưa được nửa năm sau cái tang chồng. Giữa một nơi mấy chục năm mới quay lại sống đời sống hàng ngày, với các mối quan hệ gia đ́nh nội ngoại, họ hàng, bạn bè, trong một t́nh huống đứt đoạn, mơ hàn gắn, t́m cội nguồn, cố làm quen với nỗi kinh hoàng của kẻ sống đột ngột  giáp mặt trực tiếp Thần Chết, cố quên đi …

Ôi những ngày sống khủng khiếp buồn, đau, rối loạn, tức ngực, buốt tim, vỡ óc, mọi thứ đều vô hướng, mờ sương. Duy nhất có một động tác nhất định không bỏ: tranh thủ bất cứ lúc nào, ngồi vào bàn và dịch, đọc, dịch, hóa thân vào tinh thần của Hamvas, lúc đó chắc bác Hamvas ngồi vào bàn th́ đúng hơn đấy là một  NHN. V́ lúc đó, ngự trị trong đầu nó chỉ là tiếng Hung và tư tưởng của Hamvas!

Không c̣n con đường nào khác để đi ra khỏi cơn khủng hoảng: phải HÓA THÂN.

Hôm nay đọc lại cuốn sách đă dịch trong những ngày khủng hoảng đó chợt nh́n thấy Nó, trong suốt, chỉ một tinh thần tập trung cao độ để quên đi tất cả, v́ nó đâu thiết tha ǵ đời sống lúc ấy. Nó đă đạt được điều ǵ đó cao hơn chính nó…

Lạ kỳ, giờ đây đọc lại bỗng hiểu tại sao âm nhạc của Bethoven, Hamvas gọi là thứ âm nhạc titan, siêu nhân (übermusik): Đấy là một dimenzió cao hơn, là một thế gian không chỉ 3 chiều kích nữa, mà có rất nhiều chiều kích, chỉ có thể hiểu được thế gian ấy, nếu mi hiểu về tâm linh cổ của nhân loại.

Ngôn ngữ người bất lực trong chiều kích thứ tư, thứ năm, thứ sáu…vvv … này nếu nó không quay về với giá trị tương đồng của thế giới tinh thần Con Người Thượng Đế. Một thứ Người tồn tại trong tất cả các dimenzió của thế gian, chứ không phải thứ người què cụt ngày nay, bị cắt đi không thương tiếc mọi dấu ấn huyền bí của nó. 

Hiểu ra điều này sẽ hiểu tại sao âm nhạc hiện đại lại chán ngấy như đời sống người hiện đại! V́ nhạc, lời ca hiện tại chỉ quanh quẩn rên rỉ ca ngợi, an ủi lẫn nhau, giả vờ cảm mến yêu nhau, một thứ hiện sinh giả tuyệt vời tạo ra từ những cảm xúc nông quèn của các cá nhân dương dương tự đắc, chỉ nh́n thấy cái TÔI của ḿnh là to nhất. (!)

Khi Hamvas Béla nói về cái RIÊNG, cái cá nhân, cái duy nhất không trộn lẫn trong mọi sự đông đảo, ông bao giờ cũng nhắc nhở ta phải nh́n thấy cái vẹn toàn: MỘT – Vũ trụ- Thượng đế- SỰ SỐNG. Càng đọc và dịch ông sẽ càng hiểu ra phương pháp tiếp cận này. Hăy đi tiếp!

Sửa lại cuốn sách đă dịch để tái bản, nh́n thấy những ngày đă qua gắn liền với từng ḍng chữ trong đó, thậm chí c̣n sực nhớ ra hẳn một ngày trọn vẹn khi dịch đến bài ấy, trang ấy, nội dung ấy…

Có chút tư lự. Tuyệt nhiên không buồn. Giờ đây nhớ về tất cả một cách tư lự, lắng sâu xuống hơn nữa, nhưng không buồn. Có lẽ (cái gọi là) nỗi buồn trong ta đă đi hết độ sâu của nó, bắt buộc phải biến thành chất khác trong dạng khác rồi.

Nguyễn Hồng Nhung

(Budapest. 2014. június 19.)