Trong bản dịch có nhắc đến bản nhạc này   (https://www.youtube.com/watch?time_continue=73&v=dZgRtiWsN9E) thế là ngồi nghe hết để hiểu kỹ hơn những điều Hamvas Béla nói thông qua một nhạc sĩ và một tác phẩm. Nhưng nghe bằng đôi tai của ḿnh, trước khi đọc (để dịch) những nhận định của HB. Một cảm giác kỳ lạ, gợi liên tưởng tới những điều chắc khó mà liên quan đến những ǵ HB viết. Bởi mỗi chúng ta là một cá thể khác hẳn nhau.

Đấy, văn hóa người sống động bởi thế, đâu có là những điều chết cứng, đâu có khuôn mẫu nhất định nào, đâu có ràng buộc và giới hạn nào? Cùng lúc: nó nằm trong phạm vi sống của cá nhân ấy, như một sự thẩm thấu và diễn tả duy nhất về cái mà sinh linh ấy nhận được trong một kiếp làm người. Vẫn là một giới hạn. Nói đúng hơn: một mức độ. Khi tự do sống, ta sẽ nhận ra.

( 2017. szeptember. 19. NHN)

Đức tin chưa bao giờ là sự nhẹ dạ, mà là một năng lượng có thể lay chuyển được những ngọn núi (bé như hạt cải), để, nếu trong ai đức tin đó sáng lấp lánh, nó có thể suy nghĩ bằng trái tim và cảm nhận bằng trí óc. ( Szepes Mária)

…………………………………………………………………

Đôi khi cứ như tự chạy trốn ḿnh giữa những trang sách dịch. Bởi bác Hamvas Béla viết quá khó, quá hay. Dịch bác cứ phải sững sờ, có những lúc bỏ dở luôn, không thể dịch tiếp được nữa, bởi c̣n phải...nghĩ. Nhất là cuốn này. Có những lúc rầu rĩ...thậm chí chán đời...v́ thấy ḿnh không thể dịch nhanh hơn. Thậm chí, giận ḿnh sao có những ngày rong chơi vô tư đến thế, giữa mùa hè, khi những trang sách này dịch chưa xong. Đúng, lúc đó đă vứt bỏ hết, để về...chơi (cho sướng). Dù nghĩ kỹ lại thấy những ngày ở VN chỉ chịu đựng thời tiết đă đủ hết thời gian và hồn vía rồi, có hưởng bao nhiêu đâu? Gần như chẳng hưởng ǵ, và những ngày cuối cùng ở Hà Nội c̣n suưt đi theo (Marx -Engels -Lenin) nữa cơ, v́ nhất quyết không chịu dùng cả điều ḥa lẫn quạt máy, trong cái bầu khí quyển đặc sệt khí thải giết người.

Quay lại châu Âu, dịch nốt bác HB cuốn này, mới thấm thía câu: cái ǵ cũng có giá của nó! Tối nay bắt đầu thấy...cam ḷng...sau những cơn tự đầy đọa. V́ đọc xong một loạt cảm nghĩ của độc giả về cuốn đang dịch này. Té ra bạn đọc Hungari lao đao cũng chẳng kém ǵ ta!

Cuốn sách quá khó và quá hay. Chúng cũng nuốt vào nhè ra, cố nuốt tiếp, chỉ không phải co cẳng chạy trốn như ta, v́ chúng đường hoàng đọc bằng tiếng mẹ đẻ của chúng! Nhưng chúng vất vả gập gềnh để nghĩ, để hiểu, để thưởng thức Hamvas Béla, có khác ǵ NHN đâu?

Hừm! Cố lên Nhung ơi. ( 2017.szeptember. 18)

Ghét tất cả những ǵ không có thiện chí- sự tầm thường. (017.szept.19)

Kể cả vào hồi 4h sáng viết ra những ư nghĩ của ḿnh cũng không có ǵ lạ. Lạ là điều này: tại sao những kẻ viết báo có một giọng điệu viết giống nhau thế nhỉ? Cách đặt vấn đề, cách suy nghĩ, chả khác ǵ nhau. Sau khi một tên đă đặt bút viết về mối quan hệ giữa NHN và Hamvas Béla: cho rằng bác Hamvas Béla đă cứu rỗi NHN (là cái quái ǵ?).Thế là ngần ấy tên khác theo sau cũng viết y như vậy, kèm theo một câu hỏi muôn thuở: cơ duyên nào khiến chị đến với HB?

Thứ nhất: họ h́nh dung HB là một ông tiên, Phật, Chúa hay Thượng Đế có nhiệm vụ phải đi cứu kẻ khác? Hay thiên hạ đă quá hạ ḿnh đến mức kiêu ngạo lúc nào cũng phải nh́n thấy ḿnh cần được cứu? Quen cái lối nghĩ thụ động rồi. Trong đó con người không có cái đầu độc lập suy nghĩ bằng chính đời sống tinh thần của ḿnh. Đúng hơn: đánh mất hoàn toàn đời sống tinh thần sâu sắc được kế thừa từ các sản phẩm văn hóa tinh thần nhân loại, chỉ quay về loanh quanh trong cái ao nhà ngập ngụa những khái niệm duy lư của một thứ lư thuyết xă hội không tưởng ích kỷ vô thần. Bởi vậy ai cũng chỉ muốn nấu cho mỗi nồi cơm nhà ḿnh, và luôn thắc mắc tại sao ḿnh lại không hiểu chính ḿnh nhỉ?

Lư thuyết xă hội không tưởng toàn trị đă thành công tước đoạt vũ khí tinh thần đầu tiên và duy nhất con người cần hiểu để sử dụng là sự TỰ DO. Nên chỉ c̣n lại rặt một loạt khuôn đă rập sẵn của sự lười biếng, thấp kém và ngoan ngoăn của sự ngu dốt... ( Thôi, vào hồi 4h sáng viết thế là đủ.)

2017. szept. 20. NHN

……………………………………………………………..

Bọn chúng lập ra một fb dành cho bọn dịch giả nước ngoài- cái bọn Hung làm sách ấy- tưởng phen này cả bọn dịch giả tứ phương sẽ kéo nhau vào đó tṛ chuyện không ngớt, khoe cuốn này, nhắc cuốn kia, kể kỷ niệm, ôn ấn tượng, gợi cảm hứng.... khi nhắc nhở đến những cuốn sách tiếng Hung chúng đă dịch ra tiếng mẹ đẻ.

Nhưng không.

Tất cả im như tờ. Cùng lắm, thỉnh thoảng một đứa đưa lên fb mẩu tin: tao đă làm xong cuốn này. Cuốn ấy vừa in lại... Rất đúng với TƯ CÁCH một dịch giả. Chẳng nói ǵ hết, cắm đầu làm việc, xong, công bố và...dịch cuốn khác.... T́nh trạng y hệt như trong nhà dịch thuật Hungary, khi tối tối (ít nhất) bảy dịch giả sống trong khu biệt thự gặp nhau ở pḥng ăn, tuyệt đối không đứa nào nói bất cứ một câu ǵ về cuốn sách hoặc tác giả Hung mà nó đang dịch, cả lũ cùng ăn, cùng nói chuyện về đủ thứ trên giời dưới biển, trừ sách. Thậm chí ra khi hồ Balaton gần đó dạo chơi, phần lớn cả bọn đi một ḿnh, ngẫm nghĩ, ngắm thiên nga tranh ăn với vịt giời, hoặc thơ thẩn dưới những hàng dương. Chẳng may chạm mặt nhau, gật đầu chào, cười, rồi lại lặng lẽ đi tiếp...

Bọn thật sự làm việc không lắm lời về cái việc nó đang làm.

Ḿnh yêu cái TƯ CÁCH dịch giả: thưởng thức một ḿnh một thế giới hai ngôn ngữ vừa lạ vừa quen, vừa biết vừa không biết, trong một không-thời gian chung với rất nhiều con người, mà vẫn cứ độc lập một ḿnh, trọn vẹn mơ mộng, dạt dào cảm xúc và bằng ḷng TỰ DÂNG HIẾN...

( 2017. szeptember. 21. NHN)

Quà sinh nhật ta tặng ta: https://www.youtube.com/watch?v=xzXroGJZC1k

Hăy là âm thanh thủy tinh này- dành cho tất cả những ǵ thực ra đă vỡ vụn từ lâu nhưng ánh sáng vàng óng ánh trên kia chiếu xuống đă cố gắng hàn gắn nó lại... Hăy cứu vớt linh hồn con nốt những ngày trần thế... ( 2017. szeptember. 28. NHN)

Tất cả chỉ một chủ đề duy nhất: cái bạn cảm nhận bằng trái tim. Tất cả mọi lời dành cho một người duy nhất: kẻ hiểu được trái tim người khác. Tất cả hành động chỉ để thể hiện một điều duy nhất: mệnh lệnh của trái tim. Khi nào làm được việc đó? Khi trí tuệ cam khổ hạnh quyết hóa thân để chuyển nỗi buồn một ḿnh trên đảo thành niềm vui thường nhật trong tim của vị thánh cô đơn. ( 2017. szeptember. 29. NHN)

Chọn làm việc như điên để quên đi một điều thấm thía: bọn tha thiết sống nhất là bọn bị tổn thương nhất v́ buồn chán khô để yên cho chúng sống, v́ nh́n đâu cũng thấy đời sống bị bức tử, nhưng ai đưa chúng lên đoạn đầu đài (cho rảnh) bây giờ?

Thôi tự giết ḿnh bằng công việc cho lành, đỡ nhờ vả bàn tay của bất kỳ ai. Thượng Đế cũng chỉ hiện sinh đến thế mà thôi Làm tiếp. ( 2017. oktober. 02. NHN)

Mùa thu về, sáng sớm rất lạnh, chỉ sau khi mặt trời lên từ từ sưởi ấm vạn vật, nhiệt độ mới trở nên ấm áp hơn.

Con người vào mùa Thu váng vất trong sự thay đổi, bởi con người chỉ thích những thay đổi ngắn, v́ họ luôn mong ước niềm vui, sự thoải mái, hạnh phúc và sự thỏa măn.

Trong khi đó mùa Thu mang lại sự thay đổi cơ bản, theo chiều hướng đi xuống, tiêu cực, chứ không theo hướng tích cực đi lên như mùa Xuân.

Bởi vậy hành vi đúng nhất với mùa Thu: CHỊU ĐỰNG và cố gắng VƯỢT QUA.

V́ những ngày tồi tệ hơn nữa sẽ đến. Tất cả sẽ chui xuống đất, sẽ mất hết trước mắt chúng ta....

Tôi không biết vạch ra ranh giới nơi nào kết thúc và nơi nào bắt đầu sự chú ư của tôi khi cùng một lúc tôi vừa là chủ thể vừa là đối tượng của nó. ( Pilinszky János)

Một hôm cô giáo nhận được một cú điện thoại. Một người mẹ bán ngoài chợ muốn con ḿnh đi học tiếng Việt, nhưng cậu con trai đưa ra yêu cầu:" con chỉ học nếu con gặp cô giáo trước". Người mẹ khẩn khoản, cô giáo suy nghĩ một chút rồi đồng ư gặp mặt.

Đấy là một chàng trai xấu xí, rụt rè, đôi mắt nh́n như luôn lo lắng ḿnh sẽ làm hỏng một điều ǵ đấy. Cô giáo hỏi tên, cậu ta nói một cái tên Hung- không, tên Việt cơ, nếu em không biết, gọi điện hỏi mẹ xem-cô giáo bảo. Cậu ta nói tên Việt- thế có dấu ǵ không? v́ đi kèm với dấu khác nhau từ sẽ cho nghĩa khác nhau-cô giáo nói tiếp. Cậu ta gọi điện cho mẹ. Cô giáo giải thích: em có cái tên rất đẹp, nghĩa là biển xanh, nhớ, từ nay chúng ta gọi nhau bằng tên tiếng Việt của ḿnh, cô tên là...nghĩa là Hoa Hồng.

Từ đó đến nay ba năm rồi, từ chàng sinh viên năm thứ nhất không biết chút ǵ về tiếng mẹ đẻ, giờ đây chàng đă biết khá nhiều, và điều đặc biệt hơn cả: chẳng bao giờ bỏ học. Chàng trai vẫn rụt rè, xấu xí như thế, nhưng đôi mắt dường như bỏ đi sự lo lắng mỗi khi gặp cô giáo. Đôi lần cậu gặp cô giáo ngồi lặng lẽ sau sân trường, nơi có một chiếc ghế dài cách điệu trông như một chiếc giày cao gót trắng khổng lồ, sau nó là mảnh tường chằng chịt dây leo. Có lần cậu đă chụp hộ cô vài tấm ảnh ở đây. C̣n cô giáo chẳng hề ngạc nhiên sao nhiều lần ḿnh gặp chàng trai này ở sau sân trường thế, cứ như thể cậu bí mật âm thầm theo rơi cô giáo của ḿnh.

Một chiều tháng Chín, sau giờ học, đang ngồi tư lự trong quán cafe ngay cạnh trường, cô giáo bất chợt phát hiện ra cậu học tṛ ngồi cách đấy xa xa trong quán, thỉnh thoảng hướng cái nh́n về phía cô. Hôm ấy cô lại muốn ra bờ sông chơi, như bất cứ lúc nào cô cảm thấy không yên trong ḷng. Cô đứng lên, đi về phía cậu sinh viên và hỏi bằng tiếng Hung: mày có đi với tao không? ( ôi, lợi thế của tiếng nước ngoài!)  Chàng trai hấp tấp trả lời: có, bất kỳ đi đâu và bất kỳ lúc nào tao cũng sẵn ḷng đi với mày.

Buổi chiều muộn hôm đó, cô giáo và học tṛ đă tṛ chuyện cười đùa"mày tao" vui vẻ với nhau suốt dọc triền sông, dưới những rặng cây lá đă ngả màu vàng úa. Có lúc cậu học tṛ dừng lại nhặt những chiếc lá vàng to tướng đưa cho cô giáo, có lúc đưa cho cô những viên sỏi lớn và dạy cô cách lia chúng xuống mặt nước sông, hoặc ném thật xa vào đúng những mảng màu xanh đỏ tím vàng lấp lánh mà đèn trên bờ phóng chiếu xuống ḍng sông.

Hôm đó, chẳng ai nghĩ đến việc sử dụng tiếng mẹ đẻ. ( 2017. oktober. 09. NHN)

………………………………………….

Kertész Imre nhà văn đoạt Nobel của Hungary đă tâm nguyện một điều: tôi chỉ viết về xă hội cộng sản toàn trị Hungary, ngoài ra không viết ǵ khác. Có nghĩa rằng tất yếu trong tác phẩm của Kertész là phải có từ TOÀN TRỊ, thậm chí đầy rẫy, thậm chí không nhắc đến từ đó nội dung tác phẩm cũng đă giải thích toàn trị nghĩa là ǵ.

Vậy mà cái lũ kiểm duyệt nhân danh nền văn hóa cộng sản xứ nhà đ̣i xóa hoặc thay từ toàn trị trong dịch phẩm. Nỗi sợ quả là đặc sản tuyệt vời của lũ....toàn trị thật.....hahahahah

"Vậy là theo thứ tự, con người không chỉ nói dối, mà c̣n phải chứng minh là nó đúng." ((Hamvas Béla)

………………………………………………………………….

Khi Hamvas Béla viết Minh Triết Thiêng Liêng, chắc chắn ông không nghĩ rằng một ngày kia nó sẽ được dịch ra các ngôn ngữ khác. Khi ḿnh ngồi xuống và dịch MTTL ra tiếng Việt ḿnh cũng không hề biết rằng bản dịch của ḿnh sẽ là bản dịch thứ hai sau bản tiếng Serbia, và như anh Nhật Chiêu nói: ai ṭ ṃ về cuốn sách này không thể đọc bằng thứ ngôn ngữ phổ cập như Anh Pháp Đức, v́ chưa có.

Ui, không hiểu trên thế gian có ai v́ cuốn sách tuyệt vời này của HB mà đi học tiếng Hung, tiếng Serbia và tiếng Việt để đọc không nhỉ? Tất nhiên chỉ cho đến thời điểm hiện nay. Chỉ nghĩ đến đây thôi đă thấy đời sống mang tính chất phép màu biết bao. Chưa kể về dịch giả Serbia đă dịch hơn 50 tác phẩm của Hamvas Béla ra tiếng mẹ đẻ, người đă từng nói: tư tưởng của HB đă cứu vớt những ngày đau thương sau chiến tranh vào thập kỷ 90 (thế kỷ trước) của dân tộc tôi. Dịch giả này đă mất v́ bệnh ung thư. Ḿnh đă gặp ông ấy vài lần ở nhà Dịch thuật Hungary- không thể có ai trầm mặc và cũng lắm lời như ông ấy khi nói về Hamvas Béla. Ông tuyên bố: dịch Hamvas Béla là sự vụ riêng của tôi, tôi dịch cho tôi trước tiên.

NHN đang ốm khặc khừ, gơ những ḍng này trong tiếng ho vang nhà như cuốc kêu....hahaha... bất cứ ai, bất cứ lúc nào cũng có thể ...ra đi...chỉ c̣n tư tưởng ở lại: tác phẩm cuộc đời. ( 2017. okt. 10.NHN)

………………………………………………..

Spiró György- một nhà văn hiện đại Hung đă viết như sau về Hamvas Béla:

………Năm 1985 tiểu thuyết Karnevál của Hamvas Bela lần đầu tiên được xuất bản. Tác giả mất năm 1968, cuốn tiểu thuyết được viết giữa 1945-1951. Lúc đó tôi mua, không hoàn toàn vô ư: ngay từ cuối những năm 60 người ta đă x́ xầm bàn tán (trộm) rằng cuốn tiểu thuyết của Hamvas Bela là cuốn tiểu thuyết lớn nhất của thế kỷ XX. Tôi mua và bắt đầu đọc, như con người hay đọc giữa mọi công chuyện: vài trang trước lúc đi ngủ. Tôi không thể bỏ xuống. Tôi đọc một lèo đến trang 200 và không hiểu một tư ǵ hết, tôi chỉ biết rằng ḿnh đang không hiểu một văn bản văn học cao tầng nhất từ xưa đến nay đă từng đọc. Lúc đó tôi tự nhủ, cần hai tuần hết sức tĩnh tại cho cuốn sách này. Hai tuần đă trôi qua, thậm chí sau đó tôi c̣n đọc luôn cả cuốn tiểu thuyết Đêm Giao Thừa chưa xuất bản của Hamvas Bela. Từ lúc ấy trở đi tôi thường xuyên nghĩ đến ông và cứ nghĩ đến ông tôi lại thấy tràn ngập một niềm hạnh phúc. Đặc biệt, thật hạnh phúc khi được đọc cuốn tiểu thuyết hay nhất khi lần đầu tiên tôi biết đến Hamvas.

Tôi hạnh phúc v́ trong thế kỷ thứ XX. lại có thể được đọc một tác phẩm tuyệt vời như thế viết bằng tiếng Hung, một tác phẩm chỉ Swift hoặc Voltaire có thể viết nổi. Văn hóa Hungary đă sản sinh ra một trong những nhà văn văn xuôi lớn nhất văn hóa nhân loại thế kỷ này, cho dù thế gian không hề biết, thế kỷ không hề biết, nhưng đối với một kẻ tiếng Hung là tiếng mẹ đẻ?

Hamvas Bela là nhà văn Hungary tự do nhất thế kỷ này. Điều mạnh mẽ nhất: ông tự lựa chọn cho ḿnh tự do này. Hamvas Bela tự do bởi ông tự chọn lựa con đường của ḿnh. Ông không phải là nạn nhân của một nền văn hóa tôn sùng cá nhân: khi bị đuổi ra khỏi vị trí làm việc ở thư viện Viện Hàn Lâm, lúc đó ông đọc đă quá đủ những thứ cần đọc bằng mọi thứ tiếng.

Lúc đó ông đă nghiền ngẫm đủ triết học đông phương và tây phương để biết rằng những thứ này cũng chỉ là các tṛ chơi, nhưng là những tṛ chơi sang trọng nhất. Năm mươi năm đầu của cuộc đời ông dành cho việc học các ngôn ngữ và các nền văn hóa.

Và khi năm mươi mốt tuổi, vào năm 1948 ông rút về một miền quê, trở thành đầu tiên là người làm vườn, sau đó là người thủ kho, là công nhân, ông rũ sạch bụi trần gian trên ḿnh, trở thành người tự do và sản sinh ra những tác phẩm cội nguồn nhất, chân chính nhất, tự do nhất của văn hóa Hungary.

Hamvas Bela- một NGƯỜI THÀY.

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hungary( 2017. október 15)

……………………………………………………………………….

Thật cảm động khi nhận được những lời nhận xét về một NHN hôm nay- từ một đồng nghiệp cùng làm xă hội học năm xưa.  Thực ra không phải v́ sự ưu ái cá nhân, mà như Hamvas Béla đă viết: "Bạn nhận biết ra một cái ǵ đó nếu bạn hiểu niềm hứng khởi cá nhân của kẻ sáng tạo. Là một điều quan trọng đối với kẻ sáng tạo. Kẻ xuất phát từ sự vô hạn, sẽ đạt tới con số. Kẻ xuất phát từ cái vô tận sẽ t́m thấy bản chất của sự vật. Chừng nào kẻ sáng tạo c̣n có cảm hứng, sự vật c̣n đó, nếu kẻ sáng tạo hết quan tâm, sự vật hỏng rữa. Cái ta gọi là lực tương tác lẫn nhau (gravitácio) chính là trọng lực cá nhân trong sự vật."  ( HB- Unicornis)

Tác giả bài viết này đă nhận ra một cái ǵ đó từ "hiện tượng NHN" th́ đúng hơn. Đưa lên đây cho các bạn cùng đọc:

Tùy bút-Thơ

H̀NH NHƯ TRONG LÁ CỎ...

(tặng Kixu Tran và Nguyễn Hồng Nhung

những ngày Danube)

Người ta có thể bắt chước được tiếng hát Liêu Trai,

Và nét yêu kiều của nụ cười trinh nữ,

Vẻ kiêu hănh của thi nhân,

Và sự đăng trí hồn hậu của nhà bác học...

Nhưng với nhà hiền triết th́ không!

V́ ai mà bắt chước được "một mảnh của Trời"

Một phiên bản duy nhất không có bản sao,

Một chỉ định, từ đâu đó, mà người ta phải t́m cách hiểu.

Râu tóc lưa thưa, mắt trũng sâu,

Trên trán rạch ngang những nếp nhăn trải nghiệm,

Đôi môi nghiêm nghị thoáng cười,

Và đôi má bỗng hồng lên như vừa viết ra một CÂU HỎI LỚN.

SAGE, SAGE, SAGE, trong tôi Người là như thế.

Nhưng sao hôm nay tôi bỗng tự hỏi ḷng:

"Có phải thế không? Có phải thế không? Hay là không phải?"

V́ đêm qua trong một giấc mơ dài

Tôi bắt gặp một bầu trời khác,

Nơi đó, hồn hiền triết mướt xanh như lá cỏ Xuân Quỳnh:

"Cỏ bờ đê rất lạ,

Xanh như là thương nhau"

Linh hồn ấy chảy miên man trong lá cỏ xanh màu

Và trùm phủ lên vùng hư hoại và cơn tuyệt vọng,

Những cơn mê và nghị lực cài đặt lại thế gian...

Nửa đêm thức giấc

Chợt nhớ đến Phạm Duy của một thời Bên cầu biên giới,

Và mạo muội nói với ông:

"Tôi chỉ gửi hồn đến Danube thôi,

Chứ không chết bên ḍng sông xanh đâu, thưa nhạc sĩ"

Lạ lùng chưa, sao mà tôi may thế

Nơi đó tôi được quen một người làm việc cuồng điên như không biết chuyện bạc đầu.

Nhưng sao cô vẫn tươi xanh như một lá cỏ,

Tươi xanh theo kiểu hiền triết của cô..../.

(Nguyễn Quang Vinh- 2017. október 19)

…………………………………………..

NGUYỄN HỒNG NHUNG