GHI CHÉP THÁNG HAI- 2019

Mấy ngày nay quanh quẩn với các suy nghĩ về sự LIÊN HỆ, đọc lại một trong những cuốn sách ḿnh ưa thích nhất (KỲ THƯ KYBALION- Hà Vũ Trọng dịch) và nhớ tới cách tiếp cận của Hamvas Béla:

"Với câu hỏi cái nào là siêu h́nh học nằm trong thấu kính tương đồng, hay trong ngôn ngữ h́nh cổ xưa, câu trả lời vô cùng đơn giản và ngắn gọn: siêu h́nh học là hen kai pan, một và tất cả hay: tất cả là Một. Đây là advaita. Siêu h́nh học của tất cả là Một không chỉ là bí mật của Heraclaitos, Parmenides, Pitago, không chỉ là bí mật của người Ai cập, của kinh Kabbala, Veda, Kinh Dịch; siêu h́nh học của tất cả là Một -là siêu h́nh học của toàn bộ thời cổ có thể nghe thấy, tự nó hiểu ra, là thứ tất cả bắt đầu từ đó, và là hướng mà tất cả mọi tư tưởng đều quay trở về.

Ngôn ngữ h́nh xuất phát từ: tất cả là Một. Đấy là cái có ở trên cũng tương tự như cái có ở dưới. Con đường đi lên và đi xuống tương tự nhau. Tại sao? Bởi v́ hen panta einai- tất cả là Một. Bởi vậy các nguyên tố có thể đổi chỗ. Mọi đổi chỗ diễn ra trong một sự thống nhất. Cái có, là một phần của Một.

Khuôn mặt con người có nghĩa là đúng cái Một này, như đường vân tay, hay chữ viết hay đặc tính linh hồn, hay trật tự đời sống cộng đồng của nó, hay giá trị của mùa màng, của sự cai trị của nhà vua, hay con đường của các ngôi sao. Tất cả là Một. Nhưng ngoài ra sự liên quan lại không phải sự phù hợp, hay nói đúng hơn không phải analogia-sự tương đồng, sự đồng nhất bí ẩn nằm trong những khác biệt không nh́n thấy trên bề mặt. Các h́nh nói lên sự đồng nhất bí ẩn này, và bởi vậy, chúng không là các so sánh.

Linh hồn không giống như con bướm mà là con bướm linh hồn bởi giữa linh hồn và con bướm có analogia-sự tương đồng. Hai là một. Nhưng ba cũng là một và năm cũng là một và một trăm cũng là một, trăm ngh́n cũng là một, trăm ngh́n ngôi sao không giống như linh hồn con người, mà giữa toàn bộ vũ trụ và linh hồn con người có analogia- tương đồng, bởi v́ trái với cái thoạt nh́n bên ngoài thế gian và linh hồn là MỘT.

Ngôn ngữ trong thời kỳ lịch sử cho dù hư hoại và cho dù đă đánh mất mối quan hệ với siêu h́nh học của nó, vẫn ǵn giữ các h́nh một cách sinh sôi, kể cả khi không có cách nào chiếm lĩnh lại ư nghĩa cội nguồn của h́nh đi chăng nữa. Định mệnh của con người thời lịch sử không ở chỗ nó bị hạn chế, mà ở chỗ, hạn chế này nằm trong nhận thức về sự thật cổ và tự nhiên- khi tiếp tục sự bắt buộc đặc thù này, nó không nắm bắt nổi nội dung thật sự của sự sống. Bởi vậy nó không thể nhận thức nổi về các h́nh thời cổ và cũng chính v́ thế không hiểu nổi ngôn ngữ h́nh. Toàn bộ thời cổ đối với nó là một khu vực bị khóa kín và bị cấm." ( Hamvas Béla: Ngôn ngữ h́nh- Minh triết thiêng liêng tập I.)

………………………………………………………………….

Đêm giao thừa hôm qua tṛ chuyện khá lâu với một người bạn ở VN, thời đại internet giúp con người nhiều hơn nó tưởng.

Bạn cùng tôi đều hiểu một điều cơ bản: cái ǵ làm nên đời sống một con người? Đấy là thân xác của nó, môi trường vật chất quanh nó và đời sống tinh thần của nó. 

Bạn diễn giải đời sống người như một vũ trụ khép kín được nén lại như một tập tin. Tôi quả quyết đời sống tinh thần chính là ngôn ngữ, đặc biệt chính là tiếng mẹ đẻ.

Bạn ngạc nhiên phát hiện ra sự dễ chịu không diễn tả nổi khi chúng ta trao đổi. Tôi biết rằng bởi chúng ta đă đủ khả năng diễn tả ḿnh như một sự trực tiếp truyền tin không cần đi qua bất kỳ kênh vay mượn nào.

Bạn bày tỏ nỗi buồn bă một lúc nào đó cái vũ trụ (tập tin) duy nhất, một đời người, một cá nhân sẽ tắt, vô nghĩa, chẳng để lại dấu vết ǵ. Tôi an ủi, đấy chẳng phải là kết quả cuối cùng của một nỗ lực vượt ngưỡng, vượt sự hạn chế, vượt khoảng cách của đời sống người hữu hạn trong sự sống vũ trụ bất diệt hay sao?

C̣n lại điều ǵ đây? 

c̣n lại: một đêm giao thừa từ cách xa nhau mười hai ngh́n km, chúng ta tṛ chuyện tâm đầu ư hợp, đầy cảm hứng, đầy suy tư và xúc cảm trong một không gian ảo, như người ta thường nói: linh hồn tṛ chuyện với linh hồn...

(2019. február 05)

Tôi đọc và soát dùm lỗi bản thảo của một nhà văn Việt kiều viết tiếng mẹ đẻ, hay đúng hơn anh tự dịch từ ngôn ngữ anh biết nhiều hơn ra tiếng mẹ đẻ của anh. 

Một lần nữa, tôi đối diện với câu hỏi: tiếng mẹ đẻ là ǵ?

Một lần nữa tôi cảm nhận trái tim rỏ máu trực tiếp của những xúc cảm xa nhà, xa quê hương. Đấy là tiếng nói của một thời chiến tranh? Không, đây là tiếng Việt của một tổ quốc yêu dấu chưa bao giờ lành vết thương chiến tranh, khi những người khao khát tiếng mẹ đẻ chưa hề xuất hiện nổi ở quê nhà.

Không phải quá khứ, đây là hiện tại, rành rành như tin trên báo đưa con số thống kê tai nạn giao thông hằng ngày ở Sài g̣n, Hà nội, hay la liệt khắp FB những vụ cướp giật, ngộ độc thức ăn hay vụ án các quan chức đương thời.

Một VN yêu quư của tôi, chưa thanh toán xong món nợ quá khứ, chẳng hứa hẹn một b́nh ổn tương lai, chỉ là tiếng thở dài bực bội và cáu kỉnh sốt ruột cho một hiện tại ảo tha hóa chưa biết bao giờ đến hồi kết cần thiết đây.....

(2019. február 06)

Một xă hội vô cảm là một xă hội sau một thời gian rất dài dung túng cho sự dối trá, bạo lực, ngu dốt, con người sống trong xă hội ấy đă trở thành quỷ hoặc ma. Ma quỷ luôn luôn tồn tại giữa thế gian cùng con người, chỉ đợi dịp để cướp đi phần nhân tính của họ, và đắc thắng biến họ thành chúng.

Và một xă hội vô thần góp phần đẩy nhanh quá tŕnh ma quỷ hóa của con người, không c̣n nghi ngờ ǵ nữa, nơi, đạo đức tối thiểu con người cần biết tới là sự khiêm nhường đă biến mất. Tư tưởng và ư thức hệ nào đẩy con người vào quá tŕnh tha hóa ấy, ta đă rơ từ lâu, biết rơ như ban ngày.

Than ôi.

( 2019. február  07)

Bỗng dưng có một ngày không gió,nắng dịu dàng tay bỏ ra khỏi găng không buốt, mũ bỏ ra khỏi đầu không run...

Một ngày bỗng muốn rẽ vào bảo tàng xem tranh, chợt nhớ thuở học tiếng Hung cách đây hơn bốn chục năm, cô giáo dạy môn Lịch sử Mỹ thuật thế giới dẫn cả lớp đến đây, nổ súng vào đầu lũ trẻ vừa ra khỏi một cuộc chiến tranh những từ ngữ nước ngoài vừa dài vừa khó, bắt xem những bức tranh tả sát Thánh Kinh vẽ từ thời trung cổ, khiến cả bọn tê dại đi v́ sợ....

Hôm nay xem lại bùi ngùi: nửa cuộc đời đâu đă hiểu ra hết những ǵ từng thưởng thức, chỉ chí ít không c̣n xa lạ với những tên Thánh và những sự tích Biblia....

Chiều một ḿnh qua phố....

Tự dưng nhớ Hà nội ghê. V́ phải giở tiếng mẹ đẻ ra mà. Làm việc bằng tiếng mẹ đẻ là quay trở lại mức độ sâu lắng nhất của cảm xúc. Dịch là trau chuốt lại xúc cảm tiếng mẹ đẻ thầm lặng, trọn vẹn, hứng khởi. C̣n dạy tiếng Việt cho sinh viên Hung và bọn trẻ VN sinh ra ở đây là khoan thai tŕnh bày, giải thích, nhấm nháp tiếng mẹ đẻ một cách dễ thương.

Hôm nọ gặp một chàng sv Việt sinh ra ở đây, đă từng học một năm tiếng Việt với cô Nhung, bằng thứ ngôn ngữ Việt/ Hung lộn xộn nó rối bời thổ lộ nguyện vọng năm nay muốn học tiếp làm cô giáo buồn cười ṭ ṃ hỏi: em đang nghĩ bằng tiếng ǵ trong đầu thế? Nó toe toét: tiếng Hung ạ. - À, ḿnh sẽ học cách nghĩ bằng tiếng Việt trong đầu nhé, hẹn gặp em trên lớp...Nó reo : em ghi tên đăng kư học rồi.

Năm nay nhận dạy thêm tiếng Việt ở một trường đại học khác ở Budapest nữa đây

(2019. február 10)

Ḿnh thích nghe Tuấn Vũ hát, cách nhả tiếng Việt của ca sĩ này thật lạ, tách bạch một cách dùng dằng, dịu dàng say đắm một cách tỉnh bơ, có cái ǵ đấy ngỡ ngàng như thể đi nhầm vào cổng nhà người ta sao giống cổng nhà ḿnh quá đỗi.... đứa sinh viên Hung nào của ḿnh vừa nghe tiếng Việt vừa mỉm cười tư lự dấu yêu khi nghe Tuấn Vũ hát, ḿnh sẽ cho nó điểm cao luôn không cần phải thi nữa...  chắc thế quá!!!

…………………………………………………………………..

(Đọc giùm bản thảo cho một t́nh bạn hơn mười năm.... sự mănh liệt của thời gian do chính con người tạo ra, chỉ con người biết tạo ra thôi...-NHN)

"Tôi nh́n lại đời ḿnh qua những biến động co giật của thế kỷ của tôi. Sẽ c̣n lại ǵ ? Một sắc thái của một ngôn từ thôi, có lẽ. Yêu. Tôi cảm thấy hàng ngh́n nhân vật lột xác ở tôi. Mặt nạ đàn ông, đàn bà, người già, trẻ con, người sống, người chết. Những tôi khác nhau của tôi. Dường như họ đă có từ muôn thuở. Tôi đập tan mảnh sáp khắc ghi những bộ mặt của tôi. Đằng sau, chẳng bao giờ có ǵ cả. Tôi rùng ḿnh, nhẹ nhơm. Nhưng sáp vụn cứ tụ lại, kết keo, phủ đầu tôi với một mặt nạ mới, luôn luôn khác, nhưng rất đỗi thân thuộc với bạn bè, kẻ thù và chính tôi. Mặt nạ nói, người ta nghe nó, trả lời nó. Nó có vẻ thật đến mức tôi giật ḿnh phát hiện rằng tôi tin nó là tôi. Thỉnh thoảng vài ngôn từ, vài câu chữ len lỏi vào trong sáp, trượt xuống đáy quên lăng. Rồi có lúc chúng kết tinh, tua tủa mũi nhọn sắc, khoét mặt tôi, những hố đen không đáy. Những từ rỗng tuếch, háu ăn, khát máu thịt, khẩn thiết, cuồng loạn, day dứt, không hiểu được, nhẫn tâm. Có chiến tranh, tiếng kêu đầu nguồn thời thơ ấu, sự im lặng khắc khoải trốn chạy ban đêm dưới ánh lửa napalm trong tiếng máy bay rú tiếng đạn rít. Có một mẹ già ru xác chết bằng lời cầu nguyện. Có hàng triệu miệng người đ̣i chút hơi thở chút gạo ăn chút tương lai. Có những niềm tin chết người của thời đại, tiếng cười ngạo nghễ bi thảm hèn hạ của khoảnh khắc, lời ba hoa cam phận của bọn tri thức, quyền lực, sở hữu… Và sự im lặng của một người đàn bà, lời bập bẹ mê sảng yêu lúc da thịt tái sinh. Và có… những giới hạn… măi măi… yêu cầu hiểu… vô tận… Nhưng hiểu giới hạn của một thời đại không giảm được nỗi đau phải sống nó và tự do nói của tri thức, tự do làm nhờ hiểu biết sự vật không mang lại tự do yêu của con người. Tôi chưa hề có thực. Tôi không có thực. Đó là một huyền thoại. Nhưng nó đáng thành danh, nỗi khắc khoải xa xưa của màn đêm vẫn thầm lặng ŕnh rập. Biết đâu, sẽ có một ngày, một người đàn bà sẽ tới cây số 0 của tất cả các nền văn minh, đ̣i đoá hoa hồng đỏ mà tôi đă hứa cho nàng."

(PHD)

Sống, mỗi người sắm nhiều vai trong các mối quan hệ xă hội. Chết, cũng thế, ai biết ai với ai ra sao trong mối quan hệ nào?

…………………………………………………………

Truyền thống Kito giáo cho rằng đáng lẽ con người sống một đời sống vĩnh hằng nhưng v́ phạm tội nên bị Chúa Trời cắt mất khả năng này. Nhưng các nhân vật Kinh Thánh đều sống rất thọ so với con người những thời đại sau, ví dụ Ádam, người đàn ông đầu tiên của thế gian sống 930 năm....

Chúng ta không bao giờ đứng ở hiện tại. Chúng ta hớt hải đi về phía tương lai v́ cho là nó trôi chậm quá, và chúng ta vội vă trên con đường của nó. Hoặc chúng ta hồi tưởng quá khứ, để giữ lại thời gian, bởi chúng ta nghĩ quá khứ trôi qúa nhanh. Thật là ngu ngốc khi chúng ta quanh quẩn trong thời gian- cái không phải của chúng ta, và giữa chừng quên mất cái của chúng ta. Chúng ta kiêu ngạo khi mơ màng đến thứ không bao giờ c̣n nữa, và bỏ quên lập tức từng giây phút duy nhất của hiện tại. Sở dĩ ta làm như vậy v́ hiện tại nói chung làm ta buồn phiền. Chúng ta dấu nó đi v́ nó khó chịu; c̣n nếu nó dễ chịu chúng ta lại buồn rầu là nó đang trôi qua. "Chúng ta muốn duy tŕ hiện tại trong cuộc đời bằng tương lai, và sắp xếp những công việc chúng ta chưa với tới cho một khoảng thời gian chưa chắc chúng ta sẽ đạt tới." (Pascal)

( Hamvas Béla: trích Năm ngh́n năm minh triết)

Tại sao phải trao đổi? nó là cái ǵ? Nói trao đổi chất của cơ thể, của sự sống, ai cũng hiểu, nhưng nói trao đổi là LUẬT, là NGUYÊN LƯ, mọi người ngỡ ngàng. Thực ra khái niệm TRAO ĐỔI chỉ gói gọn trong một từ thôi: NUÔI. Cần nuôi và dưỡng mới có sự sống trong tất cả các mối quan hệ người, trong t́nh yêu, t́nh bạn, t́nh cha mẹ con cái, t́nh thầy tṛ, t́nh làng xóm, t́nh quốc tế...tất cả các liên quan người đều là sự trao đổi, đều: cho là nhận.

Thế thôi. Hăy ngẫm kỹ mà xem!

(2019. február 12)

Khi sách đă in và độc giả bắt đầu đọc, th́ với người dịch bản thảo ấy đă khép lại từ lâu, nghĩa là cuốn khác đă phải mở ra và những bản thảo khác hoàn toàn mới đă phải đặt trước trang giấy trắng (giờ đây là đặt cạnh bàn phím...)

Ngẫm kỹ cái ǵ trên đời chẳng thế. Trước tiên ta phải tự làm cho ta, chính là làm cho người. Nếu ta chưa đi qua giai đoạn thử thách ấy, làm sao thuyết phục nổi ai???

( 2019. február 20)

Từ từ đă hiểu ra cụm từ" tinh thần phúc âm" nghĩa là ǵ, hy vọng dịch xong cuốn sách này không chỉ biết kỹ hơn về Biblia mà c̣n hiểu sâu sắc hơn những giá trị của một trong những nền văn hóa nhân loại đẫm chất Kito giáo. Văn bản dịch thuật này quả là cần thiết biết bao cho những giá trị tinh thần thời đại bị tàn phá sau nhiều loại chủ nghĩa tôn vinh sự vô thần và vật chất. Bởi v́, xét cho cùng chỉ đời sống tinh thần của con người cứu nổi chính nó, giúp nó thoát khỏi những tai ương cho chính nó gây ra.

(2019. február 22)

Ngày bắt đầu bằng đọc tin nhắn của một người bạn rằng Quỹ Phan Châu Trinh đă ngừng hoạt động. Quả thật không ngạc nhiên lắm, cái ǵ bắt đầu mà chả kết thúc? một dạng chuyển hóa h́nh hài, tinh thần của nó vẫn nguyên vẹn c̣n đó, đợi một h́nh thức thể hiện khác ra đời. 

Nhưng cần nhấn mạnh rằng: tiêu chí hoạt động của Quỹ Văn Hóa Phan Châu Trinh đă tạo ra một đợt SÁCH mới truyền tải những TRI THỨC mới từ trước tới nay chưa từng xuất hiện ở Việt nam. Thế là ĐỦ cho một cuộc CÁCH TÂN VĂN HÓA.

Cảm ơn Quỹ Phan Châu Trinh.

Sách tinh hoa tri thức chắc chắn vẫn tiếp tục ra những cuốn mới cho bạn đọc chung thủy. Chờ đợi. Vững tin.

NGUYỄN HỒNG NHUNG

(2019. február 23)