HAMVAS BÉLA

                          ĐĂ CÓ SẴN TRONG LỜI TUYÊN BỐ

 

H́nh ảnh cổ (tên gọi) của con người b́nh thường đă có sẵn trong lời tuyên bố. H́nh ảnh cổ này độc lập với tài năng, tất cả mọi con người đều có cơ hội đạt tới.

Chúng ta biết, tại sao nó lại chỉ có trong lời tuyên bố. Bởi v́ khi sự sống người bị hư hoại( rơi vào tội lỗi, sự tỉnh táo mờ dần, trở nên bệnh hoạn), lúc đó h́nh ảnh sự sống nguyên vẹn bị đánh mất. Quyền lực thượng tầng (exouszia) cần lời tuyên bố dành cho nó, để một lần nữa đặt vị trí của nó vào sự h́nh dung đời sống.

Kinh phép thuật ngay từ đầu đă nhắc, tư tưởng Ki tô giáo nếu nhấn mạnh đức tin và hành động tốt một cách riêng biệt là bị nhầm lẫn và hoang mang. Giờ đây chúng ta cũng hiểu tại sao lại thế.

Người nào nhấn mạnh và đề cao nhân tố đức tin sẽ đến gần với truyền thống Ấn Độ, bởi trong đức tin họ mong muốn hiện thực hóa sự tỉnh táo (vidja). Quan điểm này có thể đặt tên là phép thuật, ngay lập tức chúng ta sẽ biết tại sao đây.

C̣n người nào nhấn mạnh và đề cao hành động tốt sẽ đến gần với truyền thống Do Thái, bởi trong hành động tốt họ muốn hiện thực hóa một con người chân chính (caddik, dikaiosz) Quan điểm này có thể đặt tên là đạo đức.

Phép thuật (magia) và đạo đức (ethosz) quả thật đối ngược nhau. Phép thuật là ảo tưởng, pháo hoa, phi đạo đức. Bởi vậy điểm giữa của truyền thống Ấn độ là khái niệm maja (ảo ảnh). C̣n đạo đức th́ bảo thủ, nghiêm khắc, cứng rắn, trần trụi không màu mè.

Nếu con người muốn h́nh dung ra hai quan điểm này, hăy đặt hai nhà thờ Ấn độ và Do thái cạnh nhau: một bên là ṭa nhà đầy phép thuật sặc sỡ với nhiều h́nh ảnh ảo tưởng, một bên là nhà thờ không ảnh, không tượng, với đường nét h́nh học chuẩn mực, đạo đức thanh đạm.

Ở kia cái sống là những ảo tưởng phép thuật; ở đây ethosz là sự nghiêm khắc u buồn. Ở kia hàng ngh́n thần linh, nữ thần, ma quỷ, tiên, truyền thuyết cổ tích, thi phẩm và trường ca, ở đây chỉ có đúng một vị thần vô h́nh duy nhất, người mà cái tên nói ra là một sự cấm kỵ phạm thượng và bổ báng – Phép thuật( magia) và đạo đức (ethosz)

Từ lời tuyên bó chúng ta biết, các truyền thống thực hiện sự thống nhất, hợp nhất. Chính v́ thế từ khi có lời tuyên bố đến giờ phép thuật và đạo đức không đứng riêng rẽ mà gặp nhau trong logos.

Logos (quyền lực chính của Lời, exouszia) không xóa bỏ một cái nào của hai khái niệm („ta không đến để xóa đi…”), trái lại để cứu vớt những giá trị bên trong chúng và để chúng sinh sôi.

Logos là điểm giữa của phép thuật và đạo đức. Vị trí giữa đúng như logos bằng sự duy tŕ hoàn toàn sức mạnh chính của ḿnh thống nhất hóa phép thuật và đạo đức vào trong bản thân nó, như sau:

-Lời trong mọi trường hợp đều có đặc tính thần bí, luôn luôn h́nh thức hóa, tạo dựng và h́nh thành, khi nó nói, đặt tên, khắc vào, mặc cho, vẽ nên; trong cái nó nói, nó tách sự sáng sủa khỏi sự tối tăm, lấy cái bên trong từ cái bên ngoài, lấy sâu từ bề mặt, và cái bên trong nó sâu, tối và bên trong, được phủ lên để cái bên trong nó sáng, bên ngoài và trên bề mặt, được nâng lên, nổi lên.

Bởi vậy Lời là sự thần bí, bởi cái nó che đậy là cái nó trải ra, cái nó trải ra là cái nó che đậy. Từ müsztész của Hy Lạp có nghĩa là đă được phủ voan, có nghĩa là kẻ muốn thức tỉnh tỉnh dậy, kẻ đó che ḿnh lại. Ai muốn sống trong nhân loại cộng đồng bản chất, kẻ đó rút vào cô đơn. Kẻ nào muốn nh́n thấy toàn bộ, kẻ đó nhắm mắt lại. Bởi vậy Lời là sự thần bí.

- Nhưng Lời cũng có một đặc tính mà tiếng Hy lạp gọi là alétheia. Alétheia là sự thật, nhưng cũng là sự công khai, không chăn phủ, không áo quần, không mặt nạ. Alétheia là sự xuyên thấu nữa.

Bởi v́ alétheia (con người không mặt nạ, không che đậy) biết rằng nó chỉ có thể nh́n thấy tính chất minh bạch cội nguồn trong bản thân sự việc, nếu chính nó cũng trở thành sự minh bạch. Alétheia không là ǵ khác, ngoài sự ḥa làm một sáng trưng của sự minh bạch giữa con người và sự vật.

Ai là alétheia, kẻ đó không có bí mật, không có ǵ để dấu diếm, sợ hăi, che đậy. Người đó cởi mở, không che đậy, và mở tung tất cả những cửa sổ cùng cửa ra vào ở phía ḿnh. Chỉ khi tôi làm tôi trong suốt, minh bạch, tôi mới có thể nh́n thấy thế gian trong sự minh bạch của nó. Đấy là alétheia.

Và, tính chất phép thuật và đạo đức của logos thể hiện trong việc, nó thống nhất trong bản thân nó sự thần bí và alétheia.

- cái tôi nh́n thấy có phủ voan, không là ǵ khác ngoài sự không che đậy hoàn toàn, và cái tôi nh́n thấy trong sự không che đậy hoàn toàn của tôi, không là ǵ khác ngoài một bí mật được phủ bằng voan.

Trong logos không có đạo đức( éthosz) thiếu phép thuật( magia) và không có phép thuật thiếu đạo đức. Nếu magia (chỉ có trong bản thân nó) đấy là phép thuật đen (tăm tối), nếu éthosz (chỉ có trong bản thân nó) đấy là pháp luật phá hoại đời sống (đen tối).

Bởi v́ logos là sự sáng sủa, là cái không có nghĩa là cắt đứt đi sự tăm tối, mà là đặt nó vào đúng chỗ của nó, vào sự sâu thẳm, sự thần bí hăy ở đó, được che phủ, dưới lớp voan, bởi v́ con người chỉ trong sự thần bí trở thành trong suốt, minh bạch và không che đậy.

Sự thể hiện đi với sự ẩn dấu và sự ẩn dấu đi với sự thể hiện và cái thể hiện ra luôn luôn là sự thần bí, và cái c̣n lại một cách ẩn dấu, luôn luôn minh bạch. Bởi vậy Böhme nói, thế gian là những bí mật nằm trước con mắt mở to của chúng ta.

Sự tách rời đức tin và hành động tốt không có hiệu lực trên nền tảng lời tuyên bố. Bởi vậy mỗi người cần tự nh́n thấy, nhận ra tính chất của sự h́nh dung đời sống của ḿnh.

Việc chấm dứt sự lựa chọn của Lời đặt trong trọng tâm của trí tưởng tượng ( Lời cổ, logos) như sau: sự hiện diện hay không hiện diện của đức tin phụ thuộc vào việc thực hiện nó và ngược lại.

Bằng điều này sẽ có ch́a khóa để mở cho nhận thức về tính chất của Lời (logos) đă có sẵn trong lời tuyên bố: Nhưng trong Lời đă có sẵn h́nh ảnh cổ (tên) của con người b́nh thường. H́nh ảnh cổ này độc lập với tài năng, tất cả mọi con người đều có cơ hội đạt tới.

( Trích đoạn tác phẩm: KINH PHÉP THUẬT- Hamvas Béla)

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hungary

( 2018. május 27.)