DIỄN TỪ NHẬN GIẢI THƯỞNG DỊCH THUẬT PHAN CHÂU TRINH

 

Kính thưa các Quư vị thành viên Quỹ Văn Hóa Phan Châu Trinh cùng toàn thể quư vị quan khách đang có mặt tại đây.

Vào một ngày đầu thu năm 1972, từ biệt đất nước Việt nam đang ch́m trong khói lửa chiến tranh sang du học tại Hungary- Đông Âu, tôi không bao giờ  mường tượng  nổi sẽ có một ngày như trong mơ đến với ḿnh- Ngày được nhận giải thưởng dịch thuật cao quư  từ Quỹ Văn Hóa Phan Châu Trinh, một tổ chức văn hóa Việt nam mà tôi ngưỡng mộ, bởi đă tôn vinh những học giả Việt nam mà tôi kính trọng và yêu quư.

Tôi cũng như phần lớn lưu học sinh Việt nam đi du học năm đó, được phân công học ngành Xây Dựng để chuẩn bị về xây dựng lại đất nước sau chiến tranh, nhưng thật may mắn nguyện vọng được theo học một ngành Khoa học Xă Hội của tôi đă được sứ quán lúc đó chấp nhận và tôi chính thức trở thành sinh viên khoa Văn học và Ngôn ngữ Hungary tại trường đại học Tổng Hợp Budapest Hungary khóa học 1972-1978.

Xin được nói thêm v́ sao tôi may mắn, bởi trong mười năm học phổ thông tôi đă có sáu năm học lớp chuyên Văn của sở Giáo dục Hà nội, đă từng đoạt giải thưởng trong các kỳ thi văn và sáng tác dành cho học sinh phổ thông nên tôi chỉ có thể h́nh dung sự nghiệp của ḿnh phải gắn với văn chương chữ nghĩa mà thôi.

Khi tôi đang du học, Hungary vẫn đang c̣n là một quốc gia theo chủ nghĩa cộng sản ở Đông Âu, và tôi không hề biết rằng những ǵ ḿnh được học trên trường đại học lúc đó chưa phải là toàn bộ nền văn hóa Hungary, nhất là của thời hiện đại.

Tôi  đă có mặt tại đất nước tôi coi như tổ quốc thứ hai của ḿnh vào những ngày đất nước ấy trải qua một biến động lịch sử lớn: sự thay đổi thể chế chính trị năm 1989 tại các nước Đông Âu. Biến động lịch sử -chính trị lớn này cho phép văn hóa Hungary bộc lộ toàn bộ những ǵ bị cất giấu gần nửa thế kỷ không chỉ với nhân loại mà với chính nhân dân của quốc gia ấy.

Những nhân vật, những cá nhân lỗi lạc của một nền văn hóa đặc biệt với một ngôn ngữ hết sức đặc thù lần lượt xuất hiện, trong đó có Hamvas Béla, người mà dân Hungary gọi là” nhà thông thái thời hiện đại của chúng ta”.

Từ đâu tôi biết đến một nhà văn, nhà triết học đương thời xuất sắc nhất của Hungary?

Trước khi dịch Hamvas Béla, tôi đă dịch gần một chục tác phẩm của các nhà văn cổ điển cũng như hiện đại của Hungary như Csáth Géza, Karinthy Frigyes, Marai Sándor, Kertész Imre (nhà văn được giải Nobel) và dịch thơ của một số nhà thơ Hungary nổi tiếng như Pilinszky János, Szabó Lörinc, Wass Albert, nhưng tôi chưa hề biết đến Hamvas Béla.

Vào đầu những năm 90 của thế kỷ 20 chính những người Hung đều kêu lên khi được hỏi: Hamvas Béla? Làm ǵ có nhà văn Hungary nào tên như thế?

Tiểu sử cuộc đời của nhà thông thái biết 13 ngoại ngữ này ly kỳ như chính thời đại của ông. Trước năm 1945 ông đă được biết đến như một học giả bắt đầu nổi tiếng trên lĩnh vực triết học, mỹ học, sau năm 1945 sự kiện nổi bật nhất, mang tính chất bước ngoặc hoàn toàn đối với ông là sau nhiều biến cố, ông trở thành địch thủ của nhà triết học mác-xit Lukács György, người sau cách mạng vô sản ở Hungary đă trở thành Bộ trưởng Bộ Văn Hóa của nước Cộng ḥa Xă hội Chủ nghĩa Hungary đương thời.

Chính vị Bộ Trưởng này đ́nh chỉ không cho in một tác phẩm mỹ học Hamvas Béla viết chung với vợ lúc bấy giờ.

Cuộc đời của Hamvas Béla sau biến cố lịch sử đó là cuộc đời của một vị thánh bị đày lên một ḥn đảo xa xôi cách biệt để chứng minh một chân lư ông đề cao trong các tác phẩm của ḿnh: cuộc sống không có mục đích mà cuộc sống có ư nghĩa.

 Ba lần ông bị gọi ra mặt trận, nhà của vợ chồng ông bị một quả bom rơi trúng phá hủy tan tành, và tất cả sách vở cùng bản thảo của ông cũng không c̣n nữa, ông trở thành một kẻ tay trắng ḥan toàn theo đúng nghĩa đen.

Từ một trí thức giỏi giang, sau 1945 Hamvas Béla bị liệt vào danh sách B-bị chính quyền đương thời quản lư gắt gao và chỉ được phép làm công việc chân tay để kiếm sống,  ông bị buộc phải trở thành một người làm vườn, rồi thành thủ kho trong một nhà máy nhiệt điện. Bắt đầu từ đây cả  phần đời c̣n lại của ông là một tác phẩm cuộc đời vĩ đại dù trong nhiều thập kỷ ông chỉ viết cho cái ngăn kéo của ḿnh.

Tôi bắt đầu biết đến Hamvas Béla chỉ từ sau khi đọc bài tiểu luận chấn động của ông: Thời Kỳ Bảo B́nh- nói về chính thế kỷ 21 này của chúng ta- cho dù ông viết từ năm 1943 trong tập tiểu luận triết học duy nhất ông được in trong đời, tập Câu Chuyện Vô H́nh Và Đảo - mà tôi đă chọn làm tác phẩm đầu tiên in ở Việt Nam.

Đọc xong bài tiểu luận xuất sắc này tôi đi t́m ông Dúl Antal- người thừa kế di sản của Hamvas Béla- và tôi đă nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của ông Dúl Antal trong suốt thời gian dịch một trong những tác phẩm cơ bản nhất của Hamvas Béla: Minh Triết Thiêng Liêng- trọn bộ ba tập. Xin cảm ơn Giám đốc nhà xuất bản Medio chuyên chỉ in tác phẩm của Hamvas Béla- ông Dúl Antal, một nhà thần học, một người bạn lớn thông thái của tôi. 

Tôi c̣n nhớ khi biết tôi có ư định dịch tác phẩm lớn này của Hamvas Béla ra tiếng Việt, ông Dúl Antal đă cười và nói với tôi: vậy là chị sẽ đem tinh hoa phương Đông trả lại châu Á qua một nhà học giả châu Âu. Bởi tác phẩm này như một thư mục lớn về những cuốn sách cổ nổi tiếng của nhân loại, trong đó có những tác phẩm kinh điển vĩ đại của phương Đông.

Hamvas Béla đă được công nhận là một triết gia đương đại của thế giới, tất cả các tác phẩm của ông bắt buộc phải dịch sang tiếng Đức, nhưng cho đến ngày hôm nay bộ Minh Triết Thiêng Liêng chưa dịch xong ra tiếng Đức và chưa hề dịch sang tiếng Anh, cũng như rất nhiều tác phẩm khác của Hamvas Béla cũng vậy.

Cho đến ngày hôm nay ngoài bản gốc tiếng Hungary ra, Minh Triết Thiêng Liêng mới chỉ có một bản dịch ra tiếng Việt của tôi và một bản dịch ra tiếng Serbia của một dịch giả huyền thoại  tên là Sava Babic người Serbia. (Tôi gọi ông là dịch giả huyền thoại bởi chỉ riêng của Hamvas Béla ông đă dịch được 50 tác phẩm - một tấm gương lớn khó có thể noi theo - đối với tôi).  Ít nhất, giờ đây ta có quyền tự hào là một tác phẩm lớn như Minh Triết Thiêng Liêng đă có thể đọc bằng tiếng Việt và là bản dịch đầu tiên ở châu Á.

Tôi cũng gặp may mắn lớn khi anh Bùi Văn Nam Sơn nhận lời đồng ư viết lời giới thiệu cho tập sách lớn này của Hamvas Béla. Phải nói rằng không thể có một bài giới thiệu nào đầy đủ hơn, sâu sắc hơn, xuất sắc và nhiệt huyết hơn bài giới thiệu của anh.  Tôi đặc biệt biết ơn anh Bùi Văn Nam Sơn, người đă cổ vũ tôi đến với việc dịch sách triết ngay từ buổi đầu tiên quen biết anh khoảng năm 2008.

Cũng như tôi cũng rất cảm ơn sự giúp đỡ tận t́nh của anh Chu Hảo Giám đốc nxb Tri Thức, cùng đội ngũ lănh đạo, biên tập viên của nhà xuất bản, nơi những tác phẩm của Hamvas Béla đă được in ra rất đẹp với chất lượng cao. Công việc dịch và in những tác phẩm khác của Hamvas Béla vẫn đang tiếp tục ở nơi đây.

 

Kính thưa các Quư vị! 

Vinh dự được nhận giải thưởng cao quư của Quỹ Văn Hóa Phan Châu Trinh, là một người Việt Nam sống và làm việc ở nước ngoài, tôi nghĩ rằng có lẽ phần nào ḿnh đă hiểu và thực hiện được tinh thần của câu danh ngôn nổi tiếng của Phan Châu Trinh: „ CHI BẰNG HỌC” chăng?

Học từ các quốc gia tiến bộ về văn hóa, học những ǵ dân ta c̣n thiếu, c̣n chưa tiếp cận từ các  nền văn hóa thế giới do các cuộc chiến tranh liên tiếp xảy ra trên đất nước ta. Học bằng nhiều cách, trong đó có một cách thức quan trọng tuy khó khăn là con đường dịch thuật những tác phẩm tinh hoa của nhân loại ra tiếng Việt.

Tôi nghĩ rằng cách tốt nhất để ḿnh có thể đóng góp chút ǵ đó vào công cuộc thực hiện nội dung tinh thần Phan Châu Trinh”CHI BẰNG HỌC”, cũng là một sự tri ân đối với quê hương chỉ có thể là việc sử dụng tốt nhất tiếng mẹ đẻ của ḿnh, kết hợp với việc khai thác nhiều tác giả, tác phẩm, truyền tải cho được những tri thức từ nền văn hóa thế giới ḿnh được học nhiều nhất, sâu nhất là văn hóa Hungary.

Tôi cần và sẽ tiếp tục công việc dịch thuật của ḿnh một cách sâu rộng, hoàn hảo nhất, như cần hoàn thành một tác phẩm cuộc đời trong lĩnh vực chuyên môn của ḿnh, để góp chút sức lực nhỏ bé của ḿnh cho quê hương đất nước, và đền đáp lại những tấm ḷng thương mến của Quỹ Văn Hóa Phan Châu Trinh và tất cả các Quư vị đă dành cho tôi hôm nay.

Tôi xin chân thành cảm ơn và gửi lời chào trân trọng đến tất cả các Quư vị!

Sài G̣n ngày 24 tháng Ba năm 2017

Dịch giả tiếng Hungary  Nguyễn Hồng Nhung