GHI CHÉP KHI ĐỌC VÀ DỊCH HAMVAS BÉLA

 

Tháng 7 năm 2012 sẽ đủ ba năm NHN „làm quen” với Hamvas Béla, về lượng sau ít ỏi thế, nhưng về chất sao mang lại một đổi thay lớn lao trong tư tưởng đến thế? Bởi vậy càng cần phải dịch Hamvas Béla ra tiếng Việt, biết đâu sẽ giúp được bao nhiêu cái tâm hồn trăn trở như nó khi đi t́m một hướng đi phù hợp cho tinh thần. Từ bây giờ NHN sẽ ghi chép đều đặn những suy nghĩ, những cảm xúc khi đọc và dịch Hamvas, đây là những ấn tượng sống „một đi không trở lại”- ta ơi hăy đọc và suy nghĩ hết ḷng!...

 

Hôm nay mê man trong tác phẩm của Hamvas Béla, đây mới đúng là zseni, thiên tài, người b́nh thường như mọi người khác nhưng lại chẳng giống ai v́ logic suy nghĩ và làm người đọc bị thiết phục hoàn toàn. Những suy nghĩ của ông  trong sáng, chắc chắn, có sức nặng và đầy ấm áp, không hiểu có sự tuyệt vọng bi hùng như của Wass không, v́ ḿnh chưa đọc kỹ.

Ḿnh có cảm giác giống một sinh viên sắp vào đại học khi chuẩn bị dịch sách của ông, không hiểu có làm nổi không đây, nhưng chắc chắn phải miệt mài, phải miệt mài…vậy thôi

Nhưng rất thích là tự dưng thấy chẳng có ǵ quan trọng nữa, chỉ muốn vùi tâm huyết vào dịch Hamvas thôi. Mong cho trạng thái này của mày ở lại lâu lâu, con ơi. (Chủ nhật (2009-07-12)

……………….

Bắt đầu làm quen với thế giới của Hamvas Béla, khác hẳn thế giới của Marai và Kertesz.

Thế giới của M. và K. giống như một người lạc trong một lồng kính với nhiều người khác, họ không ngẩng đầu lên, mà chỉ liếc nh́n xung quanh, hoặc cùng lắm trèo lên một chỗ nào đó cao cao và ngắm cái đám đông chuyển động phía dưới và trầm mặc, và suy nghĩ. Bề dầy và chiều dài suy nghĩ của họ có thể hơn hẳn những người xung quanh, nhưng vẫn phải liên quan đến những người xung quanh, trong cơn đau-buồn-cuồng nộ-vui- hớn hở-giận giữ-tuyệt vọng.

C̣n Hamvas, ông đă trèo lên đỉnh cái lồng kính này, mở nắp đậy của lồng kính và thoát ra ngoài, bởi ông biết cái lồng kính đấy không phải là toàn bộ vũ trụ, trong vũ trụ c̣n nhiều loại lồng kính khác nữa. Ông thoát ra, bay lượn bằng đôi cánh của trực giác và phát biểu về vũ trụ, về đám người đang kết dính với nhau bằng những sức mạnh và sự dùng dằng quái gở. Thế giới của Hamvas ấm áp, thư giăn, tinh khôi, giống hệt cảm giác chui vào chăn đệm mùa đông thơm tho sạch sẽ, hứa hẹn một giấc ngủ ngon lành tự nó đến bằng đôi chân hay đôi cánh của nó, ta chỉ việc mỉm cười, và từ từ thiếp đi… Thứ tư (2009-07-15)

…………………

Mấy hôm nay lúc nào cũng bận, ngập ngụa, mọi việc mọi ư nghĩ, mọi thứ trôi vèo vèo bên cạnh, như thể NHN là một đưa khác, đang hối hả sống và sống…

Không đúng, nó đọc miên man, lúc đọc mới là lúc nó sống, và lúc viết. C̣n những lúc khác nó đi giải quyết mọi việc, mọi mối quan hệ, những ràng buộc sống. Những việc này đi bên cạnh con người nó, cách xa hơn cả việc một lá vàng bay vèo bên cạnh hoặc một con chim ngớ ngẩn cứ nhảy nhót trước mặt.

Đọc Hamvas, bất kỳ lúc nào có thể, bất kỳ ở đâu, bất kỳ trạng thái thời gian, khoảnh khắc nào…

Bác Hamvas hiện lên như một người đàn ông dịu dàng, nhẫn nại và chăm chú, đợi NHN xong mọi việc ngớ ngẩn, sau đó bắt đầu ngồi xuống và hai người mở sách ra cùng ch́m ngập vào đó…

Trạng thái đọc Hamvas giống như trong một giấc mơ, lúc đó ta nửa tỉnh nửa mê, hoàn toàn không có mặt trong cái hiện thực” đong đo đếm” được, mà chỉ là những tri thức được đánh thức bởi tri giác, để hiểu Hamvas nói về cái ǵ, để tin được và ḥa nhập được với ḍng chảy của những ư tưởng siêu thực này. Có một cái ǵ đó thống nhất và thuyết phục ta khi Hamvas vẽ lên một thế giới hoàn toàn không sờ thấy, nhưng rơ ràng có thật, như nh́n thấy những bức tranh vẽ thiên thần, vẽ các vị thần và các tích truyện trong truyền thuyết.

Đọc Hamvas thấy sự sống trong các cuốn sách từ trước tới nay ḿnh đọc bỗng biến thành những chuyện có thật, xảy ra ở chỗ khác thôi, nhưng hoàn toàn có thể hiểu được, tin được, như những ǵ ḿnh đă kinh nghiệm được trong ngần ấy năm sống.

Bà Magda hỏi: mày thích nhất cái ǵ trong sách Hamvas khi mày đọc?

Tao thấy nó là sự thật và tao tin. Hồi đầu tiên đọc Marai tao cũng vồ lấy như thế, nhưng Marai làm tao có cảm giác lúc đó đang rất khát, được uống nước, và v́ thế vô cùng sung sướng. Thực ra nhiều cuốn sách, nhiều tác giả mang cho tao sự sung sướng này. Nhưng một thời gian sau, tao nhận ra sự hạn chế của những ǵ tao đă đọc và đă sung sướng, từ chỗ tao nhận ra sự lặp lại của họ. Hamvas không mang lại cảm giác được uống nước khi khát, mà mang lại cảm giác b́nh yên, để đọc xem vậy th́ cái ǵ xảy ra sau sự b́nh yên này…

Có thể khối lượng tri thức khổng lồ mà Hamvas đưa ra khiến ḿnh đuổi theo không kịp những suy nghĩ của ông, v́ mỗi một ư tưởng lại liên quan đến một khối lượng tri thức khác, khiến ḿnh phải dừng lại. Nhất là khi thử dịch một bài của ông, những dích dắc ư tưởng, ngay từ sự tích một tên gọi, cũng đủ làm ta lật nhào cả đống từ điển mọi kiểu lên t́m. Nhưng không có cảm giác bị tri thức đánh đố, bởi mọi suy nghĩ của Hamvas hết sức sáng sủa và logic, và nhẹ nhàng, và dản dị, có thể lần theo dấu vết chỉ dẫn để t́m ra nguồn, hoặc dừng lại để ngẫm nghĩ và hiểu ông định nói ǵ.

Một thể loại văn hết sức trực tiếp, đúng là linh hồn lên tiếng, để một linh hồn khác lập tức đoán ra nhận ra, tuy hoàn toàn chỉ đón nhận hết sức ”nửa tỉnh nửa mê” v́ không liên quan ǵ đến mọi rối rắm khái niệm hiện thực vật chất trần trụi hết, và Hamvas hay dùng những h́nh ảnh hết sức mỹ học để so sánh hoặc tượng trưng cho điều vô h́nh ông đang tŕnh bày.

Chẳng hạn ông bảo: sự có mặt của linh hồn  (ở Hamvas- linh hồn được tôi hiểu chính là sự sống của quả đất này, là tôi, là thượng đế, là thiên nhiên) sự có mặt của nó giống như sự vĩnh cửu của mặt trời, và sự xuất hiện hữu hạn trong h́nh thức xuất hiện của nó như buổi sáng mặt trời xuất hiện (được sinh ra) và chiều, lặn xuống phía Tây (mất đi). Sự tuần hoàn của sự sống vĩnh cửu này người ta hay gọi là luân hồi. Nhưng ông nhắc đi nhắc lại: tất cả mọi mức độ diễn biến theo thứ bậc của phát triển linh hồn con người đều vô h́nh trong tâm hồn một con người cụ thể, không phải ai cũng ngộ ra được toàn bộ cái thế giới tâm linh của ḿnh, tuy một trong những đặc điểm ưu việt nhất của con người -là  tri thức cao nhất của vũ trụ- con người có khả năng hiểu ra sự sống, đồng thời chính là cái chết của nó, một cách hoàn toàn, khi nó thực hiện một kiếp sống hữu hạn về mặt h́nh thức. Tuyệt!

Khi đọc sách của Hamvas thấy ông b́nh thản, ung dung và cân bằng làm sao, nhưng đọc mấy bức thư của ông gửi bạn bè thân, lại thấy ông cũng khắc khoải, mong ngóng t́nh thân ái, ḷng yêu, sự nhớ nhung… y như Nguyễn Hồng Nhung, nghĩa là rất con người, bởi vậy tôi càng tin Hamvas hơn, có một cái ǵ đó cứ thúc dục ḿnh hăy đọc thêm nhiều nữa nhiều nữa.

Những ngày này mọi vật quanh tôi phủ một màu vàng óng ánh như mật ong, không hiểu tại sao, có lẽ đây là màu của mùa thu là mùi vị của thu, nỗi nhớ mong cũng óng ánh đặc sệt và quánh lại như mật, đôi khi cảm thấy lần đầu tiên ḿnh có một mùa thu như thế này, tại sao thế nhỉ? Mật óng chảy rất chậm, cứ dừng lại giữa đường, thơm, dịu dàng… Cái ǵ vậy? tôi không biết? hay v́ trạng thái nửa tỉnh nửa mê này? nhưng tôi nh́n kỹ hơn bao giờ hết h́nh như tôi đang b́nh yên (2009-10-08)

……………………

Ghi chép tháng 11.

Trong giấc ngủ, đột nhiên những ư nghĩ sau đây đến với tôi:

Hamvas viết: con người không phải là đất, là vật chất, mà con người có thứ bậc vũ trụ. Đấy chính là điều Hamvas khẳng định: trong con người có sự sống của vũ trụ, vô tận và vĩnh hằng. Con người là vĩnh hằng, sự sống này được biểu hiển bằng một đặc thù duy nhất của con người: ngôn ngữ - nói và viết. Chỉ con người biết viết, một tượng trưng đúc kết, đột nhiên tôi hiểu ra quá tŕnh luyện vàng, như một trong những tượng trưng sự đúc kết cuối cùng của tinh túy vũ trụ: chính là con người. Một đời người: đúc từ kim loại, luyện chắt lọc, đào thải, để trở thành vàng nguyên chất, cứng rắn, nhưng hết một ṿng quay lại như tan ra ḥa vào với vũ trụ.

Nh́n từ hệ tư tưởng này sẽ thấy tôn trọng và yêu mến sự sống của con người -linh hồn là kênh chuyển tải sự sống vũ trụ ấy vào con người- ngôn ngữ, nói và viết thể hiện một đời sống hữu hạn trong sự sống vĩnh cửu, bởi vậy con người cần viết, cần sáng tác, cần ghi chép lại tất cả những ǵ xảy ra trong một ṿng quay đời sống hữu hạn ấy, để khẳng định vị trí đă chọn lựa của con người.

Đấy là ư nghĩa của viết, của rèn luyện linh hồn.  (2009.11.17)

………………….

Không thể thiếu được linh hồn của Hamvas Béla trong những ngày này - triết gia tâm linh quá đỗi vĩ đại trong nền văn hóa Hung. Ông làm tôi có cảm giác, cứ đọc thêm một trang sách của ông là một ngày ḿnh ngập tràn sâu thêm chút nữa trong thế giới của ánh sáng vũ trụ huyền diệu, v́ ông chỉ ngay ra cốt lơi của sự vật, hết sức nguyên thủy, hết sức tất nhiên, như chính là nó, không thể khác được, như nhạc của Bethoven đập ngay vào trực giác, khiến tôi biết ngay ḿnh đang cảm nhận cái ǵ.

 Hamvas làm tôi sung sướng vô cùng khi ông bảo: tất cả mọi xấu xa tội lỗi trên quả đất này không phải con người làm ra, mà là lũ démon -lũ ma quỷ, trong con người,  trong những cơn mê muội con người đă đồng hóa ḿnh với chúng, và hành động như chúng. Bởi vậy, chỉ có con đường duy nhất cứu văn được là hăy học làm người, con người chân chính.

Điều này khiến tôi hạnh phúc muốn chết đi được, chẳng khác nào câu hỏi: có luân hồi hay không đă được trả lời”không có”. Bởi điều này một lần nữa khiến tôi sung sướng v́ con người đích thực là phải tự do, để tiến hóa, để thành người, không bị bất kỳ cái ǵ ràng buộc hết. Và cái chính, nó cứu vớt t́nh yêu với con người của tôi, nếu không yêu được con người, ta bơ vơ và đau buồn lắm.

Chỉ tư duy như vậy mới khiến con người thoát khỏi mọi mặc cảm cũng như những ràng buộc vô h́nh mà trí thông minh của con người vô t́nh khiến nó lănh đủ. Hamvas đưa tôi quay trở lại giá trị nguyên thủy của con người.

Từ tất cả những điều này học được, cảm nhận được, đă trải qua, tôi chỉ muốn giữ măi cảm giác về những ngày Balaton  (Balaton  2009.08.01)

…………………..

Chết ngập ngụa trong đống sách của Hamvas. Nhận ra: cần phải đọc tất cả đă. Chắc chắn dịch sẽ hay hơn rất nhiều, dễ hơn rất nhiều. V́ Hamvas là một khối thống nhất, ông đă t́m ra cái xương sống cho lư thuyết của ḿnh. Ông đă tiêu hóa cả một biển tri thức để tóm tắt vào các tác phẩm, bởi vậy khi mới đọc ông rất sướng, nhưng càng đọc càng thấy…khổ! Nhưng không thể ra khỏi cái biển tri thức này được nữa rồi, giống như đang sống không thể tự dưng lăn ra chết, cần phải sống nốt. Cần phải đọc hết Hamvas. Tất nhiên sống nốt cuộc đời với tri thức của Hamvas là một hạnh phúc bất ngờ, cảm ơn thượng đế đă cho ta biết tiếng Hung  (Balatonfüred 2011.05.07)

…………………

Mới đọc Hamvas Béla, cảm giác đầu tiên là…sống lại. Đây rồi, thứ ta cần. Như ngày hè oi bức gặp một cơn gió mát, như kẻ khát nước nhận được một giọt tinh khiết mưa nguồn, như một kẻ thờ ơ hết mọi ham muốn, bỗng chợt tỉnh bởi một câu thần chú diệu kỳ rót vào tai….

Đấy là cái ǵ vậy? Sau này, sau hai năm liền đọc và dịch Hamvas Béla, tôi hiểu đấy là cái làm tôi sống lại: đây mới là hiện thực cuộc sống người, không một chút DỐI TRÁ, NGỤY BIỆN, MÙ MỜ.

Té ra những điều ḿnh gặp trong quá nửa cuộc  đời chỉ là những điều mờ mờ ảo ảo, là một bức tranh lỗi thời trong đó các nhân vật cứ lặp đi lặp lại chỉ Quá Khứ với nhau  bằng một lối  sống vay mượn, với một tŕnh độ hiểu biết ù ù cạc cạc (nhưng ai cũng nghĩ ḿnh giỏi lắm), một lối ứng xử hoặc kiêu ngạo hoặc hạ ḿnh hết cỡ, giải thích cho thái độ hoặc quá khích, quá tham quyền lực danh vọng, hoặc quá đớn hèn của những kẻ ta thấy xung quanh, giải thích cho nỗi buồn tuyệt vọng khi cứ tiếp tục phải sống.

Té ra một trong những điều cơ bản nhất làm con người hôm nay chán ngấy sống là không HIỆN THỰC HÓA nổi cuộc sống của chính nó. Bởi sự DỐI TRÁ tràn ngập khắp nơi.  (2012.03.10)

….

Đọc Hamvas sẽ vấp phải một trong những khái niệm cơ bản nhất: Ezoterika. „Môn khoa học bí truyền, là kiến thức chỉ dành cho một nhóm người đă nhập định” đối ngược với khoa học Exoterika „khoa học đại chúng”  (theo Nevill Drury: Từ điển huyền học và bí truyền, tr.80).

Đây là sự thiếu vắng lớn nhất của thế kỷ ḿnh sống, nửa thế kỷ khải hoàn ca của chủ nghĩa duy vật biện chứng đă khiến một thế hệ như ḿnh chả biết cái quái ǵ cả ngoài những bài triết chán ngắt cố hiểu cũng không hiểu nổi. Bởi quá khứ đă bị cắt đứt, bởi vũ trụ con người sống bị cắt làm đôi, một nửa là thế giới vô h́nh bị vứt bỏ. Và điều tồi tệ nhất là kiến thức về thế giới vô h́nh ấy chỉ c̣n lại là những tảng kiến thức mê tín dị đoan, góp phần đẩy con người vào sâu hơn sự ngu muội, sự sợ hăi và u mê.

Bởi vậy lúc nào ḿnh cũng thấy buồn. Phần sống dạy con người hướng tới cái cao thượng, cái cao quư thiêng liêng nằm trong tinh thần bị vứt bỏ bằng những phong trào tập thể kích động cái tôi ích kỷ, kiêu ngạo và huênh hoang. Bởi vậy  lúc nào ḿnh cũng thấy bơ vơ. Bởi vậy văn học chỉ bị thét. Đến ngày hôm nay con người hết xúc động bởi những tiếng thét gào của thời đại, mà dửng dưng, rồi hóa đá, bằng cách lún sâu hơn nữa vào mê tín dị đoan, như đà điểu rúc đầu trong cát bỏng. Để tự kết liễu ḿnh mà không biết.

Một ngày, t́nh cờ tiếp xúc lại với TRUYỀN THỐNG cổ của loài người, thứ là MỘT, thứ tổng quát, toàn diện và đúng, thông qua kiến thức của những cuốn sách cổ, đột nhiên ta sống lại. Bởi trong mỗi con người thời đại này đều HẤP HỐI một ánh sáng chân thực yếu ớt nào đó, đ̣i hiểu đúng đắn tất cả, đ̣i một cái ǵ đó vô h́nh họ không biết, nhưng cảm thấy.

Hamvas Béla cũng đă từng đúng như ta hôm nay, lật lại sách vở, đi t́m nguyên nhân sự khủng hoảng của ḿnh. Muốn hiểu hết tư tưởng của Hamvas Béla, cần đọc lại toàn bộ kiến thức về ezoterika, về các cuốn sách cổ, nhưng quan trọng nhất: xuất phát điểm của Hamvas bao giờ cũng từ HIỆN TẠI, bởi vậy có thể áp dụng ngay tư tưởng của Hamvas vào việc suy nghĩ về hiện thực sống ngày hôm nay của ta. Bởi vậy có lẽ chưa bao giờ ḿnh nh́n rơ cái hiện thực mang tên Vietnam đến thế. Như Hamvas viết: cần phải sống ở hai tư thế trong một thời điểm: trong và ngoài hiện tại, sẽ nh́n rơ và đánh giá đúng. Xă hội VN cũng như con người VN đúng là một sự sống bị cắt, một đời sống bị khóa kín, nên ḿnh đă từng viết: chỉ c̣n từ HẤP HỐI đúng với trạng thái bị dồn kín vào một ống nứa chật, cuộc sống người hôm nay ở VN, nhưng lúc đó chỉ cảm thấy như thế mà không biết tại sao.

 (03.11)

…

Có cảm giác mỗi ngày sống bây giờ sẽ rất thiếu thốn, nếu không đọc Hamvas. Bởi v́ ông làm ḿnh hiểu sâu sắc hơn về cuộc đời này, đời sống mở ra vô tận trước mắt, nhưng lại theo một trật tự rơ ràng, từ trên xuống dưới, hiểu từ điều nọ, sang điều kia, hết sức sáng sủa, logic và dản dị. Từ ngày đọc và dịch Hamvas, thấy ḿnh thanh lọc. Bứt dần dần những điều thừa, sửa lại những điều hiểu sai, làm sáng sủa những điều trước kia mù mờ.

Trước hết: khái niệm tái sinh, luân hồi, sống lại… đă sáng tỏ. Hamvas viết: tất cả những cuốn sách thiêng cũng như những người Thày của đời sống đều nhấn mạnh: KHÔNG CÓ SỰ TÁI SINH CÁ NHÂN. Giá ai cũng hiểu điều này rơ như thế! thế gian sẽ hết MÊ TÍN DỊ ĐOAN. Hết các giáo phái, hết các nhóm người dạt từ sư phụ này sang sư phụ kia, hết những ảo tưởng chán ngắt về các loại thế giới ảo tưởng! Nhưng: ḷng THAM khiến con người cần mê tín dị đoan, tham vật chất khi đang sống chưa đủ, tham lên thiên đường khi phải chết. Nguyên hiểu biết ra điều này, NHN đă được cứu vớt khỏi trăm ngh́n lần phân vân t́m hiểu, không phải chuyện ḷng tin hay không (v́ nó bao giờ cũng ghét nhất mê tín dị đoan), đúng thế, không chỉ để tin hay không, mà hiểu ra điều này sẽ đánh giá đúng hơn, sát hơn những ǵ đang xảy ra quanh nó.

Đọc Hamvas sẽ thấy tại sao đêm tối của nhân loại gắn liền với đạo Thiên Chúa. Hamvas viết: tất cả các tôn giáo khi dựng thành một tổ chức, đều mất đi bản chất tinh thần thiêng liêng của sự sống, và biến thành một tổ chức phục vụ cho cái TÔI cá nhân. Nếu hiểu rơ điều này khi đọc Hamvas, mới hiểu đúng nghĩa khái niệm Thượng đế, mới hiểu rơ tại sao tư tưởng của Hamvas là MỘT, mới hiểu chính xác nghĩa của từ EZOTERIKA: nghĩa là cái bên trong (bí truyền) là sự thống nhất chỉ là MỘT của thế gian này, một thế gian có bản chất là LOGO-là LỬA- là MẶT TRỜI- là NĂNG LƯỢNG, đấy chính là nguồn sống. Theo Hamvas: mỗi nguyên tử cấu thành nên sự sống đều mang trong nó Logos-Lửa, đấy chính là Thượng đế, trong con người cũng thế, nên con người và thượng đế là một. Hiểu được như vậy sẽ thấy: chính con người tạo nên hạnh phúc SỐNG cho nó, và ngược lại: chính con người tự GIẾT chết sự sống của nó. Thiên nhiên hay các vị thần linh, các sức mạnh siêu việt đều nằm trong Logos, đều là chính logos-lửa sống, có thể cưu mang giúp đỡ con người, hoặc ngược lại hủy diệt con người. Vậy thôi.

Cái xấu là ǵ? „Là sự thiếu vắng của cái tốt” - Hamvas viết dản dị như vậy. Bởi vậy trong đời sống việc trước tiên là LÀM CÁI TỐT, để từ đó nảy sinh ra Ư ĐỊNH TỐT chỉ như vậy con người mới TU THÂN để thành người. Nhưng ngày nay - Hamvas viết: con người lầm lạc, nhầm lẫn, họ tưởng phải nghĩ tốt trước hết rồi mới làm được cái tốt, nghĩa là lộn ngược. Nếu hiểu được điều này thật thấu đáo mới hiểu tại sao Hamvas viết: phải HIỆN THỰC HÓA cuộc sống. Nghĩa là phải làm, phải hành động trước tiên, phải hiện thực hóa những tư tưởng tốt. Những tư tưởng này chắc chắn không phải để phục vụ cho ḷng tham của mỗi cá nhân. (2012. 03.15)

….

Mấy hôm nay dịch Tác phẩm cuộc đời, trích trong tập Patmosz - phải đi lùng ngay và đọc ngay cuốn này, đây là quả đă chín, là tư tưởng vừa đầy đủ vừa ngắn gọn vừa sâu sắc của bác Hamvas, bác đă viết với một giọng văn ĐỦ đến nỗi NHN tự nhủ: một câu dịch không được dài hơn câu gốc. Có cảm giác Hamvas xẻ dọc đời sống này, tất cả mọi thứ lộn xộn, mờ ảo, chồng chéo lên nhau làm nên cái gọi là đời  được sắp xếp lại dưới tư tưởng của Hamvas. Và tiếng Hung (thêm một lần nữa khẳng định!) đúng là tiếng của các THÁNH. Từ một từ gốc (chính xác vô cùng) kết cấu thêm các đuôi để thành những từ khác cũng chính xác vô cùng. Ví dụ: từ Rend - Trật tự, chỉ một cái đă có sẵn, vô tận. Thêm đuôi: szer (chỉ những cái ǵ là công cụ, nhân tạo) thành ra từ: Rendszer - Hệ thống. Hamvas viết: khi mất ư thức về trật tự, người ta phải tạo ra hệ thống, nh́n từ gốc của Hung: rend-rendszer thấy và hiểu ngay ra ư này, tuyệt! Nhưng tiếng Việt th́ không như thế (Chúa ơi!) Từ trật tự và từ hệ thống ngay bề ngoài trông đă chả thấy có ǵ liên quan đến nhau.

Dịch bài này có một niềm cảm hứng hết sức lạ, mặc dù khó ơi là khó. Cảm hứng này đến khi đọc Hamvas bàn về những trạng  thái cao nhất con người có thể đạt tới trong một đời sống hữu hạn: đây chính là nội dung của triết học cổ, của các cuốn sách cổ, Hamvas viết một cách hết sức ngắn gọn và sâu sắc, ai cũng có thể lập tức hiểu ngay nghĩa là ǵ?

Bất ngờ đối với NHN là khi dịch xong đoạn cuối nó lập tức hiểu ngay: không tạo nghiệp! Thật là một hạnh phúc quá lớn khi hiểu ra điều này, những ḍng cuối của bài thật tuyệt vời: Gúenon đă nói, trạng thái giải phóng không phải trạng thái đứng trên con người mà là một sự kiện xảy ra ngoài không-thời gian và lớn hơn con người, là sự kiện mà các nguyên tử hoạt động của nó không phải là cái tôi cá nhân của con người, nghĩa là không xảy ra trong sự đồng hóa với cái tôi. Điều này vượt qua cái tôi cá nhân hóa, và đặc thù v́ không chỉ vượt qua mà c̣n phá vỡ cả cái tôi cá nhân hóa.

…Hành động thực hiện tác phẩm này không phải sự dựng tạo mà là một quá tŕnh cho đi và phá vỡ, đến chừng không c̣n ǵ hết, lúc đó là sự cho đi của hư vô, sự từ bỏ của từ bỏ.

Từ lúc dịch bài này xong đến tận hôm nay, nó vẫn ngây ngất trong cảm giác hạnh phúc này, dường như mùa xuân trở lại đúng là mùa xuân đầu tiên nó đến nước Hung, hết sức rụt rè, ngọt ngào, nhưng có một cái ǵ đó sắp bung ra, nở toang, đấy là nụ sắp nở thành hoa, lá sắp phủ ngập cành, nhưng niềm vui này ”không cất thành nhạc, hát”, đúng thế (may quá đi mất) nó sợ nhất cái cảm giác vui mà cứ phải hét lên của thiên hạ xung quanh, giờ đây nó rất sợ ”bạo động” - không tạo nghiệp! (hahahahah)

Bác Hamvas ngồi bên bờ sông, trong tay là một cuốn sách, bác nh́n người đối diện một cách hiền ḥa, trừu mến, đằng sau là những ống khói nhà máy, nơi bác bị  „đi đày” v́ sự khác biệt ư thức hệ…

Tấm h́nh NHN yêu mến nhất.  (2012-03-26)