GÖRGELY GÁBOR ( nhà thơ, nhà văn, đạo diễn sân khấu, từng là bộ trưởng Bộ Văn Hóa Hungary )

                                          HỒI ỨC VỀ HAMVAS BÉLA

 

Tôi không nhớ chính xác, h́nh như khoảng giữa 1955-1958 th́ phải, nhờ sự sắp xếp của một người bạn chung của chúng tôi, bác sĩ Záhonyi Aladár chúng tôi ở chung một pḥng với nhau trong một bệnh viện ở Kékestető , tôi và Hamvas Béla.

Chúng tôi nằm trong một pḥng hai giường trong nhiều tuần. Tôi đă đọc nhiều bài viết của ông và rất kính cẩn ông, v́ tôi và Weöres  Sándor có quan hệ tốt với nhau và Weöres Sándor coi Hamvas Béla là người thày của ḿnh. Nếu ai có quan hệ với Weöres Sándor, không thể tránh khỏi mối quan hệ với Hamvas Béla, ít nhất về mặt tinh thần. Nhưng gặp gỡ ông một cách cá nhân trực tiếp, được sống cùng ông bởi một hoàn cảnh, như M.Gorki nói, là một bến đỗ quan trọng trong trường đại học đường đời của tôi.

Chúng tôi nằm ở hai giường đối diện nhau. Chúng tôi đọc rất nhiều, viết rất nhiều, cả hai, và tất nhiên nói chuyện với nhau cũng nhiều. Ông không cho biết nhiều về đời ḿnh. Đây không phải một dạng quan hệ bệnh viện như chúng ta thường thấy trong phim, tiểu thuyết trong các kịch bản tivi khi người bệnh này thổ lộ với người bệnh kia về những bất hạnh lớn nhỏ của ḿnh. Trái lại thuần túy là những buổi tṛ chuyện mang tính chất tinh thần.

Lúc đó tôi biết trực tiếp đúng một triết gia duy nhất, và đó lại chính là đối thủ của Hamvas Béla: Lukács György –ông thày dạy trên trường đại học của tôi, và tôi phải thi ở chỗ ông. Lối tư duy phức tạp rất lư thuyết, trừu tượng và cách diễn đạt của Lukács khiến tôi, một chàng thanh niên trẻ  có một h́nh ảnh khác về các triết gia. Hamvas Béla hoàn toàn không như vậy.

Không hề lư thuyết, những điều Hamvas nói, luôn luôn có thể cảm thấy một cái ǵ rất sống động trong các kinh nghiệm đời sống, bằng chính đời sống, bằng thiên nhiên bằng sự thật nằm trong các mối quan hệ hết sức tự nhiên, một cái ǵ đó hết sức lư thú bởi sự kết án của các nhà mác-xít duy vật, của Lukács György với Hamvas Béla chính là: Hamvas là một nhà huyền học và ông theo đuổi những điều huyền bí.

Hamvas Béla vô cùng biết hưởng thụ đời sống, ngay cả trong những t́nh huống bị ép buộc phải chấp nhận ông cũng biết cách hưởng thụ nó. Trong một thời gian rất dài hiện sinh của ông là một sự thật khốn khó, ông làm thủ kho ở Tiszapalkonya. Nhưng ông không cảm thấy đấy là một điều khủng khiếp, là một sự lăng nhục về bản chất, mà chỉ như thể ở đó ông có thời gian để suy ngẫm, để viết, như thời gian nằm ở bệnh viện  Kékestető tôi nh́n thấy ông ngồi trầm ngâm suy nghĩ hàng giờ dưới một gốc cây. Ông đă tiếp nhận t́nh huống  sống đặc biệt phũ phàng này với sự cân bằng mang tính chất anh hùng ca, thông thái và tươi tỉnh.

Để tôi kể một chuyện vụn vặt, bởi con người đặc trưng bởi những điều vụn vặt. Phần lớn mọi người đun sôi sữa cùng bột ca cao. Hamvas bảo tôi những người phương Đông họ không uống như thế, v́ uống như thế thứ tinh dầu thơm ngon nhất của ca cao sẽ bị phân hủy, cần pha ca cao trước tiên và với nước lạnh. Tôi uống thử và thấy đúng là ngon hơn hẳn. Ngay giờ đây con gái tôi cũng uống ca cao như vậy, như cách tôi dạy lại nó.

Đối với một thanh niên rất năng động như tôi lúc đó, suy nghĩ về nhân cách của một tinh thần lớn để lại tác động không nhỏ. Tôi nghĩ một người biết chịu đựng, biết sống trong một t́nh huống thủ kho (tất nhiên cần hiểu theo nghĩa tượng trưng t́nh huống này) với một tư cách tri thức như thế, trong thực tế đă là một người vĩ đại rồi.

Lúc đó tôi vừa ḅ ra khỏi cái hố sâu của ḿnh. Cùng với cha mẹ, v́ nguồn gốc gia đ́nh chúng tôi bị đưa đến sống ở một khu biệt lập, thời sinh viên của tôi, một vài bài thơ tập tọng, một cái ǵ đó tưởng bắt đầu đă bị dập tắt, tất cả chạm vào tận xương tủy con người. Rất khó để vượt qua. Từ khu sống biệt lập tôi bị gọi đi lao động. Một quăng thời gian rất khốn khó của tôi.

Đúng lúc ấy tôi gặp Hamvas Béla. Đúng khoảng thời gian một thanh niên trẻ muốn trở thành một nhà văn trong sạch, vô danh hay ít người biết đến nhưng vẫn phải bắt đầu, cần phải làm ǵ đây? như thế nào?

Và cái tôi gặp đầu tiên chính là hành vi, cách xử sự của một số phận kiểu Hamvas Béla! Điều này c̣n lớn hơn cả một ấn tượng sửng sốt! Cái cách ông gánh chịu số phận, bứt bản thân lên khỏi hố sâu của đời ḿnh.

Tôi nh́n thấy sự tích cực không thể bẻ gẫy của ông, tôi sống trong sự mê hoặc bởi các cách diễn đạt của ông. Ông luôn luôn cảm nhận, suy tư với thế gian, luôn luôn triển khai những ư tưởng cao cả và ghi chép lại. Chúng tôi nằm hai giường đối diện nhau, nếu không đọc hoặc tṛ chuyện, tôi thấy ông liên tục viết không dừng. Nhiều lần tôi ngạc nhiên khi đi dạo chơi trong khu công viên của bệnh viện (lúc đó đang là mùa đông lạnh, không phải khí hậu để nghỉ mát) tôi nh́n thấy ông ngồi dưới một gốc cây, quấn trùm kín mít và viết liên tục.

Một con người đă quá tuổi trung niên, chính xác tôi không nhớ lúc đó ông bao nhiêu tuổi, có thể xấp xỉ sáu mươi, một người nhiều hơn một thập kỷ sống hoàn toàn trong trạng thái vô danh, bị cấm hoàn toàn quyền lợi văn chương, không được phép xuất bản bất cứ cái ǵ ḿnh viết, không ai biết đến tên tuổi, và tôi có thể nói thẳng: lúc đó không hề có chút hy vọng sẽ được thế gian biết đến, được quay lại thế gian với tŕnh độ tri thức của ḿnh, vậy mà chính trong sự đày đọa tinh thần ấy, ông vẫn viết, viết tác phẩm của đời ḿnh.

Đối với một kẻ trẻ tuổi cay đắng bước vào đời: quả thật là một ấn tượng phi thường không thể xóa nḥa!

Những bài thơ, các bài viết của tôi lại lần lượt ra đời, cho dù không ít lần tôi trầm ngâm không phải v́ khả năng để được in, mà tôi trầm ngâm v́ viết ǵ đây, như thế nào, cái ǵ xứng đáng để bắt đầu lại sau một t́nh huống; tất cả những điều này tôi phải cảm ơn tấm gương Hamvas Béla.

Vợ tôi gửi những gói quà nho nhỏ, thêm vào khẩu phần ăn ở bệnh viện. Tất nhiên tôi mời ông ăn. Cái cách ông thưởng thức một lát mỏng xúc xích, thời đó quư giá như thế nào, cái cách thức thưởng thức đời sống mà vẫn không bị quỵ lụy vào đời sống!

Lối suy nghĩ của ông vô cùng logic và rất biết trở nên trừu tượng, nhưng cách đánh giá, nhận thức của ông gắn liền với hiện thực đời sống. Ông không thuộc loại triết gia không biết cái ǵ đang xảy ra xung quanh ḿnh, ông ‘’hiểu tất cả’’ –một con người có quan hệ với tất cả. Trong văn bản của ông thiên nhiên đóng vai tṛ lớn, một thứ thiên nhiên đă được thánh hóa, như cách thức ông diễn đạt.

Và điều này không hề chỉ như lư thuyết đối với ông - đă có tác dụng biết bao đối với tôi. Ông có thể nói một cách phổ quát về thiên nhiên nhưng ông c̣n biết tường tận đây là cây ǵ hoa ǵ bụi cây ǵ khi chúng tôi dạo chơi lướt bên chúng. Những hiểu biết về những điều cụ thể này ông rất ưa thích, như thế ông có thể nắm bắt,  biết tường tận về chúng- đây là thế gian nằm dưới bề mặt siêu h́nh học của triết học.

 Lúc đó tôi hay than phiền với ông là tôi ngủ tốt, nhưng lại khó ngủ. Ông bảo:’’ đây là hậu quả của một quá tŕnh yoga bị bỏ dở. Cậu đă từng tập yoga một lúc nào đấy rồi?’’

Thật tuyệt vời! tuyệt vời v́ đúng là tôi đă từng tập yoga, thời thiếu niên tôi đă gặp thiền sư Ấn độ Selva Raja Yesudian, người năm 1948 đă bị chính quyền mời đi. Lúc đó ngài đă có một cơ sở thiền ở đây. Lúc đó gia đ́nh tôi có pḥng cho thuê và ngài đă ở chỗ chúng tôi trong những năm xảy ra thế chiến. Tôi lúc đó là một đứa trẻ bị hen, gầy g̣, thiếu máu, và yoga đă khiến tôi trở lại b́nh thường. Khi thiền sự bị mời đi tôi cũng ngưng tập yoga. Và vào năm một ngh́n chín trăm năm mươi mấy đấy tôi không nhớ, Hamvas Béla hỏi: cậu đă tập yoga một lúc nào đấy phải không?- thật đúng là knock out (đo ván).

Hamvas nói với tôi rằng trong tôi đă bắt đầu h́nh thành một quá tŕnh biến đổi vật lư (hatha-yoga) và tinh thần (raja-yoga) và tôi đă dừng quá tŕnh này lại. Cơ thể tôi chờ đợi sự tiếp tục, tôi hăy đừng để nó phải chờ đợi (cần nói thêm là từ lúc đó trở đi tôi đă quay lại với yoga).

Mối quan hệ của chúng tôi sau đó vẫn tiếp tục duy tŕ, thỉnh thoảng tôi có đến thăm ông. Và gia đ́nh Hamvas cũng đến chỗ tôi. Tôi dám mạo muội gọi đó là một t́nh bạn, dù không thường xuyên như đáng lẽ cần phải xảy ra. Tôi phải vật lộn với đời sống, tôi làm việc rất nhiều, dịch nhiều và từ từ t́nh bạn này chậm lại rồi đứt đoạn. Cần nói thật một cách đau đớn, tôi không gặp Hamvas Béla trong những năm cuối đời của ông. Khi nghe tin ông mất tôi cảm thấy hai lần bứt rứt, v́ cả sự sơ xuất lơ đễnh của ḿnh.

Tôi đến Szentendre dự đám tang ông- một đám tang lặng lẽ, đẹp đẽ và thiêng liêng-tôi cảm thấy không thể tha thứ cho ḿnh v́ đă không gặp ông trước khi ông mất. (1980)

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hungary

( Budapest 2016. oktober. 29)