HAMVAS BÉLA

 

LƯ THUYẾT VÀ NGUYÊN LƯ (TEORIA)

( Trích tiểu luận triết học Patmosz.I)

 

Sự khác biệt giữa lư thuyết và nguyên lư (teoria), là sự khác biệt giữa câu hỏi và vấn đề, giữa ư tưởng và và tư tưởng. Nhà báo có ư tưởng, nhà thơ có tư tưởng. Chính trị gia, hoặc nhà tài chính có câu hỏi, kẻ gặp những khó khăn hiện sinh có vấn đề.

Sự khác biệt giữa lư thuyết và nguyên lư không ở chỗ, lư thuyết th́ quá độ, c̣n nguyên lư không thể thu hồi. Lư thuyết cũng không bắt buộc. Lư thuyết v́ một lư do nào đấy không phù hợp, tôi làm ra lư thuyết khác có thể dở hoặc hay. Nhưng với nguyên lư, không thể né tránh.

 Nguyên lư có hậu quả sẵn, và trước hết cần phải hiện thực hóa nó, nếu không, đấy không phải là nguyên lư.  Người nào không đi theo lư thuyết của họ, không sao, nhưng nếu kẻ nào không đi theo nguyên lư của họ, kẻ đó phản bội và dối trá.

Lư thuyết phần lớn là sự nổi hứng, c̣n dấu hiệu chắc chắn của nguyên lư là sự phổ quát, hay đúng hơn là trạng thái tích cực một cách đạo đức và hiện sinh.

Quyền sống c̣n của lư thuyết không phải là sự thực hành,  không bao giờ là sự thực hành, bởi vậy lư tưởng chủ nghĩa hay duy vật chủ nghĩa, hay một triết học châu Âu nào đó đều chỉ là lư thuyết.

Lư thuyết chỉ là lư thuyết, bởi  không phải, và không thể là thực hành, không thể  thực hiện nổi, nó sừng sững một cách trừu tượng phi hiện thực và không thể thực hiện nổi, đúng hơn, nó là sự cuồng nhiệt và nhầm lẫn, là ư tưởng giả dối và hoang đường, một thứ không biết ǵ về chính điều này từ bản thân nó.

Lư thuyết là thứ dựng sự vật lên theo thứ tự một cách cảm hứng và tùy tiện,  không mang tính trật tự. Người ta c̣n gọi nó là thế giới quan. Thế giới quan là một thứ khung, mẫu.

Nguyên lư tạo dựng trật tự sống, và bởi vậy nếu không được hiện thực hóa, không mang ư nghĩa ǵ. Lư thuyết xây dựng, hoặc ít nhất mang ư đồ xây dựng; nguyên lư tạo lập, và sự tạo lập lớn hơn sự xây dựng. Con người lư thuyết chỉ nhận biết, c̣n con người nguyên lư nh́n.

 Lư thuyết không phải là nguyên lư bị tha hóa, như lư tưởng bị tha hóa của ư tưởng và tôn giáo bị tha hóa của quan điểm. Các lư thuyết một mặt tuyên bố sự ưu tiên của các lư thuyết, mặt khác tuyên bố sự ưu tiên của thực hành.

Trong nguyên lư không có sự khác biệt giữa lư thuyết và thực hành. Nguyên lư dựa trên yếu tố, rằng không có sự xác định nào thiếu vắng trọng lượng hiện sinh và hậu quả đạo đức.

Lư thuyết không có mức độ, bởi vậy không duy tŕ được những ǵ trừu tượng hoặc cụ thể. Chỗ đứng của lư thuyết  là khoa học và triết học, c̣n chỗ đứng của nguyên lư là nghệ thuật và tôn giáo.

Kẻ nào xây dựng một nguyên lư, kẻ đó cần thay đổi toàn bộ đời sống của ḿnh.

Con người hiện đại sống giữa các quá độ. Ư tưởng, và câu hỏi, và lư thuyết. Họ có khoảng ba loại lư thuyết: chủ nghĩa Darwin (Darwinizmus) chủ nghĩa Freud (Freudizmus) và chủ nghĩa Marx ( Marxizmus).

Nền tảng của chủ nghĩa Darwin, như Betrand Russell đă giải thích, đơn giản là một sự nhầm lẫn. Darwin đưa tư tưởng cơ bản của một nhà lư thuyết kinh tế Anh thế kỷ mười tám vào quá tŕnh sinh học, theo đó thiên nhiên bằng con đường ngắn nhất và những công cụ đơn giản nhất kiếm t́m lợi ích lớn nhất.

 Chúng ta đều biết quan niệm cho rằng đời sống của thiên nhiên dựa trên những nguyên lư cơ bản của kinh tế học là một sự nhầm lẫn. Logic của thiên nhiên tuyệt đối không mang tính chất cần kiệm, trái lại mang tính thừa thăi, và bởi vậy thiên nhiên không kiếm t́m lợi ích lớn nhất, mà không ngừng cung cấp sự dồi dào (theo Bataille)

Chủ nghiă Freud và chủ nghĩa Marx gây khó chịu không chỉ v́ nó chọc tức, mà v́ nó khiến người ta nghi ngờ, chúng sinh ra không để làm ǵ khác ngoài việc chọc tức con người. Ẩn náu giữa các điều kiện của các chủ nghĩa này là những ư đồ mơ hồ không có ư định t́m kiếm sự thật, mà muốn bắt quả tang một cái ǵ đó từ con người. Rất có thể, chủ nghĩa Freud và chủ nghĩa Marx ra đời để lăng mạ chất thị dân con người trong sự biếng nhác ngơ ngẩn.

Nếu nó là sự thật, dù bằng phương pháp nào, nó có thể tuyên bố gánh chịu bản chất không mấy dễ chịu của con người, thậm chí ở một phương diện nào đấy các lư thuyết này được chấp nhận một cách dễ dàng hơn. Nhưng phương pháp của Freud không chữa chạy tâm lư con người, mà t́m ra những tính chất ngớ ngẩn vô cảm trước khó khăn, bất b́nh thường hơn trong chính bản thân con bệnh.

Lư thuyết xă hội của Marx không ổn định các rối loạn cộng đồng, mà mong muốn tạo ra một đám đông không thèm để ư đến các phức tạp tất yếu. Con người không  có khát vọng cần phải tâng bốc sự thật, nhưng cũng chẳng cần bị sự thật xúc phạm.

Chính bởi v́, tác động chung của những lư thuyết như thế cần đến một kiểu người phù hợp với nó. Một lư thuyết cần gây một tác động  như thế  giờ đây  không cần điều kiện cho phép ít nhất đạt đến một tŕnh độ mà những phụ kiện ngày Noel thường đại diện.

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hung

( Hà nội 2013-01-10)