HAMVAS BÉLA

 

VĂN HÓA CỔ VÀ VĂN HÓA THỜI HIỆN ĐẠI

(Trích trong tiểu luận triết học Scientia sacra)

 

Từ một thí nghiệm vô nghĩa là gần đây người ta mong muốn gán cho văn hóa một sự quan trọng thái quá, nên chắc chắn thời nào văn hóa cũng được coi trọng.

 Không cần thiết cứ phải đặt tên là văn hóa. Có thể canh tác đất, thiên nhiên, vật chất, khả năng, tài năng, tri thức con người; và chỉ canh tác được những thứ này.  Không thể canh tác tinh thần, bởi tinh thần là kẻ thực hiện việc canh tác.

Văn hóa là sự canh tác thế giới vật chất một cách tích cực.

 Nhưng trong thời cổ, văn hóa không nằm trong ư nghĩa như thế. Bởi v́ canh tác cũng giống như các hoạt động khác, không sở hữu ư nghĩa độc lập riêng liên quan đến thế giới vật chất.

Trong thời cổ, người ta không tách thế giới vật chất ra khỏi hiện thực tinh thần, không coi là hai sự vật riêng biệt; khi canh tác thiên nhiên, sự canh tác này được đặt thành sự phụ thuộc từ hiện thực tinh thần.

Văn hóa như một lư thuyết độc lập không có ư nghĩa ǵ hết.

Gần đây người ta nói, văn hóa là tư tưởng h́nh thành độc lập với con người, là thứ sáng tạo ra trật tự sống, ra các tập quán, các h́nh thức, các công cụ, các đối tượng xă hội từ trên xuống một cách độc quyền như thống trị, giống như việc tạo ra nghệ thuật, pháp luật, quan điểm, thậm chí: tinh thần, và như vậy gần đây nhất người ta đă nâng văn hóa lên thành một lư thuyết điều chỉnh sự sống tự trị.

Một từ duy nhất về lư thuyết này cũng chớ nên để xổng, bởi nhầm lẫn này đưa lại một cơ hội cực kỳ hiếm hoi để diễn đạt sự khác biệt giữa canh tác thời cổ và thời kỳ lịch sử.

 Không nên để lỡ cơ hội này, bởi v́ sự khác biệt trong canh tác thời cổ và trong thời kỳ lịch sử có ư nghĩa quyết định đến mức, nếu một người nào đó định miêu tả sự canh tác thời cổ, mà quên xem xét thời hiện tại, th́ chỉ nêu một từ thôi, người ngày nay cũng không thể hiểu nổi.

Câu chuyện bắt đầu như sau: con người thời kỳ lịch sử (sau Công nguyên-ND) cũng giống con người trước thời kỳ lịch sử đều cực kỳ nhấn mạnh đến việc nâng cao mức sống. Con người hiện đại đă thành công trong việc tạo ra cả một đội quân công cụ và các phụ tùng, nhưng các công cụ và các phụ tùng này chỉ liên quan đến tất cả những ǵ bên ngoài.

Trong khi việc hoàn hảo hóa bề mặt bên ngoài đạt đến mức độ cực kỳ cao, th́ con người, không chỉ không thay đổi mà c̣n đặc biệt suy thoái đi. Ở đây không phải vấn đề: chất lượng đời sống tinh thần  của con người hiện đại được trang bị bằng điện, sưởi ga, telefon, radio hay máy bay không cao hơn đời sống tinh thần của người nguyên thủy bao nhiêu.  Mà vấn đề là: lư tưởng tính con người trang bị cho ḿnh không dựa trên một nền tảng nào cả.

 Những lư thuyết đạo đức lư tưởng cao vời vợi không ngăn chặn nổi con người chớ sống một đời sống gần như hoàn toàn vô giá trị đạo đức. Những yêu cầu to lớn quá cỡ chứa đựng tràn ngập trong các lư thuyết về nhà nước, nghệ thuật, trong các sở thích ưu tiên, nhưng không ai có thể thực hiện nổi, thậm chí niềm cảm hứng về các yêu cầu này cũng biến mất từ hàng thế kỷ nay.

 Hiện thực tinh thần trong kích thước tổng thể của nó có mặt trong hiện tại, tôn giáo, nghệ thuật, triết học, đạo đức đại diện cho nó. Nhưng khả năng hiện thực hóa những điều này từ phía con người đă hoàn toàn biến mất.

Người ta thản nhiên xây dựng những lư thuyết cao quá khổ về tôn giáo, về đạo đức, về trật tự, về sự sống đích thực. Yêu cầu của sự canh tác có, nhưng không ai phù hợp với những yêu cầu này, và sự canh tác này không thể hiện thực hóa.

 Con người hiện đại sống trong một giả bộ về tŕnh độ tinh thần cực kỳ cao; nhưng thực chất tŕnh độ này là một ảo tưởng trắng trợn, bởi từ hệ thống tinh thần này không ai thực hiện nổi bất cứ cái ǵ.

Người ta gọi văn hóa là mức độ tinh thần, đạo đức, trật tự, sở thích đă qua giáo dục, là sự sống hối hả, là những yêu cầu cao, những lư tưởng con người hiện đại tự đặt ra cho ḿnh.

 Bản thân con người hiện đại không với tới được nền văn hóa này, ở sâu hơn, trong bản năng, trong tư tưởng, trong đam mê, nhu cầu tinh thần của họ thực ra phát triển một cách buông thả. Cái mà con người hiện tại đặt tên là văn hóa, không phải một sự canh tác tích cực mà là một thứ lư tưởng tính quá cỡ.

Bằng ánh sáng soi rọi từ bên trong có thể hiểu ngay được t́nh thế này. Con người càng hoạt động năng động bao nhiêu, càng nảy sinh nhiều tư tưởng tinh thần  sáng sủa bấy nhiêu. Điều này không c̣n nghi ngờ ǵ nữa. Sự hoạt động càng có hiệu quả bao nhiêu, tinh thần- người cha của hoạt động- càng được hiện thực hóa một cách trực tiếp bấy nhiêu.

Từ điều này tự nó cho thấy sự hoạt động càng yếu ớt và vô hiệu quả bao nhiêu, trong con người càng ít tư tưởng bấy nhiêu, nói cách khác: hoạt động tinh thần càng bị thu hẹp lại bao nhiêu, hành động càng bất lực và trống rỗng bấy nhiêu.

Bởi, hoạt động không là ǵ khác ngoài một tinh thần đă được thực hiện, và tinh thần không là ǵ khác, ngoài t́nh yêu thương, một thứ tinh thần tích cực, thứ tinh thần của NGƯỜI CHA, không cần chỉ dẫn tự nó cũng đă có thể hiểu được.

Có loại hoạt động trong đó tinh thần được thực hiện một cách đầy đủ; có loại hoạt động trong đó tinh thần bị thu hẹp lại; và có loại hoạt động trong đó hoàn toàn vắng bóng tinh thần. Đây là loại hoạt động trong đó không có sự tích cực, sự tạo dựng, không có t́nh yêu thương. Đây là loại hoạt động trống rỗng, phi bản chất, phi sức mạnh, trong đó không thể thực hiện bất cứ cái ǵ, bởi không có ǵ để thực hiện.

Sự thu hẹp tinh thần xảy ra khi trong hành động, con người không thực hiện tinh thần người cha của t́nh yêu thương nhân gian, mà thay thế vào đấy cái TÔI của cá nhân, khiến hành động chỉ mang tính chất cá nhân; không để hành động xảy ra trong sự tích cực trong sạch ban đầu của nó, mà gắn cái TÔI vào, và như vậy, phá vỡ t́nh yêu thương.

Văn hóa, mà con người hiện đại đặt tên và cho là như vậy, không phải sự canh tác tích cực thế giới vật chất, mà là sự lư tưởng hóa đặt trên đời sống và không liên quan ǵ đến đời sống.

Hoạt động của con người hiện đại không tạo dựng, không mang tính tích cực, mà là thứ hoạt động rỗng, phi bản chất, yếu ớt, chỉ thu hẹp, đóng khung tinh thần lại, trong nhiều trường hợp c̣n làm biến mất tinh thần. Sự lư tưởng hóa văn hóa, đối nghịch với việc ứng dụng hóa hành động, bởi vậy hiện thực và thực hành vắng bóng trong sự lư tưởng hóa này.

Khả năng canh tác  tích cực thế giới vật chất ở đây hoàn toàn không nổi lên. Tinh thần không chạm tới đời sống và đời sống cũng chẳng chạm tới tinh thần. Không có khả năng cho quá tŕnh hiện thực hóa.

Một mặt là sự trừu tượng hóa lư tưởng, mặt khác, vắng bóng sự ứng dụng của thực hành vật chất đă bị thô thiển hóa, bởi con người hiện đại không sống trong tinh thần đồng nhất với t́nh yêu thương, mà chỉ sống trong cái TÔI riêng của nó. Về điều này, bàn thế là đủ.

 

2.

 

Con người thời lịch sử, nhất là thời hiện nay sống trong một sự nhầm lẫn, rằng sự canh tác đích thực tự ḿnh cần tạo ra, mục đích tự ḿnh cần lập ra, tiêu chuẩn tự ḿnh cần xây dựng, và các lư tưởng tự ḿnh cần nghĩ ra. Họ quay cái TÔI của họ vào việc đi t́m tinh thần, mục đích, tiêu chuẩn và các lư tưởng. Sau đó gọi sự t́m kiếm những thứ họ tự đặt ra là văn hóa.

Họ không biết rằng: tinh thần của canh tác tích cực thế giới vật chất không cần t́m kiếm. Ngay từ thuở ban đầu, tinh thần như một lời tuyên ngôn đă có sẵn, và nếu như nó không được ǵn giữ trong các cuốn sách thiêng đi chăng nữa, nó vẫn được giữ như t́nh cảm bất biến bất tử của linh hồn con người.

Cần phải làm ǵ, cần tiếp tục hoạt động ǵ, cần duy tŕ tiêu chuẩn nào, cần thực hiện những lư tưởng nào, điều này cái tinh thần của t́nh yêu thương trong con người đều biết đến từ sự vĩnh cửu.

 Các sức mạnh trong con người có đâu phải để t́m ra một tinh thần mới. Và điều này cũng không thể; một tinh thần mang tính chất cá nhân chỉ là sự bóp méo của một định luật tinh thần siêu việt duy nhất mà người Ấn độ gọi là dharma. Và khi con người thời kỳ lịch sử đặt ư chí của cái TÔI cá nhân vào vị trí của định luật tinh thần phổ quát, họ đă phá hỏng tinh thần.

Các sức mạnh không dùng để t́m ra tinh thần mới mà để thực hiện tinh thần vĩnh cửu và phổ quát. Truyền thống bảo vệ thứ tinh thần vĩnh cửu và phổ quát này, thứ tinh thần ngay từ thuở ban đầu đă từng có, vẫn đang có và sẽ tiếp tục có như một lời tuyên ngôn.

 Như vậy văn hóa không phải là sự t́m ra, tạo ra một tinh thần, một mục đích tiêu chuẩn chưa bao giờ có ở đâu, mà: văn hóa là việc hiện thực hóa thứ tinh thần đă được truyền thống giữ ǵn.

Lấy một ví dụ đơn giản: Các thư viện khoa học lớn của thời hiện đại giữ ǵn những biểu hiện tinh thần gắng sức khủng khiếp trong hàng triệu tập sách. Để thực hiện điều này con người phải bỏ vào đấy một số lượng lớn các nhà bác học, rất nhiều công việc, công sức, thời gian, giấy mực, công việc in ấn. Và không bao giờ có thể đo đếm hết nổi những hy vọng, đam mê, lương tâm, kỷ luật, suy tư đi kèm với việc thực hiện những cuốn sách này.

Vậy mà chẳng có ǵ chắc chắn, giữa hàng triệu cuốn sách này có một tác phẩm là hiện thực của nhân loại trong đời sống. Toàn bộ nền văn hóa nhân đạo thời hiện đại, tâm lư học, khoa học xă hội, văn học, triết học, đạo đức học, mỹ học, ngôn ngữ học, khoa học tôn giáo đều không thể thực hiện nổi, thậm chí không bao giờ thực hiện nổi, không bao giờ có thể hiện thực hóa, và tất cả các tác phẩm đều được tạo ra để không bao giờ có thể hiện thực hóa chúng.

Hàng triệu tác phẩm này vô ích, thừa thăi, trong một khía cạnh nào đấy vô nghĩa một cách đau đớn, như thể chưa bao giờ được viết ra. Nỗi nhọc nhằn, niềm hy vọng, công sức, chất liệu, đam mê, đổ vào một thứ lăng phí, bởi từ các tác phẩm này không thể học được ǵ từ thực tế, tinh thần của những tác phẩm này không thể thực hiện nổi.

Một„nền văn hóa hùng hậu”- lư tưởng tính, một sự ba hoa khoác lác tày đ́nh, vô nội dung, tạo dựng từ nhu cầu phi hiện thực, với lợi ích phi hiện thực, với tiêu chuẩn hoang tưởng, không chút quan hệ ǵ với sự sống thực chất của con người, chưa từng có,và sẽ không bao giờ có.

Triết học hiện đại, đạo đức học, xă hội học, tâm lư học tạo dựng trong một lư tưởng tính rỗng tuếch khiến chúng không thể tác động đến đời sống của bất kỳ ai. Và nếu một ngày toàn bộ những thư viện sách này biến mất trên quả đất, không ai nhận ra sự thiếu hụt của chúng.

 Thậm chí có thể đánh cuộc rằng: con người hiện đại đang sống trong tôn giáo thiên chúa, nhưng nếu thiên chúa giáo một ngày bỗng biến mất khỏi quả đất, không ai nhận ra sự thiếu vắng này, nhất là các vị linh mục.

Tóm lại: trong toàn bộ thế giới hiện đại có một cái ǵ đó thiếu cơ bản, giả dối, thổi phồng, bên trong nó là một sự lường gạt rỗng tuếch, luôn vin vào các lư tưởng, vào thiên chúa giáo, vào các giá trị đạo đức, nhưng không ai tin và thậm chí không ai có ư định thực hiện nó. Toàn bộ đời sống hiện đại có một cái ǵ đó không thực chất.

Và điều để phân biệt con người cổ với con người hiện đại chính là điều này: sự thực chất của con người.

Tinh thần về bản chất không khác; tôn giáo, siêu h́nh học, đạo đức, trật tự nhà nước, các lư tưởng, sở thích, các mục đích giống nhau, bởi v́ những thứ này trong thời gian và ở các dân tộc đều như nhau.

Sự khác biệt là: con người cổ sống trong tinh thần,  tin vào tinh thần và đấy là nội dung và số phận của họ, để thực hiện tinh thần. Sự thực hiện này là hoạt động siêu h́nh của đời sống; đây chính là sự canh tác mạnh mẽ, tích cực của con người vào thế giới vật chất.

 Trong hoạt động thực hiện tinh thần này mang tinh thần người cha của t́nh yêu thương; chính v́ vậy trong toàn bộ sự canh tác chứa đựng tính chất tôn giáo và siêu h́nh, và chính v́ vậy sự hoạt động này là một sự sùng bái.

Con người hiện đại, dù biết về siêu h́nh, về tính chất sùng bái của hoạt động, về đặc tính tôn giáo của sự canh tác,  nhưng họ không tin, họ vứt bỏ yếu tố tinh thần, và nội dung cuộc đời của họ: thay cái TÔI cá nhân vào vị trí t́nh thương yêu của người cha trong bản chất của hoạt động. 

Tất cả những ǵ liên quan đến tinh thần của thời hiện đại đều mang tính chất không tưởng. Cái sẽ thực hiện trong tương lai không bao giờ hiện thực hóa, mà chỉ là không tưởng: bởi vậy thời hiện đại là Lời mang tính chất không tưởng và chủ nghĩa không tưởng là hành vi đặc thù của nó.

 Bởi vậy lương tâm của toàn bộ nhân loại thời hiện đại là một lương tâm hư hỏng: nó thừa biết tất cả những ǵ nó nói, đ̣i hỏi, tuyên bố, thành lập, gắn liền với sự thực hiện. Nó thu thập lư thuyết, đề ra các mục tiêu, nói về các tiêu chuẩn, tuyên bố các giá trị, nhưng kẻ đầu tiên không nghĩ đến việc thực hiện những điều này chính là kẻ đề ra và tuyên truyền.

Tất cả những ǵ nhân loại thời hiện đại suy nghĩ và lên kế hoạch, như một kẻ bắt buộc chịu đựng những khó khăn thường xuyên đổ lên đầu, không hy vọng nhỏ nhất là được trả công. Tinh thần thời hiện đại, như mới đây nhất người ta nói: không hiện sinh, là một thứ phi bản chất, phi tinh thần, phi cá nhân, rỗng tuếch và không thể hiện thực hóa.

Nhân loại thời hiện đại về tổng thể đă tự nhầm lẫn bản thân với các loại lư thuyết của họ. Riêng biệt từng con người hiện đại, nhất là những kẻ mệnh danh sáng tạo ra văn hóa, các nhà đạo đức, nhà giáo, các nhà bác học, linh mục, các đại diện nhà nước đều cho rằng ḿnh đang sống một đời sống tinh thần rất cao mà không hề nhận ra thứ tinh thần họ tuyên bố không cái ǵ được thực hiện.

Những tư tưởng cao siêu đẹp đẽ không hề mang tính phổ quát, và đứng về mặt cá nhân cũng không thực hiện nổi, toàn bộ là một ảo tưởng tri thức, núp dưới nó là những con người đê tiện, kiêu ngạo, huênh hoang, rỗng tuếch, kệch cỡm, và trước hết là những kẻ ngu muội.

 

3.

 

Cần đặt giới hạn cho khái niệm hậu quả. Bởi v́ trên nền tảng này, nếu ai muốn kiểm tra những hiện tượng của đời sống hiện đại, cần giải thích và mổ xẻ ra toàn bộ.

 Một lần nữa cần nhấn mạnh rằng, trong đời sống hiện đại, tinh thần có mặt trong thời hiện tại như trong tất cả các thời kỳ khác, chỉ không được hiện thực hóa. Không được hiện thực hóa bởi con người không canh tác thiên nhiên vật chất trong tinh thần của yêu thương người cha vĩnh cửu, mà chỉ muốn canh tác bằng cái TÔI. Và bởi thế không thể.

Hậu quả là: tinh thần không tiếp xúc được với thiên nhiên, mối quan hệ và tương quan giữa hai thế gian bị gián đoạn: tinh thần nằm lại trong lư tưởng tính, bởi không hiện thực nổi, hàng triệu cuốn sách thừa thăi vô nghĩa, các sức mạnh tự nhiên tự giải phóng thoát khỏi sự kiểm tra của tinh thần, tự do gây sự và rồ dại, điều này có thể thấy rơ trong đời sống nhà nước, trong xă hội, trong số phận và trong thế giới linh hồn của con người.

Hậu quả đầu tiên của tinh thần không hiện thực hóa là ư nghĩa của đời sống bị thất lạc và lu mờ.

 Bởi v́ đời sống không phải là một cái ǵ tự nó có ư nghĩa, tự nó mang một ư nghĩa. Đời sống tồn tại trong ṿng quay của thiên nhiên vật chất, và nếu thiếu sự tiếp xúc với tinh thần, nó trở nên bất lực và mù ḷa, cũng như trở nên vô nghĩa và tối tăm.

Giữa những môi trường như vậy không có một khả năng để biến bất kỳ mức độ nào thành cái phổ quát. Mức độ của các sự vật sẽ là con người, là cái TÔI, là cái bắt đầu của sự phi mức độ, của sự vắng thiếu mức độ, của chủ nghĩa ngụy biện trí tuệ, của đạo đức vô chính phủ trong đời sống nhà nước, như Khổng tử đă nói: „Quyền lực là những kẻ to mồm, mốt là nghệ thuật, và đạo đức giả là đời sống hàng ngày.”

Hậu quả của việc đánh mất mức độ- một lần và măi măi – là tất cả mọi người bắt buộc phải tự đặt ra cho ḿnh chuẩn mực của cái tốt và cái xấu, thực ra chỉ là một chuẩn mực nhất thời. Đạo đức bị cá nhân hóa và tự ứng biến đánh mất đi đặc thù hợp lư của nó, để rốt cục cái tốt và cái xấu không là ǵ khác ngoài quyền lợi cá nhân, là thứ thay đổi từng giây từng phút.

Các quy tắc đời sống biến mất; sự bắt chước vô nghĩa, lối sống tự do cá nhân trở thành tập quán. Tính chất trực tiếp của cộng đồng xă hội chấm dứt, phép lịch sự, sự sang trọng, nền nếp giáo dục, sự nhậy cảm đối với cái TÔI hỗn loạn chỉ c̣n là gánh nặng. Không ai quan tâm đến một đời sống chung lành mạnh, bởi tất cả mọi người c̣n mải t́m kiếm cho thú vui riêng của ḿnh.

Giữa những môi trường như vậy không thể nói đến một sự canh tác tích cực. Đời sống trở nên vô nghĩa, sự vô nghĩa này thẩm thấu toàn bộ mọi khía cạnh, mọi khoảnh khắc của cuộc sống. Sự canh tác tích cực lúc đầu trở thành gánh nặng, sau đó trở nên sự cưỡng bức và cuối cùng thành sự nô lệ. Ở mức độ này sự canh tác mang tên gọi: lao động.

 Lao động thực chất chính là hoạt động, nhưng v́ không có quá tŕnh hiện thực hóa của tinh thần nên lao động trở thành một hoạt động vô nghĩa, khổ sở, nặng nhọc, thấp hèn và đầy đọa trong đời sống.

Nếu cuộc sống không có ư nghĩa, lúc đó mục đích sống của con người là sự hưởng thụ vô nghĩa, sự hưởng thụ của một cái TÔI vô trách nhiệm. Và nếu đời sống vô nghĩa, hoạt động lúc đó cũng vô nghĩa, và hoạt động vô nghĩa này chính là: công việc làm hàng ngày.

 

4.

 

Nhân loại thời hiện đại, đặc biệt trong khoảng một trăm năm gần đây đă đặt việc giải quyết vấn đề lao động thành một trong những mục đích quan trọng nhất của tư tưởng. Nhưng không đạt được kết quả ǵ, lao động tiếp tục vẫn ở vị trí như cũ: lao động là nô lệ, là cưỡng bức, là sự rùng rợn, và nguyên nhân của nó thật đơn giản.

Người ta không nh́n thấy tất cả  không phải bắt đầu từ lao động, mà từ điều này: tất cả các hoạt động của đời sống cần mang một Ư Nghĩa.

Trong tức khắc, lao động một lần nữa sẽ biến thành một canh tác tích cực, nghĩa là nếu một lần nữa các giá trị tinh thần được hiện thực hóa, mọi vấn đề được giải quyết ngay lập tức.

Trong thời hiện đại, chỉ duy nhất một h́nh thức lao động giữ đặc tính canh tác. Người nghệ sĩ trong thời hiện đại là kẻ duy nhất hiện thực hóa nổi các giá trị tinh thần. Và lao động nghệ thuật là thứ lao động duy nhất không biến thành sự nô lệ bức bối, mà thậm chí tồn tại một cách lôi cuốn, đẹp đẽ và hoàn chỉnh.

Trong lao động nghệ thuật, con người trực tiếp hoàn thành những giá trị tinh thần, và như vậy trực tiếp canh tác thiên nhiên vật chất. Công việc này là tấm gương và giấc mơ đáng ghen tị cho những công việc khác. Và chắc chắn, chừng nào sự hiện thực hóa trong các lĩnh vực đời sống- như công việc của người nghệ sĩ- c̣n chưa thực hiện được, chừng đó mọi lư thuyết, luật lệ, mọi công cuộc cải cách lao động, mọi cưỡng bức đều vô ích.

 Đây không phải vấn đề tiền công, thời gian lao động, không phải vấn đề xă hội, mà duy nhất - độc nhất chỉ là: mối quan hệ với thế giới vật chất của tinh thần yêu thương từ người Cha.

Con người, như Zarathustra nói, hoặc là người cha hoặc là kẻ cướp của thiên nhiên. Con người, hoặc hiện thực hóa tinh thần yêu thương, lúc đó là người cha của thiên nhiên, hoặc không hiện thực hóa nổi, lúc đó là kẻ cướp của thiên nhiên.

Chúng ta biết ơn sự canh tác cổ không chỉ v́ các loài thực vật, lúa, cây ăn quả, cây trồng đă thuần hóa; không chỉ v́ những loài gia cầm, ngựa, ḅ, cừu; không chỉ v́ tất cả những đồ vật cơ bản dành cho gia đ́nh và đời sống của chúng ta; mà chúng ta c̣n biết ơn thời cổ v́ tri thức hoàn hảo của thế giới con người, v́ h́nh ảnh đă tạo dựng và hoàn thành hoàn chỉnh về con người.

 Bởi v́ thời cổ đă canh tác thiên nhiên bằng tinh thần của người cha âu yếm vị tha, tinh thần này thấm đẫm trong sự thuần hóa mỗi một loại thực vật, trong cộng đồng, trong linh hồn con người. Sự hiện thực hóa tinh thần người cha tạo dựng vẻ đẹp của trái đất, tạo dựng ḥa b́nh cho cộng đồng, cho sự phát triển của thành phố, cho sự hiền ḥa của tính cách.

Và khi con người không bao giờ hiện thực hóa nổi tinh thần của người cha nữa, nó nhất thiết trở thành kẻ cướp của thiên nhiên.

 Kẻ cướp không chỉ của đất, không chỉ triệt hạ những cánh rừng, tàn sát lũ súc vật, tước đoạt tài nguyên của núi, mà nhân dân c̣n trở thành kẻ cướp của nhân dân, giai cấp trở thành kẻ cướp của giai cấp, con trẻ thành kẻ cướp của các bậc thân sinh, thân sinh thành kẻ cướp của con trẻ, đàn ông thành kẻ cướp của đàn bà, đàn bà thành kẻ cướp của đàn ông, nông dân thành kẻ cướp của thị dân, thị dân thành kẻ cướp của công nhân, giai cấp thống trị thành kẻ cướp của kẻ bị trị.

 Con người hoặc là cha hoặc là kẻ cướp của đất, Zarathustra đă nói.

Và khi không là người cha của đất, không thể hiện thực hóa tinh thần của ḷng yêu thương, lúc đó nó nhất thiết trở thành kẻ cướp, coi đất như chiến lợi phẩm cần chia bôi cho một bè lũ, bất kể đấy là một dân tộc hay một giai cấp.

Bản năng ăn cướp đă tạo ra cuộc đấu tranh của các dân tộc, các giới tính, các chủng loài, tạo ra cuộc đấu tranh của các thế giới quan- hay nói một cách ngắn gọn: tạo ra cuộc đấu tranh người ta hay gọi là đấu tranh sinh tồn.

Thời cổ có nhận thức về khái niệm chăm lo sự sống, nhưng không có khái niệm đấu tranh sinh tồn.

Bởi con người thời cổ đứng trên thiên nhiên, như một người chủ, người cha của thiên nhiên, như một vị vua tốt cai trị trên thế gian.

 

5.

 

Ở đây phê phán nhân loại thời kỳ lịch sử không phải là mục đích, mà mục đích là làm nổi bật sự khác biệt của văn hóa thời cổ và thời kỳ lịch sử, và chỉ cần trích dẫn một câu nói của Zarathustra, cùng sự giả thích câu nói đó là đủ đạt đến mục đích này.

Con người thời cổ là người cha của thiên nhiên; là cha của thiên nhiên bởi con người đă canh tác đời sống với tinh thần tích cực của t́nh yêu thương của người cha.

Bởi v́:” Tất cả, cái ǵ sống và có trên thế gian- kinh Zohár đă nói - chỉ để cho, và v́ con người. Bầu trời có để cho, và v́ mọi thực thể, bởi bản thân các thực thể và các sự vật không ư nghĩa và cũng chẳng có giá trị ǵ.”

Sự canh tác không là ǵ khác ngoài việc hiện thực hóa tinh thần của t́nh yêu thương; theo một quan điểm nhất định nhiệm vụ của con người trong thiên nhiên vật chất không là ǵ khác ngoài việc hiện thực hóa tinh thần của người cha, trên tất cả mọi lĩnh vực vật chất và thiên nhiên: đất, quan hệ con người, cộng đồng, với khả năng riêng của mỗi con người.

Đây là mục đích đời sống và nhiệm vụ đời sống duy nhất, con người hăy trở thành chủ, thành người chăm lo, người thày, thành vua của thiên nhiên. Đây là trật tự sống thiêng liêng. Đây là đời sống người trong mọi lĩnh vực, mọi khoảnh khắc mang tính chất tinh thần, bởi vậy nó là sự sùng bái trong cái toàn bộ.

Con người lịch sử không phải là người cha mà là kẻ cướp của thiên nhiên. Họ coi thường vật chất: nhưng sự coi thường này chỉ là một minh chứng sau cùng: họ cho phép ḿnh chống đỡ như vậy, v́ trước hết họ chà đạp và cướp bóc vật chất. Hành vi căm thù thiên nhiên vật chất trong những thế kỷ gần đây là một quan niệm muộn mằn và lạc lơng, để đánh lạc hướng việc chú ư đến bản chất.

Con người không thù hằn nổi thế giới vật chất, cái không thể coi thường th́ không thể là kẻ thù. Đây là lương tâm tồi tệ của kẻ cướp, một kẻ mong muốn sám hối bằng một thứ đạo đức giả. Thực chất, con người thời kỳ lịch sử không phải là người cha của thiên nhiên, không biết hiện thực hóa tinh thần của t́nh yêu thương. Họ không bao giờ biết canh tác đất nữa, mà bằng thủ đoạn, hoặc  phi thủ đoạn, nhưng cướp bóc đất.

Đối với con người hiện đại, lúa gạo, ngô hoa quả, thịt súc vật, cá của biển, quặng của núi, và trăm ngh́n khả năng bí ẩn của vật chất đều biến thành chiến lợi phẩm, cũng như những đặc tính của điện, từ trường, hóa học, và những người khác, các dân tộc khác, chủng loại người khác cũng trở thành chiến lợi phẩm, đá, nước, đất, không khí cũng trở thành chiến lợi phẩm, con người hiện đại cướp bóc, dành cho cái TÔI riêng, và trong suốt quá tŕnh cướp bóc này, con người càng ngày càng trở nên nghèo đói, thô bỉ, thù hằn, khép kín, khô cứng, thất thường, ngu tối, đần độn và độc ác.

Nhiệm vụ đời sống của con người cổ là hiện thực hóa tinh thần của t́nh yêu thương, đấy là trật tự sống thiêng liêng; đấy là sự sùng bái.

Con người thời kỳ lịch sử cho rằng nhiệm vụ của đời sống là việc thực hiện quyền lực của cái TÔI, và cảm giác này tạo ra một trật tự đời sống thô bạo, hoang dại, khép kín, ích kỷ, một trật tự đời sống đầy sự xúc phạm. Cái tinh thần cao cả thường được giữ ǵn trong lư tưởng tính không được hiện thực hóa, cái con người hiện đại đang thực hiện, đấy là bản năng chiến lợi phẩm của cái TÔI ăn cướp.

 Đây chính là sự khác biệt trong sự canh tác của con người cổ và con người thời kỳ lịch sử.

 Nhân loại thời kỳ lịch sử là một điển h́nh tối tăm để sự giáo dục cổ hiện ra với toàn bộ sự sáng láng của nó. Nếu không so sánh với thời kỳ lịch sử, chỉ nói sự canh tác của con người thời cổ là một quá tŕnh sùng bái vị tha, là một trật tự đời sống thiêng liêng, chắc chắn con người hiện đại sẽ không hiểu ǵ cả.

 Cái gọi là nền văn hóa ngày nay đă che phủ toàn bộ bản chất của sự canh tác cổ.

 

6.

 

Mục đích của canh tác cổ không phải tạo ra nền văn hóa, mà là: biến mặt đất (đời sống trần thế) thành thiên đường.

 Thành thiên đường: bằng sự hoạt động thiêng liêng có tên là lao động làm nảy nở đời sống ph́ nhiêu, giàu có, tốt đẹp. Thiên nhiên chưa từng là kẻ thù của con người, mà là cái kho của sự sống tự hiến dâng, để con người từ đó nâng đời sống con người lên thành niềm vui thiêng liêng.

 Bởi niềm vui không phải là ǵ khác, chính là: ” sự bổ sung hoàn thiện của đời sống thiên nhiên”, và ai muốn đạt tới niềm vui, người đó muốn sự sống đạt đến sự hoàn thiện.

Niềm hạnh phúc trần thế phụ thuộc vào việc con người có biến thế gian thành hoa trái, cái đẹp, sự giàu có hay không; có sắp đặt nổi đời sống theo những định luật của tinh thần người cha hay không; có chiến thắng nổi mọi nhiễu nhương và tăm tối hay không; có hiện thực hóa nổi tinh thần của t́nh yêu thương giữa những con người với nhau và giữa con người với thiên nhiên hay không. Nếu thực hiện nổi, thiên nhiên sẽ ban cho con người đầy đủ châu báu của nó; thiên nhiên và con người sẽ sống trong niềm vui và từ niềm hạnh phúc này hóa thiên đường.

„ Mọi nền văn hóa chân chính đều là chủ nghĩa diệt trừ ma quỷ (egzorcizmus)”- Baader nói.

Sự sùng bái là một canh tác tích cực, là việc hiện thực hóa tinh thần của t́nh yêu thương cao cả và là nhiệm vụ lớn. Đây là cuộc chiến đấu chống lại những sức mạnh đen tối, độc ác và gây tác hại trên thế gian. Sự trù phú và cái đẹp, sự phồn thịnh là kết quả hoạt động trong nhu cầu thu tóm toàn bộ sức mạnh của con người.

Nhưng con người thời lịch sử lại không hiểu nổi chính tác dụng và ư nghĩa của việc xua đuổi ma quỷ trong hoạt động sùng bái.

Bởi vậy các Quyền lực độc ác, tăm tối, gây tác hại đă được giải phóng trong thời kỳ lịch sử: các Quyền lực mà các cuộc chiến tranh dân tộc, các cuộc cách mạng, cái bản năng ăn cướp đă phơi bày tính chất ma quỷ của nó, nhưng không có ǵ sâu sắc và khủng khiếp hơn là cách mạng kỹ thuật. Kỹ thuật không phải là sự sùng bái và văn hóa. Kỹ thuật là thí nghiệm của các sức mạnh ma quỷ đă giải phóng để hủy diệt đời sống trần thế.

Sự thức tỉnh đă bị mất cùng với sự biến mất của thời cổ. Thời kỳ hoàng kim đă biến mất. Con người không bao giờ hiện thực hóa tinh thần của người cha nữa, mà trở thành kẻ cướp của đất, và quả đất trở nên tối tăm.

Sự sống thiên nhiên bị phá hỏng, và sự hoạt động trong thiên nhiên không c̣n là niềm vui, sự trù phú, niềm hạnh phúc nữa mà trở thành nhu cầu nặng nhọc cay đắng, thành sự đau khổ, sự nghèo đói,và cơ cực.

Từ sự sùng bái được bảo vệ bằng niềm tin và niềm vui, biến thành lao động nặng nhọc. Tinh thần biến mất khỏi lao động. Biến thành một nền văn hóa thực dụng, một kho sách –trừu tượng, rỗng tuếch, vô ích, vô sinh, một thứ văn hóa không làm nảy sinh ra đời sống trù phú, không gây dựng nên một trật tự phổ quát, và từ đó không nảy sinh ra một niềm vui cao thượng. Đời sống người khô cằn đi, hóa đá, thô bạo, khổ sở, đày đọa, tăm tối.

Bởi v́:” Có những sức mạnh hiện thực hóa, và có những sức mạnh cướp bóc, làm khô cằn, khô cứng, hóa đá các hiện thực tinh thần”.

„Những sức mạnh để hiện thực hóa những hiện thực tinh thần luôn luôn mở, quay vào trong và hướng lên trên; c̣n những sức mạnh kẻ cướp luôn luôn mở ra ngoài và hướng xuống dưới.”

Trong khoảnh khắc từ biệt thời cổ, con người không bao giờ hiện thực hóa tinh thần của người cha nữa, mà trở thành kẻ cướp, hướng quay vào trong và lên trên bị khóa lại, để hướng quay ra ngoài và quay xuống dưới mở ra.

Không bao giờ c̣n có thể nh́n thấy ư nghĩa và mục đích trong hoạt động của con người nữa; con người không biết rằng, nhiệm vụ duy nhất của nó là xây dựng thiên đường từ đất.

Con người đánh mất tinh thần, đánh mất những lư tưởng, đánh mất thần linh, đánh mất niềm vui, niềm hạnh phúc, c̣n bản thân nó bị đánh mất trong công việc, trong những sự vật bên ngoài, trong bản năng quyền lực ăn cướp mặt đất, trong việc chiếm đoạt chiến lợi phẩm thiên nhiên.

Sự canh tác không bao giờ c̣n là sự sùng bái nữa mà chỉ c̣n là văn hóa.

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ bản tiếng Hung

( Budapest. 2012-05-12)