HAMVAS BÉLA :

                                            VIẾT VỀ CÁCH MẠNG 1956 Ở HUNGARY                                                                      

  ( Kỷ niệm ngày Cách mạng 1956 của nhân dân Hungary chống lại chế độ đương thời theo chủ nghĩa độc tài Stalin và sự chiếm đóng của quân đội Xô Viết. Đây là một trong những sự kiện chấn động nhất của nhân loại thế kỷ XX, bắt đầu từ ngày 23.10.1956 kéo dài đến ngày 11.11.1956 tại Budapest-Hungary- Người dịch )

                                 

…Hăy đừng quên, trước cả chúng ta, những ǵ những người khác đă viết, đă vẽ, đă khắc vào đá, đă suy ngẫm tận cùng, thậm chí họ đă chiến đấu, hoặc đă thất bại…

….rằng: điều ǵ đă xảy ra ngày hôm nay, chúng ta đều biết.

Toàn bộ văn chương, toàn bộ báo chí, âm nhạc, hội họa, nghệ thuật, khoa học, chính trị đă phản bội lại năm một ngh́n chín trăm năm mươi sáu.

 Phản bội bằng điều ǵ? Rằng, vẫn cần phải sống. Không ai dám chết, giống như những công nhân, học sinh và trẻ em dưới những chiếc xe tăng Xô Viết.

Nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ, họa sĩ, thày thuốc, kỹ sư, bộ trưởng, quân dân, nông dân, công nhân. Chưa bao giờ dân chúng lại bị bỏ rơi đến thế. Không có bất kỳ loại của cải, công danh, quyền lực nào có thể xứng với thứ giờ đây phải trả giá. Không có sự sâu sắc và cao cả nào của đời sống không sụp đổ tan tành dưới sự phản bội này.

Rồi một năm nữa qua đi, mọi người sẽ sống như thể chưa bao giờ từng xảy ra chuyện ǵ. Như thể sự hèn hạ này, sự hư hỏng thảm hại, tha hóa, bẩn thỉu và đê tiện này trong dân chúng chỉ có một lần, duy nhất một lần, và sự thật không thể một ḿnh ngời sáng, và tất cả mọi người không thể nhất trí thốt ra lời một lần, những ai sống ở đây, trái với quyền lực ngàn lần.

Kẻ nào đă phản bội, giờ không c̣n là hèn hạ, không c̣n là đê tiện, không c̣n là hư hỏng, không c̣n là thảm hại nữa. Họ lại tiếp tục sống, tiếp tục ca hát, tiếp tục vẽ, tiếp tục diễn thuyết và tiếp tục dạy dỗ.

Quả thật không có ǵ xảy ra?

Tôi đă suy nghĩ nhiều năm, nếu một lúc nào đó lịch sử đạt tới sự thật, người ta sẽ nói ǵ về khoảng thời gian tiếp theo năm một ngh́n chín trăm năm mươi sáu, về những con người, những kẻ sáng tác nhạc, tạo dựng các bức tranh, diễn trên các sân khấu, những kẻ ăn ngon uống say, thay v́ phải nghiến răng lại.

 Không viết đáng giá hơn viết.

 Thay v́, cần phải bỏ đi mà phát cỏ và chặt cây, th́ thi hành và tiền bạc đáng giá hơn đối với họ.

Ban đầu tôi cứ tưởng những cái tên ngày hôm nay c̣n lưu lại để một ngh́n năm sau người ta vẫn nhổ nước bọt lên. Nhưng tôi quá biết những người Hung. Ngay lập tức họ t́m cách bào chữa, và vừa th́ thào rằng họ phải chịu đựng biết bao nhiêu họ vừa nhét vào túi những tập tiền nhàu nát - những con tin ngỗng quay béo mập.

Tôi đánh cuộc rằng, như những cảm tử quân khắc tên ḿnh vào lịch sử, những kẻ mất dạy bẩn thỉu này sẽ tâng bốc, ca ngợi lẫn nhau, và dẫn dắt nhau vào lịch sử, một cách rón rén giữa những Berzsenyi, Csokonai, Petőfi, Bartók, Csontváry, Arany và Kemény, thay v́ để người ta bêu riếu như những h́nh nộm ghê tởm: đấy, những kẻ mà chiếc cà vạt lụa quư hơn năm một ngh́n chín trăm năm mươi sáu.

Như thể đấy gọi là cuộc sống, thứ mà những kẻ này sống, như thể đấy là thi phẩm, âm nhạc, tác phẩm sân khấu, những thứ họ tạo ra, như thể có thể sống giữa những điều kiện như vậy cho dù trong nhà máy hay trong văn pḥng.

Tất nhiên vẫn cần phải sống. Vô cùng khó khăn. Và nếu vô cùng khó khăn, tất vô cùng khó khăn. Chui lủi và im lặng, nhận việc ăn lương theo ngày, nghiến chặt hàm răng và không nổi loạn, đúng hơn nổi loạn nhưng không tự cho phép, sống trong cơn đau thắt đáng nguyền rủa và căng thẳng, nhưng không tự cho phép. Đâu rồi những cái tên ngoài nhà tù mà không dính bùn bẩn?

„Không c̣n  bất cứ cái ǵ thiêng liêng mà dân chúng này chưa nhục mạ, chưa đánh ch́m nó xuống giữa những hèn hạ, và cái vẫn tồn tại trong sạch thiên thần giữa đám tàn bạo, sẽ bị những kẻ man rợ nghịch ngợm săn đuổi như một món hàng, và chúng không thể làm khác- Nơi con người bị lăng nhục, ở đó không thể sống khác, ngoài sống v́ quyền lợi riêng, t́m kiếm lợi nhuận riêng, nơi không bao giờ c̣n trái tim, kể cả khi người ta hành lễ, người ta yêu hay cầu nguyện - (Hölderlin)

Rồi người ta sẽ biện minh cho chúng. Người ta tẩy rửa chúng, đưa chúng vào từ điển bách khoa toàn thư, vào lịch sử văn học và lịch sử văn hóa, như những kẻ đă thực hành những giá trị mỹ học cao siêu.

 Đây sẽ là loại lịch sử ǵ?

    ( Trích tiểu luận triết học: Patmosz)

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hung