Márai Sándor
Lời cỏ cây
Nguyễn Hồng Nhung
Dịch từ nguyên bản tiếng Hungary
Nhà văn Márai Sándor sinh ngày 11 tháng 4 năm 1900 tại Kassa-Hungary (nay thuộc Slôvakia) trong một gia đ́nh tư sản thành phố. Thời niên thiếu, ông sống chủ yếu ở thành phố quê hương, đến thời trung học ông chuyển đến thủ đô Budapest. Năm mười sáu tuổi, bài viết đầu tiên của ông đăng trong tạp chí Pesti Hírlap (Tin tức Pest) đă nhận được nhiều lời khen ngợi
. Năm 1919, ông tham gia Nền Cộng ḥa Xô Viết với tư cách phóng viên của tờ báo Lá Cờ đỏ. Sau thất bại của Nền cộng ḥa Xô Viết, ông quay lại Kassa, sau đó đi Praha, và sang Đức. Tại đây ông trở thành phóng viên của một trong những tờ báo Đức có uy tín, cùng với những tên tuổi nổi tiếng như: Thomas Mann, Heinrich Mann và Theodor Adorno.
1923 – 1928: ông sống và làm việc tại Paris, kết hôn với bà Matzner Ilona, người bạn đời duy nhất của ông. Năm 1928, ông trở lại Budapest –Hungary, bên cạnh việc viết báo, Márai Sándor bắt đầu viết tiểu thuyết. Một trong những tiểu thuyết tự thuật nổi tiếng nhất của ông là cuốn „Tự sự của một thị dân”. Đây là thời kỳ sáng tác sung sức nhất của Márai, ông viết tất cả các thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, thơ... Trong đó có những cuốn rất nổi tiếng như: „Tự sự của một thị dân”, Bốn mùa””, Lời cỏ cây, „Những ngọn nến cháy tàn”, „Nhật kư”….
Năm 1942, ông được bầu làm Viện sỹ Viện hàn lâm khoa học Hungary.
Năm 1948, ông cùng vợ và con trai nuôi quyết định ra nước ngoài. Thời gian đầu, họ sống tại Italia, thời gian này ông viết một tác phẩm nổi tiếng có nhan đề: „Đất! Đất....”.
Năm 1952, ông chuyển sang sống tại Mỹ.
Trong thời gian sống lưu vong, ông sáng tác, và cho xuất bản đều đặn nhiều tác phẩm, gây nhiều tiếng vang lớn.
Năm 1989, sau cái chết của vợ, và cái chết v́ tai nạn của con trai nuôi, không chịu nổi cảnh cô độc và bệnh tật, ông đă tự sát, thọ 89 tuổi.
Năm 1997, người thân và bạn bè đưa toàn bộ di cảo của ông về quê hương.
Từ đó đến nay, hàng năm các tác phẩm của ông liên tục được xuất bản và tái bản, không những ở Hungary mà ở khắp Châu Âu, cũng như trên toàn thế giới.
Márai Sándor được bầu là một trong 10 nhà văn được đọc nhiều nhất trên thế giới hiện nay.
Tiểu thuyết „Những ngọn nến cháy tàn”, riêng tại Italia năm 2005, cuốn sách được tái bản 35 lần với số lượng in là 350.000 cuốn.
Cuốn đoản văn „Lời cỏ cây” xuất bản lần đầu năm 1942, vào thời điểm chiến tranh thế giới lần thứ II đang diễn ra khắp châu Âu, căn nhà của chính Márai ở Budapest cũng bị trúng bom.
Tác phẩm Lời cỏ cây như một phương thuốc chữa chạy cho tâm hồn người Hungary chống lại chiến tranh, thời thế và sự cô độc.
Márai Sándor đă từng viết về tác phẩm này như sau: „Cuốn sách này thông minh hơn, dũng cảm hơn và con người hơn tôi. Tôi học được nhiều từ cuốn sách này. Vâng, cần phải sống, suy nghĩ, và chuẩn bị cho cuộc sống và cái chết như thế”.
Người dịch hy vọng, tác phẩm „Lời cỏ cây” của Márai Sándor lần đầu tiên xuất bản tại Việt Nam sẽ được bạn đọc quan tâm và đón nhận, bởi cuốn sách không những chứa đầy chất trí tuệ, văn phong hấp dẫn mà c̣n mang lại nhiều bổ ích cho bạn đọc, nhất là các bạn đọc trẻ.
Budapest, Hè 2007
Nguyễn Hồng Nhung
Cuốn sách này xin tặng Seneca*, người đă dạy tôi rằng: không có đạo đức th́ không có con người. Xin tặng Epiktetos**, người đă chỉ ra con người có những quyền lực ǵ.
Xin tặng Marcus Aurelius***, người đă học những quyền lực từ Epiktetos -và là người rất kiên nhẫn. Xin tặng Montaigne****, người luôn vui vẻ, và không hề quan tâm, sau cái chết, tác phẩm của ḿnh sẽ ra sao.
Xin tặng những người luôn biết an ủi, khi không có sự an ủi trên trái đất, và luôn dạy tôi, đừng sợ cái chết, sự nô lệ, sự nghèo khổ, và kể cả bệnh tật nữa.
Xin tặng vài ba người đàn ông, những người bạn của tôi, và là những người đàn ông chân chính.
Xin tặng một, hai người phụ nữ..
Chú thích:
* Seneca: nhà triết học, nhà thơ, nhà viết kịch, chính khách La mă ( thế kỷ 4-1 TCN)
** Epiktetos: nhà triết học La mă (khoảng 60-120 TCN)
*** Marcus Aurelius Antonius: hoàng đế La mă ( khoảng 121-180 TCN)
****Montaigne:nhà triết học Pháp thời Phục Hưng ( 1553-1592)
Thưa bạn đọc, cuốn sách này sẽ cố gắng chân thật. Kẻ viết có một kiến thức khiêm tốn và có hạn. Cuốn sách này không khác, so với nhiều cuốn sách của xưa kia và ngày nay, muốn bàn về thân phận con người trong cuộc đời. Một con người đang thổ lộ, cần phải ở như thế nào, cần ăn , uống, ngủ, bị ốm và khoẻ mạnh ra sao, cần phải yêu ghét, chán chường, chuẩn bị cho cái chết và làm bạn với cuộc sống như thế nào.
Điều này không có ǵ to tát, v́ con người nói chung, và tác giả nói riêng thường biết rất ít về cuộc đời. Nhưng thế cũng đủ cho trách nhiệm của một con người. Nhiều hơn chúng ta cũng chả thể nào gách vác nổi.
Như vậy, cuốn sách này sẽ chân thật, thưa bạn đọc, nó sẽ không nói về các lư thuyết, và những người anh hùng, nó sẽ chỉ bàn về những ǵ gần gũi với bạn. Người viết không muốn dạy, mà chỉ muốn học. Học từ những quyển sách của các nhà thông thái và những kẻ đi khai mở, học từ cuộc đời của những người khác, mà người viết đă quan sát, cảm nhận, học từ những tín hiệu của cuộc sống, từ chữ cái, từ trái tim, từ cỏ cây và đất trời cùng một lúc. Bởi v́ tất cả những điều này làm nên số phận con người. Đây không phải sách thông thái, chỉ là những điều cơ bản nhất. Người viết không phải lúc nào cũng t́m ra sự thật, mà nhiều lần c̣n nhầm lẫn. Bởi v́ người viết là con người. Nhưng người viết đi t́m sự thật tất yếu, và không xấu hổ, nếu bị nhầm lẫn. Bởi người viết là con người. Cho nên cuốn sách này sẽ giống những cuốn sách thuốc viết về cây, về cỏ ngày xưa, dùng những minh hoạ dễ hiểu để trả lời cho một chứng đau, như đau tim, hoặc bị Thượng Đế bỏ rơi.
Và hỡi ai biết nhiều hơn tôi, xin lên tiếng.
Chỉ sự phục vụ mới mang đến giá trị cho cuộc sống, và sự phục vụ này phải dành cho con người. Điều này nghe hơi nghiêm khắc và tŕu tượng, nhưng lại là sự thật duy nhất đúng. Bạn là con người, bởi vậy bạn cần phải sống giữa con người và sống theo cách sống của họ.
Sống theo cách của con người nếu bạn sống chân thật. Nếu từng hành động, từng lời nói của bạn không có ư định làm hại con người. Nếu bạn gắng thử - một cách không khoa trương và kiêu ngạo-giúp đỡ con người. Đôi khi chỉ bằng cách không giấu diếm sự thật. Đôi khi chỉ bằng cách, không tiếp nối những lời giả dối. Đôi khi chỉ bằng cách, bạn không kêu lên "Đúng!" trong khi người khác gào lên "Đúng thế! Đúng thế!" Cả cuộc đời không tham dự vào sự giả dối, là hành động phi thường hơn rất nhiều, so với việc thỉnh thoảng mới phản đối.
Bên giường hấp hối, bạn mới yên nghỉ an b́nh, nếu ngày qua ngày bạn chỉ phụng sự cho sự thật một cách có ư thức, cho dù đôi khi sự thật chỉ vô cùng đơn giản và bé nhỏ. Nhung bạn đừng lựa chọn. Giá trị của cuộc sống chỉ có bấy nhiêu.
Tất cả những nhà thông thái mà tôi học hỏi, tư tưởng của họ đều dạy, cần phải sống và viết như thể đây là hành động cuối cùng của ta trong đời, như thể sau ḍng viết cuối cùng cái chết sẽ tới.
Chỉ có cảm giác về sự chết, chỉ một ư thức không có nỗi sợ hăi và đớn hèn, mới cho ta một tư cách sống và một tư cách viết. Phải sống và viết đến tận cùng, nghĩa là phải quan sát thế giới và bản thân ta một cách tĩnh lặng, vô cùng chăm chú, phải để ư đến trí tuệ và những nỗi đam mê, để ư đến những ư tưởng của con người và tất cả những ǵ liên quan đến mối quan hệ ấy.
Đó chính là tư cách duy nhất xứng đáng với con người: Thượng Đế cũng không đ̣i hỏi chúng ta nhiều hơn. Và, không có tội lỗi nào lớn hơn và ngạo nghễ hơn, việc con người muốn nhiều hơn và muốn những cái khác, so với cái mà Thượng Đế đ̣i hỏi.
Một báu vật lư thú nhất, mà ta gặp trong đời người, chính là tính cách của con người.
Không ǵ thú vị, ly kỳ và bất ngờ, bằng một quá tŕnh con người tự bộc lộ bản chất của ḿnh. Cảnh vật, kỳ quan của thế giới cũng không độc đáo bằng tính cách của mỗi người. Khi bản chất con người chợt hiện ra, thông qua những nhận biết về thế giới, cùng một lúc, ta cảm thấy đây mới là nhiệm vụ kiếm t́m chân chính của ta. Những hiểu biết khác chỉ làm giàu kiến thức, nhưng sự nhận biết về bản chất con người làm tâm hồn ta phong phú. Bởi đấy là kinh nghiệm trực tiếp nhất về con người,
Vâng, đúng thế, tính cách làm nên con người.
V́ tính cách chính là con người, nên ta vô ích giấu diếm: một cử động, một lời nói, một việc làm đều có thể bộc lộ toàn bộ tính cách, làm rơi xuống những mặt nạ hoá trang và quần áo đi mượn.
Sự gặp gỡ những tính cách riêng biệt của mỗi cá nhân chính là ấn tượng sâu sắc nhất của con người, điều mà ta cũng được dự phần.
Ấn tượng đích thực dành cho con người thực ra chỉ có thế này: Sự nhận biết ra bản thân ḿnh.
Nhận biết về thế giới có thể vô cùng hấp dẫn, bổ ích, đầy rung cảm, hoặc đáng sợ, và đáng rút ra kinh nghiệm, nhưng sự nhận biết ra bản thân là cuộc hành tŕnh lớn nhất, sự phát hiện đáng sợ nhất, cuộc gặp gỡ bổ ích nhất.
Đường dẫn tới La mă hoặc đến Bắc cực cũng không ly kỳ bằng việc phát hiện ra những tính cách của bản thân. Là khi ta nhận ra những xu hướng tính cách của chính ḿnh, về sự nhận biết thế giới, con người, về cái tốt cái xấu, về những mối quan hệ của ta với mọi dục vọng. Khi tri thức về sự nhận biết bản thân của ta chin muồi, lúc đó ta chỉ cần đi t́m ấn tượng trong cuộc sống.
Song song với sự nhận biết tính cách là nhận thức về cơ thể.
Nhưng, phải như với một tên hầu cận hư hỏng và không trung thành. Tính cách của ta phải là chủ, trí tuệ của ta phải ra lệnh, c̣n cơ thể chỉ là tên hầu cận. Cần hiểu và đúng mực với nó, cần nghiêm khắc, không đồng loă, như đối với một gă hầu cận luôn có xu hướng phản bội, hèn nhát và đào tẩu. Cần nhận ra những thói quen, những khuynh hướng của nó, bắt nó phải thoả thuận với thế giới, với mọi khả năng, với những thăng trầm của cuộc sống.
Cơ thể ta là kẻ hầu cận và thơ dại, v́ nó thích đ̣i hỏi như những đứa bé. Nó muốn tất cả, mọi niềm vui, sự thoả măn, và liên tục đ̣i hỏi. Cần phải nghiêm khắc vào những lúc đó.
Nhưng loại vật chất làm nên cơ thể, có họ hàng với nước, với đất, với những v́ sao: bởi vậy trong cơ thể vừa có một cái ǵ đó vĩnh cửu, nhưng đồng thời, cũng đang tự huỷ hoại nó một cách nực cười. Với một khoảng thời gian ngắn ngủi, khi ta c̣n sai khiến được tên hầu cận này, cần nhận ra những hạn chế, những nguyện vọng thầm kín của nó, và cung cấp cho nó tất cả những ǵ cần thiết, để nó hoàn thành sự phục vụ, để đừng làm phiền tính cách và tri thức của ta.
Nhưng không được phép biến ḿnh thành nô lệ cho cơ thể.
Tôi cho rằng: cần phải giữ thể diện của ḿnh trước mọi cảm xúc.
Chỉ bằng cách tập trung cao độ, bằng cố gắng chừng mực, và bằng kinh nghiệm, ta mới làm chủ được cảm xúc của ḿnh.
Ai cố g̣ ép ḿnh, người ấy sẽ thất bại. Cảm xúc là một đội quân hung bạo.
Nó chống lại con người bằng các loại vũ khí, nó coi thường mọi quy tắc chơi, nó chỉ biết cào cấu cắn xé. Có một cái ǵ đó kinh hăi và tuyệt vời trong sự nổi loạn của nó. Con người chừng nào c̣n sống, chừng ấy c̣n đam mê.
Nhưng có thể rèn rũa những đam mê. Có thể biến đổi tính ích kỷ, những dục vọng, sự đói khát trong con người, sao cho mang tính người hơn. Có thể biến sự tham lam thành ư chí, cũng giống như biến đổi gió, lửa, ánh sáng, để có ích với con người hơn - kể cả khi sức mạnh của cảm xúc có thể làm nổi sóng biển, cháy trụi rừng, nhưng con người vẫn mạnh hơn. Bằng con tim và khối óc, có thể ḱm hăm bạo lực, và sức mạnh chế ngự cơ thể con người. Hăy bắt những sức mạnh hoang dại phục vụ cho con người.
Con người, để làm được điều này, cần rất nhiều kinh nghiệm, nhiều nghị lực, trải qua nhiều đau khổ, và cần đến cả sự phi thường.
Bất kỳ loại hành vi nào định dựng lên một kiểu lối sống, một nếp sinh hoạt hàng ngày, khác trật tự sống của con người, đều không được phép.
Với con người, những hành động của thế giới chỉ có ư nghĩa, khi nó có thể tác động đến con người và cùng hoạt động với con ngựi.
Có thể là tác động trực tiếp hoặc gián tiếp, nhưng không ai có quyền sống chỉ v́ lợi ích cá nhân, vâng, và sáng tạo chỉ v́ lợi ích cá nhân thôi, cũng không được phép.
Con người, với sự bướng bỉnh và kiêu ngạo ngu xuẩn, rất thích tin rằng, có thể sống trái ngược với mọi quy luật của thế giới.
Tựa hồ như giọt nước nói rằng"tôi khác biển" hoặc như tảng đá bảo"Tôi không bén lửa". Thực ra con người chỉ là một bộ phận của thế giới, là một thứ vật chất dễ hỏng, như sữa, hoặc thịt gấu, như mọi thứ được phơi bày trong chốc lát ngoài phiên chợ. Con người trong khuôn khổ thể xác, chẳng phải vật ǵ cao cả hơn thế giới, ngược lại chỉ là một tổng hợp vật chất đang đi tới sự tự huỷ hoại. Đá hay kim loại c̣n sống lâu hơn con người.
Bởi vậy tất cả những ǵ của ta được thể hiện qua thể xác đều vô nghĩa lư. Chỉ tâm hồn ta mạnh mẽ và tiếp tục tồn tại, như đá và kim loại – v́ thế, không được phép nh́n bản thân ḿnh khác, ngoài sự trường tồn của tâm hồn.
Cái tâm hồn được biểu hiện, thông qua cái thể xác đang đi đến chỗ tự huỷ hoại đó, làm nên ư nghĩa tồn tại của thế giới. Đó là sức mạnh của tâm hồn con người - ngoài ra, những ǵ thấy được từ thể xác đều đáng thương và đáng nực cười.
Không được phép sống chung với những mê tín.
Những người theo phái Gnoxtic đă đem khái niệm thứ sáu, ngày mười ba, sự nháy mắt, và lời giải thích về các con số và bói toán vào thế giới của chúng ta. Những phái giáo thiên chúa ban đầu hỗn tạp, náo nhiệt ùn ùn đổ về La mă, những người Siri và Alexand, những kẻ xuyên tạc văn bản, những tín đồ sùng bái sùi bọt mép. Đấy là khoảng thời gian tăm tối và hỗn loạn. Những người theo trường phái Xtô-it lúc đó đă thôi ra lệnh ở La mă, nhưng những người thiên chúa giáo c̣n chưa cai trị. Con người bị bỏ rơi, đối diện với thiên nhiên và bản tính của ḿnh. Con người sợ hăi, thu ḿnh lại, mê tín và bị bỏ bùa.
Bạn là người, bạn có niềm tin, bạn thừa biết đằng sau các hiện tượng là quy luật, là tri thức cao cả. Bạn hăy coi thường sự mê tín.
Nhưng bạn cũng nên biết rằng trí tuệ và ư thức kiêu hănh của niềm tin không bị đe dọa, bị ép buộc, những sức mạnh bí ẩn của thế giới luôn ŕnh rập quanh bạn. Tai nạn, tṛ chơi của các con số, các quy luật của chữ số, đất, không khí, những ư đồ và kế hoạch không hiểu nổi của các tia sáng, tất cả đều vô h́nh.
Bởi vậy bạn có thể giữ trong ḷng một chút kính cẩn và sự run sợ. Thế giới không chỉ đầy ánh sáng hoặc tối tăm, thế giới c̣n hỗn loạn nữa. Không chỉ có các tia sáng, khí quyển, mà có thể c̣n có cả ma quỷ ( Gothe tin rằng có ma quỷ). Thế giới không chỉ có tri thức và hậu quả, đâu đấy trong các hiện tượng c̣n có cả sự màu nhiệm nữa.
Như vậy không được phép mê tín, v́ điều đó không phù hợp với con người. Nhưng cũng không nên quá coi thường sự mê tín, v́ đấy là nỗi kiêu ngạo không phù hợp với con người. Tốt nhất là bạn hăy đối xử với những sự mê tín một cách hơi nhạo báng, như một kẻ vừa mỉm cười vừa phần nào sợ hăi.
Năm tháng trôi qua, tuổi già cuối cùng cũng cho ta một cái ǵ đấy, để bù đắp nỗi chịu đựng những mệt mỏi của sự lăng nhục, và những đớn đau cuộc đời.
Tuổi già không những cho ta nhiều kinh nghiệm - mặc dù bản thân kinh nghiệm không đủ sức mạnh dạy dỗ: con người vẫn vấp phải những sai lầm chết người, dù biết trước hậu quả của nó.
Không ! tuổi già có một lợi thế là có thể xây dựng cho ḿnh một hệ thống từ những kinh nghiệm, nếu chúng ta không quá ngu xuẩn, hoặc trơ trẽn, nếu chúng ta không muốn trở thành những người già bụng phệ, đáng chê cười!
Giống như một lữ hành nhận ra những hành lộ ngoằn ngèo trên núi khi đi hành hương, khi leo lên đỉnh cao nhất, có thể nh́n thấu toàn bộ cấu tạo của con đường ḿnh đă trải, hiểu rơ từng quy luật kết cấu, tạo ra ngọn núi.
Chúng ta cũng vậy, với những năm tháng qua đi, ta cũng nh́n rơ toàn bộ hệ thống, những ǵ đă xảy ra trong đời ta và trong đời những người khác. Cái nh́n thấu suốt này mà chỉ sự trôi qua của thời gian mới mang lại, chính là sự đền bù lớn nhất của đời người mà ta thu được, khi nhận biết về cuộc sống và con người.
Bởi bạn là khách lữ hành, nên ngày nào bạn cũng phải dấn bước trên đường t́m kiếm một mục đích duy nhất, t́m những ǵ được Thượng đế giấu kín, trong tâm hồn, và của tâm hồn bạn.
Điều này không dễ dàng. Bạn thử nghĩ mà xem, có bao nhiêu thứ quyến rũ, bảo bạn hăy nghỉ ngơi, hăy dừng chân, hăy quan tâm đến những việc khác! Bao nhiêu người đàn bà xinh đẹp đứng bên đường mỉm cười vẫy mời bạn. Cơ thể và những dục vọng của bạn trả lời những mời mọc, khiến bạn những muốn tham dự vào bao khoái lạc dịu êm ấy.
Nhưng hăy biết rằng sự trống trải vô hướng sẽ nối tiếp sau những phút giây khoái lạc và kiêu ngạo. Bởi v́ tâm hồn bạn cần cái khác, trong khi cơ thể bạn đang ngập ngụa với hương phấn của một cơ thể lạ, tâm hồn bạn vẫn c̣n nguyên sự đói khát.
Tiền bạc, huân chương, chức tước, địa vị rải đầy rẫy trên đường đi của bạn, nhưng bạn làm ǵ với chúng, nếu như sự chăm chú, sức lực, thời gian, cái giá của việc nhận thức thế giới, sẽ tước hết sức lực tràn trề nhất của bạn đối với việc bạn nhận ra những ǵ Thượng đế muốn cho bạn biết?
Bè bạn rủ rê bên đường, gọi bạn theo chúng tham dự vào những cuộc vui: bạn sẽ được lợi lộc ǵ trong những cuộc vui và những thách đố ấy, khi bạn thua trận bên cạnh những ván bài và những quán rượu, và giữa chừng, tâm hồn bạn không ngớt hỏi:"Tại sao anh lại cứ mất thời gian ở đây? Những thứ này đều tầm thường và trơ trẽn. Hăy tiếp tục tiến bước, bởi v́ anh c̣n nhiều việc phải làm lắm!"
Đấy! cuộc sống đại loại sẽ nói với bạn như thế, ngày nào cũng vậy, trong phút giây nào cũng vậy -nó sẽ bảo bạn dừng lại nghỉ ngơi, thoả măn dục vọng, vui chơi, thoả măn khát vọng của nỗi kiêu ngạo và khao khát quyền lực. Nhưng đến khi nào những việc đó sẽ không phải là việc của bạn?
Bạn là người lữ hành nên ngày nào bạn cũng cần phải dấn bước tiếp trên đường. Bạn không thể biết, bạn sẽ sống đến bao lâu, bạn c̣n thời gian hay không, để đạt được mục đích cuối cùng của ḿnh, để nhận biết ra bản thân và thế giới của Thượng đế?
Bởi vậy bạn ơi, hăy tiếp tục dấn bước, bằng những bước chân vội vă, cho dù nghèo khó cũng không sao. Bởi v́, bạn là người lữ hành.
Câu hỏi đặt ra là liệu những kinh nghiệm để chống lại sự cám dỗ mạnh mẽ, bất thường và rẻ tiền của cuộc sống có đau đớn lắm không?
Cần phải trả lời là không.
Những cám dỗ này là tính hiếu danh giả dối, là những khả năng cảm tính, như t́nh yêu, các vai tṛ, công danh, các dục vọng của cơ thể, thói quen ăn uống xô bồ có hại cho sức khoẻ, các chất ma tuư. Những cám dỗ về tinh thần c̣n nguy hiểm hơn cả những cám dỗ xác thịt như khát vọng trả thù, sự dối trá, ḷng tham vô đáy. Những cám dỗ nguy hiểm này luôn luôn bướng bỉnh thử thách con người trong bất kỳ độ tuổi nào.
Kinh nghiệm đă dạy rằng, tất cả những ǵ đi quá mức độ cho phép, những dối trá bẩn thỉu dẫn đến sự vỡ mộng, đến cảm giác buồn nôn, dẫn đến sự sỉ nhục và bệnh tật, đều khiến chúng ta trở thành nạn nhân của mọi cám dỗ.
Chỉ sự trung thành với bản tính của chính ḿnh mới không dẫn ta đến thất bại, chứ không chỉ bằng những kinh nghiệm.Trong cuộc sống không có cái xấu và cái tốt tuyệt đối, nhưng nếu không t́m thấy cái phù hợp với bản thân, ta sẽ chỉ gặp toàn những cái xấu. Nghĩa là ở đây, cũng như mọi lúc khác, đừng t́m hiểu xem bản thân những cám dỗ tốt hay xấu, mà nên tự hỏi: những điều này có phù hợp với ta hay không nếu ta quyết định đi theo nó?
Những kinh nghiệm về thế giới không quan trọng bằng những nhận biết về chính bản thân ḿnh. Có những con người non nớt thiếu kinh nghiệm, nhưng trung thành với những ǵ ḿnh có, nên không bị thất bại trên đường đời. Trong khi đó, có những kẻ cáo già, nhưng không biết điều chỉnh cám dỗ cho phù hợp với đặc tính riêng của bản thân ḿnh, nên vẫn bị vấp ngă một cách đáng xấu hổ.
Nếu ai tưởng rằng có thể chạy trốn khỏi những đam mê, cũng chẳng khác ǵ những người cứ tưởng có thể xây dựng được những lâu đài bằng cát giữa sa mạc.
Đam mê trong cuộc đời chúng ta cũng có ư nghĩa như sự uyên bác, thói quen chừng mực và việc pḥng thủ có suy tính. Người hoà hợp thông minh với thiên nhiên, là một người hoàn toàn, biết thả ḿnh cho nỗi đam mê của thể xác, của cá tính, một cách chân thành và mức độ, phù hợp với đặc điểm của cá nhân ḿnh. Nhưng họ lại không biến thành thú vật, bởi họ biết đâu là giới hạn, khi cần phải bằng răng và móng vuốt bám vào băo tố đang ập đến ḿnh, trong hạn chế của lư trí.
Đừng phủ nhận cơ thể, nhưng hăy đối xử với nó một cách công bằng và chiếm ưu thế, như một người thuần thú dữ. Đừng phủ nhận dục vọng, nhưng hăy đặt ra các giới hạn. Đừng phủ nhận xúc cảm, nhưng hăy ngự trị giữa cơn nổi loạn của nó, như một thuyền trưởng giữa các thuỷ thủ của con tàu đang gặp băo: nghiêm khắc, cảm thông, van vỉ và anh dũng.
Bạn không làm khác được, v́ đấy là những ǵ, con người có thể làm được.
Phần lớn nguyên nhân thật của mọi hoàn cảnh bất hạnh, nghèo đói, tuyệt vọng, nhục nhă của con người không phải do sự độc ác của con người mà thuần tuư chỉ do sự lănh đạm. Đấy là"sự lănh đạm với cái tốt" mà Kinh Thánh đă từng nói đến.
Một kẻ giết người khó có thể coi như sự đáng chú ư của con người. Sự giết người cần đến sức mạnh, cá tính, trí tưởng tượng, và những động cơ thúc đẩy. Nhưng có thể đề pḥng những kẻ giết người. Có người một cách thường xuyên, có người không chống đỡ nổi, có người reo rắc sự đói nghèo, thảm hoạ cho hàng triệu con người, đó là người ngoan đạo và lănh đạm, người quay đầu khi nh́n thấy những đê tiện, bất công nào đấy, người không nhấc điện thoại, nếu cần phải giúp đỡ, người thận trọng đi quanh những nỗi đói nghèo của con người rồi lặng lẽ tránh xa, cho dù chẳng cần những cố gắng quá mức, những hiến dâng ghê gớm, cũng có thể mang lại chút ḷng ham sống cho người khác, hoặc giúp đỡ một kẻ nghèo khó.
Một kẻ gây chiến với thế giới v́ sự chuyên quyền của ḿnh chưa nguy hiểm bằng một kẻ lịch sự, đứng giữa một cách có tính toán, một sự trung lập hèn nhát và ích kỷ cá nhân. Đấy là tội ác cơ bản. Loại người này tạo nên một thế giới mà chúng ta phải cảm ơn họ, nếu từ những kinh nghiệm thu thập được, ta sẽ từ bỏ thế giới loài người trong giờ phút hấp hối, mà không tiếc rẻ ǵ cho lắm.
Trong đời tôi đă gặp nhiều rắc rối và phiền toái, do xung đột thường xuyên của những vai tṛ thế gian xa lạ, với bản tính tồn tại của tôi đáp lại tiếng gọi hấp dẫn của cuộc sống. Bởi v́ con người là một sinh vật xă hội, nên những xu hướng của nó chẳng có ǵ đáng trách: rất đúng đắn, nếu con người đi t́m nhóm bạn hữu của ḿnh.
Từ những buổi chuyện tṛ ấm cúng, thân mật, người ta làm quen với quan điểm của nhau, và nếu như phần lớn sự đồng cảm không t́m thấy được - như một giải thoát có tính chất tạm thời cho sự cô độc của cuộc sống - th́ cũng bơ công mệt nhọc để t́m đến với nhau.Con người là sinh vật xă hội, nên nhiều lúc, chính trong đám bè bạn, họ bộc lộ hết những khả năng tính cách đẹp đẽ của ḿnh: người nào tṛ chuyện một cách từ tốn, công bằng, cách diễn đạt dễ chịu có suy nghĩ , thường cố gắng chấp nhận nhận quan điểm của người khác về thế giới, về các vấn đề của số phận con người, họ thường kiên nhẫn trả lời những phản bác, không vội vă kết tội, thường lập luận đúng đắn câu trả lời của ḿnh và không v́ thói lịch sự hay sự đẹp ḷng mà đi chệch khỏi sự thật mà ḿnh đă biết. Những người như vậy thực ra đă hoàn thành nhiệm vụ đẹp nhất của con người, khi đến đám đông, làm quen với ư kiến của những người khác nhưng lại không bỏ qua ư kiến của ḿnh.
Nhưng đại đa số con người v́ thói sĩ diện, v́ khát vọng trốn tránh sự buồn chán t́m đến người khác. Và rất ít khi ta tiêu khiển thời gian vào những đám người, mà sau đó ta không cảm thấy lương tâm cắn rứt, như thể ta là đồng bọn của những cuộc vui chơi vô độ. Cần phải hết sức chú ư, để khỏi rơi vào những sự mời mọc, mà chủ nhà thường hy vọng vào sự tôn danh nào đó từ những"đám khách khứa". Với đám người này, các vị khách được coi như một món hàng khan hiếm, mà chủ nhà đem bán trên thị trường của sự hiếu danh.
Tôi luôn tránh xa những buổi hội họp mang đầy tính chất giả tạo. Tôi cũng không ngại ngùng, nếu cần phải xúc phạm đến những vị chủ nhà hiếu danh, hoặc kiêu ngạo, mời đến nhà của họ.
" Mời khách"đó là cả một nghệ thuật, cần đến rất nhiều sự tế nhị, tâm hồn cao thượng, những hiểu biết về con người và hoàn cảnh. C̣n nhận lời hay không đó là vấn đề của phép lịch sự, cũng như những vấn đề khác thuộc về con người.
Chúng ta cần cẩn thận với những kẻ khi ở đám đông, không bao giờ nói chuyện với người ngồi bàn bên cạnh, mà chỉ thích nói cho cả đám đông nghe thấy.
Họ muốn đám đông phải nghe thấy từng từ của ḿnh, họ keo kiệt chú ư sao cho không có lời nói nào của ḿnh rơi xuống gầm bàn, họ liên tục kể các mẩu chuyện, họ hùng biện cốt chỉ để khoe tài và mong mỏi đám đông say mê. Những kẻ này thường được ưa chuộng, và thường xuyên được mời, v́ họ thường là linh hồn của các cuộc tiếp tân, và đôi khi mua vui cho cả đám khách khứa. Nhưng đó là những kẻ hùng biện giả dối. Những ǵ họ nói không quan trọng, và cũng chẳng cần thuyết phục người nghe, họ chỉ nói để thoả măn ḷng hiếu thắng. Những đám người như thế cần phải thận trọng tránh xa.
Marcus Aurelius đă từng nói,vào năm bốn mươi tuổi, trí tuệ của người đàn ông đă được chiếu sáng, đă sống qua tất cả và biết tất cả, cái đă xảy ra trước kia với con người , và cái sẽ xảy ra sau đó. Từng phần cụ thể có thể khác nhau, hoặc có sự thay đổi, nhưng những sự kiện chủ yếu - những sự kiện chủ yếu của đời sống con người - sau bốn mươi năm đều xảy ra đại loại như vậy.
Con người đă trải qua những đam mê, rút kinh nghiệm về những quy luật vĩnh cửu của tự nhiên, và biết một cách chắc chắn rằng ḿnh sẽ chết. Caesar không thể biết nhiều hơn, Antonius cũng thế, Marcus Aurelius cũng vậy, con người sẽ không bao giờ có thể biết nhiều hơn nữa về bản thân ḿnh và thế giới. Những cái khác chỉ là sự lặp lại.
Đằng sau kiến thức là sự b́nh thản.
Nếu bạn biết sự thật về cuộc sống, bạn sẽ trở nên điềm đạm và b́nh thản. Sự thanh thản này không phàn nàn. Không kết tội, không mè nheo, không trả thù, không đ̣i bồi thường, không cần lời giải thích. Tất cả đều vô hy vọng, cái thuộc về con người. Chỉ có thượng đế là hoàn toàn, chỉ có linh hồn là không tuyệt vọng. Vậy con người c̣n muốn điều ǵ khác, ngoài sự b́nh thản, khi quay về với thượng đế bằng những khát vọng của con người?
Con người giác ngộ là người im lặng. Họ biết rằng, không thể được giúp đỡ. Điều anh ta có thể làm được nhiều nhất là không làm hại người khác, và làm hại chính ḿnh. Người đang sống hướng về cái chết, người đang sống giữa những con người, nghĩa là sống trong sự bất công, người ấy có thể hy vọng ǵ hơn?
Nhưng nếu trái tim họ đă được dạy dỗ để b́nh thản và ngoan ngoăn, đó sẽ là sự an ủi trong lành.
Chúng ta vô ích kêu lên:
“ Không hề ǵ,cái ngáng chân của kẻ khác! Tất cả rồi sẽ thành cát bụi!”- nếu trong đáy sâu tâm hồn, ta không cảm thấy trách nhiệm của ḿnh với thế giới. Tôi thường xuyên tự kết tội ḿnh.
Thực ra từ bỏ mọi thứ: sự kiêu ngạo, những điều kiện vui chơi, hoặc từ bỏ những thoả măn có tính vật chất cũng như có tính chất xă hội, không phải là việc quá khó. Để xa lánh con người, để chỉ cống hiến cho những nhiệm vụ, và môi trường nhỏ bé của những nhiệm vụ đó, để chỉ gánh vác sự phục vụ con người. Điều này thực hiện cũng không dễ, nhưng không phải không làm được. Người ta sẽ đánh giá xấu sự rút lui của chúng ta, v́ họ coi thường và phê phán những hành vi xử sự này.Họ đặt tên nó là: Lập dị,
Nhưng đồng thời có thể cảm thấy một chút kính cẩn của thiên hạ trong đó.
Sự kính cẩn và chấp nhận này làm thoả măn sự kiêu ngạo của chúng ta.
Ngoài ra ta cũng đồng thời từ bỏ được nhiều sự phiền toái, khi ta tránh xa con người.
Thế nhưng vẫn có một âm thanh th́ thầm bên tai ta, rằng ta đă hành động một cách ích kỷ và bừa băi, khi ta hoàn toàn xa lánh sự tiếp xúc với con người, và ẩn náu trong sự cô độc của một kẻ tu hành ngạo mạn, ta trốn tránh vào sa mạc của lối sống và tác phẩm của ḿnh.
Trước tiên – nói như những người Pháp - tất cả những kẻ tu hành biết rơ giờ tàu chạy, đều khả nghi. Nghĩa là phần đông những kẻ đi tu, có thể v́ tự ái hoặc tự ti, đều biết rất rơ giờ tàu chạy cũng như con tàu nào có thể đưa họ quay trở lại với thế giới loài người! Phần lớn những kẻ” cô đơn vĩ đại” này đều toả sáng một thứ ánh sáng kiêu căng, như ánh sáng của miền Bắc cực, chỉ sáng mà không sưởi ấm và soi rơ.
Sau nữa, không ai có quyền trở thành kẻ cô đơn.
Kẻ có quyền trở thành cô đơn, trở thành kẻ xa lánh loài người, nếu, làm như vậy họ sẽ phục vụ con người được nhiều hơn. Cũng chính v́ vậy, v́ lư do chán đời, v́ sự bướng bỉnh, hoặc v́ thái độ kiêu ngạo, con người ta không có quyền trở thành cô đơn. Chỉ trong trường hợp, v́ thái độ chừng mực và tính chất công việc, ta muốn như vậy sẽ phục vụ con người được nhiều hơn, chỉ lúc đó ta có quyền rời bỏ cộng đồng của ḿnh.
Nhưng một công việc và một người như vậy thường là hiếm, bởi vậy ai định lựa chọn sự cô độc, xin hăy vấn hỏi lại kỹ càng lương tâm của ḿnh.
Khi bắt buộc phải quyết định một điều ǵ đó liên quan đến cuộc sống và hoàn cảnh của con người, ta đừng quên đặt quyết định đó trong sự chuyển dịch của thời gian:
Bởi v́ tất cả mọi quyết định chỉ đúng và có hiệu lực trong một thời gian nhất định.
Hăy cứ tự quyết định, nhưng không phải bằng mọi giá!
Hăy tự quyết định, nhưng không phải hoàn toàn chắc chắn như vậy!
Hăy để trong mỗi quyết định của con người, một chút khả năng của cuộc chơi, để con người đủ thời gian và không gian thích ứng, để những ư định của con người t́m ra vị trí của nó, giữa những định luật biến đổi của vũ trụ.
Hăy đừng bằng thề thốt, bằng đinh và búa đóng chặt vĩnh viễn vào thời gian, những ǵ màn đêm và những buổi b́nh minh vẫn có thể làm biến đổi, những ǵ trái tim và trí óc của bạn vẫn có thể mài rũa, thay đổi, thêm bớt… cả hôm nay, ngày mai, và măi măi.
Hăy cho mọi quyết định thời gian và không gian của nó, để nó phù hợp với h́nh thức và vị trí cần có của nó.
Bạn hăy tự quyết định, nhưng đừng ép buộc!
Hăy tự quyết định, nhưng đừng bằng mọi giá!
Hăy hành động! Nhưng phải biết tin tưởng vào thời gian.
Rồi bạn sẽ thấy, ngày mai hoặc nhiều năm sau nữa, không phải do bạn quyết định mà chính là do một không gian, nơi mọi quyết định của con người được sáng tỏ: đó chính là thời gian.
Bạn đau khổ nhiều nhất và cũng đau đớn nhất chính v́ ḷng kiêu ngạo?
Bạn luôn luôn muốn tự chứng minh bản thân?
Đấy là sự tŕnh bày, hoặc sự nhận biết về trí tuệ, về tinh thần hoặc một cái ǵ khác, một khả năng đáng nực cười và đáng khả nghi của bạn về thế giới con người chăng?
Bạn quay cuồng trong cuộc đời, thật hài hước, như một anh hề trong rạp xiếc, khi bắt chước các tài tử thuần thú dữ, trong những hoàn cảnh nguy hiểm nhất. Tại sao bạn không bao giờ nhận ra rằng sự tán thưởng mà bạn thu được, thuần tuư chỉ là sự tán thưởng chán ngắt, nhất thời và ấu trĩ?
Chỉ một khoảng khắc cô độc, tự phê phán bản than - khi bạn chiến thắng ḷng kiêu ngạo cố hữu - đă đem lại cho bạn, và xă hội con người, nhiều hơn hết thảy sự khoe khoang của bạn, trước những người khác. Một cử động duy nhất gạt đi sự nhục nhă c̣n dũng cảm hơn mọi dàn dựng đói khát, mong mỏi những tràng vỗ tay của nhiều kẻ.
Bạn hăy nghĩ kỹ đi về những điều này, chừng nào c̣n chưa muộn!
Bạn vô cùng bức bối, v́ các giác quan của bạn đ̣i hỏi, v́ một người đàn bà trẻ trung, tuyệt sắc khiến tâm hồn bạn không thể yên ổn. Rồi bạn băn khoăn; chẳng lẽ phải chia sự trẻ trung và cái tuyệt sắc này cho nhiều kẻ khác nữa? Nhưng bạn chờ đợi cái ǵ ở cô ta mới được chứ? Một cuộc cách mạng bị khoá chặt trong ḥm, hay một sự thuỷ chung buồn chán? Không phải v́ thế mà cô ta đẹp tuyệt trần và trẻ trung. Thử nghĩ mà xem, cái đẹp mảnh dẻ, và sự trẻ trung hữu hạn này quả là nỗi lo âu cùng những băn khoăn, đây quả là món quà độc ác nhất được tạo ra và cướp đi của tạo hoá, một cái đẹp sẽ biến mất trong từng giây từng phút, từng ngày, một cái đẹp sẽ trôi qua, tàn úa, và càng ngày càng mỏng mảnh?
Cô ta có thể nghĩ đến cái khác, dâng trái tim cho cái khác như đang nghĩ và dâng cho sắc đẹp và sự trẻ trung của ḿnh được hay không? Cô ta có thể quan tâm đến cái khác bằng tất cả con tim, khối óc được hay không?
Chẳng khác nào bạn mong mỏi được giữ chân vĩnh viễn một khoảng khắc có giọt nắng rọi chiếu của b́nh minh, hoặc một tia chớp từ biển, và bạn mong mỏi những khoảng khắc ấy đừng bao giờ thay đổi!
Hăy học lấy sự khiêm tốn, hăy biết hân hoan cho cái đẹp, nhưng đừng đ̣i hỏi nhiều hơn cái bạn được nhận từ đó.
C̣n sự ấm áp của cuộc đời, bạn hăy đi t́m từ nơi khác, sắc đẹp là ngọn lửa giá băng, bạn không thể được sưởi ấm bên cạnh sắc đẹp.
Cần phải tiếp nhận bệnh tật, như một kẻ phạm tội nhục nhă, cúi nhận những h́nh phạt xứng đáng, công bằng.
Bởi v́ bao giờ bệnh tật cũng bắt nguồn từ sự xung đột, giữa những tính cách, cá tính, động cơ, những nỗi say mê, sự kém cỏi, cùng những khuynh hướng tội lỗi trong con người chúng ta.
Và nếu tàu điện đâm phải bạn trên đường, lúc đó bạn cũng vẫn là người có lỗi: tại sao bạn không tỉnh táo hơn, cẩn thận hơn, xem xét đắn đo hơn, cái vũ trụ thù nghịch này?
Tôi không định nói, bằng sự tỉnh táo hơn, cẩn thận hơn, xem xét cân nhắc đắn đo hơn, bạn sẽ tránh được bệnh tật
Nhưng bệnh tật là một trong những phụ tùng, và công cụ tất nhiên của cuộc sống, được tạo ra và huỷ diệt này. Nhưng phương tiện để huỷ diệt, nhiều khi lại do chính bạn lựa chọn.
Thiên nhiên là một tên đao phủ công bằng:
Nếu bạn muốn, nó có thể đưa cho bạn một cái chết từ tốn, chậm răi, đầy thông thái và kiêu hănh.
C̣n nếu bạn không xử sự, phù hợp với những tính chất cá nhân của bạn - với điều kiện đấy là những tính cách tốt đẹp, xứng đáng với con người - nó sẽ từ từ nung nóng bạn trên lửa.
Hăy suy nghĩ đến những điều đó, khi bệnh tật bắt đầu tấn công bạn.
Lần nào đến bác sỹ, tôi cũng đều không thoát khỏi cảm giác rất đáng xấu hổ và khó chịu, là tôi đang lừa một con người đáng kính, một người với nghề nghiệp và kinh nghiệm đang lo lắng, cẩn thận, nhưng tuyệt vọng t́m cách chạy chữa cho tôi. Bởi v́ tất cả mọi thứ ông đề nghị: các loại thuốc tây, các loại thuốc lá lẩu, nước hoặc các loại tia, thuốc bột hay thuốc nước, đều có thể chữa chạy cho thận, gan hoặc tim tôi, nhưng lại không thể chạy chữa cho một thứ duy nhất là nguyên nhân của bệnh tật: đó là lối sống của tôi, là thứ được thừa hưởng từ tính cách, cá tính, và những khuynh hướng của tôi.
Bởi vậy, một cách lịch sự và nghiêm chỉnh, nhưng nói một cách nghiêm túc nhất, chúng ta luôn luôn lừa dối lẫn nhau, cả thày thuốc lẫn bệnh nhân. Bởi v́ lối sống không thể chạy chữa được. C̣n thay đổi lối sống cũng chỉ tạm thời. Bởi vậy thiên nhiên đành chăm sóc chúng ta một cách thông thái: đại đa số con người chỉ trả giá cho những đam mê bằng giường bệnh,
Như người Pháp thường nói:” Người khoẻ mạnh là người thỉnh thoảng bị ốm”
Đại đa số con người có thể kết thúc cuộc sống ở tuổi bốn nhăm, nếu thỉnh thoảng không được nghỉ ngơi trên giường bệnh.
Quan trọng hơn cả, là chúng ta cần thống nhất những cá tính, công việc, nhịp độ sống của chúng ta cho hoà nhịp với nhịp điệu vĩnh cửu và vĩ đại của thiên nhiên.
Sự xuất hiện của mặt trăng, sự đổi chiều của gió, cái nóng bỏng của mặt trời, những thay đổi của màn đêm, tất cả, điều tiết số phận cá nhân của chúng ta, và cả nhịp điệu sống thứ ba, hay thứ tư hàng tuần của chúng ta nữa;
Con người nghe thấy từ những miền rất xa, những quyết định, sự cảnh báo, những tiếng động sắp đặt, điều chỉnh của vũ trụ. Cùng một lúc hăy cùng sống với ngày, với mặt trăng, với nước thuỷ triều lên xuống, với cái nóng và cái lạnh; Không bao giờ chống lại chúng, mà chỉ hoà nhịp vào, với sự hoà hợp của thiên nhiên, của trật tự sản sinh và huỷ diệt vĩnh hằng.
Những kẻ vấp ngă, là những kẻ, v́ một lẽ nào đấy, không nghe thấy tiếng giận giữ của thiên nhiên, từ sâu thẳm bên trong của tâm hồn.
Nhưng cũng cần phải sống với cả trái tim nữa, nghĩa là với một nhịp điệu sống khác, thứ bí ẩn hơn, khó nhận biết và khám phá hơn là quy luật của ḍng điện cuộc sống. Ai có trái tim đập đều đặn với tám mươi nhịp/ phút th́ chớ cố gắng thử sống với nhịp chạy đua marathon. Cần thường xuyên lắng nghe tín hiệu mooc bí ẩn của cơ thể và tính cách của ḿnh, đấy là lời nhắn nhủ êm ái và khiêm tốn đă làm nên giá trị đích thực của cuộc đời bạn.
Kẻ nào để tham vọng, nỗi đam mê, làm cùn nhụt các cảm giác của ḿnh, kẻ ấy không nghe được những tín hiệu này. Đấy là kẻ, mà cơ thể và tâm hồn, sống chống lại nhịp điệu của vũ trụ, kẻ đó sống không xứng đáng với phương cách sống của con người, và sẽ bị trừng phạt một cách phi con người.
Công việc của bạn mệt mỏi, bạn cảm thấy, ở nơi khác, giữa những người khác, với những điều kiện sống kiểu khác, có thể bạn sẽ làm việc hăng hái hơn, tốt đẹp hơn. Cộng đồng người mệt mỏi v́ chung sống, gia đ́nh, bạn bè, người thân của bạn đầy lo toan, bản năng xui khiến bạn hăy đi t́m những mối quan hệ mới. Bạn đă quá quen với từng xó xỉnh trong căn nhà riêng, và bạn hy vọng trong một căn nhà mới hiện đại hơn, tiện nghi hơn, bạn sẽ t́m được nỗi khoan khoái cho cơ thể, và sự b́nh yên cho tâm hồn. Vâng, đúng thế, thành phố của bạn cũng quen thuộc đến phát chán, nơi bạn sinh ra, được nuôi nấng và trở thành người đàn ông. Vâng, cả đất nước cũng thế, đấy là quê hương, bạn đă quá quen thuộc, như người thợ mỏ với những đường hầm, nơi bốn mươi, năm mươi năm lao động, không chỉ quen thuộc về bề ngang mà cả về bề dọc, với tất cả những nguy hiểm và chiều sâu của nó. Rồi bạn nghe ngóng về một đất nước xa lạ, một thế giới xa lạ, nơi những điều kiện dành cho con người có vẻ hợp lư hơn. Nỗi phân vân hành hạ, khát vọng giục giă, bản năng th́ thầm, rằng bạn hăy từ bỏ chỗ làm việc, gia đ́nh, người thân, thành phố, quê hương, và bằng những hành động quyết liệt, bạn từ bỏ tất cả, những cái từ trước tới giờ là môi trường của bạn.
Trong giây phút thử nghiệm, bạn hăy xem xét lại những kinh nghiệm, tri thức, cá tính của ḿnh, trong mớ kiến thức chân thật về những sự việc trên thế gian, bạn hăy kiểm tra lại khát vọng của ḿnh. Những người mới không thể cho bạn thêm cái ǵ, để bạn có thể thay đổi những quan hệ liên quan đến thế gian này, bởi v́ chỉ có bạn, mới cho được ḿnh một cái ǵ đó cơ bản và quyết định. Giống như thế, tại nơi làm việc mới, bạn cũng vẫn là một công nhân, và với sức mạnh nào bạn gây dựng cho ḿnh được những khả năng công việc phù hợp, điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào bạn. Tất cả đều phụ thuộc vào bạn.
Cũng đúng như vậy, trong một thành phố mới, một đất nước xa lạ, nơi có những điều kiện sống hợp lư hơn, cùng với thời gian, bạn sẽ gặp lại đúng sự ích kỷ của con người, sự keo kiệt, kiêu ngạo và những điều xấu khác khiến bạn trở nên căm phẫn trong đất nước của bạn.
Bởi v́ tính cách của con người không thay đổi, sau những tín hiệu báo có đèn, của cây chắn đường cạnh biên giới. Ngoài những điều đó ra, bạn lại c̣n trở thành kẻ xa lạ.
Trở thành kẻ xa lạ cũng tựa hồ như thành một kẻ tàn tật.
Một trong những định luật của con người ra lệnh cho bạn, hăy luôn luôn ở lại, trung thành với quê hương của ḿnh không điều kiện, kể cả khi quê hương, bằng một cách độc đoán, đối xử không ra ǵ, đối với những đứa con của nó.
Như vậy khi nào bạn có quyền thay đổi triệt để môi trường, hoàn cảnh, cách thức sống?
Không bao giờ được phép, khi bạn hy vọng sự thay đổi này sẽ làm chấm dứt nỗi chán chường của ḿnh, hay để thỏa măn khát vọng, hoặc v́ muốn báo thù. Hăy ở lại, nơi cuộc sống đă xác định cho bạn, hăy hoàn thành sứ mệnh của ḿnh, và hăy chất đầy sự thật vào tâm hồn bạn. Trong một thế giới mới lạ, bạn cũng chẳng nhận được nhiều hơn, kể cả trên những ḥn đảo phía nam. Nhưng nếu một ngày, nếu bạn kinh nghiệm được một điều là công việc, môi trường và những điều kiện sống không phù hợp với tính cách của bạn- lúc đó, và cũng chỉ lúc đó, bạn hăy buộc ḿnh nghĩ đến sự thay đổi. Và bạn nên nhớ, bên trong những thay đổi, bạn vẫn tiếp tục chỉ là bạn.
Không cần quá để ư đến trang phục.
Khi đưa ra những quy tắc tự nguyện cho bản thân:„Từ mai tôi sẽ không làm cái này, hoặc cái nọ…”„Tôi sẽ sống như thế này, hoặc thế nọ…” Có lẽ cần phải cân nhắc cẩn thận hơn cả việc việc chúng ta nói ǵ với người khác. Bởi v́ lời nói với người khác có thể rút lại được, nếu ta thấy t́nh thế thay đổi.
Chân lư cũng bị thay đổi. Nhưng những quy tắc tự đặt cho bản thân được hiểu như bản hợp đồng ta kư với những cá tính riêng của ḿnh, lại là cái không thay đổi được. Thậm chí không có cách ǵ thay đổi.
Nếu thế giới xung quanh nhạo báng ta, khi v́ một lư do lương tâm nào đó khiến ta không giữ được lời hứa, ta vẫn có thể sống sót sau sự nhạo báng này, v́ thế giới ấy cũng chẳng đạo đức hơn ta bao nhiêu. Nhưng nếu ta lừa dối cả bản thân ḿnh, tất nhiên ta vẫn t́m được cách sống sót, nhưng lương tâm ta cắn rứt, bấp bênh và đầy dao động.
Cần thay đổi luôn luôn nhịp điệu sống. Cần thay đổi một cách có ư thức, và có cân nhắc, việc làm và sự nghỉ ngơi, cách thức nhịn ăn cũng như việc tăng bữa, niềm tỉnh táo cũng như sự đam mê, vâng, thậm chí cả những lo âu, và niềm vui sướng nữa…
Cần biết đứng lên, khi bàn ăn đầy thức ngon lành, khi đang ngon miệng nhất. Cần nghĩ đến những nhiệm vụ, những nỗi lo toan bắt buộc, mang tính chất rèn luyện bản thân.
Chớ quá tự tin trong bất kỳ t́nh huống nào. Trong ư tưởng vô h́nh điều khiển cả thế giới này, có ư muốn của thượng đế. Ư tưởng vô h́nh ấy không thừa nhận bất kỳ sự kiêu ngạo, thái độ tự ty hoặc cảm giác thỏa măn, lười biếng, vội vă nào.
Thế giới này luôn h́nh thành và biến đổi, luôn ve vuốt và dâng hiến một điều ǵ đó, ta luôn nhận và tiếp tục cho đi...một cách thế này hoặc thế khác. Chỉ không được phép sống trong”sự chắc chắn” Hăy luôn chờ đợi băo tố và hỏa hoạn.
Và nếu băo có nổi, hoặc hỏa hoạn xảy ra, không cần ngạc nhiên và than văn.
Chỉ cần b́nh tĩnh nói: „Đây rồi”, và tự chống đỡ hoặc giải quyết.
Nếu bạn bảo vệ một cái Tốt, bạn c̣n sợ nỗi ǵ? Cái ǵ có thể xảy ra với bạn? Thiên hạ quật ngă, cắn xé, cướp bóc, hay lăng nhục bạn? Bạn bị buộc tội, bị vu cáo?
Nhưng tất cả những điều này không làm thay đổi cái Tốt mà bạn bảo vệ. Và việc bảo vệ một cái Tốt đă là một việc tốt. Những lúc ấy bạn đừng để ư đến ai, và đến bất kỳ cái ǵ, bạn chỉ cần quan tâm đến sự thật của cái, mà bạn bảo vệ.
Sau cùng kẻ bất lực nhất cũng phải đối diện với sự thật.Thiên hạ có thể dẫm đạp lên sự thật, nhưng không chiến thắng được nó, Có thể kết tội nhưng không bịa đặt được, Có thể lấy đi cuộc sống của bạn, nhưng không thể lâư đi sự thật của bạn.
Bạn chỉ không đơn độc, nếu bạn bảo vệ cái Tốt. Không có sự trả công và phần thưởng cho vụ án này. Nhưng sự mặc cả cũng không có nốt. Bởi vậy đừng sợ nói ra điều, mà với cả linh hồn, bạn biết đó là Sự Thật.
Khi phải đối diện với các thế lực, bạn hăy luôn nghĩ về một điều, những người này lấy đâu ra những thế lực này? họ có thể làm ǵ được bạn? Họ có thể lấy đi của cải, sự tự do hay cuộc sống của bạn? Rồi sau đó th́ sao?
Trăm ngh́n loại vi trùng gây bệnh cũng có thể cướp mất đời sống của bạn - thứ mỏng manh và hữu hạn như cuộc đời của một con bọ.
Nhưng, cả đến một thế lực mạnh nhất cũng không đủ mạnh, để ngự trị lên linh hồn của bạn. Họ sẽ bất lực, nếu bạn chân chính, và họ th́ không. Họ chỉ có thể chống lại bạn, nếu họ thấy bạn có tội, c̣n họ th́ chân chính. Bởi vậy, bạn đừng đợi ai bảo, bạn cần phải xử sự như thế nào. Bạn hoàn toàn tự do. Chừng nào bạn c̣n chân chính, chừng đó không ai chống lại bạn được.
Tất cả sách vở, những lời chỉ dẫn quan điểm và cách xử sự với Cái Chết, đều bốc mùi hèn hạ và bất lực.Tất cả đi t́m” nghệ thuật về một Cái Chết hạnh phúc”.
Các nhà thông thái vô thần, cũng như các nhà thần học thời Trung cổ, các nhà bác học thời hiện đại, các nhà truyền giáo…đều cố gắng tuyên bố rằng, Cái Chết không có ǵ đáng sợ.
Được coi là một hành vi xử sự, và để bảo vệ luận điểm, một số người đưa ra sự kiêu hănh và ngạo mạn, số khác lại tán đồng một thỏa thuận học giả và ḥa b́nh, trong khi đó, một số khác lại chọn sự dửng dưng, hoặc thái độ mừng rỡ tiếp nhận, như thể Cái Chết là một điều ǵ đó tốt lành, như một chiếc vé vào cửa, sang thế giới bên kia, mà chúng ta không thể vội vă tham lam là lấy được.
Seneca đă nói như vậy, khi dạy chúng ta về sự dửng dưng, lúc ông trải rộng trước mặt ta những cái ta sẽ để lại trong cuộc sống, mới vô nghĩa, sẽ rơi rụng và không đáng quan tâm làm sao.
Nhà truyền giáo Boetius, nhà bác học Huxley, đều đánh giá cuộc sống và cái chết, như hai dạng của một quá tŕnh biến đổi hóa học.
Tất cả các nhà thông thái, đều thử cố gắng nh́n nhận Cái Chết, sao cho xứng đáng với quan điểm có vẻ nhân bản nhất. Sự cố gắng này rất con người và cảm động. Nhưng cũng chính v́ thế, thật tuyệt vọng. Hăy thử nghĩ mà xem, các nhà thông thái rồi cũng sẽ chết. Họ vô ích nói rằng:”Cái Chết chỉ là một sự thay đổi”- ư tưởng bác học này, cũng không xoa dịu nổi trái tim chúng ta, và trái tim họ. Lư trí của ta h́nh như nhận thức được sự thật này. Nhưng trái tim chúng ta vẫn không thể b́nh thản.
Seneca đă chết trong run rẩy. Hăy đừng xấu hổ về nỗi sợ chết của bạn! Hăy đừng xấu hổ khi thú nhận rằng, quả thật đau đớn, phải bỏ lại sự b́nh yên kỳ diệu này, bỏ lại cuộc sống, v́ nỗi hoang mang khó hiểu, v́ sự chấm dứt, v́ cái chết, v́ nỗi niềm không c̣n ǵ cả này…
Đừng than văn, nhưng hăy cứ sợ đi! Nếu linh hồn sẽ nhẹ nhơm hơn v́ những nỗi thở than, th́ bạn cứ việc thở than. Đừng v́ cố gắng”kiêu hănh” mà chết một cách giả dối. Hăy Chết, như bạn đă Sống: như một con người, nghĩa là vừa hơi dũng cảm vừa hơi hèn nhát.
Hăy sống nhiều, thật nhiều hơn nữa, với cỏ cây, với hoa quả. Và thật ít, với thịt đỏ và đồ mỡ! Hăy ăn nhiều cá, và bánh ḿ đen mỗi ngày. Trong ngày chớ bao giờ uống rượu, hoặc bất cứ loại đồ uống có cồn nào. Nếu có uống, chỉ vào buổi tối, sau bữa ăn, với rượu vang thuần túy. Không uống lúc khác và các loại rượu khác.
Nếu trong ngày bạn đă uống rượu, th́ hai mươi tư giờ tiếp theo, bạn đừng đụng tới cốc rượu nữa. Hăy lắng nghe tiếng réo gọi trong huyết quản của bạn, khi bạn muốn ḥa nhịp với nhịp điệu của một cơ thể khác, bằng một khát muốn chân thành. Hăy bỏ đi, trước những lời mời chào tạm bợ. Cần phải biết, khi nào, bạn thật sự muốn ǵ, bạn, cơ thể của bạn, nhu cầu của bạn, khát vọng của bạn. Hoặc lúc khác bạn muốn, chỉ v́ sự kiêu ngạo, sự đồng bóng, hoặc v́ sự đói khát của cảm giác buồn chán, hay của dục vọng. Hăy để cơ thể bạn sống theo những nhu cầu có thật và theo đặc điểm cá nhân riêng của bạn.
Sẽ có những người thờ ơ, những người bạn, những địch thủ, những kẻ v́ một hệ tư tưởng, một quan niệm, một lợi ích nào đó chiến đấu chống lại bạn.
Đấy là trật tự của đời sống, chỉ như vậy, đời sống mới có sự căng thẳng đáng yêu của nó: bạn bè và những ḱnh địch. Kẻ thờ ơ trong đám đông. Nhưng c̣n có cả kẻ thù nữa. Hắn không chỉ đối địch, hắn c̣n đi xa hơn nữa. Tựa hồ như sự kết thúc đă quy định cả hai đến một cơn quyết tử không có nguyên nhân, cũng chẳng mang một ư nghĩa nào. Bạn biết về hắn, cũng hệt như hắn biết về bạn, đôi khi cuộc đời cũng như sự nghiệp của hắn chẳng liên quan ǵ đến con đường của bạn. Hắn căm thù bạn, thèm khát miếng ăn của bạn, lao vào cuộc đời bạn: bạn chưa bao giờ tranh giành với hắn. Cả cuộc đời, bạn và hắn lánh mặt nhau, để rồi lại t́m kiếm nhau. Bạn có thể làm ǵ chống lại hắn? Trước hết cần phải hiểu hắn. Hắn chính là gánh nặng trong cuộc đời của bạn.
Thiếu hắn, cuộc vật lộn với đời của bạn sẽ lóng ngóng, vụng về biết bao. Bạn cần có hắn. Bạn cần chiến thắng bản thân ḿnh để có thể chiến thắng hắn. Bạn cần phải nhận rơ sự thật, để luôn luôn chân thật trước hắn. Bạn cần phải hoàn thiện hơn, bởi hắn muốn tin và rêu rao là bạn độc ác. Thượng đế đă cho hắn xuống làm kẻ đồng hành với bạn. Bạn và hắn cùng chung một công việc, như hai kẻ đấu kiếm. Đừng gục ngă trước, hay đúng hơn tuyệt đối đừng gục ngă. Hắn sẽ dạy bạn sống, chiến đấu và tự bảo vệ. Bạn cần biết, bạn cần đến kẻ thù của ḿnh.
Cảm ơn những người phụ nữ. Cảm ơn em, người đă sinh nở. Cảm ơn em, người đă là vợ của tôi. Và cảm ơn em, người thứ ba, thứ mười, thứ một ngh́n…người đă tặng tôi một nụ cười, một sự dịu dàng, một cái nh́n ấm áp, trên đường phố, khi dạo chơi, người đă an ủi khi tôi cô độc, người đă vỗ về, khi tôi sợ hăi trước cái chết. Cảm ơn em, v́ tóc em vàng. Cảm ơn em, v́ da em trắng. Cảm ơn em, v́ đôi tay đẹp. Và bởi sự ngốc nghếch cũng như ngoan ngoăn của em. Bởi em thông minh và vui vẻ. Bởi em kiên nhẫn và cao thượng. Bởi tôi được úp mặt vào mái tóc em, khi tôi thất bại và muốn trốn thoát khỏi thế giới này. Bởi hơi ấm của cơ thể em truyền cho tôi khi tôi run rẩy, và cô độc. Bởi em đă sinh hạ cho tôi một đứa con. Bởi em sẽ là người vuốt mắt cho tôi bằng những ngón tay dịu dàng. Bởi em là người cho tôi bánh mỳ và rượu ngọt, khi đói khát. Cho sự tuyệt mỹ từ cơ thể em. Cho sự tốt lành, như từ những con thú nhỏ. Cho vị hương thơm, như vị hương của đất cho đời. Cảm ơn em. Cảm ơn những người phụ nữ.
Ta có thể dạy cho ai đó ḷng yêu nước được không? Chẳng khác nào, tôi bảo:”Bằng roi vọt, tôi bắt anh phải yêu lấy anh.”
Tổ quốc không chỉ là đất và núi, không chỉ là những người anh hùng đă khuất, không chỉ là tiếng mẹ đẻ, là xương thịt của cha ông trong các nghĩa trang, là bánh mỳ và phong cảnh, Không!Tổ quốc chính là bạn, trong máu thịt, trong h́nh hài và linh hồn tạo ra bạn, Tổ quốc nằm trong sự sinh ra và mất đi của bạn, Cuộc đời và cái chết của bạn tạo ra tổ quốc, chẳng khác nào những giây phút tuyệt vời, đau đớn, bùng cháy, hoặc buồn tẻ, những giây phút ấy làm nên cả cuộc đời bạn. Và một giây phút của cuộc đời bạn cũng chính là một giây phút của tổ quốc.
Ta không dạy cho nhau được về ḷng yêu nước, chỉ có kẻ điên mới tự phủ nhận ḿnh.Tổ quốc của bạn là h́nh ảnh một cá nhân được phóng to, và vĩnh cửu, theo bề dày của lịch sử.Tổ quốc là số phận, với từng cá nhân cũng vậy. Không quan trọng, bạn” có yêu nước hay không”. Tổ quốc với bạn là một.
Tôi nh́n thấy và tôi kinh nghiệm rằng, bạn, với ngôn từ, với cách thức trịnh trọng, trong văn bản và trên các khán đài, có lẽ bạn cổ động niềm tin cho t́nh yêu một nhà nước th́ đúng hơn. Bởi cũng không thể chờ đợi được ǵ từ tổ quốc. Tổ quốc không cho bạn huân chương, chức tước, lẫn bánh mỳ. Tổ quốc chỉ tồn tại. C̣n nhà nước có thể gắn huy chương lên gù áo, có thể ban cho nhiều bổng lộc, nếu bạn phục vụ tận tụy, nếu - với cả thế giới, bạn ưỡn ngực ca ngợi hết lời nhà nước ấy - kể cả khi bạn bị nghiền nát dưới bánh xe của nó.
Phần đông người ta không thể bị nghiền nát, nhưng cũng chính v́ vậy mọi t́nh yêu nhà nước đều đáng nghi ngờ.
Người nào yêu một nhà nước, kẻ ấy yêu một quyền lợi.
Người nào yêu một tổ quốc, người ấy yêu một số phận.
Hăy suy nghĩ về điều này, khi bạn hắng giọng trên khán đài và giơ tay vỗ ngực.
Một người, muốn tồn tại phù hợp, với những giá trị của ḿnh, trong sự xô đẩy của cuộc sống nghiệt ngă, cần phải biết cách hành động, không chỉ tuyên bố ḿnh không đảng phái và yêu thích sự thật, mà c̣n cần phải tự hào đă chiến thắng mọi nỗi sợ hăi, biết khinh bỉ mọi âm mưu, hoặc những sự ngu xuẩn muốn hạ thấp con người.
Tôi không muốn nói đến sự lănh đạm nông nổi, mà muốn nói về sự b́nh thản trí tuệ, và có cá tính của con người, trước mọi kiểu tấn công của cuộc sống.
Sự thô bỉ, sự đói rách, những kết hợp của tai nạn và thảm họa, các khả năng bị gục ngă…những thứ luôn ŕnh ṃ quanh ta, để âm mưu phá vỡ những ǵ ta, hoặc người khác xây dựng nên, để quấy rầy sự b́nh an của tâm hồn, làm nhiễm độc cảm giác hài ḷng nhất thời của ta với cuộc sống, để cướp đi những thứ ta có quyền được thu nhận.
Chúng ta chỉ không có quyền b́nh thản, khi thấy những người người vô tội bị xỉ nhục và hành hạ. Những lúc ấy, hỡi Con người, đừng tỏ ra thông thái từ những đỉnh cao của tri thức, để lạnh lùng và khoanh tay đứng nh́n sự nhục nhă của con người. Trong công việc cá nhân, hăy tỏ ra kiêu hănh, lạnh lùng, vô cảm và ngạo mạn. Nhưng trước sự đau khổ của kẻ khác, hăy cảm thấy, hăy phẫn nộ, hăy hành động- đừng sợ bạn sẽ là gánh nặng cho các thế lực - hăy cầu xin, có thể bị thua thiệt, nhưng nếu cần, hăy làm tất cả để giúp đỡ được người khác.
Đứng trước việc của người khác, bạn không thể vô đảng phái, thông thái một cách lạnh lùng, cũng chẳng thể kiêu hănh hoặc ngạo mạn. Những người vô tội bị xỉ nhục, và hành hạ, buộc bạn phải từ bỏ sự b́nh yên của bản thân. Chỉ lúc ấy, và đúng chỉ lúc ấy thôi, bạn Không có quyền cô độc và kiêu hănh một ḿnh.
Hăy nhớ kỹ lấy điều đó.
Chỉ lương tâm có quyền trở thành người phê phán, thành đao phủ, hoặc người bênh vực bạn, chứ không phải ai khác!
Nếu bạn viết, bạn chỉ chịu trách nhiệm trước bản thân, chứ không phải trước ai khác. Những người khác chờ đợi từ bạn điều ǵ cũng được. Ai muốn trừng phạt bạn bằng cái ǵ cũng được, Nếu bạn không cho họ cái mà họ chờ đợi, hoặc cái mà họ muốn nghe! Nhà tù và sự ô nhục, sự bêu xấu và việc bỏ tù. Bản án bịa đặt và sự xỉ vả không thương tiếc. Cảnh nghèo khổ và sự khốn khó,
Tất cả đều không thật sự động chạm đến bạn.
Chỉ lương tâm trừng phạt được bạn, chỉ tiếng nói bí mật này bảo được bạn:”Anh đă sai lầm” hoặc”Được rồi”
C̣n những thứ khác là mây, khói, hoặc chẳng là cái ǵ cả.
Đă một vài lần tôi bị săn đuổi và bị tấn công - và trong sự nghiệp của một nhà văn, sự săn đuổi bị lặp lại này là không thể tránh khỏi - tôi đă nghiệm thấy rằng, sự cứu giúp bên ngoài chưa bao giờ cứu nổi một nhà văn bị tấn công.
Kể cả quyền lực, ṭa án, sự ủng hộ của các bạn đồng nghiệp, thậm chí cả sự cổ vũ tự nguyện của những kẻ thiện chí, lẫn các bậc thông thái có kinh nghiệm cũng vậy.
Nhà văn chỉ được cứu vớt bằng những tác phẩm của ḿnh.
Chưa cần kể đến chất lượng tác phẩm, báu vật duy nhất của nhà văn, mới chỉ là ư đồ, thứ được thắp sáng trong cuộc đời nhà văn.
Đấy là ánh sáng, là sức mạnh bí ẩn – là thứ mà một cách nào đấy - đem lại cho nhà văn sự kiên cố.
Như vậy nhà văn chỉ có thể bị thất bại, nếu người khác chứng minh được rằng, ư đồ của nhà văn là không chân thành.
Lúc đó dẫn đến sự tự vẫn của nhà văn và của tác phẩm.
C̣n tất cả những điều khác đều không đáng kể: bản án, sự bảo vệ.
Cần phải đọc với toàn bộ sức ḿnh. Đôi khi toàn bộ sức lực để đọc này c̣n phải mạnh mẽ hơn cả sức lực viết nên thứ để bạn đọc. Cần phải đọc một cách kính cẩn, đầy đam mê, hoàn toàn tập trung tư tưởng, và không khoan nhượng. Nhà văn có thể rông dài, nhưng bạn phải đọc một cách súc tích. Đọc tất cả những từ nối tiếp nhau trong cuốn sách, cần phải lắng nghe, nhận thấy những dấu vết dẫn đến sự cô đọng, để ư tới những tín hiệu bí mật, mà nhà văn có thể quên nh́n ra, khi mải miết đi về phía trước với tác phẩm.Không bao giờ được phép đọc một cách hờ hững, hời hợt, như một kẻ được mời tới dự một bữa tiệc của thượng đế, mà chỉ lấy dĩa để bới thức ăn trong đĩa.
Hăy đọc một cách trang trọng, phóng khoáng.
Hăy đọc như thể đấy là cuốn sách cuối cùng của bạn trước khi xuống nhà mồ.
Đọc một cách sống chết, bởi đấy là phần thưởng lớn nhất của con người.
Hăy thử nghĩ mà xem, chỉ có con người Biết Đọc.
Tôi nghiệm rằng, cuộc sống con người được sắp xếp trước.
Và v́ cuộc đời con người, là h́nh thức thể hiện phức tạp nhất của Tạo hóa, nên có thể, ở những chỗ khác cũng có một trật tự như thế, từ sự sơ khai, từ h́nh thức tồn tại đơn giản nhất, trong tính chất của những nham thạch, những con gấu trắng, lũ ḅ sát, hoặc những v́ sao…
Tất cả thật hoàn thiện.
Mọi vật đều bày sẵn cho ta, kể cả khi, một ngón tay ta cũng không động đậy, hay thỉnh thoảng có động đậy đi nữa, mọi việc vẫn trật tự như thế. Hoặc giả đôi khi ta bắt linh hồn ḿnh chuyển động, để mọi việc đến được với ta, hoặc ta đến được với những hoàn cảnh, những con người, những ư nghĩ, những vật mà lúc nào ta cũng ở giữa chúng.
Tất cả đều hoàn thiện, tôi tin chắc như thế.
Và tôi cũng tin rằng, đằng sau trật tự này là những ư đồ, mà ta không được biết.
Bạn cứ việc đặt tên cho chúng, như bạn muốn.
Tôi gọi nó là sự Bảo Trợ của vũ trụ.
Đây là những quan tâm của vũ trụ, luôn để ư đến ta, một cách trực tiếp, dẫn dắt, trừng phạt ta, thu xếp những công việc của ta, đẩy ta về phía trước, bảo vệ ta trong từng khoảng khắc, xây đắp cho ta một vũ trụ, và tiếp nhận ta vào vũ trụ ấy.
Kẻ nào với thời gian trôi đi, mà không nhận thấy điều ấy, kẻ đó mù ḷa và câm điếc.
Đằng sau mọi sự vật, đều có một sự Bảo Trợ: Tôi tin chắc điều ấy.
Cần đánh giá một cách trân trọng những công việc của ḿnh, cũng giống như bạn rèn cho ḿnh sự đánh giá trân trọng việc làm của những người khác. Bạn không có quyền vội vă, coi thường, ép buộc quá mức bản thân ḿnh. Nếu bạn muốn những người khác thừa nhận quyền con người của bạn, th́ trước hết bản phải thừa nhận quyền hạn đó của bạn. và sử dụng nó một cách phù hợp, kiên nhẫn và kiêu hănh.
Không cần đ̣i hỏi ḿnh quá mức, không nhiều hơn, khác lạ hơn, so với mức độ bạn đ̣i hỏi từ người khác. Không thể bắt ép ḿnh. Hăy cố gắng tỏ ra khiêm tốn, v́ bạn biết đấy, sức lực sẽ kết thúc một cách thảm hại. Hăy bắt ép cả bản thân tham dự vào công việc, vào những tham vọng của con người, chứ không chỉ bắt ép người khác.
Thương hại người khác không đủ, hăy tự thương hại ḿnh nữa. Bạn cũng là người, và điều này thật dễ quên trong cuộc chạy đua để sống.
Không chỉ người khác quên mất bạn, mà nhiều khi chính bạn cũng tự quên mất bản thân.
Câu hỏi thông thái cháy bỏng nhất của mọi thời đại là:”Cái ǵ là Quyền lực lớn nhất của con người?” Câu trả lời bao giờ cũng đồng thanh:” Chính là Linh hồn con người”
Đây là sự thật duy nhất lâu đời, cái mà trí tuệ con người nhận biết, và thừa nhận vô điều kiện. Thời gian, kinh nghiệm, xúc cảm, sự suy ngẫm cũng không làm thay đổi được sự thật này. Quyền lực của chúng ta chỉ có trong linh hồn chúng ta, không thể ở đâu khác.
Và quyền lực này vô giới hạn.
Không ai xúc phạm được nó, không ǵ cướp đi nổi, không một kẻ bạo chúa, một hệ thống xă hội, một định luật tự nhiên nào, ngăn cản được tự do của linh hồn chúng ta.
Tự do này vô điều kiện.
So sánh Tự do này với cái tự do khác mà xă hội, quyền hành và của cải mang lại cho con người, mới thấy thứ tự do ấy có giới hạn và tạm bợ biết bao.
Thời Trung cổ người ta tin rằng, các thày thuốc reo rắc một số bệnh nào đấy ở những xứ sở khác nhau, như là nghề của họ. Nhiều thế kỷ trôi qua, người ta mới biết rằng đây là một sự nhầm lẫn.
Không phải thày thuốc đi theo bệnh tật, mà là bệnh tật mang lại thày thuốc. Và chúng ta cũng thấy, mỗi một xứ sở, cần một loại thày thuốc khác nhau. Một phương pháp điều trị nổi tiếng và vô số người theo ở Pari, lại không có tác dụng ở Ư. Thứ thuốc đầy hiệu nghiệm ở Oslo, chưa chắc đă có tác dụng ở Marseille, hoặc ở Budapest.
Một vị thày thuốc đă chữa khỏi cho vô số con bệnh ở Luân Đôn, có thể sẽ chịu bó tay khi rơi vào một nơi như Bagdad.
Con người, không chỉ tuân theo cấu tạo của cơ thể, và theo thói quen, mà c̣n tuân theo cả khí hậu của các xứ sở khác nhau, để ốm và b́nh phục
Con người, phụ thuộc vào hàng trăm ngh́n thứ để ốm hoặc khỏe mạnh,
Hăy suy nghĩ cẩn thận trước khi lên tiếng trách móc thày thuốc.
Trong bản án với con người, có thể tính đến chuyện tha tội bất cứ lúc nào.
Chỉ không thể tha thứ, nếu ta thấy kẻ có tội từ từ và có chủ tâm, vạch một kế hoạch phản bội. Kẻ giết người được tha tội c̣n nhanh hơn cả kẻ phản bội.
Kẻ giết người, lắm khi hành động theo động cơ, và phải trả giá bằng cả cuộc đời.
Kẻ giết người và nạn nhân, thường bị ràng buộc với nhau bởi một quy luật sâu xa và không giải thích nổi nào đấy. Nhưng kẻ giết người phần lớn bị dẫn đến giá treo cổ.
C̣n kẻ phản bội bắt tay bạn, nh́n vào mắt bạn, gặng hỏi những kế hoạch của bạn, cùng bạn thở dài, cùng kể lể, và quan tâm đến bạn…
Đừng bao giờ tha thứ cho kẻ phản bội.
Đừng xót thương kẻ phản bội.
Kẻ nào đă một lần bội phản - cho dù là đàn ông hay đàn bà - đối với họ, không bao giờ có chuyện đính chính, giải thích, hoặc nghiên cứu lại.
Hăy loại bỏ hắn khỏi đời bạn. Hăy theo dơi số phận hắn một cách không cảm thông.
Hăy coi hắn, là kẻ cuối cùng trong đời riêng, cũng như trong đám đông, không phương cứu thoát.
Không được phép hành tŕnh một ḿnh. Người lữ hành đơn độc là người phải thực hiện một công việc cưỡng bức. Chỉ nên đi với đám bạn bè thân hữu và tế nhị.
Một tâm hồn phụ nữ nhạy cảm và linh hoạt, một đám bạn bè quan tâm, và kiên nhẫn, sẽ nhân gấp bội ấn tượng của chuyến đi, sẽ phơi bày thêm nhiều màu sắc, giúp bạn hiểu nhiều hơn, những ǵ con đường và thế giới định phơi bày với bạn
Hành tŕnh một ḿnh khó chịu và bơ vơ, như thể tồn tại trong một nhà tù đặc biệt rộng lớn, như thế giới vậy. Con người, thường chỉ cảm nhận thế giới xung quanh, khi ở trong đám bạn bè. Đám người quen này, mang lại ư nghĩa, cho sự biến đổi màu nhiệm, của những con đường xám xịt.
Trong những năm lang thang, tôi hay hành tŕnh một ḿnh, với ít ỏi hành lư, tôi luôn nôn nóng bận rộn đi t́m một cái ǵ đó. Vắng hẳn bóng một người bạn đông hành thông minh, người luôn bên cạnh tôi, trong ấn tượng về một thế giới nguy hiểm và bồn chồn, người nhắc nhở và để tôi nhắc nhở, người chia xẻ sự cô độc, của các quán trọ lạnh lẽo, và những thứ phiền hà khác của chốn hành tŕnh đường sắt.
Với một đám bạn bè phù hợp, bạn có thể du hành xung quanh Trái Đất, mà như thể chỉ một giây phút thoảng qua. C̣n đi một ḿnh, bạn chỉ tiếp tục run rẩy trong thế giới này, kể cả bằng xe lửa tốc hành hay bằng máy bay đi chăng nữa.
Cái ǵ làm bạn giật ḿnh, khi tâm hồn bạn b́nh tĩnh?
Quyền lực nào tra tấn nổi bạn khi bạn không tự tra tấn ḿnh?
Nhà tù nào xuất hiện, khi linh hồn bạn tự do?
Khi bạn đă chiến thắng ḷng kiêu ngạo, dục vọng thấp kém và sự tham lam?
Cái chết là ǵ, nếu bạn tự nhận biết thế giới và về linh hồn bạn, cũng như bạn không đ̣i hỏi thêm những ǵ vớ vẩn và khó chịu trong cuộc đời?
Thực ḷng mà nói, bạn giống như đứa trẻ bất hạnh, v́ không đ̣i được cái này cái nọ.
Hăy nghĩ như sau:”Ta không có quyền lực, chẳng có tài sản, thậm chí sức khỏe cũng không. Nhưng ta mạnh mẽ biết bao, giàu có biết bao, kiêu hănh biết bao, v́ mọi hoài băo của ta vươn tới bản chất thật của sự vật, vươn tới sự thật, và linh hồn ta tự do!”
Những điều này chẳng ai cướp được của bạn,
Và cũng chẳng ai cho bạn được nhiều hơn.
Mức độ đê tiện của con người không có giới hạn, nó cháy bỏng như lửa, nó linh hoạt và giống như thật. Cách biểu hiện của nó thật bất ngờ, khiến đôi khi chúng ta ngạc nhiên, và cảm tưởng, đây mới là sức mạnh lớn nhất của con người.
Nhưng sau rồi, ta kinh nghiệm rằng, bao nhiêu lần con người bị sự đê tiện tấn công, là bấy nhiêu lần lập tức xuất hiện sự giúp đỡ. Phần lớn những ư đồ giúp đỡ thường quá mỏng manh, so với sự đê tiện, và thường rụt rè, chấp chới. Nhưng nó xuất hiện, không cần kêu gọi và yêu cầu, đôi khi rất ngượng ngùng, nhưng bạn cần phải thấy: đối đầu với cái đê tiện, ư định giúp đỡ của con người bao giờ cũng có.
Đôi khi quá muộn mằn,
Đôi khi không hoàn chỉnh,
Nhưng cuối cùng, bao giờ ư định giúp đỡ ấy, cũng chiến thắng hân hoan.
Tôi đă kinh nghiệm được điều này.
Sống mệt mỏi quá?
Đúng, vào một ngày, bạn cảm thấy quá mệt mỏi, để lĩnh trách nhiệm sinh ra làm con người trên quả đất.
Quá nhiều chống đối, quá nhiều điều không dự tính, những thù hằn, đê tiện, những vô vọng, những nghĩa vụ, quá nhiều đau khổ và sự vỡ mộng.
Nhưng bạn có nghĩ hay không, có cảm thấy hay không, chính những tuyệt vọng, những”quá nhiều” những”lắm”…đă đem cho đời bạn một ư nghĩa và một mức độ nào đấy?
Bạn không cảm thấy đấy là nhiệm vụ của bạn ư?
Một nhiệm vụ cá nhân của bạn?
Bạn không cảm thấy ư, rằng thiên nhiên, cái luôn quá đà và phung phí, đă kính cẩn trao bạn trong h́nh hài con người, và phân nhiệm vụ trong kích thước con người cho bạn, khi bạn tồn tại trên trái đất. Làm sao bạn khác được ngoài mệt mỏi?
Đấy chính là công việc của bạn: Hăy sống đi! và hăy mệt mỏi!
Hăy lên đường, nhưng với gói nhỏ hành lư.
Hăy lên đường, nhưng trong từng phút cần phải biết, người lữ hành không có một nơi dừng chân nào chân chính. Đừng mất th́ giờ vào việc chất hàng vào bọc, đừng cắp theo người những đồ đạc thừa thăi. V́ đồ đạc chỉ làm già nua con người.
Những nghĩa vụ vụn vặt, không tâm điểm, làm con người già nua đi rơ nét nhất. Đấy là việc sẩm sờ những sự vụ vớ vẩn, cách thức long trọng hóa những quy tắc lẩm cẩm hàng ngày, việc cằn nhằn v́ một cái khuy áo bị đứt, v́ một lá thư quên bỏ đúng hẹn…
Con người không chỉ già đi một cách tự nhiên, với lơ thơ mái tóc bạc, và những đường gân nổi chằng chịt, không, con người già trước thời gian, v́ cả những điều khác.
Hăy lên đường thật nhẹ nhàng, như chim bay. Như vậy bạn sẽ tiến xa hơn, và luôn trẻ trung măi.
Vào một ngày, cần tính sổ hết thảy.
Về tất cả.
Điều ấy không thể nào tránh khỏi. Cho dù bằng cách nào, bạn đạt tới những điều này: lỗi lầm, nợ nần, hèn nhát, phạm tội…đến một ngày bạn sẽ phải tính sổ với tất cả những điều đó. Bởi vậy hăy nhấn mạnh với lương tâm ḿnh: bởi v́ bạn không hoàn toàn vô tội
Và nếu bị dẫn lên dàn hỏa thiêu, cần phải biết: tôi vừa vô tội và cũng vừa có tội. Hăy tự ḿnh kể ra, trước khi bị bắt buộc. Các nhà thông thái cũng làm như vậy. Những người khác sẽ nể bạn hơn nếu bạn làm như thế.
Hăy đừng tŕ hoăn việc tính sổ. Bạn có thể hy vọng điều ǵ?
Bạn là con người, bởi vậy bạn mắc sai lầm.
Tôi đă kinh nghiệm rằng, cà rốt c̣n tươi, nạo tơi, vắt chút chanh, không chỉ là món giải khát, mà c̣n làm dịu dây thần kinh, nhất là dây thần kinh mắt.
Tôi c̣n nghe nói - không dựa trên kinh nghiệm cá nhân - rằng, một thành tố của cà rốt, chất karotin, chắc chắn tăng cường sức mạnh của hệ thần kinh mắt, đôi khi ngăn chặn được quá tŕnh mù ḷa, và làm mất đi triệu chứng mờ mắt. Điều này rất có thể, nhưng không chắc chắn.
Cái chắc chắn là, món cà rốt nạo tơi, vắt chanh, có thể thay thế món sà lách trong bữa ăn, bồi bổ cơ thể, làm tỉnh táo, có một cái ǵ đó lợi ích và chữa bệnh. Cái chắc chắn nữa là nó không có hại. Cũng như vậy tôi xin đề cử món táo không gọt vỏ.- nếu các mùa, mỗi ngày một quả- và, cả việc uống thả cửa nước chanh và nước cam nữa.
Tôi nhận ra rằng, những năm nào, cuối mùa đông, tôi ăn nhiều cà rốt sống, uống nhiều nước cam và nước chanh, tôi ít khi mắc phải những bệnh truyền nhiễm, hoặc cảm mạo
Sau năm năm, mười năm chất liệu làm nên con người không thay đổi.
Chỉ có tính cách, những điều kiện và hệ thống chung sống thay đổi. Và, cái tạo nên con người- linh hồn và tính cách- cũng không thay đổi.
Tại Babilon, cũng những con người ấy đă từng sống, như ngày nay ở Budapest: trong tâm hồn họ cũng cảm nhận thế giới như vậy, và cũng phù hợp chính xác như vậy với thế giới. Chỉ có điều -v́ thiếu những công cụ nhân tạo - họ gần gụi với những bí ẩn của vũ trụ hơn, với thời gian, với những v́ sao, với những dấu hiệu của thiên nhiên hơn. Tai họ nghe tinh tường hơn, mắt họ - ngay cả khi thiếu kính viễn vọng - tinh nhanh hơn, nhạy cảm hơn. Chất liệu làm nên con người không thay đổi, nhưng bản thân con người –nhờ ơn những phát minh vĩ đại- đă trở nên mù ḷa hơn trong nền văn minh, so với thời trước kia. Người ta đờ đẫn hơn. Người ta hiểu biết hơn, nhưng cũng vô thức hơn. Người ta tưởng rằng vũ trụ điều khiển được bằng những nút bấm.
Cả một hệ thống khổng lồ, một nền văn minh, đă lưu đầy con người khỏi cái vũ trụ bí hiểm, vĩ đại và thân thiết.
Cho dù bạn trốn đi đâu, vào công việc, trong các vai tṛ, hoặc các hành vi , con người cũng không để cho bạn yên. Họ t́m ra bạn, đ̣i hỏi bạn phải tham dự vào các phong trào, chia sẻ với họ những âu lo, những kế hoạch và những hy vọng, họ níu áo bạn, họ tấn công và ruồng bỏ bạn, nếu bạn trốn tránh khỏi những nghĩa vụ chung. Hăy b́nh thản- nếu bạn là nghệ sỹ, là nhà tư tưởng, là người quan sát, điều này không dễ!- rằng cần phải có quan hệ với người khác. Cần phải khóc và cười với họ,
Niềm hạnh phúc và sự thỏa măn của bạn cũng chỉ có thể có, nếu họ cho phép bạn.
Nhưng con người- bạn nói- chỉ một vài cá nhân có tinh thần trách nhiệm, hoặc là những người thông cảm và hiểu biết, c̣n đám đông, giống như một đàn gia súc, những khẩu hiệu rẻ tiền nhất cũng khiến họ phấn khích, những lời buộc tội đê tiện nhất cũng khiến đám đông ưỡn căng ngực. Làm sao tôi có thể tham gia với họ, nếu tôi không muốn làm tổn hại cho linh hồn ḿnh?
Tôi chỉ có thể trả lời với bạn rằng: hăy bảo vệ sự tự do của tâm hồn bạn, để bạn luôn đứng về phía sự thật. Khi đám đông, đ̣i hỏi bạn những điều mà lương tâm bạn phản đối, th́ bạn hăy từ chối đề nghị ấy. Mặc cho giá phải trả, và kết quả của hành vi ấy, sẽ như thế nào.
Giới hạn của tính tập thể chính là sự thật.
Bản thân bạn, cũng có quyền hạn, và luật lệ riêng của ḿnh, chứ không phải chỉ họ có. Quyền hạn, và luật lệ riêng này, phải là sự thật: họ có thể đánh vỡ đầu bạn, nhưng không cướp đi được quyền hạn này.
Tồn tại một số người không thể chạy chữa nổi bệnh keo kiệt, kiêu ngạo, và ghen tỵ, những người mà chứng lây lan, những căn bệnh này của họ, khiến không có cách nào gần và”tiêu hóa”nổi tâm hồn của họ.
Hăy thương hại những người này nhưng nên tránh xa họ.
Chẳng có hành động cao thượng nào, hành vi không vị lợi nào, cũng như xử sự quư phái và dũng cảm nào có thể tiếp cận với những con người này. Sự ghen tỵ đặc biệt hành hạ họ.
Họ nôn ra mật xanh mật vàng, họ bật ngửa dậy trong những lúc ngủ mơ, họ nôn ọe như những kẻ ốm yếu, họ nhổ nước bọt, khi thấy người khác, bằng công việc, hoặc bằng sự may mắn nào đấy của số phận, đạt được những thành công trong cuộc đời.
Đây là những kẻ bệnh hoạn, mắc một thứ bệnh truyền nhiễm. Hăy tránh xa họ!
Đừng bao giờ tin rằng chứng cớ, sự chứng minh có thể chiến thắng được họ.
Chẳng khác nào, bạn muốn chứng minh cho người mắc bệnh hủi biết rằng, làm kẻ khỏe mạnh vô tội và ngây thơ làm sao. Họ chẳng bao giờ tin. Nếu bạn chỉ ra nguyên nhân gây căn bệnh của họ, họ sẽ căm thù bạn. Nếu bạn định khơi dậy t́nh cảm, họ sẽ giơ gậy lên.
Bởi họ sống ch́m đắm trong các hứng cảm bất thần, y như trong một số phận bị lưu đày: họ không biết những con đường thoát khác, ngoài ư nghĩ trả thù. Đừng mặc cả với họ, hăy tránh xa họ. Và chịu đựng sự tồn tại của họ trên trái đất, như sự hứng chịu một nỗi bất hạnh.
Hăy cẩn thận: đừng bao giờ vội vàng. Trong công việc, trong cuộc sống xă hội của bạn, vâng, cả trong những hoạt động hàng ngày nữa, hăy hoàn tất chúng.
Trong cùng một lúc, đừng bằng cả hai tay, muốn làm được cả hai việc.
Khi bạn đang viết thư th́ đừng nghe điện thoại.
Khi bạn đang nghiện thuốc lá, th́ đừng mong ḿnh sẽ khỏi viêm khí quản.
Khi bạn đang đọc, chớ nghe nhạc.
Và đặc biệt là: hăy để tâm đến công việc, và thứ tự của nó.
Có một cách thức, hoàn thành công việc của con người, không có ǵ xấu hổ, nếu ta phải học cách thức ấy. Khi bạn nắm một vật ǵ, hăy nắm bằng cả hai tay và nắm chặt. Khi bạn buông một vật ǵ, hăy chủ động buông ra, và đón chịu tất cả hậu quả của việc ấy.
Nếu bạn lên tiếng về một điều ǵ đó, hăy giữ lấy lời, chắc chắn như một ḥn đá. Nếu bạn vui sướng v́ một điều ǵ, hăy vui sướng không cần giữ ư.
Có một chút thủ công nào đó trong cuộc sống. Cũng có một chút kỹ nghệ nào đó, trong những ngày thường. Hăy chăm chú vào từng động tác của bạn.
Phần lớn, những nguyên nhân rủi ro của con người, không phải v́ số phận hẩm hiu, mà chính v́ sự vụng về, lười biếng, bỏ bễ.
Hăy học lấy một nghề này, đó là cuộc sống, hăy sống bằng kỹ năng và hành động của cuộc sống.
Không có mối quan hệ con người nào sâu sắc hơn, dễ lay chuyển hơn t́nh bạn.
Những người yêu nhau, đúng, ngay cả trong quan hệ giữa cha mẹ và con cái, cũng có biết bao tính ích kỷ và vụ lợi!
Chỉ có người bạn không ích kỷ, nếu không, đấy chẳng phải người bạn. Chỉ có người bạn không kiêu kỳ, bởi v́, ta đều muốn mọi cái tốt và đẹp cho bạn ḿnh, chứ không phải cho ḿnh. Những người yêu nhau luôn muốn một cái ǵ đó, người bạn không muốn thứ ǵ cho bản thân. Trẻ em luôn nhận được từ cha mẹ, và muốn bay vượt lên cha mẹ, người bạn không muốn nhận, chẳng thích vượt lên.
Không có phần thưởng nào bí ẩn hơn và cao quư hơn trong cuộc đời, bằng một t́nh bạn ít lời, thông hiểu, kiên nhẫn và sẵn sàng hiến dâng. Và điều ấy cũng không hiếm.
Montaigne trầm ngâm khi nói đến La Boetine:” Chúng tôi đă là bạn…Bởi v́ ông ấy là ông ấy, tôi là tôi…”Đấy là điều quan trọng với họ.
C̣n Seneca viết cho Lucilíus như sau:” Người nào là bạn th́ biết yêu, nhưng người biết yêu, chưa hẳn đă là bạn.”
Nhận định này hơn cả sự chính xác: nó đă là sự thật.
Mọi t́nh yêu đều đáng ngờ, nó lẩn quất cả tính ích kỷ lẫn nỗi keo kiệt trong đó.
Chỉ nỗi cuốn hút của người bạn là không vị kỷ, trong đó không có quyền lợi, lẫn những tṛ chơi của cảm giác. T́nh bạn là một sự phục vụ, một sự phục vụ mạnh mẽ và đứng đắn, là sự thử thách, cũng như là vai tṛ lớn nhất của con người.
Đừng bao giờ nh́n cuộc đấu tranh lứa đôi, của đàn ông và đàn bà hơn cái ǵ khác, ngoài một cuộc chiến tuyệt vọng, một cuộc chiến được sưởi nóng, bằng sự ích kỷ tàn bạo nhất, và nỗi kiêu ngạo không ḱm hăm nổi.
Những khoảng khắc bị chinh phục, những giây phút sống êm dịu nhất, những mềm yếu nhất thời, hết thảy đều không được phép làm bạn quên - khi đối diện với một người đàn bà - rằng bạn là một đấu thủ, mà đối thủ của bạn đang muốn da thịt, và cuộc đời của chính bạn. Hăy chiến đấu thật cao thượng! nhưng hăy chiến đấu.
Nếu đôi khi bạn gặp sự cao thượng, hăy trả lại bằng sự cao thượng, nếu nhận được nỗi âu yếm hăy trả bằng sự âu yếm. Nếu bạn gặp sự đam mê, hăy trả lại bằng đam mê mọi giá.
Nhưng không bao giờ, chỉ một tích tắc, bạn cũng không được phép quên, mọi cuộc gặp gỡ của t́nh cảm, bao giờ cũng cháy bỏng sự ích kỷ và nỗi kiêu ngạo trần trụi. Kẻ nằm trên than hồng chính là kẻ nằm trên giường một người đàn bà. Da thịt có thể bị cháy sém, danh dự và phẩm hàm con người có thể phải cứu vớt. Hăy quan sát và hăy chiến đấu. Các đối thủ đang đứng quanh bạn, với những lông chim cắm trên tóc, mặt bôi phẩm, như những người man rợ.
Có những loại người chỉ cười trên môi. Họ giống như những kẻ bị liệt, như kẻ bị điếc, hoặc kẻ mà cơ quan thính giác không hoạt động. Trước mặt họ, bạn pha tṛ, bạn nói quan điểm của ḿnh về một hiện tượng méo mó, hoặc hài hước nào đó của cuộc sống, và bạn sửng sốt nhận ra, họ không hiểu, hoặc không nghe thấy chính xác, khía cạnh hài hước của sự việc: họ cười, nhưng chỉ cười trên môi. Trái tim và trí óc của họ không thấm được sự hài hước đó. Họ cười một cách lịch sự, cười nhe răng ra. Nhưng trái tim họ không bao giờ cười. Nhưng kẻ nhe răng trầm ngâm này, rất biết trở nên đáng sợ. Hăy đừng đùa với họ. Khi chạm vào cuộc đời, câu trả lời của họ là chỉ biết nhe răng ra.
Trong cuộc chạy đua với đời, người ta phần lớn chỉ nghỉ ngơi khi bị ốm.
Bệnh tật, như người Pháp thường nói, không chỉ là hành tŕnh của người nghèo, mà c̣n là kỳ nghỉ hè, kỳ nghỉ đông ở Riviera, Tatra, hay Ai cập của họ. Vật lộn với cơn sốt, người ta dần dần b́nh tĩnh lại, những kẻ điên rồ háo danh và bất măn - như nhà thơ Kleist - người”quần các thành phố, như con bệnh quần những chiếc gối”- chỉ trong giường bệnh, mới thấm thía được những mơ tưởng đích thực, những nỗi say mê tuyệt vọng.
Bệnh tật là sự nghỉ ngơi. Bởi vậy, bạn hăy đoán trước được mệnh lệnh của tạo hóa, nỗi tự do bắt buộc của bệnh tật, hăy khép ḿnh vào guồng những cơn bệnh nho nhỏ, để được nghỉ ngơi.
Thỉnh thoảng hăy nằm liệt một ngày trên giường, lúc khỏe như voi. Nếu bạn đói cồn cào như chó sói, đến cái đinh cũng có thể nuốt được: hăy nhịn hẳn một hai ngày. Nếu phổi bạn không than phiền v́ chất nikotin: hăy thưởng cho nó bằng ba ngày bỏ hẳn thuốc lá. Cơ thể bạn sẽ biết ơn vô cùng v́ những sự quan tâm đó. Tất cả những buông xả này, cũng xứng đáng như một chuyến đi Đông phương, hoặc một vụ mổ ruột thừa. Bạn cứ thử mà xem. Tuyệt lắm.
Cần phải biết chờ đợi kiên nhẫn như một thiên thần, chừng nào những ǵ liên quan đến bạn - đồng loại, tư tưởng, hoàn cảnh - tự đến với bạn.
Đến một bước cũng không cần vội vă, một cử động duy nhất cũng không, tóm lại là không cần bắt những sự việc ấy phải đến. Bởi v́ những con người nhất định, những tư tưởng, hoàn cảnh, những ǵ liên quan đến cuộc đời bạn, tính cách của bạn, cuộc sống tinh thần và trí tuệ của bạn, lúc nào cũng đang trên đường đi tới với bạn.
Những cuốn sách. Những người đàn ông. Những người đàn bà. Những t́nh bạn. Những sự nhận biết, những sự thật. Tất cả đều liên quan đến bạn, chậm răi, nhưng một ngày nào đó nhất định bạn sẽ phải gặp. Nhưng bạn đừng vội vă, đừng đốc thúc cuộc hành tŕnh của chúng. Nếu bạn quá vội vă đi về phía chúng, bạn sẽ bỏ quên nhiều thứ quan trọng, và chỉ của bạn. Hăy chờ đợi, bằng cả sức lực, một cách chăm chú, bằng cả số phận và cuộc đời của bạn.
Nếu một người nào đó không đến chỗ đă hẹn - dù là phụ nữ, đàn ông, bạn bè hay người lạ - bạn có thể đợi thêm mười lăm phút. Sau đấy bạn hăy đi ngay. Và nếu người đó không giải thích chính đáng được lư do chậm trễ, bạn hăy đừng bao giờ gặp lại. Không cần thiết phải tự ái hay giữ măi nỗi giận giữ trong tim, v́ điều đó không xứng đáng với con người. Nhưng không được phép, cho họ thêm một cơ hội, để bắt ta phải chờ thêm lần nữa. Bởi v́ sự nông nổi, thất thường cũng như sự hèn nhát, đều xúc phạm đến con người. Việc bắt người khác chờ đợi, là một xúc phạm nông nổi.
Trong tất cả mọi việc, bạn hăy chính xác từng giây. Đừng chống lại định luật chính xác của phép lịch sự, bằng cách lôi sự mệt mỏi, buồn rầu, không có hứng, ra bào chữa. Sự chính xác, không chỉ là phép lịch sự của vua chúa, mà là nghĩa vụ bắt buộc b́nh đẳng giữa những con người.
Người đáng kính trọng đầu tiên, là người chính xác, mà không v́ quyền lợi ǵ. Người lề mề, nông nổi, không đáng tin bao giờ cũng đi muộn. Những người như thế, trong đời, cuối cùng rồi cũng đi muộn, trong buổi gặp gỡ lớn nhất của đời: gặp gỡ với chính bản thân ḿnh.
Luôn luôn, khắp nơi, bằng mọi cách, trong mọi cơ hội, đều cần phải chống lại sự cuồng tín.
Chống lại những xu hướng khiêu khích, lắm lời, thả phanh sức mạnh muốn thay đổi lại thế giới. Chống lại chủ nghĩa cuồng tín bằng sự nhẫn nại, bằng lời giải thích, bằng sự hiểu biết, bằng những dẫn giải sư phạm. Và bằng cả sự chia sẻ nữa.
Hăy thương hại những kẻ cuồng tín. Họ chống lại bạn, nhưng lại cắn vào lưỡi và làm chính bản thân họ xây xát.
Nếu, đă h́nh thành một quy tắc cuộc sống nào trong cuộc đời, chúng ta cần tuân thủ đến cùng.
Bởi v́ cuộc sống của một người đă trưởng thành, gồm những quy tắc và cách sống nhất định, như một ṭa nhà xây kiên cố, từ những viên gạch chắc chắn, không nên lay chuyển kết cấu của nó, bằng cách rút một viên gạch này hoặc viên gạch khác ra.
Sau bốn mươi tuổi, cuộc đời ta chứa đầy những quy tắc trật tự, mà người khác, có thể cho là yếu điểm: ta tự biết, ư nghĩa chính của những quy tắc này, là sự tự bảo vệ, chống lại mọi lộn xộn. Thức dậy, đi nằm, giải trí, thời gian làm việc, các mối quan hệ với người khác, tất cả điều này, cùng với thời gian, đều tạo thành những quy tắc nghiêm ngặt.
Nếu chúng ta xâm phạm những quy tắc này, sẽ cảm thấy lương tâm cắn rứt. Lối sống là thứ”tự phát”-điều này không đúng.
Bạn có thể thỉnh thoảng hứng chí lên, những quyết định, niềm say mê, ư tưởng của bạn có thể tự phát, nhưng lối sống của bạn, thứ độc lập hoàn toàn, không thể tự phát và theo hứng được. Nếu những người khác không thích bạn sống theo kiểu này hoặc kiểu nọ, không như họ muốn, hoặc không như họ ra lệnh, bạn hăy đừng buồn. Bạn không sống cho những người khác.
Nhưng nếu, bạn sống trái với những quy tắc của ḿnh, bạn sẽ buồn phiền v́ sự thay đổi này của ḿnh. Ngay trong những tội lỗi và những nhầm lẫn, hăy tuân thủ những quy tắc sống của ḿnh.Trong mắt người khác, bạn có thể thất bại vài ba lần, nhưng trước bản than, chúng ta không được phép trở nên mềm yếu, v́ đấy là một sự thất bại thảm hại nhất.
Cử chỉ anh hùng lớn nhất, là biết ở lại với công việc ḿnh đang làm, cho dù ai nói ǵ đi nữa. Và một cử chỉ c̣n anh hùng hơn nữa, là dám phá hủy công tŕnh của ḿnh, nếu bạn cảm thấy, ḿnh không thể hoàn thành một cách mỹ măn, như bạn đă cam kết với bản thân.
Hăy sống giữa hai ư đồ, đừng nói nhiều về chuyện ấy, hăy sống toàn tâm toàn ư, cho nhiệm vụ của bạn, và không khoan nhượng với tác phẩm của ḿnh. Không chỉ sự sáng tạo mới cần sức mạnh, mà việc đánh giá nó cũng thế.
Hăy nghiêm khắc với tác phẩm của ḿnh hơn bất cứ ai trên đời.
Nếu những ngày lễ đến trong đời bạn, hăy đón chào nồng nhiệt. Bỏ quần áo xám xịt đi, chải tóc bằng chiếc lược có thấm nước. Hăy quên đi mọi thứ mà hàng ngày là nghi thức và nhiệm vụ. Ngày lễ không chỉ được đánh dấu bằng chữ đỏ trên lịch.
Bạn hăy nh́n những lễ hội xa xưa, biết bao niềm hân hoan, người ta chào đón nó với nỗi vui sướng điên cuồng làm sao. Ngày lễ là sự khác biệt. Ngày lễ là sự buông thả ngây ngất hoàn toàn. Hăy biến ngày lễ thành ngày lễ, nơi có điệu nhảy, có các nàng thiếu nữ, có thức ăn ngon, có thức uống, khiến máu sôi sục lên và khiến người ta quên hết thảy. Nhưng trước hết, hăy làm ngày lễ, chứa đựng cái ǵ đó của trật tự xưa, của ngày thứ bảy, của sự dứt đoạn, của sự nghỉ ngơi xả láng hoàn toàn, của sự mộ đạo và sự vô điều kiện.
Ngày lễ là ư nghĩa cao cả và là bậc thang của cuộc sống. Hăy sửa soạn cho ngày lễ, với cơ thể và với cả tâm hồn. Không chỉ trên lịch có những ngày viết bằng chữ đỏ. Cuộc sống cũng mang lại những ngày lễ kiểu khác, không nh́n thấy được. Những lúc đó bạn hăy quên hết, và để tâm đến ngày lễ.
Trí tuệ không đủ, để chúng ta tự hiểu bản thân ḿnh, và hiểu cả thế giới.
Cần thêm một cái ǵ khác nữa, để hiểu ra những ǵ cơ bản, không lừa dối nổi, một cái ǵ đó lớn hơn cả trí tuệ. Cần sự tha thứ, chịu sỉ nhục, cần một hoạt động may mắn nào đó của cơ thể, và bản năng trong chúng ta, cần một dạng thay thế thuận lợi nào đó của những quan sát, thậm chí cả sự h́nh thành hợp lư nào đó của bản đồ những v́ sao, để chúng ta có thể hiểu được một cái ǵ đó trên trái đất.
Hăy suy nghĩ đi, khi bạn tự hào là bạn đă hiểu được điều nọ điều kia.
Hạnh phúc tất nhiên là không có, trong chừng mực ư nghĩa, hạnh phúc có thể chắp nối, gói ghém, gửi đi được, như nhiều người vẫn nghĩ.
Như thế chỉ cần đi vào hiệu thuốc, nơi trả sáu mươi xu là người ta bán, và sau đó ta sẽ hết đau đớn. Như thể ở một nơi nào đó tồn tại một người đàn ông sống cho một người đàn bà, hay một người đàn bà sống cho một người đàn ông, và nếu họ gặp được nhau, từ đây hết sạch sự hiểu lầm, không ích kỷ, hết giận dỗi, chỉ một niềm thỏa măn vô biên, một nỗi vui vẻ và sức khỏe tràn đầy. Cứ như, hạnh phúc là thứ khao khát, đối với một niềm khát khao không bao giờ đạt tới.
Phần lớn con người sống bằng những kế hoạch chăm chỉ, có phương pháp, mệt nhoài đi v́ siêng năng, để chuẩn bị đón hạnh phúc. Họ đề ra kế hoạch, để được hạnh phúc, họ đi và làm việc v́ mục đích ấy, thu nhặt những phụ tùng của hạnh phúc, bằng nỗi chăm chỉ của con ong cái kiến, và sự thèm muốn mănh liệt của con hổ. Rồi khi cuộc đời trôi đi, họ mới thấy chỉ đi thu nhặt phụ tùng của hạnh phúc thôi không đủ, cần phải trở nên hạnh phúc nữa, ở lưng chừng thời gian, và họ quên mất điều ấy.
Dưới đáy sự vật là t́nh dục. Có thể trong đời sống của các tinh thể cũng thế. Nhưng tất cả tính dục đều đáng buồn.
Cần nh́n công việc của thể xác, như một bản án. Chỉ có sự dịu dàng mới thuộc về con người. Nỗi đam mê thật vô nhân tính và tuyệt vọng.
Nhưng bản án, thứ kết tội tất cả những đam mê cuồng nhiệt, bản án ấy thật cứng rắn. Thế giới cuồng nhiệt, được xây dựng lên, giữa thèm muốn và sự thỏa măn, bằng một ư chí phi nhân tính, như thể các Pharao Ai cập, bắt đám dân nghèo trần trụi xây lên những kim tự tháp.
Người mơ ước ǵ, tên nô lệ nghèo trần trụi kia, khi dục vọng đốt cháy tâm can ngươi?
Hạnh phúc? Sự thỏa măn?
Ngươi xây lâu đài thế giới, bằng máu và tinh dịch của ngươi, ngươi đă hoàn thành một nhiệm vụ bắt buộc. Chỉ có sự tế nhị và dịu dàng mới khiến người ta quên đi trong giây lát, nỗi cưỡng bức nô lệ đáng buồn của tính dục độc ác.
Chính xác như trong bài ca, được nữ danh ca hát cất lên trong quán cà phê. Bài học của những bài ca ấy luôn dừng ở chỗ, những trái tim tan nát không bao giờ gắn lại làm một. Bài học trong cuộc đời cũng thế.
Nếu một người với tất cả niềm tin, nỗi xúc cảm vô điều kiện, gần gụi một người nào đấy, nhưng người khác đă xúc phạm t́nh cảm của họ”làm trái tim ta tan nát” Từ đó về sau nỗi niềm tin tưởng và hiến dâng vô điều kiện cho người khác không bao giờ c̣n nữa.
Không có chất liệu nào trên trái đất nhạy cảm hơn chất liệu con người. Nỗi xúc phạm tâm hồn là điều không thể được tha thứ, cho dù sau đó cuộc đời có hiến dâng cho họ bất kỳ t́nh bạn hoặc t́nh yêu nào, con người vẫn luôn luôn ngờ vực, mọi quan hệ tiếp theo đều bị méo mó hoặc chỉ là tṛ chơi cho họ, suốt đời họ muốn trả thù. Con người là vậy.
Bạn hăy cẩn thận, nếu phải đối diện với một trái tim bị xúc phạm như thế: bạn không ḥa giải được họ. Và cũng chẳng có sự kiên nhẫn, sự thông thái, sự cao thượng, đam mê nồng nàn nào làm những trái tim bị lừa dối ấy dịu đi được.
Tôi, ví dụ - tất nhiên là vào thời kỳ trung niên - tự nhiên thích bơi và đánh tenis. Đặc biệt tôi rất thích đánh tenis, khi quá bốn mươi tuổi, đây là một môn thể thao duy nhất nhân văn, người chống lại người, bằng tất cả sức lực, nhưng vĩnh viễn có khoảng cách giữa hai đối thủ, không động chạm đến nhau. Như Luther không bao giờ nh́n thấy Erasmus, người cả đời ông giao chiến! Và bơi, tuyệt làm sao, nhất là bơi giữa biển cả! Bơi thật lâu, trong nước câm lặng và đặc sánh, như thể con người trở về ngôi nhà tồn tại nguyên thủy của ḿnh!
Nhưng tôi nhận ra, việc luyện tập cơ thể lấy mất công việc của tôi.Thân thể tôi dễ chịu, nhưng tâm hồn không. Cái làm công việc và tâm hồn tôi không dễ chịu, thực ra chẳng có ích, cho thân thể tôi bao nhiêu. Bởi vậy tôi bắt đầu giảm ư thích về thứ luyện tập, trong đó có cả chút kiêu ngạo: để kéo dài tuổi trẻ và sức khỏe! việc của tôi không phải để trẻ măi và khỏe mạnh, đúng, việc của tôi không phải là để sống, mà không ốm đau.
Những người sinh ra để làm công việc trí óc, người đó chỉ có đúng một việc, là làm công việc trí óc. Có lẽ đi dạo, là thứ thể thao thư dăn duy nhất, mà ta tự cho phép ḿnh, giống như tù nhân, ngày ngày được dạo quanh cái sân trong trại giam một tiếng đồng hồ. Công việc là thứ tù ngục lớn nhất.
Bạn thỏa măn và tự hào khi nghĩ rằng, bạn đă đọc và hiểu vài ba cuốn sách, kiến thức của bạn giàu thêm, thế là bạn biết một cái ǵ đó về thiên nhiên, về những suy tưởng tinh thần của con người chăng? Bạn cảm thấy ḿnh có”tŕnh độ”, khác hẳn những kẻ vô học chăng?
Hăy nghĩ mà xem, toàn bộ sách vở khóa trong nó, đống kiến thức xa lạ vô tận, chỉ hiểu một cuốn sách duy nhất, cần phải biết thêm những ǵ nữa?
Hăy nghĩ đến những cái thang bằng sắt, lượn quanh thư viện của British Museum, bạn sẽ phải sống lâu đến bao lâu để hiểu được những suy tưởng, khóa trong những cuốn sách được tích lũy đó? Nhưng bạn hăy ngồi lại trong thư viện của ḿnh, và hăy nói thật đi, có bao nhiêu cuốn sách bạn chưa đọc, trên cái giá sách của bạn, và với những cuốn đọc rồi, có bao nhiêu điều bạn chưa hiểu và chưa chú ư đến.
Không,”tŕnh độ”- khi người ta hau háu nh́n vào thế giới suy tưởng của vũ trụ, chỉ là một hành vi nghèo nàn và kiêu ngạo. Tốt nhất bạn hăy nghĩ rằng, thấu hiểu, cảm nhận được duy nhất một điều ǵ, đấy là đă theo kịp được cái toàn bộ của cuộc sống. Và hăy nghĩ thêm rằng, người ta đă viết, đă nghĩ về bao nhiêu thứ trước bạn, mặt biển bao la của các suy tưởng từng ch́m trong quá khứ, kho tàng của suy tưởng nhân loại đă dội xuống các thời kỳ mới như thế nào từ các hiện tượng, và tổng thể của chúng.
Hăy nghĩ đến những điều đó và hăy xấu hổ. Tŕnh độ trí tuệ của bạn có hạn và non nớt. Nhưng cá tính và tŕnh độ của trái tim bạn toàn diện và xứng đáng với con người, kể cả khi kiến thức trí tuệ của bạn bị hạn chế.
Có hai loại lười biếng: theo chiều ngang và theo chiều dọc.
Có người chỉ lười trong những kế hoạch dài hạn, lười trong việc đưa ra những quyết định, lười xây dựng kế hoạch của đời ḿnh, họ chờ đợi vào thời gian. C̣n có một loại lười biếng khác theo chiều dọc, lúc chúng ta ỳ ra trước một khoảng khắc, không suy nghĩ, không nói, không hành động, những điều đáng lẽ cần xảy ra trong khoảng khắc đó. Ta không đưa tay ra, như ta muốn, chẳng phải v́ mệt mỏi ǵ, để rồi sau đó ta sẽ thu được những tai họa lớn hơn, ta không bước đến cạnh telephôn, không viết thư, hoặc không ghi lại những suy nghĩ, ngay lập tức, trong lúc đó. Loại lười biếng này nguy hiểm hơn.
Cuộc sống trôi đi từ những giây phút bỏ qua, và lơi là v́ sự lười biếng này.
Một ngày có một tiếng nói cất lên. Đúng lúc đó bạn đang bận rộn, hoặc một cái ǵ đó sai khiến bạn bận rộn: một loạt nhiệm vụ, những thứ mà bạn tưởng quan trọng nhất và chỉ dành cho bạn, chỉ là của bạn. Bạn đă sẵn sang cho nhiệm vụ ấy, hào hứng hoàn thành nó.
Bỗng một tiếng nói cất lên, và bảo:” Công việc của anh là thứ khác”, rồi, bỗng lóe lên một khả năng nhiệm vụ khác, mà trước đó bạn chưa hề nghĩ tới. Bạn thừa biết, nhiệm vụ này không kém phần nguy hiểm đối với ḿnh. Nó làm chệch hướng công việc bạn đă theo, nó đ̣i hỏi sự cố gắng hết ḿnh, lại có thể dẫn tới những hiểu nhầm, tranh căi và hàng loạt hiểm nguy khác . Thế nhưng, bạn vẫn phải bỏ lại tất cả. Nhiệm vụ mới làm hại trầm trọng, những lợi ích thiết thực của bạn. Vậy mà, bạn vẫn phải bỏ tất cả sang một bên, và lănh nhận sự nguy hiểm này, sự cố gắng này, sự hiến dâng này, chuỗi nhiệm vụ mới này, thứ nhiệm vụ th́ thầm và khó hiểu này. Mệnh lệnh của tiếng nói không thể hiểu lầm được.
Ai lúc đó nghe rơ và vâng lời, có thể sẽ bị thất bại, giữa muôn vàn hiểm nguy trên, của cuộc sống, nhưng lại cứu vớt được tâm hồn. Ai điếc, thong dong, hoặc hèn nhát, tiếp tục dạo chơi xa hơn trong cuộc đời, nhưng tâm hồn bị thương, đầy bất măn và cáu kỉnh.
Hăy lựa chọn đi, bạn của tôi.
Những kẻ thông minh thường làm mệt người khác. Ngồi với họ, tôi cảm thấy như ḿnh, đang ở trong một cuộc thi đầy nghi kỵ. Lúc nào tôi cũng phải để ư, v́ họ cũng để ư đến tôi, dưới cặp lông mày nhíu lại, như ông thợ săn t́m con mồi, thử xem, liệu tôi có trả lời phù hợp với những phán đoán thông minh của họ, liệu tôi có đủ thông minh để họ, những người thông minh phải để mắt đến tôi? Không, những kẻ thông minh thật là mệt.
Và từ họ, tôi cũng chẳng biết thêm những ǵ cơ bản hơn. Phần lớn họ thường giải thích, cái ǵ tại sao không hoàn chỉnh: cuộc đời, tác phẩm của một người, mùa xuân hay mùa thu? Nhưng về chuyện: cuộc đời cũng tốt, chết là tất nhiên, con người chưa đến nỗi hoàn toàn tuyệt vọng, họ chẳng bao giờ nói đến, bởi v́ họ là những người thông minh.Thông minh không phải là thông thái. Thông minh là sự sẵn sàng, là sự thoăn thoắt của hệ thần kinh và tri thức.
C̣n thông thái là sự thật, là nỗi tĩnh lặng, là niềm khoan dung, là tính sáng sủa và tính thống nhất. Những kẻ thông minh không bao giờ là người thông thái, họ quá lo lắng bởi nỗi say sưa thường xuyên, về sự thông minh của bản thân. Nhưng người thông thái bao giờ cũng thông minh, và nhiều hơn thế, v́ họ chẳng muốn chứng minh cái ǵ cả. Bạn hăy tránh xa cái đám đông, gồm những kẻ thông minh, bởi v́ họ chỉ làm cho bạn lo lắng, và sau cùng, bị xúc phạm.
Hăy t́m đến những người thông thái. Có thể chuyện tṛ với kẻ thông minh. Nhưng có thể nghe, với người thông thái.
Công việc sáng tạo tinh thần, cũng cần phương pháp tôi luyện, cần tập dược, cần nội quy thể chất và thực hành, như với vận động viên đấu kiếm, kỵ binh, hoặc nghệ sĩ cơ bắp. Đờ đẫn, đê tiện, từ một lối sống đáng ngờ, không thể trong một giây, nhảy lên thăm vũ đài của công việc sang tạo tinh thần, thứ hưng phấn cao cả nhất của con người.
Lối sống, hành vi đơn giản hàng ngày, cách thức ăn uống, môi trường, trật tự công việc, tất cả đều tạo ra chất lượng một bài thơ, hoặc một công tŕnh nghiên cứu
Bạn không thể chuyện tṛ với Thượng đế, từ năm giờ chiều đến sáu giờ rưỡi, nếu đêm và ban ngày bạn sống như một con heo. Lối sống tham lam, bần tiện, bẩn thỉu, sẽ vứt rác rưới, vào biển công việc của bạn. Cách thức suy nghĩ luôn luôn cần phải được tập dược, để sáng tạo, c̣n cần cả những thứ khác nữa.
V́ chúng ta sẽ chết - phần thưởng lớn nhất của đời người, mỗi ngày ta đơn giản hóa, và hiểu thấu đáo hơn điều này – nên, ta cần phải sắp xếp cuộc sống, như một kẻ sống trong tư thế sẵn sàng. Giống như Seneca, khi Nero cai trị ở thành Rôm, giống như những quư ông, quư bà, trong nhà tù Conciergerie, giống như tất cả những ai, sống trong cuộc cách mạng.
Bởi v́ cuộc sống là một cuộc cách mạng. Đôi khi đặc biệt cách mạng, ví dụ, trong thời kỳ chúng ta đang sống, lúc ai cũng muốn lănh đạo. Bởi vậy chúng ta cần sẵn sàng. Ngày nào cũng cần phải lên tiếng với thế giới, trong thư, bằng cảm giác, hoặc bằng sự suy nghĩ. Sự nghi ngờ, cái luôn nổi lên trong ngày thường của chúng ta, cần phải chú ư . Câu hỏi, nếu có thể, cần trả lời bằng hết sức lực của ḿnh, cần bền bỉ và hoàn thành những nhiệm vụ khẩn cấp. Thiên nhiên cũng sẵn sàng, tất cả các ngày, điều hành, sắp xếp và hoàn chỉnh, để sắp đặt mọi thứ vào chỗ của nó.
Chưa có thời đại nào, trong một xă hội phát triển, mà các nhà thơ, và các nhà tư tưởng tân tiến của nhân loại, lại không nguyền rủa các văn pḥng và các công chức. Chỉ có bộ tộc hái lượm mới không biết đến lời than phiền này. Những nhóm người được tập hợp lại trong xă hội không thể thiếu vắng được cái dở cần thiết này, các văn pḥng.
Cicero, cũng chửi rủa nó như Shakespeare hay Montesquieu, và bất kỳ thời đại nào cũng không thể tồn tại thiếu nó. Bởi v́, ban đầu có một khoảng không gian, một agora, nơi để con người túm tụm khi rời bộ lạc, để bàn về những nhiệm vụ của con người. Thành phố dựng lên quanh không gian ấy, là polisz, nhà nước cũng được dựng lên, đâm chồi nảy lộc một cách yếu ớt và tất yếu. Quá tŕnh này diễn đi diễn lại hàng ngh́n năm, một cách đơn điệu. Các văn pḥng là hậu quả của xă hội, văn pḥng là hoạt động sống của thành phố. Chưa có ai t́m ra cái khác thay thế, hoặc cái khác tốt hơn.
Văn pḥng luôn luôn tồi tệ và mang đến sựdọa nạt. Bạn thử nghĩ xem, khi xếp hàng trước nơi trả tiền, để sau một hồi chờ đợi lịch sự và khúm núm, bạn trả tiền thuế, hoặc cứu vớt một cái ǵ đó, mà theo luật pháp cũng là của bạn. “tốt”không phải là mục đích của văn pḥng. Mục đích của nó không phải dành cho con người, mà cho nhà nước. Các viên chức, cũng như các văn pḥng, được coi là khá nhất, nếu không làm ảnh hưởng quá nhiều đến cuộc sống, không có nhữnghành động quá đà. Nếu cuộc sống, và văn pḥng mặc cả được với nhau, th́ tốt nhất, mỗi bên chịu một nửa, và không làm phiền lẫn nhau. Nhưng tiếc thay, điều này chỉ có ở những xă hội, và những văn pḥng rất phát triển, và đủ độ chín muồi.
Sẽ rất thông thái, nếu mỗi buổi sáng, khi tỉnh dậy, trước lúc ăn sáng,với cái dạ dày đói, bạn ăn một hai trái táo đă nạo.
Táo là thứ quả bí ẩn. Không phải ngẫu nhiên nó là một trong những h́nh ảnh tượng trưng cổ xưa nhất của ư thức con người. Cây táo là”cây ư thức”, quả táo là thứ quả cấm trong kinh thánh. Nên, thứ quả này gần gũi với cá nhân con người. Có lẽ nó có vai tṛ trong việc, con người bị đuổi ra khỏi Thiên đường, tuy chúng ta không biết chắc chắn lắm về việc này. Nhưng tôi nhận ra, trái táo đă nạo, ăn lúc tươi là một phần của sự sống hàng ngày. Nó làm ta tỉnh táo, làm êm ái dạ dày, điều chỉnh ruột. Đặc biệt, với đôi tay đă rửa sạch trước khi nạo, ta vắt thêm chút chanh. Thứ dinh dưỡng đơn sơ này không kéo dài được tuổi thọ, nhưng dạ dày và ruột của bạn, chắc chắn tiếp nhận một cách biết ơn, thứ quà tinh khiết có tính chất chữa bệnh hàng ngày.
Con người không chỉ bằng trái tim và trí óc mới là con người, mà c̣n với dạ dày và ruột nữa.
Bởi v́ sự ngu xuẩn có nhiều kiểu.
Có những người hiểu biết, những người trong tâm hồn, chút ánh sáng le lói của tri thức bị tắt, v́ họ sinh ra và được nuôi dạy, trong những hoàn cảnh bất hạnh. Có những kẻ ngu muội v́ không làm chủ được thể xác của ḿnh, những nỗi đam mê làm họ đờ đẫn, thói kiêu căng của các giác quan bóp chết ngọn lửa tâm hồn của họ. Lại có những người ngu dốt, đơn giản chỉ v́ họ là nạn nhân của môi trường sống. Những người này cần thương xót họ.
Nhưng sự ngu xuẩn thật sự thường rất hiếm hoi, và v́ thế rất đáng sợ và thật tuyệt vọng. Con người là một thực thể thông minh, so với thiên nhiên. Sự ngu xuẩn thật sự, sự ngu xuẩn tăm tối và tuyệt vọng cần quan tâm một cách đặc biệt, như một sản phẩm thiên nhiên cổ xưa và hoang dă, như con ḅ hai đầu, như một quái thai của thiên nhiên, và - nói chính xác - không dùng vào việc ǵ. Sự ngu xuẩn thật sự không có cách nào giải quyết. Cái ǵ thiếu trong thể xác và tâm hồn những kẻ như vậy? linh hồn, hay các tế bào cụ thể? i-ốt? hooc môn giới tính? Ta không thể biết chính xác. Nhưng điều ta cần biết, là phải tránh xa những kẻ thật sự ngu xuẩn, cần lẳng lặng tự bảo vệ ḿnh trước chúng. Bạn hăy đừng có ư định chiến thắng chúng, v́ chúng là những kẻ ác ư.
Những người ngốc nghếch thân thiện là những người có thiện ư, kẻ ngu xuẩn là những kẻ ác ư. Người ngốc nghếch, là những đứa con tội nghiệp của Thượng đế, kẻ ngu xuẩn là liên minh của địa ngục, chúng cần phải gánh chịu chính số phận của chúng
Chớ xua đuổi nỗi buồn. Nó vô cớ đến; có thể bạn chợt già đi trong những khoảnh khắc, có thể bạn chợt hiểu ra một điều, bạn chia tay với một cái ǵ đó, trong mười lăm phút buồn rầu. Chớ xua đuổi cả v́, nỗi buồn tô điểm cuộc sống.
Không nhất thiết, bạn phải lang thang trong những khoảng không trần thế, với nỗi đau thế nhân được tạo dựng, với mái đầu ủ rũ, nghiền ngẫm sự hữu hạn tuyệt vọng của đời, và của các hiện tượng, lẵng nhẵng đeo đuổi những bóng ma vui thú ẩn hiện. Trước tiên, những niềm vui tiêu tan nhanh chóng, có lẽ không phải là những thú vui chân chính. Bạn hăy thứ nhớ lại mà xem… Sau nữa: nỗi buồn, trong khoảnh khắc bất ngờ, chợt phủ màn sương bàng bạc tuyệt diệu, che khuất thế giới trong mắt bạn, và thế là, mọi thứ đột nhiên trở nên sang trọng, mọi thứ, mọi đồ vật, và cả kỷ niệm của bạn nữa.
Nỗi buồn là một sức mạnh lớn. Bạn nh́n thấy mọi thứ từ đằng xa, như thể bạn đă đạt tới đích trong cuộc du hành. Mọi việc trở nên hiện hữu hơn, giản dị hơn và đích thực, hơn trong màn sương long trọng, lóng lánh, rung rinh này. Cùng lúc bạn cảm thấy ḿnh con người hơn. Như thể bạn nghe thấy tiếng nhạc, nhưng vắng âm điệu. Cả thế gian cũng buồn.
Một thế gian đầy thỏa măn sẽ đê tiện, tầm thường, tục tĩu và không thể chịu đựng được, Thế gian sẽ đáng buồn biết bao, nếu vắng bóng những nỗi buồn!
Khi bệnh tật bắt đầu bủa vây bạn, hăy bằng tất cả sức lực và nghị lực thống trị nó. Lúc bắt đầu. Khi bệnh tật mới mon men đến gần, đầu độc sức lực bạn, như quân thù.
Nếu lúc đó bạn hết sức cảnh giác, dùng hết sức ḿnh, sắp xếp trật tự trong tâm hồn, trong công việc- sức khỏe chính là sự thật- có thể trong buổi vật lộn ban đầu, bạn sẽ là kẻ chống trả khỏe hơn. Cần phải khỏe mạnh, điều ấy cũng đúng như cần phải đáng kính, và chân chính.
Phụ nữ tự t́m thấy cho họ những chất dinh dưỡng t́nh yêu trên quả đất, giống như những con chim t́m thấy nắm hạt, hoặc những con cá. Lũ chim bay lượn trong khoảng không vô tận, bản năng chắp cánh cho chúng vút lên trên những mặt hồ, ḍng sông, biển cả và thảo nguyên, rồi sau đấy, sau những lượn lờ ngoằn ngoèo rắc rối, chúng chợt sà phắt xuống. Bản năng, tính cách của chúng lúc đó rộng mở một cách tuyệt vời. Rất ít khi chúng nhầm lẫn, chỉ thỉnh thoảng, nạn nhân của chúng mạnh hơn, khéo léo hơn, tuột khỏi mỏ của chúng, như chú cá tuột khỏi mỏ con hải âu. Khi đó lũ chim rít lên một tiếng, như lũ hải âu, rồi chúng bay ra xa hơn, lượn lờ, bao vây, một cách không mệt mỏi, và tỉnh táo.
Tất cả ai được chỉ định làm vai tṛ của Thượng đế, đều cô độc.
Giêsu từ cây thánh giá nói xuống với mẹ, như một kẻ khước từ toàn bộ sự chia xẻ của con người. Đấy là những câu nói khủng khiếp nhất của Cựu ước. Và Giêsu c̣n nói, người nào theo gương ta, sẽ bỏ cả gia đ́nh, bỏ tất cả mọi người. Người được chỉ định cho một vai tṛ, cần đ̣i hỏi ít nhất, từ bản thân và những người đi theo.
Thế giới không thể thay đổi được, vẫn cần phải là người chồng tốt nhất, là người con và người cha, với bốn người con, với vợ, với chức tước và những phụ tùng tuổi già.
Vai tṛ luôn luôn đ̣i hỏi sự cô đơn toàn diện, cảnh một ḿnh không ngoại lệ, một lối sống bất khuất, gần như vô nhân đạo. Tất cả ai đảm nhận việc của con người, đều bắt buộc phải gánh vác cả sự cô độc và sự vô nhân đạo này. Kẻ nào không đảm nhận sự gánh vác này, đấy là kẻ lừa bịp, ngay cả khi bị đóng đinh lên thánh giá.
Ở tất cả các độ tuổi, trong các giai đoạn cuộc đời, đúng thế, trong tất cả các ngày, đều có mười phút khủng hoảng
Bạn đang tạm chịu đựng: công việc, môi trường xung quanh, mơ ước, sự lo lắng, tính cách, rồi bỗng nhiên, tất cả trở nên không thể chịu đựng nổi. Sự khủng hoảng này mạnh như một tiếng nổ. Bạn gập người xuống để làm việc, bỗng nhiên bạn nhận ra, khía cạnh kém hoàn hảo của nhiệm vụ đang làm, nhận ra sự tuyệt vọng không chịu đựng nổi của tầm vóc, và nhu cầu nhiệm vụ bạn đang hoàn thành. Bạn gấp người xuống trước cuộc đời, bỗng nhiên bạn nh́n thấy tất cả ch́m nghỉm dưới nước, trong một tích tắc, bạn đă trải qua cảm giác hèn kém, dối trá và ích kỷ, những thứ, giờ đây đe dọa nhấn ch́m và làm bạn ngạt thở.
Sự khủng hoảng này, những cái mười phút ấy, những khoảng khắc nguy hiểm của cuộc sống và công việc, cùng với thời gian trôi đi, sẽ quay trở lại một cách sống động hơn. Đôi khi, ngày nào nó cũng quay trở lại. Những lúc đó bạn sẽ hiểu ḿnh bị trói buộc vào cơn khủng hoảng.
Hăy để ư tới dấu hiệu của trái tim và thời điểm của bạn. Như người bị những cơn động kinh hành hạ đều biết: cơn động kinh cũng có nhịp điệu và thời điểm của nó. Hăy tạm rời bỏ công việc, thư dăn thời khóa biểu ngày của bạn, hăy cố gắng trở nên mềm yếu và dịu dàng.
Mười phút sẽ trôi đi. Công việc và cuộc sống, chừng nào vẫn c̣n liên quan đến nhau, sẽ vẫn c̣n ở lại.
Tôi biết những người mà tŕnh độ hiểu biết của họ làm tôi ngạc nhiên, đầu óc của họ sáng láng, nhưng chung sống với họ vẫn c̣n là điều bí ẩn.Và tôi cũng biết một kiểu người khác, những người không quá thông minh, đặc sắc cho lắm, họ không phát biểu những điều đáng ngạc nhiên, nhưng gặp gỡ họ xong, chia tay, tôi vẫn như người được nhận một cái ǵ đó.
Dường như ở một con người, không chỉ có tŕnh độ hiểu biết, tâm hồn, mà c̣n có một thứ ḍng điện nào đó chạy qua, với sức mạnh chuyển đổi dồi dào, tỏa sáng cá tính của người ấy. Lại có những kẻ nghèo nàn năng lượng, những kẻ chỉ muốn đi thu hút năng lượng, từ môi trường xung quanh họ. Đấy là những kẻ ăn trộm ḍng điện, những kẻ bằng một cuộn dây, ăn cắp điện từ nguồn điện của nhà hàng xóm, đưa vào nhà hoặc nơi làm việc của ḿnh, để cho nhà hoặc nơi làm việc của họ đẹp hơn, sáng hơn.
Giao du với những kẻ như thế thật mệt. Họ nói từ đầu đến cuối, c̣n bạn, ngồi nghe im lặng, bạn sẽ từ giă họ khi mệt nhoài và tội nghiệp. Những kẻ đó cần phải tránh xa.
Đừng nói lời nào về những tai nạn - giống như về các phù thủy - làm ǵ có. Tôi không tin vào các tai nạn. Chỉ có sự lơ đễnh.
Va phải tàu điện, bị mất cắp hành lư, bị bọn lưu manh ăn chặn, bôi xấu tên tuổi, đau dạ dày v́ thức ăn.. rồi sao nữa? tại sao bạn không cẩn trọng nhiều hơn?
Thế giới là nguy hiểm, khả năng tai nạn bập bềnh trong mọi hoàn cảnh và hành động của nó, gắn liền với cuộc sống con người. Đúng thế, có lẽ khả năng xảy ra nguy hiểm này, mang lại cho con người sự bền bỉ và nỗi căng thẳng. Bạn hăy thử nghĩ mà xem, cuộc sống con người sẽ như thế nào nếu thiếu những khả năng xảy ra tai nạn? cuộc sống sẽ trở nên tự tin một cách vênh váo, sẽ nông cạn và trần trụi biết bao nhiêu! Không, khả năng xảy ra tai nạn rập rờn trong từng khoảng khắc của bạn, đồ vật, hoàn cảnh, đồng loại, các chất hóa học…:tất cả đều chống lại bạn. Bởi vậy, hăy cẩn thận.
Đừng đề pḥng một cách hăi hùng, phải chú ư một cách nghiêm túc, rơ ràng, chăm chú, xứng đáng với tư thế con người của bạn. Luôn luôn cần phải nhớ, không phải thế giới tự tạo ra những âm mưu chống lại bạn, khi tai nạn xảy ra, mà chỉ v́ bạn đă yếu mềm, hèn kém, lười biếng và nhỏ nhen. Không có “tai nạn chiếc tàu điện”, chỉ có bạn, chiếc tàu điện và trật tự thế giới.
Bắt buộc phải ba hoa, đối với nhiều người, đồng nghĩa với quy luật cuộc sống. Họ ba hoa, chừng nào họ c̣n sống. Họ ba hoa cho đến khi nào c̣n sống, họ không suy nghĩ, mà họ ba hoa, như vậy họ cảm thấy ḿnh tồn tại.
Nhưng trong thực tế, không đúng như vậy. Ai ba hoa, người ấy không suy nghĩ. Người biết suy nghĩ, khi có thể, họ im lặng, khi không thể im lặng được nữa, họ sẽ nói, hoặc viết. Nhưng những điều này họ chỉ làm khi bắt buộc phải làm.
Không, đối với kẻ ba hoa, những luyên thuyên dài ḍng, chắp cánh cho những nhận thức lủng củng, những khát vọng tŕ trệ, những quan sát ngu ngốc, những nhận định hời hợt, đấy chỉ là nhận định của các giác quan, theo bản năng. Có thể họ sẽ vỡ tung, nếu không ba hoa. Họ không tiêu hóa được thế giới, họ lập tức nhổ ra, nôn ra đúng như cách họ ăn sống nuốt tươi thế giới. Chả có mệnh lệnh, sự đe dọa nào khóa mồm họ được. Họ ba hoa đến mức, thế giới biến thành thứ không thể chịu đựng được : các khái niệm biến mất, cả thế giới chỉ c̣n lại đầy từ ngữ.
Nhưng bạn cũng không có quyền luôn luôn im lặng, đặc biệt khi lũ ba hoa đă cất tiếng, trước sau rồi bạn cũng cần lên tiếng.
Tất nhiên không có ǵ hấp dẫn hơn, dễ dàng hơn, nếu luôn luôn, và trong mọi hoàn cảnh, được im lặng giữa những con người, chỉ cần lên tiếng qua tác phẩm. Một tác phẩm cuả bạn, có thể là một cuốn sách, một đôi giày được khâu nghiêm chỉnh, hay chỉ bằng chính sự hiện diện cân bằng và kiên nhẫn của bạn. Điều này tuyệt diệu nhất, nhưng cuộc sống không đưa lại một giải pháp dễ dàng như vậy.
Bạn cần im lặng, nhưng không phải như một kẻ im lặng v́ bắt buộc, hoặc v́ kiêu ngạo, hoặc v́ bị khinh bỉ. Bạn không có quyền, v́ bạn là con người, đồng loại của bạn có quyền đặt câu hỏi và chờ câu trả lời. Không, bạn cần phải im lặng như một người đang giữ ǵn một điều ǵ. Và cũng chỉ có những người im lặng một cách có trách nhiệm, khi luôn luôn ǵn giữ một cái ǵ đấy: một bí mật, một thứ bậc, một ư thức tự tin hiểu biết.
Đôi khi bạn vẫn cần phải nói, cần vứt đi tấm áo choàng sẫm của sự im lặng, cần bước ra đấu trường với cơ thể trần trụi, trong tay là thứ vũ khí xứng đáng nhất với mọi cuộc đấu kiếm của con người, đấy là với sự thật. Nếu kẻ nào định phủ nhận sự thật, bạn không có quyền tiếp tục im lặng.
Trong các khu rừng có một cái ǵ đấy khiến ta rung động, nhất là trong các rừng thông.
Không chỉ v́ sự im lặng triền miên, những bóng râm dày đặc, dáng đứng thẳng cao quư và thành kính của chúng. Cái làm rung động chính là nghị lực sống của khu rừng mênh mông, biểu hiện sức mạnh của thế giới. Hăy thử nghĩ mà xem, hàng ngh́n cây thông cao năm mươi mét dựng nên một cảnh tượng ǵ về sức mạnh và khát vọng! Thiên nhiên ấp ủ ǵ trong những mầm hạt, những cái nhị đực, nhị cái, trong những thử nghiệm, trong nắng, trong mưa, trong gió gào, để dựng lên cả một quang cảnh thông hùng vĩ như thế!
Sự tồn tại này mới câm lặng, đầy chủ ư làm sao, sự tồn tại không mong muốn ǵ, chỉ hiện hữu, trưởng thành và tồn tại qua hàng thế kỷ, chỉ tự thể hiện ḿnh, cảm nhận, ḥa đồng với thế giới, và cùng lúc, không chống lại ai và bất kỳ cái ǵ, chỉ cho một nơi ở và sự sống, cho hàng triệu sinh vật sống khác. Năm mươi ngh́n héc ta rừng thong, là một cộng đồng vĩ đại và thông thái làm sao! Giống như tổ tiên cổ xưa, những ngọn thông đứng gác cho cuộc sống, những cỗi rễ vĩ đại của nó cần cho cả đất và trời.
Những khi có thể, bạn hăy đi vào rừng.
Những khi bạn lang thang vào những cánh rừng mênh mông, hoặc tới những thảo nguyên b́nh lặng, hoặc ra biển, tâm hồn bạn hân hoan nỗi niềm cao cả vô tận, nhưng bạn ơi, hăy đừng tự lừa ḿnh: bạn thừa biết, trong đáy ḷng bạn chỉ quan tâm đến con người, chứ không phải ǵ khác.
Một quán cà phê chật cứng người là người, cũng hấp dẫn như biển Atlantich - hay sa mạc Szahara, hoặc những cánh rừng thông Kárpát. Đúng thế, chỉ có độc nhất một con người, nhưng khi cá tính và những bí ẩn của họ được lộ ra, c̣n hấp dẫn hơn cả ngọn núi Mont Blanc. Bạn hăy thưởng thức nỗi vô tận của thiên nhiên, cố gắng ḥa ḿnh với nó, nhưng cũng đừng xấu hổ tự thú nhận rằng, công tŕnh cao quư nhất của thiên nhiên, cũng nhanh chóng đánh mất phần quyến rũ của nó, nếu không liên quan đến số phận con người.
Phong cảnh lăng mạn hữu t́nh nhất của thiên nhiên hoang dă chẳng mấy chốc cũng trở nên buồn tẻ, nếu con người không bước lên cái sân khấu hoang vu vô tận ấy. Quan điểm của họ, nỗi quan tâm của họ là thứ duy nhất không bao giờ có thể chán. Công việc của bạn, ấn tượng của bạn, vai tṛ của bạn, số phận của bạn trên trái đất chính là con người, chứ không phải đỉnh Mont Blanc. Thế giới chỉ là màu sắc và vật tô điểm, để bạn lơ đễnh ngắm nh́n, trái tim và nhận thức run rẩy của bạn, chỉ chăm chú dơi theo nỗi tự sự của người anh hùng đáng ngờ này. C̣n những thứ khác, trước-sau, sẽ trở thành chán ngắt.
Tolxtoi đă đúng khi cho rằng âm nhạc là kẻ quyến rũ có sức bao vây lớn nhất, nguy hiểm nhất.
Ư thức hẹp lại dần, khi ta nghe nhạc. Âm nhạc là thứ chống lại ư thức. Âm nhạc không muốn hiểu, như trí tuệ, mà muốn ta ch́m đắm, ưu phiền, hạ vũ khí, bị quyến rũ. Nó chạm đến những bí mật và nỗi đau trong ta, nó trải ra những điều ta cẩn thận dấu kín bằng mọi giá - giống như nước lũ mùa xuân tràn qua - đào xới những miền, những khu vực đă được chọn lựa, điều chỉnh, dạy dỗ, nhắc nhở, rèn luyện của ư thức. Nơi nào âm nhạc tràn qua, nơi ấy những định luật của ư thức hết hiệu lực. Trong ngất ngây mà âm nhạc mang tới, có những đợt sóng cảm xúc bệnh hoạn của nỗi hủy hoại đầy dục tính, với khao khát cái chết. Âm nhạc biết tấn công.
Con người, nếu đặt cuộc sống của ḿnh vào nhận thức, kỷ luật và thực tiễn, hăy tự bảo vệ ḿnh trước âm nhạc, hăy bịt tai lại. Không có âm nhạc cuộc sống sẽ nghèo nàn đi rất nhiều, nhưng con người hơn, cứng rắn hơn, buồn bă hơn và có ư nghĩa hơn.
Hérodotosz, kẻ rất sung sướng được ba hoa, về người Hy lạp, người Batư, người Méd, người Lidia, về số phận của các lănh tụ, và dân chúng thời cổ đại, ông cho một lời khuyên, cần tự nguyện, cần có ư thức chống những may mắn.
Những dân tộc thời cổ đại, người Ba tư, người Babion, những tôn giáo lâu đời, đều cẩn thận đề pḥng các ngôi sao, chiếu vào những người may mắn. Ư muốn của thượng đế, chính là số phận không chịu nổi sự may mắn lâu dài, Hérodotosz đă kinh nghiệm được điều này, trong những cuộc hành hương. Và những câu châm ngôn, ngụ ngôn, những mê tín lâu đời đều dạy như vậy. Nhà của bạn không phải của bạn, vàng bạc, đàn bà, con trẻ, sức khỏe, vinh quang, tất cả đều chỉ là may mắn, trong một tṛ chơi may rủi. Tất cả chỉ là của bạn trong một khoảng khắc, con súc sắc sẽ lật mặt khác. Thượng đế đă muốn như vậy.
Bởi vậy không có ǵ mủi ḷng hơn câu chuyện về Polükratesz, với chiếc nhẫn, con cá và người đánh cá. Con người cảm nhận được số phận, muốn chạy trốn khỏi số phận, bởi các dâng hiến. Nhưng đồ dâng hiến cũng không cứu được: thượng đế trơ lỳ. May mắn mỉm cười một cách tàn ác với bạn, nếu bạn run rẩy quay đi, nó sẽ vội vă theo sau bạn, để số phận đánh gục và cướp bạn đi
Vậy cái ǵ là của bạn, cái ǵ mà các thượng đế sẽ không lấy được của bạn? Chỉ có công việc. Công việc là thứ không đợi phần thưởng, vinh quang, người thừa kế. Nó chỉ đến với bạn, nếu bạn không xa rời, không để tâm đến cả số phận của nó.
Chỉ có sự mệt mỏi, mồ hôi, sự dâng hiến là của bạn. Những thứ khác, đều mờ ảo như sương buổi sớm, và mỏng manh như những cánh bướm.
Trên tàu hỏa hoặc dưới khoang tàu thủy, con người bỗng nhiên cảm thấy, họ bước ra khỏi những quy luật thường ngày, họ bắt đầu tán gẫu, một cách gần gụi và thân mật hơn, họ chờ một sự màu nhiệm, họ liếc mắt khuyến khích và mong đợi với những bạn đồng hành.
Hăy cẩn thận, đừng làm họ phật ư. Hăy mỉm cười và ít lời, để đáp lại sự tiếp cận của họ - khi, một cách lờ đờ và vụng về, nhưng trên tất cả vẫn là nỗi hy vọng cảm động rất con người, lúc họ quay lại bạn, với những câu hỏi, chẳng hạn:” Ông nghĩ thế nào, liệu nửa đêm ở Varad có c̣n phu khuân vác không?”.Đừng từ chối họ, bởi v́ trong trạng thái tinh thần, khi tàu hỏa hoặc tàu thủy đang chắp cánh cho họ bay về phía những màu nhiệm - tất cả mọi thay đổi, đều là sự chờ đợi màu nhiệm, là những xúc động nhạy cảm.
Hăy mỉm cười, gật gù, rồi quay lại với cuốn sách của bạn hoặc quay ra ngắm cảnh. Đừng làm cho họ cảm thấy sự màu nhiệm là không có. Tất nhiên cũng không cần lừa phỉnh họ bằng những nhiệm màu. Bạn chỉ cần nói, có thể vẫn c̣n phu khuân vác, vào lúc nửa đêm, ở Varad. Không cần thêm một từ nào nữa.
Con người ta phần lớn, nhận được những vết thương chết người trong cuộc chiến t́nh dục. Nỗi kiêu ngạo của họ không chịu nổi gánh nặng của ḷng yêu thương, cũng như của sự ghẻ lạnh, họ khổ sở v́ cô độc, cũng y như v́ có lứa đôi, họ chạy trốn vào những chuồng heo, hoặc đóng vai kẻ bị xúc phạm, khao khát trả thù.
Chúng ta chỉ có thể có quyền lực đối với cảm xúc, nếu chúng ta học được đức khiêm tốn kịp thời. Không có những”cách giải quyết cảm xúc” lâu bền, đến t́nh bạn c̣n không lâu bền nữa là, không có ǵ lâu bền cả, những thứ thuộc về con người. Trong suốt cuộc đời không có những”kế hoạch năm năm”cho cảm xúc, chỉ có những hoàn cảnh, những hoàn cảnh luôn luôn không hoàn thiện. Những”t́nh cảm lớn” thường hung hăng nhất, và bất thường. Cần phải chịu đựng sự nổi loạn đôi khi của các cảm giác, giống như chịu sự thử thách lớn của cuộc đời. Cần nhận ra rằng không có cách giải quyết, chỉ có ḷng kiên nhẫn.
Nếu có một người nào đấy đủ mạnh để biến những xúc cảm nhất thời này, thành những ư đồ cao cả, làm tan chảy xúc cảm vào công việc, biến nỗi kiêu ngạo bốc hơi trong nỗi nhẫn nhục: người đó đă hành động một cách thông thái. Nhưng đây cũng là một nhiệm vụ khó nhất trong đời.
Có ai đợi ở đâu đó, thời gian th́ trôi qua, buổi trưa hoặc buổi chiều, c̣n bạn th́ vẫn chưa hoàn thành xong công việc của bạn. Bạn muốn làm nhanh lên ư? Bạn vội vă, bạn hờ hững nghĩ đến công việc của ḿnh, thứ duy nhất có ư nghĩa của đời bạn, chỉ v́ có những ai đang đợi ở đâu đó. Cứ để cho họ đợi. Không có ai và không có ǵ quan trọng, chỉ có mỗi công việc của bạn. Thời gian cũng không quan trọng - đừng có chờ đợi để thời gian sẽ làm phiền công việc của bạn.
Những quăng trong ngày không quan trọng, cũng như ai, với mục đích ǵ, đợi bạn ở đâu đó. Và tất nhiên cũng không quan trọng nốt, nếu v́ sức khỏe bạn làm một cái ǵ đó, nếu giữa chừng bạn rời bỏ pḥng làm việc, dạo chơi một chút trong trời ấm, hoặc tới thăm một bể bơi nước khoáng, để làm cơ thể bạn phấn chấn lên. T́nh nhân của bạn cũng không quan trọng nốt, người có quyền lực và ảnh hưởng đến bạn, người sẽ bỏ lỡ t́nh bạn, nếu bắt họ phải chờ đợi.
Không có ǵ và không ai quan trọng, bởi v́ trước sau rồi bạn cũng chết, và cho đến lúc ấy bạn cần hoàn thành công việc của ḿnh. Hăy chỉ nghĩ đến công việc, chứ không phải đến kim đồng hồ và tờ lịch.
V́ không chỉ có sự nhanh nhẹn tốt đẹp.
C̣n một loại nhanh đẩu đoảng khác, một sự sốt sắng quá đà, khiến một số người cứ nhảy ra khỏi vị trí của họ không bao giờ chán, hoặc trong công việc, hoặc giữa các mối quan hệ, để làm một việc tốt đẹp ǵ đó - quệt nước mắt một cách vội vă, giải quyết một trường hợp tử vong, hay khủng hoảng gia đ́nh, bằng điện thoại, bằng những cái xiết tay, thổ lộ sự cảm thông với một bậc phụ huynh đang để tang con Thông thường họ thích can thiệp, một cách sốt sắng và vô ư, trên những đau khổ của kẻ khác. Với những người bị ung thư, họ bảo cần ăn nhiều dưa hấu, với kẻ đang bị phá sản, họ đưa ra lời khuyên, kiểu ǵ cũng nên đi xem bộ phim mới nhất của Chaplin.
Những kẻ nhanh đẩu đoảng này buôn bán những món hàng chia sẻ và giúp đỡ kém phẩm chất, và nhiều khi không kém phần nguy hiểm. Họ cho những người đau khổ đường khoai tây. Hăy đừng chấp nhận sự sốt sắng của họ, hăy nhổ đi thứ đường khoai tây rẻ tiền mà họ mời mọc.
Và hăy nuôi dạy, cảm giác nhu cầu không van nài của tâm hồn bạn. Đấy là điều quan trọng nhất.
Thế giới của đám đông chỉ tham lam, nhưng không có nhu cầu. Bạn hăy là người mực thước và có nhu cầu. Thế giới ngày càng giống một loại cửa hàng kiểu Woolworths, nơi với sáu đồng có thể mua tất cả, hàng kém phẩm chất, thứ có thể thỏa măn được nhu cầu hàng ngày, của đám đông thích hưởng thụ nhanh chóng, rẻ tiền và mạt hạng. Nỗi nguy hiểm của sự thỏa măn đám đông này có thể thấy trên khắp các lĩnh vực của đời sống và hoạt động tinh thần.
Một nền văn hóa không chỉ bị tiêu diệt, khi tại các quảng trường ở Athen và thành Rôm, xuất hiện đầy những tên đao phủ, với vũ khí trong tay, mà c̣n bị tiêu diệt khi cũng với lũ đao phủ ấy, trong khuôn khổ văn hóa, điều hành, trao đổi, mua bán hàng hóa không cần nhu cầu. Bạn hăy chọn lựa. Không chọn lựa một cách đỏng đảnh và khó tính, mà lựa chọn một cách nghiêm khắc và không khoan nhượng. Nhu cầu về đạo đức và trí tuệ không bao giờ đủ đối với bạn.
Không được nói đủ với những điều sau: cái này cao quư,cái này là nội dung,cái này là giá trị, cái này vứt đi. Đây là việc của bạn, nếu bạn là con người, và nếu bạn muốn giữ vững được danh hiệu này.
Nếu cơn đau đầu hành hạ chúng ta nhiều ngày, cứ dai dẳng quay lại, hăy đi t́m một bác sỹ mắt đáng tin cậy, yêu cầu khám, rồi sau đó đi t́m một bác sỹ nội khoa.
Thông thường, chất nikotin hay gây ra những cơn đau đầu b́nh thường hàng ngày, sau đó v́ thời tiết, v́ áp suất khí quyển, v́ sự thay đổi nhiệt độ của khí hậu nóng-lạnh, ít hơn một chút, v́ chế độ ăn uống, ít hơn chút nữa v́ rối loạn tuần hoàn máu. Nhưng sự bực bội, hèn nhát, hoặc lo sợ cho nhiệm vụ và hoàn cảnh cũng có thể gây đau đầu.
Tôi có lời khuyên cho những cơn đau đầu như sau: hăy uống một chén cafe nóng bỏng và đậm, kéo rèm cửa sổ kín gian pḥng, nằm trong giường, uống một hoặc hai viên algocratine, làm nóng cái hộp sọ nhức nhối của chúng ta, bằng cái gối điện nóng bỏng, và nằm yên như vậy khoảng một-hai tiếng. Phương pháp này không thể nhầm lẫn được, chắc chắn sẽ chữa khỏi những cơn đau đầu thông thường, hoặc đau đầu do thời tiết. Trong trường hợp những cơn đau đầu kiểu khác, chúng ta cần t́m ngay đến bác sỹ mắt, và bác sỹ nội khoa.
Nếu bạn gặp phải một nỗi đau tâm hồn lớn, trước hết hăy nghĩ ngay, đây là điều tất nhiên, v́ bạn là con người.
Bạn đă h́nh dung ra những ǵ? Bạn là con người, nghĩa là những người thân của bạn sẽ mất, bạn bè sẽ bỏ bạn ra đi, và tất cả, những ǵ bạn thu góp và yêu quư, sẽ bay đi, như bụi trong cơn gió băo. Đây không phải phép màu nhiệm, mà là lẽ thường của tạo hóa, đơn giản và tất yếu. Phép màu nhiệm có lẽ nằm ở chỗ, không phải ngày nào ta cũng gặp phải những nỗi đau lớn. Bạn là người, v́ vậy bạn cần đau khổ, nhưng nỗi đau khổ của bạn không vĩnh viễn, bởi v́ bạn là người.
Cách xử sự của bạn khi chịu tang, và giữa những nỗi đau, sẽ xác định sự thật đó. Đừng bao giờ phơi bày nỗi đau đớn trước thiên hạ. Đừng trở nên ngạo mạn và kiêu hănh. Đừng chối bỏ bản thân ḿnh trước nỗi đau, nhưng nên biết rằng, nỗi đau và niềm bất hạnh cũng là sự thất bại.
Con người đă suy nghĩ như vầy:”Một người của nó đă chết, người rất quan trọng đối với nó, người nó yêu quư, như vậy, nó cũng thất bại.” Bạn hăy cảm nhận nỗi đau, nhưng đừng để người khác nghe tiếng rên xiết. Khi bạn rên xiết, khi nước mắt bạn ứa ra, trong những phút giây ấy bạn đă bị đánh lừa.
Nỗi đau chân thật câm lặng. Tiếng than khóc và nước mắt là sự giảm bớt nỗi đau. Bởi vậy đừng tự đánh lừa ḿnh, đừng báo tin vui với thiên hạ. Hăy im lặng. Hăy cẩn trọng cả với nét mặt và mọi cử động của ḿnh. Sau rốt, khi c̣n lại một ḿnh với nỗi đau, bạn hăy nói thế này:” Hỡi nỗi đau, xin mời cứ việc. Nhưng dù có đau đớn thế nào tôi cũng biết mọi việc sẽ đâu vào đấy, bởi v́ tôi là con người.”
Theo người Pháp, người có trí tưởng tượng là người nhận biết được hiện thực. Khả năng này thật hiếm hoi.
Con người thông thường tin rằng trí tưởng tượng, là niềm mơ ước về một cái ǵ thần tiên, chưa bao giờ xuất hiện. Nhưng cái thần tiên chưa có trên đời này không tay, chân, giống như con chim thần thoại đầu đại bàng, chân sư tử trong chuyện cổ tích, thứ không liên quan ǵ đến hiện thực, thứ ấu trĩ và chán ngắt.
Sức tưởng tượng chân chính từ hiện thực xây dựng nên cái mới, cái tuyệt vời, cái đáng kinh ngạc. Nhận ra hiện thực là một công tŕnh đáng kinh ngạc và giàu trí tưởng tượng nhất, như thể từ những lớp mây, thổi phù lên những thành quách của giấc mơ. Bạn hăy học cách nhận ra một con người có đầy đủ chân tay, và cần phải biết rằng điều đó đáng kinh ngạc, và tuyệt vời hơn tất cả những nhân vật có cánh thần thoại.
Trong công việc, trong trật tự sống, cách sống hàng ngày của chúng ta, như thể để cá tính, trí tuệ, khả năng của chúng ta phù hợp với thế giới bên ngoài, đều chứa đựng một quy luật nội hàm nào đấy, thứ mà chúng ta không khỏi bị trừng phạt nếu muốn tránh nó đi.
Bạn hăy đừng làm khác, những cái mà cá tính, khả năng và trạng thái công việc đă xác định trước cho bạn. Bạn hăy đừng tỏ ra hạnh phúc, nghỉ ngơi, điều hành một cách khác, trái với cá tính và hệ thần kinh của bạn đă ra lệnh cho bạn. Hăy thích nghi với quy luật này, thứ không khoan nhượng khi tạo ra vị trí, công việc và hành vi của bạn đối với cuộc đời. Bạn cần phải lănh nhận và mang theo suốt đời: niềm vui, nỗi buồn, trách nhiệm, nhiệm vụ, sự thất bại và cả cái chết nữa.
Hăy thích nghi với bản thân ḿnh, với quy luật cứng rắn và không thể hiểu nổi của đời bạn, thứ đă chỉ ra chính xác thứ tự những hành động của bạn, ư nghĩa và mức độ cảm xúc của bạn nữa. Đừng cố gắng tỏ ra khéo léo hơn, hiểu biết hơn, hạnh phúc hơn, nhiều khả năng hơn, hoặc bất hạnh và tuyệt vọng hơn như bạn vốn có. Quy luật này đă khắc bằng chữ lửa lên ṿm ṭa nhà của đời bạn. Hăy đọc những ḍng chữ này hàng ngày, và trong từng khoảnh khắc.
Trong hành vi ứng xử với thiên hạ và với cuộc đời của bạn, hăy vắng bóng niềm cảm hứng cao độ và xúc cảm tràn trề.
Nhưng với công việc, cùng với sự sáng tạo, lại cần thêm cả những thứ khác nữa: cần sự mơ mộng, niềm cảm hứng vô biên, và cả sự cầu kỳ hoa mỹ, thậm chí cả biển xúc cảm mênh mông. Một sáng tạo lớn không thể chỉ tính được với cái đầu lạnh lùng, trên giấy và với cây compa. Cũng như sáng tạo không thể mặc cả, trẻ con không thể tạo ra trên giấy và bằng bút ch́ theo đơn đặt hàng. Cần t́nh cảm, nỗi đam mê, sự hiến dâng và cả giông băo nữa cho tác phẩm.
Cách dạy dỗ theo thiên chúa giáo để lại nhiều trí tưởng tượng và t́nh cảm trong tâm hồn con người, một tâm hồn kiểu ấy có thể khó chống trả nổi thử thách trần trụi của cuộc đời, nhưng lại linh hoạt trong sáng tạo. Kiểu dạy dỗ theo đạo tin lành hướng tới lư trí, chấp nhận, và những điều này có vẻ hợp lư với cuộc sống hàng ngày hơn. Tất nhiên, bản thân thuyết định mệnh chỉ tạo ra những cuộc đời cứng rắn, mà hiếm những tác phẩm lớn. Bởi vậy hăy kiên cường, khi thứ hai và thứ ba cần phải chôn cất những người t́nh, hay chống lại những kẻ thù trơ tráo, hăy cứng cỏi và thản nhiên. Và hăy cố gắng mơ màng, và đừng sợ sự cầu kỳ, khi bạn sáng tạo.
Đừng xấu hổ nếu bạn yêu các con vật. Đừng ngượng ngùng, nếu một con chó gần với tâm hồn bạn hơn nhiều người mà bạn quen biết.
Các nhà truyền giáo giả dối và thô kệch, những con người vô sỉ khi lên tiếng quở trách rằng:”Sao lại tiêu phí t́nh cảm con người cho một con chó! Đồ ích kỷ, lạnh lùng!”- Hăy đừng để ư đến họ. Hăy yêu quư hết ḷng chú chó con của bạn, chú bạn nhỏ có đôi mắt long lanh, và không biết mệt mỏi, kẻ không đ̣i hỏi tư ǵ v́ t́nh bạn, ngoài miếng thịt khiêm tốn, và những cái vuốt ve. Đừng tin rằng sự chiều chuộng và ích kỷ bắt con vật yêu ta được.Chúng là người anh em của chúng ta, cũng được làm ra từ một ḷ như con người, chúng có trí tuệ, đôi khi rắc rối hơn và lịch thiệp hơn đại đa số con người. Nhiều kẻ giễu cợt sự âu yếm và t́nh yêu thương các con vật, bạn hăy cứ dạo chơi với con chó nhỏ của bạn. Bạn đang có bầu bạn xứng đáng, thượng đế biết điều này.
Nếu có thể, bạn hăy đọc mỗi ngày, một trong những tác phẩm chứa đựng đầy châu báu của trí tuệ con người, kể cả một vài phút thôi cũng được!
Hăy đừng để một ngày của bạn trôi qua, mà bạn không giở xem vài trang của Seneca, Tolxtoi, Cervantex, Aristot, Kinh Thánh, Rilke hay Marcus Aurelius. Mỗi ngày bạn hăy nghe một vài đoạn nhạc, nếu không làm khác được, hăy nghe Bach, Beethoven, Gluck, hoặc Mozart. Hăy đừng để một ngày của bạn trôi qua, mà bạn không chiêm ngưỡng một tác phẩm của Brueghel, hay Durer, hay một tác phẩm hội họa nào của Michelangelo. Những kiệt tác này mới dễ kiếm làm sao, và cũng dễ dàng làm sao dành ra nửa tiếng đồng hồ để tiêu hóa chúng! Và tâm hồn tràn ngập niềm hạnh phúc vô biên của bạn cũng dản dị làm sao! Bạn thật giàu có, cho dù bạn khốn khó đến mấy. Trí tuệ hoàn mỹ của con người cũng là của bạn. Hăy tận dụng nó, hàng ngày, khi con người c̣n hơi thở.
Đây là một khả năng của con người, thứ chúng ta khó sử dụng nhất.
Là một đặc tính, luôn bị cưỡng lại bởi một dạng bản năng thầm kín nhất của ta, bởi chúng ta sẽ chết, bởi thời gian của ta là hữu hạn, bởi ngôi sao hộ mệnh của chúng ta sẽ tắt. Đây là trách nhiệm đau đớn nhất, với bản thân ta, với số phận của ta, trong đầy đủ ư nghĩa sâu kín nhất, đối với công việc của chúng ta. Không một sáng tạo nào, thể chất nào của linh hồn con người c̣n đọng lại được, nếu thiếu ḷng kiên nhẫn.
Bởi sáng tạo chưa bao giờ là một màn ảo thuật, một phép biến hóa, một ván bài. Không chỉ cần trí tuệ: ḷng kiên nhẫn - bản thân tác phẩm, chính là ḷng kiên nhẫn, nỗi kiên nhẫn của phép tiến hóa, là sự diệu kỳ của tiết chế và sung măn.
Học cách kiên nhẫn, trong cuộc đời và trong công việc, chính là học hỏi bí ẩn của Tạo hóa. Bạn hăy học thuộc ḷng bài học này, hỡi kẻ vội vă, kẻ sẽ rời bỏ thế gian.
Hăy cân nhắc, trước khi bạn cầm lên tay và bắt đầu đọc một cuốn sách - ít nhất bạn hăy cân nhắc như thể ch́a một bàn tay đáng tin cậy cho một người.
Bởi v́ bạn sẽ dành cho cuốn sách nỗi quan tâm của tâm hồn bạn trong một khoảng thời gian. Khoảng thời gian này rất nhiều, bởi cuộc sống th́ ngắn, và tâm hồn của bạn chỉ là của bạn. Khi đă quyết định và bắt đầu đọc, hăy đọc chậm răi, hết sức tập trung và kiên nhẫn, như thể bạn tranh luận với một lập luận thỏa đáng. Và nếu như một cuốn sách trái ngược với thị hiếu và ḷng tin tưởng của bạn, hoặc cách diễn đạt của nó buồn tẻ, rắc rối, bạn cũng hăy đọc cho hết.
Chính v́: cuộc đời th́ ngắn, và sách th́ nhiều, như những giọt nước trong biển cả, bởi vậy hăy lựa chọn kỹ càng trước khi lật trang. Hăy đọc một cách hợp lư và trung thành, nhưng hăy lựa chọn một cách kỹ càng, bởi v́ bạn đă dành một khoản thời gian sống và suy nghĩ cho cuốn sách bạn đọc. C̣n nếu đă bắt đầu đọc, hăy trung thành với cuốn sách, kể cả khi nó chống lại bạn, chống lại cả tâm hồn và trí tuệ của bạn. Sách cũng có thể là đối thủ của ḿnh, cần phải chiến đấu đến cùng với nó. Nhưng chỉ nên chiến đấu với đối thủ xứng đáng, không bao giờ nên đánh nhau với những kẻ - như một nhà thơ đă nói - giữa chừng bỏ dở.
Cho dù có ǵ xảy ra trên thế gian, đừng bao giờ quên một sự thật, nhà nước và các thế lực chính trị, không thể sống nổi, nếu thiếu những nhà thông thái, và thiếu quyền lực của trí tuệ.
Không thể thiếu được, kể cả khi, bản năng ngự trị trong cuộc sống cộng đồng tạm thời, hoặc khi các cận thần của các hoàng đế truất ngôi. Họ không thể làm ǵ, chống lại quyền lực của trí tuệ. Thử nghĩ mà xem, làm thế nào, trở thành một vương quốc thế giới từ sự dạy dỗ của Aristot? Ông đă lập nên vương quốc Macedon hùng mạnh, như Pie Đại đế.
Bạn hăy đừng nghi ngờ khi cần chứng minh sức mạnh của trí tuệ, đối với các nền chính trị và quyền lực nhà nước. Nhà nước thiếu sự dẫn dắt của trí tuệ chỉ là một đội quân tồi, sức mạnh chính trị của một nhà nước như vậy, chẳng mấy chốc các nhân tố tạo dựng sẽ bị tan theo gió. Chỉ có sức mạnh tập hợp của trí tuệ, mới cho cộng đồng con người một h́nh thức. Nhà nước có thể giết một nhà triết học, nhưng nhà nước tồn tại và duy tŕ, không thể thiếu họ.
Trong những trường hợp nguy hiểm của cuộc sống, ta cần phải nghĩ, thực ra thời gian của ta đă hết, kể cả khi bàn tay của số phận đă với đến ta sớm, hoặc muộn hơn mười năm, bởi v́ nỗi căng thẳng lớn lao, những khoảng khắc sáng tạo, làm nên nội dung sống, chứ không phải thời khắc được tính theo lịch.
Bạn đă sống, khi bằng tất cả sức lực, thể hiện được phán quyết của thượng đế, đấy là nội dung cuộc đời bạn, bạn đă hoàn thành một cách nhiệt t́nh và tận tâm, trách nhiệm của bạn. Khoảng khắc đó chính là thời gian của cuộc đời. Tất cả những thứ khác chỉ là công cuộc chuẩn bị, là sự chờ đợi. Và thiên nhiên rất hợp lư: những ai cần cho tác phẩm, không được ra đi trước thời gian.
C̣n những ai vi phạm hợp đồng này, hợp đồng mà thế gian đă buộc họ vào với tác phẩm, họ sẽ chẳng bao giờ được để ư tới nữa. Bởi vậy nỗi nguy hiểm của cuộc sống chính là, bạn đă sống đúng hay chưa, bạn đă sống một cách dũng cảm, và hoàn thành trách nhiệm hay chưa? C̣n cái khác chỉ là chuyện riêng tư, những chuyện mà thực ra trong tận đáy trái tim, bạn cũng không quan tâm.
Khi có thể - nhưng không phải cách lấy trộm thời gian làm việc và lén lút vội vă - bạn hăy đến một bể bơi nước khoáng nào đấy, tuần một hai lần.
Tắm rửa là một thói quen lâu đời của con người, không chỉ làm cơ thể, mà cả tâm hồn bạn sạch sẽ, sảng khoái. Hăy tắm một cách chậm răi, theo quy luật tự nhiên của cơ thể, chăm chú và nhàn rỗi. Nước khoáng sẽ ngấm vào cơ thể bạn, làm sảng khoái tâm hồn, xoa dịu những sợi dây thần kinh mệt mỏi v́ công việc, và v́ chuyện thế gian của bạn. Những bể tắm nước khoáng như một dạng tu viện, nơi bạn có thể thả thể xác và tâm hồn cho sự nghỉ ngơi tỉnh táo và hợp lư. Nước có chất sắt, kềm, thông qua da, sẽ xoa dịu cơ quan nội tiết và hệ thần kinh của ta, c̣n màn nước nóng ẩm ướt của bể bơi, sẽ kéo ta ra khỏi những h́nh ảnh trần trụi của thế gian. Bởi vậy, bạn hỡi, hăy tắm rửa một cách đều đặn, và có phương pháp, như người La mă cổ xưa.
Không cần để ư đến chuyện người Spatac coi thường thói quen của bạn. Hăy nghĩ mà xem, xứ Spatac không hề cho thế giới một nhà tư tưởng độc lập nào, và sau cùng họ đă bị tiêu diệt.
Hăy tắm rửa một cách thảnh thơi. Hăy tắm rửa có phương pháp, hăy chủ ư thay đổi nước nóng, nước ấm, rồi sang bể bơi nước lạnh và ṿi hoa sen. Hăy ngâm nga dài dài trong nước nóng, rồi chịu đựng, thấm ướt cái đầu ḿnh trong nước lạnh, hăy thả cơ thể và tâm hồn vào sự yên b́nh ấm áp của nước, hăy suy tư và nghỉ ngơi tĩnh lặng như nước. Trong ṿng ôm của các thiên thần cũng chẳng thể nghỉ ngơi tốt hơn trong một bể bơi nước khoáng chữa bệnh. Nhưng bạn đừng ngồi lâu trong pḥng tắm hơi hơn hai ba phút. Và nhớ cho người dọn dẹp ở đó ít tiền thù lao. Bạn đừng quên rằng, bạn sẽ chết, nhưng cho đến tận lúc ấy, bạn vẫn c̣n nợ với thân thể của ḿnh. Nên, cần đi tắm ở bể bơi nước khoáng, tuần hai lần, nhiều nhất là ba lần.
Không đáng nhấc bút, một giọt mực cũng không phí phạm, mười lăm phút đồng hồ trong đời cũng không bơ, cho những ḍng chữ nếu bạn viết xong, đám đông và những kẻ ngu dốt đọc xong đều reo lên: „Ô! Đúng rồi! chúng tôi cũng nghĩ như thế!..”
Cái để thế gian gắn huân chương lên ngực bạn, một xưởng văn chương nào đó trả nhiều tiền cho bạn, để bạn xây nhà đẹp, để rồi chất đầy vào đó những đồ đạc đắt tiền và hiếm có! V́ cái mà họ thích - đám đông thích - là sự xuyên tạc từ họ, và sự phản bội, từ bạn. Sự khen thưởng là làn khói vàng bạc, là tṛ chơi của trẻ con. Tiền nhiều mà bạn nhận được v́ làm vui ḷng thế gian, nhà đẹp mà bạn mua bằng tiền đó, đều chỉ là sương mù, tan trong khoảng khắc. Bạn hăy đừng để ư đến bất kỳ điều ǵ, hăy chỉ quan tâm đến một giọng nói mà thiên thần gửi đến, khi cổ vũ công việc của bạn.
Chắc chắn không phải ngẫu nhiên, vũ khí có hiệu quả nhất của thế chiến thứ hai là máy bay, thứ vũ khí tấn công theo chiều dọc. Bởi v́ toàn bộ những cuộc chiến tranh từ trước tới nay của nhân loại đều diễn ra theo chiều ngang.
Cuộc khủng hoảng đă báo trước cuộc chiến thế giới, được mệnh danh là”sự đột phá thẳng đứng của dân chúng”- thế giới không tiến lên theo chiều ngang, thông qua những địa bàn tiến bộ, mà từ bên trong sự tiến bộ, theo chiều thẳng đứng, tấn công một h́nh thức sống. Tất nhiên, sự tấn công này, bước đột phá thẳng đứng này, khi biến thành chiến tranh, đă t́m ra thứ vũ khí phù hợp với tính chất của nó,và có tác dụng theo chiều dọc, đấy là bom và máy bay. Những kiểu cách phụ tùng và những sự đổi hướng luôn luôn đi theo hướng phát triển lớn của nhân loại.
Nikotin là một trong những quà tặng lớn nhất, và cũng là ngón đón giáng mạnh nhất của thời hiện đại: quỷ đă t́m ra nó, để chống lại nỗi buồn chán, và con người không làm sao chống chọi lại nổi, chừng nào nỗi buồn chán vẫn c̣n trên trái đất.
Đây là thuốc độc mạnh của máu, và làm cho óc ngu đần. Đă bao nhiêu bận tôi hút nhiều thuốc lá trong một ngày để cố làm việc, hôm sau tôi trở nên đần độn một nửa và không làm việc nổi. Ngoài ra, nó c̣n mang lại nỗi hồi hộp, làm ta toát mồ hôi, tim đập mạnh và mang nhiều sự rắc rối nguy hiểm đến cho cuộc sống của ta. Không thể làm ǵ nổi để chống lại nó.
Khói thuốc lá như thứ mạng phủ sương đầy ưu ái bao trùm thế gian, khoảng khắc đê mê ngày thường này là niềm hạnh phúc và niềm quên lăng cay đắng, ai có thể cứng cỏi đến nỗi từ bỏ được nó, hoặc như một nhu cầu thiết yếu từ bỏ nó trong giây phút? Bởi v́ đến một ngày …tim, thị giác, ruột, tất cả đều nổi dậy chống lại nó… Ngày đó ta nuốt ực nỗi cay đắng, lập tức tăng cân, trở nên khỏe mạnh, béo tốt và không hạnh phúc nữa.
Nhưng bao giờ đến chừng đó! Như thể ngày lại ngày ta bú đầu vú mẹ đắng cay của tổ tiên, vừa độc ác vừa hạnh phúc làm sao! H́nh như đời sống cần tṛ chơi và cả thuốc độc nữa, khác đi chỉ c̣n lại sức khỏe và sự rèn luyện, không phải đời sống nữa.
Khi tránh máy bay tôi học được rằng, cảm giác sợ hăi trong mười lăm phút đầu của tiếng bom nổ gào rú gần đấy đă làm tôi giật ḿnh, thực ra là thứ xúc cảm hèn kém, so với con người, không đáng để ta truyền lại cho tâm hồn và hệ thần kinh của ta. Bởi vậy tôi tự nhủ ḿnh - với ư nghĩa đích thực duy nhất của mọi hành động, cũng như mọi tư duy của chúng ta - không được phép sợ hăi bất kỳ điều ǵ, bởi v́ người sợ hăi trong giây phút nguy hiểm, đă vô ích mà đọc, và suy nghĩ, trong ḥa b́nh của cuộc sống, vô ích rút ra những kinh nghiệm, về giá trị của đời sống nhân loại và sự tất yếu của cái chết.
Người nào sợ, kẻ ấy đang đánh lừa: họ tự đánh lừa ḿnh cả đời, bởi v́ đă không chuẩn bị chết thực sự, bằng tâm hồn mạnh mẽ. Bởi vậy tôi tự dạy ḿnh, rằng từ đây trở đi tôi không sợ nữa, những thứ có thể đe dọa tôi từ con người và từ thiên nhiên. Tôi chỉ sợ khi mắc lỗi với bản thân, tôi sợ lời nói của lương tâm, với những hành động tiếp theo.
Đám đông, như một sức mạnh xă hội, trong thời đại của tôi, cuốn phăng đi tất cả, khiến không có hang động nào, hành vi nào, quan điểm nào c̣n lại là nơi ta trú ngụ.
Tất nhiên thật vô lư và ngu ngốc nếu kẻ nào bị xúc phạm v́ thực trạng đám đông, và chạy trốn vào một kiểu hành vi làm ra vẻ cá biệt, khó tính, cầu kỳ. Đám đông đang ở đây, như mưa, như gió, như đất. Cần phải suy nghĩ về họ. Nhưng Aristot đă nói:”Đám đông phơi bày toàn bộ tâm hồn nô lệ, và sống một cách bầy đàn”. Câu nói này đă hai nghin năm trăm năm tuổi, nhưng vẫn có giá trị đến ngày hôm nay.
Sự tầm thường của con người, trong thời đại chúng ta hiện nay đă tới mức tuyệt vọng, không phương pháp giáo dục hữu hiện nào chống lại được. Phản xạ của đám đông, không c̣n tính người, trong ư nghĩa, con người được thiên chúa giáo và thời cổ đại truyền thống giáo dục.
Không thể tranh luận được với họ, tựa hồ như bạn tranh luận với người say hoặc kẻ điên, những kẻ chỉ biết lắp bắp trả lời bằng những định kiến. Không thể tác động đến t́nh cảm của họ, họ cảm nhận khác con người từ trước tới nay. Sự cảm thông, nỗi chia sẻ đă bị méo mó trong tâm hồn họ, chỉ c̣n ngự trị lại sự keo bẩn, khát máu trong hệ thần kinh của họ, c̣n lại nỗi thèm khát hưởng thụ không giới hạn đáng buồn của họ. Sự tầm thường của con người đă không c̣n giới hạn.
Thêm một lư do nữa, để những con người có h́nh hài con người, hăy kiên tŕ và bền bỉ, giữ đúng vị trí của ḿnh, hăy suy nghĩ và cảm nhận xứng đáng với con người.
Chỉ có một điều kiện, một sự thỏa măn duy nhất trong cuộc sống: hoàn thành một cách thầm lặng, dản dị nhưng hoàn hảo công việc của bạn, thứ đă được cá tính và khả năng của bạn nhắm đến, không chạy trốn vào công việc này với một”vai tṛ” kiêu ngạo, cảm nhận được sự tự tin, rằng công việc của bạn quan trọng, và có ích cho con người.
Thế là đủ, cái cuộc sống có thể cho bạn.
Sau tuổi bốn mươi, tôi khuyên bạn dùng tẩu có lọc khói để hút thuốc lá.
Những chiếc tẩu có lọc khói bằng mút tẩm nước khoáng, có thể chỉ thẩm thấu được ít ỏi chất nikotin và giấy cuốn thuốc lá bị cháy, nhưng vẫn rất có tác dụng. Nó không chống được độc hại của nikotin, nhưng giảm bớt những cơn ho buổi sáng, hoặc bệnh đờm răi. Xin mời hăy dùng thử.
Tôi không bao giờ hiểu nổi những người đàn ông khao khát và thất t́nh v́ một người đàn bà. Họ nói:”Em đang làm ǵ? Em yêu người khác?”hoặc :”Tại sao em không ở bên cạnh anh?”hoặc:”Em sẽ là của anh đến bao giờ?”
Những cảm xúc thật sự bi kịch này xa lạ với tôi, hoặc ít nhất là bây giờ, tất nhiên tôi không thể nói, thời trai trẻ, tôi đă không trải qua những khủng hoảng tệ hại kiểu này. Nhưng quả thật bây giờ, tôi không thể hiểu nổi, tại sao có người lại tự tử v́ sự không chung thủy hoặc xa lánh của một người đàn bà.
Trong giai đoạn trưởng thành, sau tuổi dậy th́, tôi đă sống với phụ nữ, như với một người bạn thân ái và cần thiết, những người giữa lắm nhiệm vụ nặng nề của đời sống, đôi lúc đồng minh với tôi, cùng gánh vác số phận rất nặng nề của con người. Ngoài ra tôi tuyệt nhiên không chờ đợi sự chung thủy nơi họ, cũng như thái độ ân cần hơn, hoặc những hiến dâng.
Tôi sung sướng bởi sự dịu dàng của họ, bởi sức quyến rũ ngây ngất đầy rung cảm trong thân h́nh của họ, bởi sự nhạy cảm trí tuệ của họ, bởi những hành động vô thức nhưng đôi khi rất dũng cảm của họ, tôi bỏ qua sự khéo léo cần mẫn và tỷ mỷ của họ, như - bằng sự ngu ngốc trẻ thơ - họ muốn giữ lại mọi xúc cảm của con người. Nhưng khi họ ra khỏi pḥng tôi hoặc cuộc đời tôi, tôi không nghĩ đến họ nữa. Cá tính của tôi là như vậy, và tôi tin là điều này xứng đáng với tư cách một người đàn ông. Cũng như tôi biết ơn với số phận đă cho tôi cá tính này.
Trong thời đại của chúng ta, khi mà không chỉ theo chiều ngang, mà theo chiều dọc, cũng xảy ra mọi thứ, con người sẽ hành động phù hợp, nếu học cách sống thận trọng, như người lính trên trận tuyến.
Người thông minh, không vặt vănh, nhưng lường trước mọi cử động, quan tâm tới môi trường, hoàn cảnh, hành động trong cả trường hợp chống trả nhỏ bé nhất, không tấn công trước, nhưng khi tấn công th́ dũng cảm và hành động b́nh tĩnh, đồng nghĩa với sự dũng cảm. Trở thành người lính, trên trận tuyến đụng độ là một nhiệm vụ nguy hiểm, nhưng làm một công dân trong giai đoạn tấn công toàn diện, theo chiều dọc của cuộc sống cũng không kém phần nguy hiểm.Và chúng ta sống trong giai đoạn ấy.
Bởi vậy hăy quan tâm đến từng cử chỉ của chúng ta, ngày cũng như đêm, trong mọi hoàn cảnh cho phép, để trong cuộc sống c̣n, dành cho kẻ chiến đấu, ta không làm phí phạm sức lực của ta. Ta phải chiến đấu ngày cũng như đêm. Công việc, sự giải trí, sách vở, những khái niệm về cuộc sống của chúng ta, những kiến thức và kinh nghiệm, tất cả đều là vũ khí trong cuộc chiến này.
Như vậy cần t́m ra vị trí của ḿnh trong cái công sự chống bom sơ sài và nguy hiểm, để ư đến từng động tác của quân địch, từ góc của ḿnh, nhưng đừng phung phí sức lực, năng lượng, cũng như thuốc súng trước thời cơ. Và giữa chừng, nếu lúc đó trời đầy sao, c̣n quân địch ngủ, ta sẽ ngắm sao.
Cần phải học im lặng, đó là điều khó nhất. Con người luôn nói nhiều hơn một từ. Họ im lặng không đủ. Bởi vậy mọi lời nói đều tuyệt vọng. Những từ đă được viết ra hoặc ghi lại cũng tuyệt vọng làm sao!
Bạn hăy nh́n cả thế gian: nhiều nhiều từ ngữ đă viết ra, những lời khuyên, những thí nghiệm thuyết phục dùng vào việc ǵ? Chẳng có tác dụng ǵ. Bạn có thể hy vọng ǵ, khi bạn nói điều ǵ đó với một người? Bạn chẳng hy vọng được ǵ hết.
Bởi vậy, bạn hỡi, hăy im lặng, luôn luôn im lặng nhiều hơn, im lặng trước sau như một, c̣n hơn là nói, hăy đừng muốn chiến thắng người khác một cách có kỹ xảo, bởi v́ điều đó là tuyệt vọng. Sự thật chỉ có giá trị giáo dục nếu chính bạn thân bạn t́m ra - và bạn cũng đừng muốn phô trương, là bạn biết điều ǵ đấy. Tôi nhắc lại thêm một lần, hăy im lặng. Trong ḥa b́nh và trong chiến tranh, hăy im lặng. Và nếu bạn nói, hăy xúc miệng sau đó.
Khi bạn nói không đúng, lương tâm bạn cắn rứt, hăy đừng xua đuổi lương tâm, hăy đối diện với nó, một cách cứng cỏi, và hăy nói:” Tôi lại nói mất rồi, một cách không đúng, quá đà, đầy ác ư hoặc kiêu ngạo. Điều này đă xảy ra, tôi không thể sửa chữa lại được nữa, nhưng trong tương lai tôi sẽ cứng rắn hơn và sẽ im lặng.”
Bạn hăy im lặng, v́ thượng đế cũng im lặng, v́ thượng đế biết tại sao? Người thông minh nhất là người im lặng.
Bạn hăy nhớ, bằng cả trái tim và trí óc của ḿnh, trong những giây phút khủng hoảng, không thể trông cậy được vào ai.
Không họ hàng, bạn bè, người thân nào bạn hiểu hết. Trong giây phút như thế tất cả mọi người đều vứt cái mặt nạ, phơi bày sự ích kỷ sống sượng, và bạn c̣n lại một ḿnh, khi bạn cần nhất có một ai bên cạnh, người bằng lời an ủi, bằng một ánh mắt khích lệ giúp đỡ bạn. Bạn cũng chả đ̣i hỏi ǵ nhiều hơn, nhưng ngay chỉ có thế, bạn cũng không nhận được, trong cơn nguy hiểm.
Hăy sống một cách chan ḥa và kiên nhẫn giữa những con người, nhưng đừng trông chờ vào sự giúp đỡ của ai. Hăy rèn luyện ḿnh trở nên cô độc và mạnh mẽ. Bạn cần biết rằng, không bao giờ, không ai có thể giúp đỡ. Đừng than thở v́ thế. Bạn là người, bạn không thể chờ đợi ǵ hơn từ con người, đấy là điều tất nhiên.
Nhà văn đừng hy vọng ǵ ở thế giới.
Tất cả, những ǵ thế giới có thể cho - tiền, của cải, sự thừa nhận, phần thưởng, huân chương - có thể tác động ngược trở lại công việc, cân bằng tâm hồn, sức nặng đạo đức của tác phẩm.
Nhà văn chớ mong trở thành uy tín xă hội, anh sẽ đánh mất sức nặng đạo đức của tác phẩm đúng bằng mức độ anh được đề cao. Nhà văn không được phép trở thành bất kỳ dạng danh nghĩa, chức tước ǵ, chức tước duy nhất là tên của anh. Và của cải duy nhất của anh trên thế gian là tác phẩm. Nhà văn hăy đừng thu vén tiền của, động sản cũng như bất động sản, hăy tổ chức cuộc sống sao cho, trong công việc, anh là người tự do, đến mức không cần viết đến một ḍng, nếu anh không muốn.
Nhà văn chỉ nên nhận tiền thù lao với ḷng tin lớn nhất, rằng tác phẩm được viết ra không có sự mặc cả, vắng bóng những quan điểm thời thượng của xă hội, tác phẩm sẽ được coi là những giá trị chống lại những thứ đó. Không cần quan tâm xem tác phẩm „có được thích” hay không, cũng như không cần thiết thắc mắc, tác phẩm sẽ ra sao, sau cái chết của ḿnh.
Nhà văn hăy giữ cho ḿnh nghèo khó. Nếu thỉnh thoảng, thiên hạ rải vàng bằng xẻng, sau lưng nhà văn, hăy đủ sức quay lưng lại với thành công. Nếu họ háo hứng cài huân chương lên ngực nhà văn, hăy lấy tay đẩy những kẻ tham lam ấy ra. Nhà văn đừng bao giờ làm chính trị, hăy luôn luôn kết án, bao giờ cũng kết án ḿnh đầu tiên, và nghiêm khắc nhất. Nếu làm khác, anh không có quyền tự nhận ḿnh là nhà văn.
Chất liệu con người rất độc, chỉ có thể tiêu hóa được bằng sự cẩn trọng và pḥng ngừa lớn nhất. Chất liệu con người, là thứ nằm trong tâm hồn con người, thứ làm nên chất liệu tâm hồn chúng ta, không sờ thấy được, nhưng vẫn hiện hữu, là thứ khiến ta không phải cây, không phải động vật mà là con người.
Thứ chất liệu này giống như thuốc độc. Thứ chất liệu này có hại. Con người không phải tác phẩm lành tính của tạo hóa, mà nguy hiểm như chất độc suyanic, hoặc như cá mập. Con người chỉ không dùng chất độc của tâm hồn, để đầu độc đồng loại khi không có cách nào, hoặc thí nghiệm ấy khó khăn, hoặc có hại đến bản thân họ. Nhưng nếu có cơ hội - kể cả khi không có quyền lợi, mục đích, lợi lộc- họ lập tức reo rắc chất độc lên thế gian. Chất liệu con người độc đến nỗi, chỉ trong những lượng nhỏ mới tránh khỏi nguy hiểm chết người mà thôi.
Chỉ bằng trí tuệ mới có thể trung ḥa được một phần nào đấy, bằng nhận thức về tri thức và nỗi tuyệt vọng. Bởi v́ con người là tuyệt vọng, không thể dạy dỗ họ đến những nhiệm vụ chân chính, không thể trung ḥa được chất độc cổ xưa trong tâm hồn họ. Con người là nỗi nguy hiểm cho thế giới.
Để một tác phẩm của con người trở nên ưu tú, có thể làm những người khác say sưa, ngây ngất, vô thời gian, ngoài tài năng, đề tài, sự hoàn thành hoàn hảo, c̣n cần một cái ǵ khác nữa.
Trong những tác phẩm ưu tú c̣n một chất liệu thần tiên nào đấy, tỏa ánh sáng tuyệt vời bao trùm tất cả, một cách dịu dàng âu yếm, như ánh sáng bắc cực chiếu sáng trong đêm hè, vô h́nh nhưng rạng rỡ, bởi v́ có thể nh́n thấy và đọc được với ánh sáng ấy.
Tác phẩm ưu tú phải hiện thực, chính xác, thông minh, có mục đích, cân bằng, được xử lư cẩn thận, trung thành - ngoài ra c̣n cần một cái ǵ khác nữa. Cần phải có chút thần tiên trong đó. Bên cạnh ư thức chủ động, c̣n cần nỗi say sưa, ngây ngất. Hăy xây dựng tác phẩm theo quy tắc kỹ sư, nhưng trong đó hăy có cả sự lộn xộn, bộn bề, một th́a nhỏ cafe chút ánh sáng Ngân hà, khiến tác phẩm lấp lánh như ánh sao.
Không có chút thần tiên này chỉ có những tác phẩm”đồ sộ”hoặc”hoàn chỉnh”mà thôi. Một tác phẩm ưu tú thật sự đôi khi không hoàn hảo. Chỉ tỏa sáng, chứa đựng”chút giấc mơ” bên trong, chút ánh sáng của trăng sao, của thần tiên.
Đây là phần nhiệm vụ mà người nghệ sỹ không thể sáng tạo trong tác phẩm được nữa, là nhát quệt bút cuối cùng, là chất thần tiên mà thượng đế sáng tạo cho.
Tôi chưa bao giờ tưởng tượng ra được Thượng đế, có thể v́ đấy không phải là con người và trần tục mà đấy là thượng đế.
Con người khi tượng tượng và tạo ra h́nh tượng Thượng đế trong ảnh và trên tượng khắc, thường tạo ra h́nh ảnh một ông già cổ xưa có cḥm râu, một kiểu thủ lĩnh bộ lạc ngày xưa, nhiều tóc, trong chiếc áo peplum, với cḥm râu rậm như một linh mục Do thái, hay một thanh tra tiểu học Pháp. Người Hy lạp và La mă đă vẽ thần Zớt và Jupite như vậy, cũng như vậy với người thiên chúa giáo vẽ Đức cha. Những bức vẽ này luôn mang đến một cảm giác bối rối, ngượng ngùng. Một Thượng đế có h́nh dáng con người, có cḥm râu xoăn tít, và có cả mũi nữa, chắc chắn thỉnh thoảng cũng x́ mũi, làm tôi không thể cảm thấy là Thượng đế thật.
Giữa những bức vẽ về Cha-Con- Thánh thần chỉ có sự tưởng tượng về Thánh thần là xứng đáng với Thượng đế hơn cả. Thượng đế sáng tạo và điều chỉnh thế giới, chắc chắn thế giới giống như Người - nhưng Thượng đế không thể là con người, v́ nếu vậy cũng cần phải cạo râu. Điều ngu ngốc này bao giờ cũng làm ta bực ḿnh.
Thượng đế của tôi không có râu, cũng chẳng mặc áo peplum. Người ở sau tất cả các sự vật, như Sức mạnh và Tri thức. Thượng đế đối với tôi chính là Ư muốn, cái có thể truyền cho thế gian. Ư muốn này có chủ đích. Bởi vậy tôi có thể chuyện tṛ với Người, không cần những sự tưởng tượng giả dối, như thể với bản thân Tri thức.
Bởi v́, với con người, hoàn toàn không thể lường trước được.
Vô ích bạn quen một người ba mươi năm, bạn không thể tiên đoán, anh ta sẽ xử sự ra sao khi thành công cũng như lúc thất bại. Bạn vô ích nhận biết về cá tính, những thói quen hàng ngày, tri thức, t́nh cảm, phản xạ của một người - con người luôn luôn vẫn tuyệt vời và bí hiểm, kể cả khi hơi ngu ngốc nữa.
Đôi khi con người gặp khó khăn, hiểm họa, đáp lại bằng tiếng reo vui hoặc nỗi hoan hỉ, với thành công đôi khi lại buồn rầu, chán chường. Có lúc con người trở nên giận dữ vô cùng v́ những hoàn cảnh không hiểu nổi, ví dụ họ chịu đựng được những cái tang, chịu đựng được sự sỉ nhục, những bất hạnh về vật chất, thể xác, hay đạo đức, nhưng trong giây lát lại có thể giết người, hay rên rỉ than văn chỉ v́ tàu điện đến muộn, hay giày chật bó chân họ.
Những người cân bằng, điều độ, phản ứng một cách đặc biệt khác hẳn với cuộc đời, như thể sự tồn tại của họ chạm phải những vết thương bí ẩn. Có những người không chịu nổi tiếng chuông điện thoại, người xin được uống rượu khi bị dẫn ra pháp trường. Súc vật, sỏi đá, cây cỏ, có quy luật hơn con người, băo tố và động đất c̣n đáng tin tưởng hơn con người.
Con người là một sự màu nhiệm.
Không chỉ nên thay đổi hoàn cảnh sống một cách có chủ ư, mà cả trật tự sống nữa.
Đôi khi chỉ một, hai chuyến đi vớ vẩn, chuyển chỗ xa gần vài km, cũng làm ta nhổ rễ khỏi sự bất lực quanh quẩn, như thể không chịu nổi của đời sống. Thỉnh thoảng chỉ cần du ngoạn đến Esztergom, là đầu óc đă đổi khác, ta đă nh́n rơ hơn mọi nhiệm vụ của ḿnh.
Du ngoạn thay đổi tư tưởng, người Pháp đă nói thế. Một căn pḥng kiểu khác dành cho giấc mộng của ta, những gương mặt xa lạ, những bữa ăn thay đổi, tất cả dẫn dắt ta vào một cuộc du hành b́nh yên và sảng khoái.
Nhịp sống hàng ngày của ta cũng cần thay đổi như vậy. Không cưỡng bức, không hồ đồ hấp tấp, mà có chủ ư. Một cách vô thức, ta cảm thấy ḿnh cứ ṃn đi trong một kiểu sống. Người nào khăng khăng dậy từ gà gáy, hăy sắp xếp thế nào nhịp điệu của giấc ngủ và việc thức gíấc, để có thể ngủ đến trưa. Người nào phải đi ngủ sớm, và cảm thấy ḿnh đang đi vào ngơ cụt, hăy đi nằm sau nửa đêm. Người nào từ trước tới giờ chỉ hoàn thành những công việc quan trọng vào buổi sáng, hăy cố gắng chuyển nhịp điệu làm việc sang buổi chiều. Kẻ nào mệt vào buổi tối, hăy nghỉ ngơi ban ngày và làm việc ban đêm. Người nào sau bữa trưa thích chợp mắt, hăy ngủ chừng nửa tiếng trước bữa trưa.
Hăy đừng cứng nhắc trong các hoàn cảnh của cuộc sống, hăy đừng chỉ xỏ dép và để râu, hăy luôn luôn để ư rằng, những sức mạnh của tạo hóa luôn bắt gặp, trong tư thế sẵn sàng và tư thế chờ đợi! Điều này không cần ǵ nhiều hơn. Đây là nghệ thuật tổng hợp của thính giác, trái tim, sự tập trung, bản năng và ư thức. Là một trong những bí mật của cuộc sống.
Bởi v́ có một cái khác, nhiều hơn và giá trị hơn tri thức, nhận thức. Đúng thế, đáng kính trọng hơn cả sự tốt đẹp. Có một dạng tế nhị, là mức độ tiến hóa cao cấp của con người.
Đây là một dạng âu yếm, nhẹ nhàng, không nh́n thấy, không màu sắc, không mùi vị, nhưng vẫn không thể thiếu được, như nước đun sôi ở những vùng bị nhiễm dịch, thứ mà thiếu nó hoặc người ta chết hoặc bị mắc bệnh. Sự tế nhị và nhẹ nhàng, như một điệu nhạc huyền diệu luôn khiến con người tự để ư : cái ǵ quá nhiều hoặc quá ít, trong những công việc thuộc về con người, cái ǵ được phép hoặc quá đà, cái ǵ làm đau hoặc tốt hơn cho người khác, để ta sẽ tạo ra kẻ thù nếu ta chỉ trao quà và kẻ đó không biết lấy ǵ mà đền đáp?
Đấy là sự tế nhị, không chỉ bằng những từ ngữ thích hợp, và đúng chỗ, mà c̣n là sự im lặng dịu dàng nữa. Có ít người nhận biết điều này. Người nào đức độ, cùng một lúc cao cả, người không gây ra những nỗi đau bằng t́nh bạn, bằng sự ân cần của họ, không tạo gánh nặng bằng sự gần gụi, không nói thừa một lời, so với khả năng tiếp nhận của người khác, dường như họ trở thành những cơ quan thích giác tinh tế, đoán nhận được điều ǵ sẽ làm đau người khác?
Và họ biết nói về những thứ khác. Họ nghe rơ những ǵ nguy hiểm giữa những con người, như thể những đôi tai điện tử nhạy bén với những con chim bằng máy thù địch, không thể nh́n thấy giữa những đám mây trên không trung. Sự tế nhị và nhẹ nhàng, cảm nhận trên cả các giác quan của con người. Đúng thế, những khả năng này vượt trên cả con người.
Đi làm khách là một trong những t́nh cảnh nô lệ tinh tế nhất và mệt mỏi nhất.
Bởi chủ nhà vô ích nói những câu sau:” Ở nhà tôi, khách muốn làm ǵ th́ làm! Dậy, nằm, như họ muốn! Ăn cái ǵ họ thích! Chẳng cần phải quan tâm đến chủ nhà!...” Tất nhiên là khách khứa và chủ nhà chả làm việc ǵ khác, ngoài việc từ sáng đến tối chăm nom lẫn nhau, nghe ngóng yêu cầu và cung cách sinh hoạt của nhau sao cho ḥa hợp. Chủ nhà mới tự do làm sao, khi khách khứa ra về. Với quyền lực hăi hùng của một dạng trật tự, ngăn nắp, họ tác động đến khách, kẻ từ sáng đến tối tỏ ra tự do muốn làm ǵ th́ làm, nhưng thực ra chả làm ǵ, ngoài việc cố gắng thích nghi với chủ nhà.
Thật là một sự thô bạo gớm giếc khi mời khách đến thăm cả ngày, thậm chí cả ngày cả đêm hoặc nhiều ngày ở ngoại ô. Thật là một mưu sát chống lại thị hiếu, thói quen, thời gian, hứng thú, công việc và trật tự sống của một người tự do.” Đừng mang ǵ nhá, chỉ cần áo ngủ và bàn chải đánh răng thôi!” Chủ nhà nói. Và thế là họ cướp mất một hoặc hai ngày trong đời bạn, tước đoạt tự do hành động, và không hiếm khi, cả tự do suy nghĩ của bạn nữa.
Trở thành khách là một sự nô lệ. Một nỗi thô bạo và ích kỷ tâm hồn, khi mời một ai đấy đến làm khách. Việc nhận lời mời ăn tối, cũng đă đủ là một nghĩa vụ nặng nề, chán ngắt và mệt mỏi. Tốt nhất nên hẹn gặp bạn bè tại quán ăn, buổi tối 9 giờ, đến mười một giờ chia tay, sau khi ai trả tiền suất ăn của người ấy. C̣n những cách khác, đều là nỗi mưu sát và ích kỷ.
Tất nhiên, không hại ǵ nếu bạn lên một kế hoạch công việc nhất định. Bạn chỉ đừng làm ra vẻ tạo kế hoạch công việc. Trong ngày, từ việc chờ đợi, từ những ǵ nghiền ngẫm được, từ khuynh hướng, từ trật tự sống hàng ngày, cũng như từ phút xuất thần của các khoảng khắc, kế hoạch công việc h́nh thành.
Bạn đừng nghe theo các sáng kiến. Sáng kiến lóe lên, từ những khả năng sẵn có, bạn có thể xây dựng một cái ǵ đó có h́nh dáng, tựa như một tác phẩm chân chính. Nhưng sáng kiến chỉ đọng lại, kể cả khi bạn chuẩn bị kỹ lưỡng.
Công việc thật sự, là một thứ rất riêng tư và có tính chất định mệnh. Cần phải đợi, chừng khi nó chín muồi và xảy đến, để bạn viết ra như thế, hoặc hành động, như đó việc của bạn. Những lúc ấy hăy trở nên kiên tŕ và nhất quán, với bản thân và công việc của bạn.
Tất cả những công việc sáng tạo, đều có điều kiện là trạng thái của tâm hồn và hệ thần kinh, cái mà Gớt gọi là Schauder( sởn gai ốc). Nếu trạng thái sởn gai ốc này, bạn không gặp trong lúc làm việc, lúc đó, bạn chỉ sáng tạo ra một thứ phù hợp và theo công thức. Thiếu vắng Schauder, không có sáng tạo.
Bạn có một vai tṛ, thứ chỉ là của bạn, Đây là hợp đồng bạn đă kư với với Thượng đế.
Nhưng bạn cũng là một bộ phận của cơ cấu thế giới, không có ư nghĩa nhiều hơn một cái đinh ốc, hoặc một sợi dây, là một chi tiết phụ tùng của một quá tŕnh phụ đă định sẵn, trong một guồng máy phức tạp vô tận.
Bạn hăy đừng bao giờ quên vai tṛ của bạn, một thứ riêng tư và chỉ là của bạn, nhưng cũng đừng bao giờ quên, bạn không có ư nghĩa nhiều hơn, một cái đinh ốc hoặc một sợi dây trong cái Tổng thể.
Bạn hăy xem, làm thế nào để từ tất cả các ngày, từ những ngày b́nh thường nhất, tẻ nhạt nhất cũng có thể biến chúng thành ngày lễ, dù chỉ trong vài khoảng khắc!
Bằng một lời nói thân thiện. Bằng những hành động quan tâm. Bằng những cử chỉ lịch thiệp. Với một ngày lễ của con người, không cần nhiều. Mỗi ngày bạn chỉ cần tích góp một chút ư tưởng màu nhiệm, bạn tự thưởng cho ḿnh mười lăm phút đồng hồ, cảm giác sung sướng được đọc một cuốn sách hay ho, bằng sự thỏa măn phân tích ra một khái niệm mơ hồ, t́m ra sự an ủi hoặc khám phá ra một cái ǵ đó mới, từ môi trường xung quanh bạn.
Cuộc sống sẽ giàu có hơn, long trọng hơn và con người hơn, nếu mỗi ngày thường, bạn sống với cái cực kỳ vài ba phút, với chất người, với sự thân thiện và lịch lăm, nghĩa là với những ngày lễ.
Bạn cần phải biết, không vô cớ con người khăng khăng bám lấy cái tầm thường, sự hỗn loạn, những mê tín, những ảo tưởng, tóm lại là bám lấy sự vô học.
Bởi v́ sự hiểu biết cũng chính là việc phanh phui và chấp nhận sự thật.
Chấp nhận sự thật bao giờ cũng rất khó khăn. Bởi vậy sự hiểu biết, tức là việc nhận biết ra hiện thực và sự thật, đ̣i hỏi một ḷng dũng cảm cực kỳ. Con người nhận biết ra sự thật bằng tất cả trái tim, số phận, sự tồn tại của ḿnh. Con người chỉ có thể hiểu biết một cách tuyệt đối như sự sống-cái chết.
Đa số con người sẵn sàng tin tưởng vào một giải thích, bao phủ lên một sự thật khó chịu, nghĩa là tin vào sự vô học, hơn là tin vào sự thật trần trụi, đơn giản, ngắn gọn, là sự hiểu biết. Trong thâm tâm, con người thừa biết, tất cả, những ǵ đúng và xứng đáng với con người, tức là hiện thực, đều h́nh thành từ máu, từ mồ hôi và những đam mê. Nhưng họ sẵn ḷng th́ thào, với cặp mắt sụp xuống, rằng những đứa trẻ sơ sinh do c̣ tha đến. Như vậy dễ nghe hơn và dễ chấp nhận hơn. Nhưng sự hiểu biết, không phải do con c̣ mang đến.
Sự thử thách xuất hiện và ngỏ lời với bạn, khi bạn nhận được những lời hứa về t́nh bạn, về nỗi đam mê, về ḷng tin cậy, sự hợp tác.
Bạn cần biết rằng: chất liệu làm nên những lời hứa hẹn đó là thứ sẽ hỏng, v́ nó thuộc về chất liệu con người. Cái hôm này là lời thề, mai sẽ là sự phiền nhiễu, cái hôm này là khát vọng và đam mê, mai sẽ là sự vô nghĩa và kỷ niệm méo mó, cái hôm nay là sự trung thành, mai sẽ là trách nhiệm buồn bă.
Sự thử thách mỉm cười, hứa hẹn và hy vọng một cách vô dụng. Khát vọng sống vô dụng trong trái tim bạn đến cuối đời, khát vọng được hoàn toàn tin cậy chia xẻ nỗi cô đơn của cuộc đời với một ai đấy. Bạn không có cách giải quyết nào hữu hiệu về điều này, v́ bạn là con người.
Hăy luôn nhớ, bạn hỡi.
Trước khi bạn nhận xét về cái cực kỳ, hăy vứt cái hàng ngày vào cối và xay một lúc.
Bạn gặp một người đàn bà đẹp tuyệt trần, người mà sắc đẹp làm bạn mê mẩn và mù quáng? Bạn hăy theo dơi một thời gian, sắc đẹp ấy trong ánh sáng của cuộc sống ngày thường, rồi bạn sẽ thấy tất cả mọi cái đẹp đều tuyệt vọng và đáng buồn, không xứng đáng để ta phải bận tâm một cách đặc biệt.
Trí tuệ cực kỳ của một người làm bạn choáng váng? Hăy kiểm tra lại những lời nói của anh ta, trong cuộc sống hàng ngày, rồi bạn sẽ hiểu, sự thông thái không phải cái cực kỳ và không nắm bắt được, mà chính là những điều rất đơn giản và tự nhiên.
Bạn đă gặp một người có quyền lực cực kỳ? Bạn hăy thử nghĩ xem, cái quyền lực ấy mới mong manh làm sao, thứ hai, hoặc thứ ba một kẻ giết thuê, hoặc một xu hướng chính trị, hay ngay chính những con vi trùng một bệnh truyền nhiễm nào đấy, có thể kết liễu đời anh ta!
Bạn gặp một kẻ cực kỳ tốt bụng? Thế th́ hăy chiêm ngưỡng đi và cứ trở thành kẻ mộ đạo. Nhưng điều này chẳng ở lại lâu với bạn.
Bạn hăy viết, hăy diễn tả những câu chữ của bạn, sao cho nó chịu đựng được, gánh nặng thử thách của hiện thực.
Có lẽ, đây là bí mật của văn chương và cuộc sống.
Bởi v́ từ ngữ đứng vô dụng trong không gian văn chương, nếu trong không gian của cuộc sống, nó không chịu nổi sức nặng của không gian hiện thực.
Như một thủy thủ với con tàu đang gặp giông băo, bỗng nh́n thấy những dây buồm đang căng ra, những cánh buồm căng hết cỡ như sắp rách toạc, các cuộn dây răo rời kêu răng rắc, con tàu chao đảo gập ghềnh giữa những đợt sóng gào thét và cuốn phăng, người thủy thủ gắng hơi sức tàn cuối cùng, lao đến những cột dây và những cánh buồm để hạ chùng chúng xuống.
Bạn cũng cần phải như vậy, trong những khoảnh khắc nguy hiểm và băo tố của đời, khi bạn không thể chịu nổi những căng thẳng khủng khiếp, cần phải thư dăn ngay trong mọi phương diện, nếu bạn không muốn đổ vỡ và mất đi tất cả.
Những lúc đó hăy gạt mọi thứ sang một bên: công việc, những liên hệ con người, trật tự sống, hăy phó mặc bạn cho số phận và giông tố. Trong mọi cuộc đời và trong các đoạn đời đều xuất hiện những cơn băo tố như thế, khi mọi thứ, trước đó là dây buộc vững chăi, đă không chịu nổi căng thẳng giông tố, của những xuất phát đam mê. Hăy thư giăn và chờ đợi.
Vào buổi b́nh minh, giông băo sẽ tạnh.
Chưa chắc những người Sparta, từ đỉnh núi Tarpej, ném xuống những đứa trẻ có cơ thể yếu đuối, lại không ném theo cả những linh hồn mạnh mẽ.
Tôi luôn luôn yêu quư những đứa trẻ c̣m cơi yếu đuối, không chỉ v́ tôi cảm thấy sự dịu dàng bẩm sinh từ những sinh linh xanh xao, bé nhỏ không được chở che, mà c̣n v́ chúng có một cái ǵ đó hấp dẫn và đáng kính cẩn. Chưa chắc sức mạnh của nhân loại do những kẻ có thân h́nh lực lưỡng, các lực sỹ hoàn hảo thể hiện. Tôi tin rằng, những người ốm yếu c̣i cọc, cũng có sứ mệnh trên thế gian, và không ít. Tất nhiên, tôi không nói cần nhân giống sự c̣m cơi, tôi chỉ nói, hăy tin tưởng vào đời sống, với những con người, hăy tin những người ốm yếu cũng có thể có sứ mệnh trên thế gian. Biết đâu cuộc sống nhắm tới cho họ những nhiệm vụ, mà kẻ lực sỹ không gánh chịu nổi.
Như vậy đỉnh núi Tarpej quyết không phải là giải pháp. Cuộc sống biết một cách chắc chắn như người Sparta, ai cần giữ lại để làm việc và ai cần vứt bỏ.
Kẻ nói dối luôn nói rất nhanh, đứt đoạn và không mạch lạc. Cần phải hết sức chú ư, v́ sự dối trá luôn tô điểm những chi tiết phụ của nó bằng những chi tiết như thật. Họ tả quần áo của người họ chưa hề gặp một cách tỷ mỷ, và nói dối rằng họ vừa gặp người đó đúng như thế. Họ nói dối không chút ngập ngừng, như một học tṛ giỏi đang trả bài.
Những kẻ nói dối, thường không có trí tưởng tượng thật sự. Phần lớn họ nói dối không chủ đích, họ không biết, hiện thực đơn giản nhất cũng hấp dẫn bội phần, so với những ǵ họ dối quanh.
Bạn hăy cẩn thận, đừng để mất đi những khoảng khắc của chính bạn, đấy là khoảng thời gian được đánh dấu trước một cách an bài, cho tác phẩm sáng tạo của bạn.
Tiện nghi, sự bận bịu, sự hèn nhát, nỗi lười biếng, đôi khi làm nhỡ, việc hoàn thành nhiều nhiệm vụ của bạn, cho dù trong sâu thẳm con tim, bạn biết rằng, thời gian sẽ cuốn đi những ǵ bạn muốn nói, một phút bạn cũng không được phép buông lơi, bởi v́ kẻ khác sẽ nói hộ bạn, và sẽ không nói, như bạn tin rằng cần phải nói, một cách tốt đẹp và chân thực.
Trong khoa học, trong nghệ thuật, trong văn học, trong cuộc sống hàng ngày, đầy rẫy những khoảng khắc gấp gáp, khi một chân lư đă chín muồi và cần phải nói ra. Nếu bạn cảm thấy số phận dành cho ḿnh nhiệm vụ nói ra điều đó, bạn hăy đừng tŕ hoăn, như một nghệ sỹ tồi quên mất câu cuối của đoạn diễn.
Bạn không chỉ có tác phẩm, mà c̣n có cả thời gian. Thời gian chứa đựng những khoảng khắc của bạn, mà bạn không được phép quên đi.
Nếu tôi soi vào tận đáy trái tim ḿnh, và kiểm nghiệm lại tất cả những ǵ tôi kinh nghiệm, trong những hoàn cảnh chung đụng với con người, tôi cần phải thốt lên, tất cả những chung đụng, liên quan đến con người, đều tuyệt vọng.
Người nào muốn sống xứng đáng và hoàn thành công việc cá nhân của ḿnh, công việc mà số phận đă định đoạt, người đó nên hoàn toàn sống một ḿnh. Tất cả các loại t́nh cảm mềm yếu của con người, trong thực tế, sẽ biến thành sự ích kỷ, bạn sẽ thông thái hơn, nếu bạn lựa chọn sống một ḿnh, cho dù điều này đôi khi rất đau đớn và khó khăn. Không đàn bà, không bạn bè, không quan hệ con người nào sau một thời gian, lại không làm bạn đau khổ. Bạn hăy cô độc và lịch sự, bởi v́ con người là tuyệt vọng.
Một nhà buôn giày, hay một nhân viên an ninh giữ nhà băng, và nói chung là với đại đa số con người, tôi không thể khuyên họ nên sống một ḿnh. Đại đa số con người sinh ra để sống trong cộng đồng, trong gia đ́nh và giữa bạn bè, để ngày càng sinh sản tiếp, đông hơn đến tận cùng. Đây là quy luật và tất yếu.
Nhưng đối với người sáng tạo tinh thần, nhiệm vụ chân chính của họ không phải là gia đ́nh, cũng không phải việc xây đắp t́nh bạn hữu, mà là tác phẩm, thứ cần một bầu khí quyển ḥan toàn trong sạch. Nơi có đông người hít thở, nơi đó không khí hỗn loạn, ngột ngạt, và ô nhiễm.
Bởi vậy bạn hỡi, hăy ở lại một ḿnh, nếu bạn có công việc, một ḿnh trong công việc, và trong cuộc đời.
Chừng nào bạn c̣n tin tưởng, ở một nơi nào đó, có một trái tim đang đập v́ bạn, bạn hăy tha thứ cho con người.
Một trái tim con người không ích kỷ đập v́ bạn, thế là đủ, để bạn tha thứ cho tất cả những con tim ích kỷ và kệch cỡm mà bạn biết, cũng đủ để bạn tha thứ cho toàn thể thế gian.
Không cần nhiều để ta khỏi rơi vào biển tuyệt vọng, một con người là đủ. Chẳng có lư nào, bạn lại chưa gặp một con người như thế. Chỉ v́ bạn đang giận dữ, hoặc nóng vội và tham lam, và bạn đă đi qua. Bởi v́ bạn là con người, và bởi v́ trái tim con người là như thế.
Ít có khái niệm nào mà tôi biết lại được nhắc đến một cách đầy dũng khí và vô lư như khái niêm „t́nh cảm cộng đồng”.
Những người cho phép ḿnh, không cần phải bố thí hai mươi fillér cho người hành khất, từ môi những người ấy bay lên khẩu hiệu t́nh cảm cộng đồng, v́ hạnh phúc của nhân loại. Họ diễn thuyết trên các thùng gỗ lớn, hoặc trên diễn đàn của các cuộc họp của dân chúng.
Với khẩu hiệu này các nhà văn có tiếng, viết kín trang nhất các loại báo, sự hoạt động của các nhà văn này, thể hiện ngay quyền lợi của nguyên lư cộng đồng: họ chiếm được nhà cửa hay của cải bằng cái giá đối ngược lại nguyên lư.
Chỉ những người không nhắc đến t́nh cảm cộng đồng, là những người dành hết công sức, thời gian và cuộc đời cho cộng đồng: nhân dân bao giờ cũng im lặng. Như vậy có thể thấy, nhân dân, chính là cộng đồng, không có t́nh cảm cộng đồng. Họ chỉ sống, v́ nhau và v́ tất cả, không cần khẩu hiệu.
Trong mức độ, con người, bằng sự nhẫn nhục phục vụ, đă từ bỏ ḷng tự tin cá nhân, để mặc cảm nghề nghiệp tăng lên.
Trong thời đại của tôi, đại đa số con người chịu đựng không một lời than văn khi nhà nước, văn pḥng, các loại cơ quan, đều đặn cướp của họ quyền cá nhân, được an bài từ Thượng đế. Họ chịu đựng, để trật tự không hồn, xỏ lá, và cứng nhắc của nền văn minh ra lệnh, cần phải sống thế nào, ăn mặc ra sao, giải trí và cảm hứng thế nào, thậm chí việc khi nào và cách nào bước ra đường cũng được quy định sẵn.
Họ cam chịu một mệnh lệnh, để suy nghĩ và lên tiếng. Họ cam chịu, để một không gian lợi ích quyền lực, nổi phồng lên một cách nhân tạo, thứ được mệnh danh là đảng phái, là văn pḥng, là nguyên lư, để can thiệp vào tất cả các lĩnh vực đời sống của họ, để chiến thắng và điều chỉnh cá tính và lối suy nghĩ của họ. Không một lời, không một phản ứng, họ chịu đựng tất cả. Tất cả mọi người đều bị biến dạng cái cá nhân, họ chịu đựng ngoan ngoăn.
Những cũng vẫn con người đă bị thuần hóa, biến dạng, bị tước hết quyền cá nhân ấy, sẽ lập tức rên rỉ, nếu ai đó dám phê phán nghề nghiệp của họ. Bạn có thể nói thoải mái về thợ làm đồ đồng, họ sẽ nhẫn nhục chịu đựng, nhưng nếu bạn nói đến Nghề làm đồng, họ sẽ lập tức kêu ầm lên phản đối, như thể họ là toàn bộ người làm đồ đồng trên thế gian. T́nh cảnh cũng như thế đối với nhân viên văn pḥng, các nhà văn, các bác sỹ. một ông bác sỹ răng sẽ câm lặng chịu đựng, nếu người ta nói thẳng vào mặt ông ta là đồ ngốc, nhưng ngay lập tức sẽ kiện lên đến Hiệp hội Bác sỹ Răng hàm mặt, nếu ai đó dám chứng minh công khai, các bác sỹ Răng là những người không hoàn hảo, không chịu nổi trên thế gian.
Người ta cho cái cá nhân vào túi, và nhe hàm răng nghề nghiệp ra. Tôi đă phải trải qua điều này.
Bạn hăy chú ư, để ư tưởng không bao giờ lôi cuốn, và đừng bắt buộc phải sáng tạo khi chưa chín muồi.
Bởi v́ ư tưởng chẳng là cái ǵ cả. Một con chó cũng có những ư tưởng. Sổ ghi chép của một kẻ tài tử đầy rẫy những ư tưởng văn học, xă hội, chính trị.” Ư tưởng tuyệt vời”chỉ lóe lên, v́ bạn đă đọc, đă nghe, hoặc kinh nghiệm được một điều ǵ đấy, v́ tác phẩm nào đó của tạo hóa chạm vào lớp tế bào của tâm hồn bạn, - thế là bạn vội gọt bút ch́, và đẽo gọt tác phẩm từ ư tưởng, bạn vội vă biến nó thành sáng tạo, thứ chẳng là ǵ hơn, ngoài ư tưởng!
Hăy cẩn thận, tác phẩm thật sự cần được nuôi dưỡng hàng năm, và cả các ư tưởng cũng thế. Nếu từ ư tưởng không làm nên ấn tượng, bạn hăy vứt nó đi, cho dù ư tưởng ấy thông minh, quyến rũ và hấp dẫn đến mấy. Ấn tượng tự nó ghi lại nó, c̣n ư tưởng do bạn ghi lại. Như vậy không được.
Có thể cho và nhận được ḷng yêu thương. Chỉ có một điều duy nhất không thể được: cưỡng ép yêu thương. Và điều này đại đa số những người nghèo và bất hạnh đều không biết, những người đói khát yêu thương.
Rơ ràng, hoặc, con người yêu, hoặc được yêu: ḍng điện xoay chiều này do thiên nhiên tạo ra một cách nhất quán. Là h́nh thức toàn vẹn nhất và may mắn nhất của sự ḥa hợp, khi một người không cần một sự bực bội đặc biệt nào cũng chịu đựng, để một người khác yêu ḿnh.
Nhưng thiên nhiên rộng lượng: không bao giờ làm kẻ ta mong chờ t́nh yêu, lại phải yêu ta, nhưng thiên nhiên cho ta cách, để ta có thể yêu vô bờ bến, kẻ không yêu ta. Thiên nhiên chỉ không cho phép ta cưỡng bức t́nh yêu thương của kẻ khác, bằng van xin, kết tội, tấn công hoặc khẩn cầu. Cả nỗi âu yếm lẫn đam mê, đều có thể cưỡng bức được, nhưng t́nh yêu thương là quyền tự quyết.
Bạn muốn hướng ḿnh đến những hành động phi thường. Bạn quyết định phát ngôn những điều bạn hấp thụ. Bạn muốn phơi bày cho cả thế giới biết, những tin tưởng thầm kín sâu sắc nhất của ḿnh. Bạn đến với con người và quyết định - cuối cùng sẽ nói ra sự thật. Bạn chấp nhận tranh đấu, vứt bỏ của cải, nhà cửa, đất nước. Đúng thế, bạn đă quyết định, với bất kỳ hậu quả nào, bạn cũng thách thức với thế giới và nói lên sự thật.
Tất cả những điều này đều rất tốt đẹp. Đây là công việc của con người trên trái đất, là nhiệm vụ chân chính của họ. Nhưng bạn không bao giờ được quên rằng: thế giới đồng thời cũng là một chiếc gương méo mó nữa.
Giống như những cái gương trong nhà gương, mà nh́n vào đó người cao biến thành anh lùn, kẻ béo tốt thành người c̣m cơi như kẻ đói ăn. Bạn không tính đến chuyện, cũng nảy sinh một người nào đó trên thế gian, người mà từng lời nói hành động của bạn họ đều hiểu, và sẽ giải thích y như bạn suy nghĩ. Luôn luôn chỉ có bạn biết rơ thực ra bạn muốn ǵ, c̣n thế gian luôn luôn chỉ hiểu và thấy từ ư tưởng của bạn, những ǵ mà chiếc gương méo mó phản chiếu lại.
Bởi vậy hăy đừng bao giờ kêu lên:” Trời ơi, họ chẳng hiểu ǵ cả! Sao họ độc ác đến thế!”
Bạn hăy luôn luôn nói rằng:” Tôi muốn điều này, nhưng thế gian lại hiểu như thế này thế nọ.” Bởi v́ đấy là sự thật.
Khi thế kỷ c̣n trẻ, tôi cũng c̣n trẻ, và v́ chúng tôi đều c̣n trẻ, tất nhiên cả hai chúng tôi đều là những người cách mạng.
Rồi thời gian trôi đi, thế kỷ cũng thế, đứa con của nó cũng vậy, cả hai đều bước vào tuổi trung niên, và cả hai đều hoài ước được già đi một cách thông thái. Tôi đă bắt đầu thích chỉ xỏ dép, và mặc áo khoác ở nhà, đă bắt đầu thích vứt bỏ những khẩu hiệu của cách mạng, bởi thời gian đă đủ để chín muồi trong trái tim và khối óc của tôi tất cả các khẩu hiệu.
Giờ tôi đă biết tự do, b́nh đẳng và bác ái, không phải là những sự kiện hoàn hảo trong thực tế, như khi c̣n trẻ, tôi đă tin vào nó giống một nhà cách mạng. Giờ tôi đă muốn bàn về chuyện: ǵn giữ đáng giá, khó khăn hơn rất nhiều, so với việc vứt bỏ cái cũ và xây dựng cái mới. Giờ tôi đă muốn ḥa giải với con người, muốn xây dựng trật tự và cuốn lại toàn bộ những lá cờ. Nhưng thời gian đă không cho phép tôi làm những việc ấy.
Và tôi cần phải biết rằng, tôi vẫn đành phải ở lại, làm người cách mạng một cách tuyệt vọng, bởi v́ thế hệ tiếp nối sau tôi, do một bí ẩn nào đấy, tuyệt đối không phải là những người cách mạng. Không có người để tôi trao lại lá cờ, theo đúng quy luật của thiên nhiên và xă hội. Tôi đành phải ở lại làm người phản đối và dựng chướng ngại vật, bởi tôi sống trong thời đại, mà những người trẻ tuổi của nó, sẵn sàng hứng nhận tất cả những hạn chế, mà thế kỷ và tôi, khi c̣n trẻ, chúng tôi đă không đảm nhận.
Tôi đành vẫn làm người cách mạng với răng khuyết và tóc bạc, vẫn khăng khăng nhắc đi nhắc lại những từ ngữ: tự do, b́nh đẳng, bác ái, những từ mà h́nh như tôi cũng không mấy tin tưởng nữa. Tôi đành ở lại làm người sans-culotte (những người trong cách mạng Pháp đổi từ quần lửng cung đ́nh sang mặc quần dài) trong cái tuổi già nua này, cho dù thật là tuyệt, nếu cuối cùng chỉ cần khoác áo mặc ở nhà!
Nếu bạn đi du lịch, chớ biến căn pḥng khách sạn thành nhà ḿnh. Có những người lên đường, mang, xách, một cách tuyệt vọng, những khao khát và các phụ tùng của nó, sao cho giống như đang sống ở nhà.
Họ mong muốn được mang theo, những chim hoàng yến, ghế xích, anbum gia đ́nh, để trong pḥng của một quán trọ lạ lẫm, để không thiếu những vật dụng gia đ́nh hàng ngày. Những người này ồn ào và như trẻ con, suốt đời cần đến nhũ mẫu và cái nôi.
Người từng trải, khi đi du lịch, hy vọng vào những ấn tượng sống động của những ngày tự do tạm thời, một dạng bất ngờ kỳ lạ nào đó, một sự ngạc nhiên của hiện thực, và không có nhu cầu biến căn pḥng khách sạn thành nhà ḿnh, để chăm bẵm và hưởng thụ.
C̣n những người hiểu biết về trái tim, về thế giới và sự tất yếu của những công việc thuộc về con người, họ ở nhà cũng như ở trong pḥng của khách sạn, không chất đầy khoảng không gian mà cuộc đời ḿnh sẽ trôi qua, bằng những vật dụng thừa thăi của cảm tính, hoặc của sự kiêu ngạo. Những người như vậy, sống ở nhà ḿnh, cũng như trong nhà trọ, bởi v́ một cuộc sống cần những ǵ? Một cái giường, một cái bàn, một cái ghế.
V́ bạn là người lữ hành, nhà ở của bạn cũng chính là pḥng trọ. Bạn hăy luôn nhớ đến điều ấy, khi ngả người nghỉ ngơi, trong căn nhà của bạn cũng như ở nơi xa lạ, trong giường. Nhớ rằng sáng hôm sau bạn sẽ lại đi tiếp, trả nhà cho Chủ. Bởi vậy, không bao giờ, không ở đâu cần đến cả chim sơn tước lẫn ghế xích đu.
Bạn hăy trách xa các loại thuốc xổ ruột. Nếu cơn đau đầu hoặc đau dạ dày hành hạ, hăy làm quen với chúng, và uống - rất hăn hữu thôi - một cốc nước đắng nóng. Trong các dược phẩm của than, có một ư tưởng áp đảo nào đó, tác dụng một cách nhân tạo, vào trật tự sống của tự nhiên. Ẩn sau sự lười biếng của ruột, nhiều khi là một sự keo kiệt nào đó, một sự bần tiện quặn lên, một ham muốn lạnh lùng nào đó. Ấn sau đó cũng là một lối sống lười biếng.
Đằng sau sự biếng nhác của ruột, là sự biếng nhác của cuộc sống và con người, một cách toàn bộ và hoàn toàn. Nếu bản thân bạn biếng nhác, làm sao bạn hy vọng, hệ thống tiêu hóa của bạn nhanh nhẹn? Đằng sau các kiểu bệnh tật, là sự rệu ră của cá tính con người. Bạn hăy thỏa hiệp với cá tính của ḿnh, hệ tiêu hóa cũng sẽ chung sống ḥa b́nh với bạn.
Tôi, không bao giờ hiểu nổi, tại sao kỷ niệm đẹp nhất đời tôi là một khoảnh khắc, khi - tôi khoảng mười tuổi - một buổi chiều mùa đông, bước vào căn pḥng trống, tối om của mẹ, trên bậu cửa tôi đứng nh́n ánh sáng xanh biếc của tuyết, từ mái nhà đối diện, phản chiếu xuống mặt tủ vecni bóng loáng, và cái ḷ sưởi bằng gạch men. Giây phút kỳ diệu ấy, tôi không thể nào quên được. Ánh sáng xanh biếc của tuyết, trong căn pḥng tối om là một hiện thực đáng kinh ngạc, mang lại một cảm giác hạnh phúc, trước đấy và sau này, không bao giờ có nữa. Toàn bộ sự tuyệt vời của bí ẩn, của truyện cổ tích, của những giấc mơ, của cổ tích Andecxen đầy mê hoặc, trước đó tôi chưa hề biết, và sau này, trong suốt cuộc đời, tôi cũng không bao giờ gặp lại, không bao giờ và không ở nơi nào khác. Cái ǵ đă xảy ra lúc đó trong trái tim tôi, trong hệ thần kinh của tôi, hoặc trên thế gian? Tôi không thể giải thích nổi.
Cái tuyệt vời không giải thích được. Và một kỷ niệm như thế, run rẩy trong tâm hồn, đầy chất thần tiên, đầy ánh sáng xanh biếc, như tuyết trên mái nhà đối diện với pḥng ngủ của mẹ tôi.
Những kẻ cai trị Bizanci( La mă) luôn đi theo cách cai trị của những kẻ tàn ác, vô nhân đạo.
Có một dạng quy luật, tiếp nối từ hệ thống đặc thù của con người, của lịch sử, của tính cách con người cho rằng: tiếp sau những bước tiên phong, những chinh phục trần trụi và những thời kỳ quá độ lộn xộn, sẽ là một trật tự nhân tạo, cầu kỳ, hư hỏng, với đầy rẫy những nghi lễ nô lệ, với thuốc độc, với những lời hô và những diễn văn suông, với nỗi lịch sự ngạt thở cùng niềm khúm núm đáng nghi, và với nỗi tàn bạo của những lời tâng bốc.
Con người là như vậy: chỗ th́ tàn bạo, chỗ th́ như người Bizánci. Và thỉnh thoảng, rất hăn hữu, có một thời kỳ, nổi lên một nhân vật kiệt xuất nào đấy, muốn trị v́ bằng những ư tưởng giáo dục. Đấy là người, biết cân bằng sự nghiêm khắc của luật pháp công minh, với những luật lệ hợp lư không văn bản, và cảm hóa được dân chúng. Nhưng những thời kỳ như thế hiếm hoi và đă trôi qua từ lâu.
Con người tất nhiên bao giờ cũng muốn nhà văn, nhà diễn thuyết nói theo lợi ích của họ.
Nhà văn không thể thỏa măn được nhu cầu ấy, v́ quyền lợi của con người thường méo mó, sai lệch, và mâu thuẫn lẫn nhau. Nhưng cũng cùng lúc ấy, khi con người tham lam và sốt ruột đ̣i hỏi nhà văn hăy từ bỏ tất cả từ vị trí, từ tên tuổi của họ, cái là lợi ích của họ, đồng thời chờ đợi nhà văn hăy trở nên độc đáo và không vị lợi.
Bởi vậy bạn nên biết: không bao giờ được làm theo ư họ. Nếu bạn phục vụ lợi ích của họ, bạn sẽ tự đánh mất ḿnh, nếu bạn độc đáo, bạn sẽ đánh mất sự chiều chuộng của đám đông, nếu bạn nói sự thật, họ không kiểm tra, phê b́nh những điều bạn nói, mà họ t́m kiếm những thiếu sót trong tác phẩm của bạn, họ lập luận rằng có điều này, điều nọ bạn chưa nói, và họ đặt câu hỏi, tại sao bạn không nói?
Không thể bắt thợ mũ phải khâu giày, một thợ giày không ai bắt anh ta khâu mũ: nhưng với nhà văn ai cũng bắt bẻ mọi điều, y hệt nhau và rất nôn nóng.
Bởi vậy bạn hỡi, chớ nghe theo ai, chỉ nên nghe tiếng nói tâm hồn ḿnh, cùng các Thiên thần mà thôi.
Bởi v́ khi bạn nói sự thật - một sự thật đơn giản - bạn cần phải biết, ngay lập tức, xung quanh bạn, những ngọn lửa sẽ thổi bùng lên: nỗi đam mê, sự nghi vấn, biển lửa của nỗi tức giận bị xúc phạm.
Ai nói sự thật, người ấy phải hành tŕnh qua một biển lửa, và tốt nhất là nên mặc một kiểu áo khoác chống lửa, v́ nếu không sẽ bị bén lửa ngay tức th́. Chiếc áo chống lửa này không thể khác, ngoài sự lănh đạm và b́nh tĩnh không cầu xin, sự b́nh tĩnh của mệnh lệnh và sự phục vụ: bạn không thể làm khác, bạn cần phải hành động như thế, kể cả khi bị thiêu cháy.
Nhà văn luôn luôn đứng trên dàn lửa. Đôi khi bị thiêu đốt bằng ngọn lửa nhỏ, đôi khi bằng những táp lửa lớn. Giống như các thày tu khổ hạnh, với niềm tin sắt đá và thân thể tôi rèn, bước qua đống lửa bằng đôi chân trần, không vội vă, không rung động, như vậy nhà văn cũng không được bảo vệ khỏi những vết bỏng cấp ba, ngoài niềm tin và sự kiên định, những thứ hết sức tỉnh táo, không cầu khẩn, đối với chính bản thân nhà văn và với những người khác nữa.
Bạn hăy khoác áo chống lửa lên người, và hăy nói lên sự thật, hăy bước qua những ngọn lửa.
Bạn không tin vào sự tuyệt vời, bạn chối bỏ nó? Bạn hăy xem, tôi không khuất phục bạn, bởi v́ những bằng chứng thuyết phục nhất của sự tuyệt vời chính là tính chất tuyệt vời đó.
Không thể chứng minh được, giống như một thực thể sống, không thể chụp ảnh , đoán trước và dự tính theo các định luật toán học. Những h́nh thức thể hiện của cái tuyệt vời, không dễ dàng linh cảm: nó không đi bằng hai chân, không chụp lại, không có những dữ liệu nơi sinh hoặc giấy khai sinh.
Sự tuyệt vời, hoàn toàn dản dị, nó bày tỏ, đôi khi, rất lâu sau đó ta mới hiểu, cái ǵ là cái tuyệt vời, nó đă can thiệp vào đời sống của ta ra sao, và cái ǵ là cái tuyệt vời, cũng như thượng đẳng trong sự can thiệp ấy. Tôi không thể chỉ ra bản chất của cái tuyệt vời, hoặc chứng minh nó. Nhưng bạn hăy thử nghĩ mà xem, thật tuyệt vời và không nắm bắt được những ǵ trong thực tế bạn cảm thấy hàng ngày và tất yếu: bản thân sự tồn tại của nó đă quá tuyệt vời rồi!
Bạn được sinh ra, bạn sống và một ngày kia, bạn sẽ chết! Tất cả những điều này bạn cho là”tất yếu”? Thế th́ bạn đúng là thong manh và nghễnh ngăng.
Ngay hiện thực cũng đă là cái tuyệt vời, không nắm bắt được, tất cả những chi tiết và chất liệu tự nhiên của nó cũng đă thượng đẳng! Bởi vậy cái tuyệt vời cần ǵ phải khó hiểu hơn cái hiện thực rơ ràng là rắc rối này? Tâm hồn của thế giới là cái tuyệt vời, nó bày tỏ trong mọi lĩnh vực. Bởi vậy tôi là đệ tử của nó: bởi v́ tâm hồn của thế giới ở trong tôi, trong những ngày thường của tôi, nó bày tỏ cả trong số phận đau buồn và sẽ biến mất của tôi.
Đă bao nhiêu lần bạn không mấy tự tin trong công việc của bạn ; sự mệt mỏi, nỗi ngao ngán, những cảm giác mất phương hướng mới thường xuyên đến thăm bạn làm sao! Việc tự kết tội, rằng đây chỉ là một nỗi hợm hĩnh, cảm giác mơ hồ, rằng tốt nhất buông xuôi tất cả, chỉ cần hoàn thành những ǵ cần thiết nhất, để tồn tại, để đọc và sống, sống và biến mất yên b́nh, không dấu vết!
Bạn cần biết, đây là nỗi thử thách lớn nhất, mà cuộc đời dành cho bạn. Những lúc đó hăy mạnh mẽ, như những người anh hùng thực thụ, đứng trước nhiệm vụ không thể trốn tránh. Bạn cần biết, thực ra bạn có quyền trên mọi lĩnh vực, không cần chạy trốn trước công việc, đấy là thứ định mệnh đă an bài sẵn cho bạn.
Không cần nhiều thời gian lắm, để, không những tên bạn và bản thân bạn bị quên lăng hoàn toàn trên thế gian này, để, không những kỷ niệm về tác phẩm của bạn, ngập ch́m trong bụi lăng quên, mà ngay cả chất liệu tác phẩm của bạn, cũng tan ra mây khói, giấy và b́a sách biến vào hư vô, tấm ảnh mà bạn vẽ, không t́m thấy đâu trên thế giới này, những bức tượng cẩm thạch, những sáng tạo của bạn sẽ trở về với cát bụi.
Tất cả, chắc chắn sẽ tiếp diễn như thế, trên đồng hồ thời gian, trong phút chốc sẽ trôi qua, những thứ có ư nghĩa với bạn, tất cả sẽ mất đi không dấu vết và toàn diện.
Vậy bạn sợ cái ǵ trong cuộc đời cơ chứ? Cái ǵ quan trọng, nguy hiểm hoặc đáng tiếc đến mức bạn phải lùi bước trước sự thật? Tôi không hiểu.
Bạn hăy thường xuyên và hăy nhớ , những người đến với bạn, cùng một lúc vừa vô tội vừa có tội. Những quy luật ngự trị trong tim họ, cũng như trong trái tim bạn, cũng như trong mọi ngóc ngách của thế gian, và cũng đều sẽ chết, như bạn vậy.
Sự tàn bạo và sự tốt lành của con người cùng là một kiểu ḍng điện và phụ tùng, của nhịp sống thế gian. Với một kẻ độc ác nhất - kể cả kẻ xông vào đời tôi - tôi không thể không coi, họ như một trong những công cụ của toàn bộ đời sống. Họ phá cuộc đời tôi, nhưng đồng thời họ cũng là nạn nhân. Tôi có thể căm thù họ ở điểm nào?
Hăy cẩn thận, đừng để trong cuộc sống và trong công việc, cái tầm thường, những khả năng giải quyết vụn vặt, dễ dăi, quyến rũ bạn.
Luôn luôn xuất hiện một cơ hội nào đấy, để giải tỏa những xung đột căng thẳng cần thiết, mời chào những con đường phụ, hoặc hiến dâng những khả năng dễ dăi. Bạn hăy nói về bản chất, hăy viết những cái bản chất, hăy hành động một cách cơ bản.
Điều này luôn khó khăn hơn, cần nhiều sức lực hơn - cùng lúc ấy, khi bạn hiến dâng cho tác phẩm hoặc cho hoàn cảnh của ḿnh, những sức mạnh bản chất của bạn, bạn biết, như vậy đơn giản hơn rất nhiều, đúng thế, đấy là giải pháp duy nhất hoàn thiện.
Cái vặt vănh, lối giải quyết nửa vời, cái tầm thường, cách nói ṿng vo, trệch trọng tâm, một tác phẩm nhân tạo bóng gió, thực ra đ̣i hỏi nhiều căng thẳng ác độc, và mất thời gian, hơn cái cơ bản, cái đơn giản và hoàn thiện. Khi bạn chọn con đường ở giữa, bạn đang lăng phí. Cái cơ bản thường rẻ hơn, có ích hơn, có hiệu quả hơn.
Hăy sống một cách lợi ích nhất, hăy sáng tạo một cách tiết kiệm, đừng phí sức của bạn vào những việc khác, mà chỉ nên hướng vào cái cơ bản.
Bạn không cần trở thành nhà tu hành khổ hạnh, sống theo những định luật joga: nhưng tôi cho rằng người thức dậy vào buổi ban mai, bên cửa sổ, hít vào thở ra thật sâu, là người đă hành động đúng. Hít đầy phổi làn không khí trong lành buổi sáng, giũ sạch khỏi phổi khói thuốc lá, và không khí tắc nghẹn của căn pḥng. Cần phải cho phổi một cái ǵ đó. Cơ thể sẽ rất biết ơn, dịu xuống.
Tôi rút ra kinh nghiệm, mật ong cũng rất hữu ích: trong bữa sáng ít nhẹ nhơm của bạn, hăy dùng vài th́a mật ong. Trong mật ong có một sức mạnh thiên nhiên ǵ đó, mà cơ thể tiếp nhận một cách biết ơn.
Người có bản lĩnh, là người phụng sự cả cuộc đời cho việc tuyên bố và thực hành sự thật, một sự thật đă nhận thức, và sẵn sàng chịu mọi hậu quả của nó, tất nhiên, một cách khiêm tốn và lịch lăm. Khi họ tuyên bố sự thật cũng vậy.
Đặc tính nhận ra tức th́ của người có bản lĩnh, là họ không sợ bất kỳ cái ǵ, trừ lương tâm, cùng lúc, không ǵ xúc phạm được họ.
Bởi v́ kẻ tự ái, là kẻ không dũng cảm và cũng chẳng có bản lĩnh. Kẻ sợ và tự ái, là kẻ không chịu đựng nổi đến cùng, sự thật với tất cả hậu quả của nó, trong cuộc đời. Kẻ nào tự ái, kẻ đó hay gây sự. Người có bản lĩnh không bao giờ gây sự, đúng thế, mà cũng chẳng tranh luận. Họ nói ra bản thân sự thật, ngồi yên tại chỗ của ḿnh, chờ đợi đến phút cuối cùng và sẵn sàng gánh chịu mọi tiếp diễn của sự thật, và của sự hiểu lầm nôn nóng của thế gian. C̣n những kẻ khác chỉ bẻm mép.
Nếu bạn có đẳng cấp của ḿnh, không được phép sợ sệt. Chỉ những kẻ khốn khổ khốn nạn mới hay tự ái, những kẻ mà với họ, ư kiến của thế gian quan trọng hơn sự thật
Sự độc ác là ǵ? Là một hiện tượng cực kỳ phức tạp.
Đằng sau sự tàn bạo là những vết thương thời thơ ấu - tất nhiên, cả những thứ khác, là cá tính, là tổng hợp của đặc điểm cơ thể và tâm hồn, là những tấm gương xấu.
Nền giáo dục hàng ngh́n năm, không đủ sức thanh toán những xu hướng tàn ác. Con vật, thú dữ không bao giờ tàn ác, trừ một ḿnh con mèo. Sự độc ác được tưới tẩm từ nỗi bất măn, từ sự vô học. Kẻ có xu hướng độc ác, trong cuốn sách của đời ḿnh, không làm quen khái niệm”nợ” và „đ̣i”: hắn chỉ đ̣i. Tôi không tin, bằng sự thánh thiện, sự tha thứ và dạy dỗ, có thể giải quyết được những mưu đồ tàn bạo và ác độc, trong những con người như thế.
Kẻ nào sinh ra độc ác, những kẻ mà sự vỡ mộng, kinh nghiệm, xu hướng độc ác trong cuộc sống, không hướng họ đến ḷng kiên tŕ và sự tha thứ,chỉ hướng họ đến sự độc ác, những kẻ đó đánh mất tất cả các khái niệm đạo đức. Thông minh nhất là tránh xa những kẻ đó, trong chừng mực có thể. Thật tiếc cho họ, bởi v́ họ, đại đa số, có một người mẹ tàn ác, ích kỷ và ngu xuẩn, hoặc một người cha độc ác, ẩn nấp sau hậu trường tuổi ấu thơ.
Như trong đống lửa, cần phải cháy lên.
Giống như một người biết v́ cái ǵ ḿnh bị thiêu, và không thể, cũng như không muốn làm ǵ để chống lại. Không chỉ cần nhận ra sự thật, chỉ nói lên sự thật, hoặc viết về sự thật, cần phải cháy lên, cần phải vứt vào ngọn lửa chất liệu cuộc sống, chất liệu cơ thể, khiến cùng một lúc tất cả đều cháy sém từ trong ra ngoài.
Tất cả những ai muốn sự thật, đều cần phải đứng trên một đống lửa như thế. Hai kẻ ném họ lên: một là đao phủ và hai là các nạn nhân.
Không có sự thỏa hiệp. Tất cả mọi thử nghiệm, kinh nghiệm, sự đề pḥng đều vô ích. Không ǵ cứu văn nổi, cuối cùng vẫn cứ phải cháy lên, nếu bạn muốn, vẫn c̣n một cái ǵ đó, trong ư nghĩa cuộc đời bạn, rơi rớt lại trên thế gian này.
Hăy vô cùng cẩn thận với những kẻ, mà thiên nhiên cho họ tài năng, nhưng lại không cho họ tri thức với tài năng ấy. Những kẻ này là đối thủ lợi hại nhất trong các lĩnh vực, và nói chung, trong sự chung sống của loài người.
Bởi v́, với người ít tài năng nhưng hiểu biết, có thể cùng hợp tác, nhưng với kẻ tài năng, nhưng lại ngu xuẩn, hết đường chung sức. Một kẻ có đặc tính như vậy, một kẻ thất bại như vậy, lúc nào cũng nghi ngờ, sợ người khác biết một cái ǵ đó, sự nghi ngờ này có cơ sở. Bởi v́ rồi cuối cùng người ta cũng biết đấy là kẻ ngu dốt, sự khiếm khuyết đáng buồn này, phản ánh trở lại trong nghệ thuật và trong tài năng.
Giống một người đàn bà tuyệt đẹp, người biết cười một cách mê hồn và yểu điệu một cách đầy hứa hẹn, nhưng không bao giờ quyến rũ, khi, trong lúc chuyện tṛ, bộc lộ sự ngu dốt như bóng tối của ḿnh.
Có cái đẹp vô tri thức và có cả tài năng vô tri thức. Đây là những hiện vật méo mó. Có biết bao kẻ như nhân vật Komives Kelemen: những cái họ xây lên ban ngày, ban đêm họ dỡ bỏ. Đặc biệt, họ đầy ḷng nghi ngờ.
Một con người hiểu biết, tài năng không có ǵ đặc biệt, có ích nhiều hơn cho thế gian, hơn hẳn một kẻ tài năng, nhưng thiếu tri thức. Cuối cùng họ sẽ trở thành những nhà tiên tri, tôi đă kinh nghiệm như vậy.
Bởi v́ tài năng vẫn ít ỏi. Tri thức vẫn ít ỏi. Sự giáo dục cũng vẫn ít ỏi, cho một kẻ, muốn thành người nghệ sỹ. Cần một định mệnh, thứ không thể hiểu sai chệch, thứ không có sức mạnh hoặc ư đồ nào của con người, làm biến chất.
Trên các lĩnh vực có nhiều kẻ tài năng, những kẻ, trong giây phút may mắn, với nỗ lực, với mải miết, với nghiêm khắc t́m ṭi, có thể tạo ra cái có ích, đôi khi độc đáo và tuyệt vời. Đấy là nền văn học thế giới, là ngành hội họa và âm nhạc.
Nhưng những kẻ đó không sáng tạo, họ chỉ hoàn thành, v́ họ không có định mệnh.
Chẳng may họ lỡ nhầm bước sang quỹ đạo của khoa học tự nhiên, hoặc y học, họ vẫn tạo ra những sản phẩm tài năng và có ích.
Nhưng người nghệ sỹ, người chắc chắn là nghệ sỹ, không thể ”lầm lẫn” bước chân vào bất cứ lĩnh vực nào, không thể có bất kỳ sức mạnh lịch sử, hay hoàn cảnh nào, xui khiến họ đi chệch nhiệm vụ : họ không thể trở thành ai khác ngoài, chỉ thành nhà văn, nhà họa sỹ hoặc nhà soạn nhạc.
Người nào là nghệ sỹ, kẻ ấy có định mệnh. Đấy là điều cần biết lớn nhất.
Chúng ta cần phải giáo dục quan niệm và cách suy nghĩ của chúng ta sao cho, trong ngày thường, trong môi trường quen thuộc, trong mỗi ngày sống, ta đều có thể nhận ra cái độc đáo, cái tuyệt vời cũng như những ảo vọng.
Bởi v́, cái tuyệt vời không là những khoảng khắc rung chuyển trời đất, khi bầu trời nứt ra, tiếng kèn lanh lảnh vang lên, sương khói mù mịt, những ngôi mộ mở ra, và trong hỗn mê, vang lên giọng nói của Thượng đế.
Không, cái tuyệt vời thường câm lặng.
Bạn đi từ pḥng này sang pḥng khác, nh́n thấy một cái ǵ đó, một diễn tả của nét mặt con người, một vật được chuyển dời, cùng lúc, mở ra trước mặt bạn, mối quan hệ và ư nghĩa thật sự của các vật thể trên thế giới. Bạn nghe thấy một giọng nói, trước đấy chưa bao giờ nghe , sau những từ ngữ ơ thờ, là bí ẩn của con người, đấy, cái tuyệt vời chỉ có thế.
Không cần đui mù với thực tại, với cái hàng ngày, với những ǵ, lúc nào bạn cũng thấy. Khả năng này đă bị thui chột trong phần lớn con người, giống như trong nền văn minh, có những giác quan con người bị giảm chức năng, ví dụ như khứu giác.
Bạn hăy quan sát, hăy đánh hơi cái tuyệt vời, chỗ nào có nó. Nó luôn luôn ở gần bạn. Phần lớn ở gần tay với của bạn đến nỗi, cả đời, bạn cũng không hề nghĩ đến chuyện, giơ tay chạm vào nó.
Bởi v́ bạn đừng có trông cậy vào một ai.
Ngay với công việc của ḿnh, bạn c̣n không chung thủy, nữa là trông chờ vào một ai đó. Bạn đă không hoàn thành trọn vẹn, vô điều kiện với công việc sống - chết của ḿnh, thứ mà số phận đă ủy nhiệm cho bạn, nữa là bạn chờ đợi ai đó giúp đỡ. Không ai là người, có thể giúp đỡ bạn.
Các tác phẩm, những con người, các dân tộc, ngay trong những giây phút cuối cùng, không ai bảo vệ được, chỉ có bản thân các tác phẩm, những con người, các dân tộc, tự bảo vệ lấy ḿnh. Cũng vẫn cái sức mạnh làm nên tác phẩm, tạo dựng nên cuộc sống, sẽ biết tự bảo vệ.
Bởi vậy thông minh nhất là hăy một ḿnh. Ai thực sự tính trước đến sự đơn độc, người mà trong tâm hồn, sự đơn độc không rên xiết, kẻ ấy có sức mạnh.
Không được phép ủy mị và ảo tưởng. Sau cùng, bạn cũng sẽ chết. Vậy bạn c̣n sợ ǵ nữa? Bạn c̣n hy vọng ǵ? Nếu bạn chung thủy với công việc của ḿnh, cái chết không chống được bạn, chừng nào bạn không gọi nó, giữa lúc đang làm việc.
Biết điều này, bạn hỡi, hăy dũng cảm một ḿnh.
Tôi đă để ư, nhóm lửa lên cũng khó.
Trong ḷ sưởi, với vỏ bào, giấy báo và những mẩu gỗ, để nhóm lên ngọn lửa cháy âm ỉ, trong cái ḷ lạnh ngắt, cần sự khéo léo và thực hành. Bạn tưởng đấy là một công việc đơn giản, tầm thường mà người hầu nào cũng làm được. Nhưng bạn hăy thử xem, chính bạn! người thông thái, với đôi tay đă thực hành, bạn sẽ kinh nghiệm, công việc này mới khó khăn làm sao, cần làm sao bao kiến thức và thực hành!
Tôi không nhóm được lửa trong ḷ sưởi, dù cố gắng đến đâu. Có nhiều thứ tôi không biết: ví dụ chơi dương cầm, với tŕnh độ đủ để chơi nhạc buồn trong quán bar, vậy mà tôi vẫn dám kiêu hănh bàn luận về âm nhạc! Tôi không biết lái tàu hỏa. Không biết khâu một cái khuy áo đứt.
Thế mà những kiến thức nho nhỏ này tạo dựng lên thế giới. Bạn hăy học cách kính trọng những cử động, và sự khéo léo của con người.
Hăy tránh họ đi, chừng nào có thể.
Bởi v́ họ c̣n xấu hơn cả kẻ phản bội. Kẻ phản bội không cứu cánh: giá treo cổ dành cho họ. Nhưng kẻ, bằng ư đồ tự bảo vệ bản thân một cách chu đáo, cứ vo ve bên cạnh bạn, và bên cạnh sự việc, không có ḷng dũng cảm và cả đạo đức, để ngồi lại một ḿnh, không đủ cả dũng khí, để thừa nhận những hậu quả của việc làm, của sự phản bội cũng như sự trả thù, kẻ đó là đồ đê tiện nhất. Kẻ phản bội ít nhất c̣n hành động: c̣n phản bội. Hành động của họ kèm theo hậu quả: vừa là kẻ phản bội, vừa là nạn nhân. Sự phản bội là hành động đê tiện, nhưng cuối cùng vẫn chỉ là hành động.
C̣n kẻ đắn đo cân nhắc, kẻ tạo bộ mặt lương thiện quanh những sự vụ chung, kẻ không đủ can đảm như một người hùng, chọn cô đơn hoàn toàn, không đủ dũng cảm, để đứng lên bảo vệ, hoặc tố cáo sự việc, những kẻ thấy ai, cũng là đồng minh của ḿnh, nhưng trong thực tế chưa bao giờ dám như một con người, như kẻ dũng cảm, dám thừa nhận sự việc, cùng với tất cả hậu quả của nó. Đó là những kẻ, đến phản bội cũng không dám, hèn kém trong việc trả thù, và không đủ sinh khí với chính bản thân ḿnh, là những kẻ đáng gờm nhất.
Bạn có thể khinh thường kẻ phản bội. Nhưng với những con người hèn kém này, bạn đừng khinh bỉ, cũng chẳng cần xua đuổi, hăy coi chúng như không tồn tại.
Trên quả đất có hai tỷ và vài trăm triệu người sống, người ta cho là như vậy.
Bạn cần biết: Có hai tỷ và vài trăm triệu khả năng để những lời nói và hành động của bạn bị hiểu lầm. Có bao nhiêu người sống trên trái đất, có bấy nhiêu khả năng và trường hợp bị hiểu lầm.
Điều này thật phi thường và đáng sợ trong đời sống con người, đấy là định mệnh trong mọi phát ngôn và hành động của con người.
Bạn nói:”trắng” hoặc” đen”. Nhưng trên thế giới cả trắng và đen đều tồn tại, đúng không? Và đen trong mắt kẻ trắn, khác đen trong mắt kẻ đen. Tất cả, phản ánh một cách khác nhau, trong tâm hồn con người, trong thế gian vô tận này. Mỗi một từ được nói ra, được viết ra, đều vang lên khác nhau trong hai tỷ và vài trăm triệu tâm hồn.
Bạn cần biết điều này, để không bao giờ được phép ngạc nhiên, bởi tiếng vọng mà con người trả lời nhau. Cuộc sống con người là ṿng tṛn những chuỗi hiểu lầm vĩnh cửu. Tổng hợp của những hiểu lầm này, là cái tuyệt vời đầy màu sắc, đầy phức tạp, thật đáng sợ và phi thường, cái mang tên: con người.
Cuộc sống - đôi khi bạn cảm thấy - thật không thể chịu đựng được.
Bạn sống trong khoảng khắc thay đổi của số phận và của thời đại, khi tất cả rạn nứt và biến đổi, truyền thống, những quy luật đạo đức, những lối sống xa lạ. Tưởng như không phải bạn trú ngụ trong ngôi nhà, mà trong rừng rậm, của thời tiền sử, nơi lúc nào đất cũng rung chuyển và giông băo kéo đến ào ạt.
Rồi bạn bắt đầu hy vọng sự thay đổi. Bạn tin tưởng, sẽ có ngày những cơn cảm xúc, những làn khói cay đắng lưu trữ, sẽ biến thành tro bụi trong các trái tim. Ánh sáng mặt trời sẽ lại rạng rỡ trên khắp trái đất. Biển sẽ lại xanh, hoa trái đâm hương nảy lộc. Sự thay đổi sẽ mang lại nỗi yên tĩnh.
Sự thay đổi tất nhiên sẽ đến mai sau, nếu, những cơn cảm xúc sẽ đến lúc lắng xuống. Nhưng có một sự việc không thay đổi bao giờ: đó là bản tính con người.
Chẳng đạo đức, nguyên lư, phép màu nhiệm nào, thật sự làm thay đổi tận cội rễ, bản tính con người. Người đem đến và sống trong sự thay đổi, sẽ lại biến thành con người, nghĩa là lại bất công, nóng vội, tàn ác, keo kiệt và dâm đăng.
Sự thay đổi của những sự việc thuộc về con người sẽ đến, nhưng bản thân con người không thay đổi. Từ trước tới nay mọi thí nghiệm về điều này đều thất bại.
Đôi khi, một cá tính cực kỳ mạnh mẽ và độc đáo, trong khoảng thời gian ngắn, bốn mươi, năm mươi tuổi, bỗng thực hành nổi, những đ̣i hỏi đạo đức, giáo dục lớn của nhân loại. Nhưng thời kỳ thay đổi ngắn ngủi này cực kỳ đột phát và hiếm hoi trong lịch sử loài người. Đấy cũng là điều lớn nhất con người có thể làm được, nhưng là một hiện tượng hiếm có.
Con người nói chung, bản chất như thế nào, trước sau vẫn thế. Chất liệu con người là tuyệt vọng, lửa và dung dịch cũng không làm họ khác.
Tất nhiên cần đi dạo một ḿnh, ít nhất là một, hoặc tiếng rưỡi hoặc có thể hai tiếng trong ngày.
Dạo chơi thể hiện nhịp điệu cuộc sống mang chất người nhất. Người dạo chơi, không muốn đến đâu, bởi v́ đường đi phải có đích và nhiệm vụ, tđấy không phải dạo chơi, mà là chuyển động. Người dạo chơi, trong mọi khoảnh khắc, đạt tới đích của cuộc dạo chơi, không phải tới một cái nhà, một gốc cây, một cảnh đẹp, mà chỉ để va chạm trực tiếp với không gian xung quanh.
Một con người chậm răi đến với thiên nhiên, sẽ trở thành một bộ phận của khu rừng hoặc đồng cỏ, ḥa nhịp nhàng cái cá thể của ḿnh vào với bản thể vĩnh cửu của thiên nhiên muôn màu sắc, ḥa vào khoảng không vô thời gian, trong mỗi một khoảnh khắc, cảm thấy ḿnh đang trở về nhà. Dạo chơi là sự cô độc hoàn toàn.
Trong pḥng, những cuốn sách và đồ vật xếp đặt, nhắc nhở nhiệm vụ và trách nhiệm đời bạn, đến công việc hoặc chí hướng của bạn.
Người dạo chơi là người được giải phóng khỏi công việc, một ḿnh với thế giới, trao trả lại tâm hồn và thể xác cho những lực lượng siêu nhiên từ ngàn xưa. Hăy nghĩ mà xem, bạn sống trên trái đất và dạo chơi dưới những v́ sao. Thật tuyệt vời.
Không hại, nếu bạn biết chính xác, năm Tuổi của ḿnh. Bạn sinh ra dưới các v́ sao, vậy bạn liên quan đến chúng.
Nhưng bạn hỡi, hăy sống như một kẻ sinh ra trong ḷng trái đất, sau đây sẽ quay về với đất. Hăy vẫy chào các v́ sao trong một khoảnh khắc, v́ bạn không biết ǵ về chúng. Bạn chỉ quen với đất. Bạn đă từng là đất và sẽ là đất. Hăy làm quen và trở nên thân thuộc với đất .
Hăy yêu quư đất, như số phận của bạn, số phận đă được an bài trong các năm Tuổi và các v́ sao. Hăy quan tâm, b́nh yên với đất, hăy làm quen với chất liệu của nó, đừng hắt hủi, xa lạ, chê bai.
Đất không bẩn, nó giống bạn: chất liệu có sức mạnh. Năm Tuổi và các v́ sao, đấy là sự bí ẩn. Chắc chắn, bạn sống giữa những bí ẩn. Nhưng thứ chắc chắn hơn, cái chết, để sau đó bạn lại trở thành đất.
Epiktétosz đă từng nói, có thể hoàn toàn đừng đến nhà hát. Nhưng nếu đă đến rồi, th́ hăy xử sự cho khiêm tốn và im lặng.
Trong nhà hát toàn trẻ em ngồi. Trẻ thơ, thậm chí trẻ sơ sinh.
Tấm màn sắt kéo lên, ánh đèn chiếu vào tấm màn nhung đỏ, trên các hàng ghế, hàng ngh́n đứa trẻ sơ sinh há mồm, chờ đợi phép màu nhiệm. Trước đó vài phút, những trẻ sơ sinh này, trong đời riêng, là những vị bác sỹ đáng kính, những luật sư lành nghề, những nhà giáo chăm chỉ và hiểu biết, những người lớn đầy trách nhiệm và nghiêm chỉnh.
Nhưng khi họ trong nhà hát, đèn chiếu sáng tấm màn nhung đỏ rực, đám đông ấy chỉ c̣n là biển con trẻ há miệng chờ đợi mà thôi. Hàng ngh́n đứa trẻ sơ sinh, chờ cái núm vú giả trên b́nh sữa. Nếu nhận được - có thể ngọt hoặc đắng, không nhất thiết - đám trẻ sơ sinh sẽ sung sướng, quên mất bản thân ḿnh và ngồi yên ngoan ngoăn. Nhưng trong năm phút không nhận được, đám đông đó bắt đầu ngọ nguậy, ho hắng, ngáp ngắn ngáp dài, bực bội, thậm chí bắt đầu phản đối. Cái núm vú giả ấy là cái ǵ vậy? Là sự căng thẳng.
Bởi vậy bạn đừng có trở nên quá tự hào trong nhà hát, nếu một cái ǵ đó làm bạn thích. Bạn hăy nói:” Tôi đă là một đứa trẻ ngoan, tôi đă nhận được cái núm vú sữa giả.”
Khi bạn dịu dàng tṛ chuyện với một phụ nữ, hoặc mặc cả với các thế lực, hoặc tranh luận một cách vô bổ ngu ngốc, bạn cần biết rằng, đứng đằng sau bạn là Thần Chết, qua đôi vai bạn lắng nghe những lời bạn nói.
Bộ mặt xương xẩu của hắn chăm chú và nhăn nhở, bởi hắn biết cho dù những lời tranh căi có đúng đến đâu, trong cơn tranh luận, hắn sẽ là người nói lời cuối cùng.
Bạn hỡi, hăy nhớ điều này, khi bạn hứa, bạn mặc cả, hay bạn lư luận.
Kẻ có tinh thần sáng tạo, hoặc có tài năng, không có quyền tước đi mỗi ngày, chút thời gian dành cho việc tự nâng cao tŕnh độ của bản thân.
Không quan trọng lắm, nếu bạn không viết hàng ngày, quan trọng hơn, bạn nên đọc hàng ngày. Để tự giáo dục ḿnh, hăy có đủ thời gian trong mỗi ngày.
Bởi v́ chưa chắc bạn đă phục vụ được tổ quốc và nhân loại, khi bạn viết một cái ǵ đó, c̣n cần cả ân huệ của thượng đế nữa. Nhưng chắc chắn bạn có ích cho bản thân, cho tổ quốc của bạn, và cho nhân loại, nếu mỗi ngày, bạn tự nâng cao tŕnh độ của tâm hồn, mỗi ngày đọc một trích đoạn nào đấy, trong tác phẩm của những con người sáng tạo ưu tú, nếu bạn biết chính xác một sự thật, một nhận thức nào đấy.
Không quan trọng, phải có nhiều nhà văn trong một cộng đồng, quan trọng, phải có nhiều người đọc. Không quan trọng, bạn phải diễn thuyết nhiều về sự thật và cái đẹp, quan trọng hơn, bạn nhận biết ra những điều đó.
Đặc biệt cẩn thận với những kẻ có lư.
Ví dụ: v́ sự bất măn, v́ đểu cáng xúi bẩy, nên họ đánh cắp thành quả công việc, tự do của họ, giết chết người yêu của họ. Những kẻ này có lư, chúng đi lại trên thế gian như những ngọn đuốc rừng rực, chúng reo rắc dịch bệnh, những thứ rành rành có lư . Và chúng đ̣i được đền bù, được trả thù, thậm chí nhiều khi không biết ḿnh muốn ǵ? cứ xảy ra đă…
Những kẻ bất hạnh này vô cùng nguy hiểm, bởi chúng có lư. Thật nguy hiểm, những ai có lư và biết điều này. Thực tế, chỉ có thể ḥa đồng với những người có ư thức nhận tội, có lương tâm. Với những người này, có thể cùng điều khiển cả xă hội hoạt động.
Những kẻ tự ái, những kẻ mọi giá phải có lư, tồi tệ hơn cả những người đơn giản. V́ chúng có đúng một chân lư, muốn cả thế giới phải phục vụ cho một chân lư duy nhất, thứ chân lư của những đam mê không đáng kính.
Không thể lại gần họ với những phạm trù tri thức và t́nh cảm. Cần phải đợi, chừng nào thời gian hút hết nọc rắn độc, của cơn đau đầu tiên trong tâm hồn họ. Lúc đó họ sẽ dịu đi. Rồi một ngày, chợt họ nhận ra, họ, những người bị xua đuổi và hành hạ một cách vô lư, chính là họ, phải chịu trách nhiệm về tất cả những ǵ đă xảy ra. Mọi người phải chịu trách nhiệm lấy, v́ những ǵ xảy ra với họ.
Lúc đó bạn hăy an ủi họ, nhưng đừng an ủi trước lúc đó.
Sau cùng, bạn cần biết, việc của bạn trên thế gian là ǵ.
Chắc chắn không phải việc, bạn giữ ǵ một phân xưởng hóa học, một tổng hợp gồm xương, thịt, mỡ, có chất lượng và được bảo quản. Không phải việc, bạn đi thu thập chức tước công danh, trở thành người cầm đầu một đám đông nào đấy, để đi dạo trong bộ trang phục lộng lẫy, tay rung chuông. Và cũng không phải - dù điều này có vẻ đau đớn nhất - bạn trở nên hạnh phúc, bởi v́, làm ǵ có hạnh phúc, bởi v́, mọi điều ước đều biến dạng, trong giờ phút được đáp ứng, sau đó biến thành sự phiền phức, hơn là niềm vui. V́ con người là như thế.
Không, việc duy nhất của bạn, ư nghĩa duy nhất, cho sự xuất hiện của bạn trên trái đất này, là phát hiện ra bản tính xác thực, của những ǵ thuộc về con người và thế giới, là nhận biết được sự ḥa hợp, của những hiện tượng thuộc về con người, và thế giới, để cư xử thật cao thượng, ngay cả khi những người khác xử sự một cách hèn kém.
Đấy là việc của bạn trên thế gian này, không cần nhiều hơn.
Cần chia tay với tuổi thanh xuân một cách vui vẻ.
Nghĩa là không quá mủi ḷng và bịn rịn, như những kẻ yếu đuối, hay hờn dỗi và vô phương hướng, những kẻ cúi gục đầu, nước mắt lưng tṛng, nghiền ngẫm những năm tháng tuổi trẻ và khóc rưng rức chào tạm biệt:”Chào! Ôi Tuổi trẻ! Mi biến đi đâu mất rồi, ôi Tuổi trẻ hạnh phúc!”
Không được phép chia tay với tuổi thanh xuân như thế. Cần chia tay một cách vui tươi, với tiếng cười sảng khoái căng đầy lồng ngực, như vừa được giải thoát, khỏi một bạn đường khó tin cậy. Cần nói những lời sau đây:”Hăy biến đi, Tuổi trẻ. Ta dơi theo sự ra đi của mi không mảy may thương xót. Chẳng hay ǵ trẻ tuổi, đầy rẫy những bối rối, mơ hồ, hoài nghi, những khái niệm giả dối, những ảo tưởng c̣n giả dối hơn nữa, những thèm khát và nỗi lo sợ, là ta sẽ tụt hậu trong cuộc chạy đua lớn. Khi giữ được một ai đó trong đôi tay ḿnh, có biết bao hiểu lầm! Với nỗi sợ hăi, ta bỏ lỡ một người Khác, một người chân chính hơn! Sự nổi tiếng mà ta mơ ước, khi đến rồi mới khác lạ làm sao, mới đáng nghi ngờ và bốc hơi nhanh làm sao! Thế giới của cải có được, mới thu hút một cách đáng ngờ làm sao sự ghen tỵ của kẻ khác! Không, cần chia tay không tiếc rẻ với tuổi trẻ. Đấy là một trạng thái sốt nóng, là nỗi bồng bột yếu đuối và đầy cảm xúc. Giờ đây, khi mi đă ra đi, hỡi Tuổi trẻ, ta sung sướng được quay sang hướng khác. Giờ đây ta trở lại đúng là ta, từ đầu đến chân, không tốt lành, không thông thái, chưa chắc đă hoàn toàn đúng: nhưng ta đă từng nghi ngờ, cái ǵ là chân lư mới được chứ? Thận của ta đă bắt đầu suy yếu, nhưng trí tuệ của ta sắc bén hơn. Những thất vọng không thể đến nữa, cùng lắm là những nỗi ngạc nhiên.” Bạn hăy nói như vậy:” Cảm ơn Thượng đế! Tuổi trẻ đă hết.”
Đă bao nhiêu lần, ta gặp những nỗi bất công hoặc độc ác trong cuộc đời - một đứa trẻ bị hành hạ, một con vật bị đánh, một con người bị xỉ nhục, hoặc người ta không đưa cho người khác, những thứ họ có quyền hưởng từ thượng đế, và từ quyền con người - Câu hỏi luôn đặt ra nhiều lần : bạn có quyền và bắt buộc phải can thiệp vào hay không, để lên tiếng can gián, hay hứng chịu vai tṛ không được đền ơn, khi can thiệp vào những số phận xa lạ? Hay bạn nên đi tiếp, với một lương tâm cắn rứt, nhưng không bị tổn thương?
Hăy biết, bạn chỉ có quyền can thiệp vào công việc của những người lạ và của thế gian, khi chỉ một ḿnh bạn, chỉ một ḿnh cá nhân bạn, giữa chừng không có sự can thiệp của những người khác, hoặc các h́nh thức thẩm quyền khác.
Bạn chỉ giúp đỡ người khác, khi bạn tự ḿnh ư thức về sự bất công, sự nhục nhă hoặc sự tàn ác. Người nổi giận v́ sự bất công, nhưng lại đùn đẩy sự giúp đỡ cho kẻ khác, „gọi” cảnh sát, hoặc chỉ cho người khác thấy, người đó đă”gây ra” sự việc từ nỗi khốn khổ của con người, đă lĩnh vai tṛ đứng giữa, sự chịu đựng và sự giúp đỡ, đă tự lừa dối ḿnh và cả thế giới.
Bạn hăy ở lại một ḿnh với sự đau khổ của con người, hăy cố gắng giúp đỡ, lượng theo sức ḿnh. Nếu bạn lau nước mắt trên khuôn mặt một đứa trẻ, bạn giảm nhẹ số phận của một con ngựa, nếu bạn cho tiền, bằng tiền riêng của bạn, nếu bạn cho kẻ rách rưới quần áo, hoặc bằng lời khuyên và hành động nào đấy, tự một ḿnh bản thân bạn - chỉ lúc đó – bạn có quyền can thiệp.
Tất cả những ai, những lúc đó, gọi điện cho cảnh sát, viết thư cho các tờ báo, tổ chức quyên góp cho các nạn nhân, tóm lại là đảm nhiệm một vai tṛ nào đấy cho ḿnh, từ sự khốn cùng của người khác, những kẻ đó đều đáng nghi ngờ.
Nỗi đau và sự khốn cùng của bạn là của một cá nhân, bởi vậy sự giúp đỡ chỉ có thể hoàn toàn từ bản thân ḿnh. Mọi thứ khác đều là sự kiêu ngạo.
Sự cao thượng trên thế gian là khói bằng vàng và tiền đồ chơi, nhưng nhân phẩm của con người là hiện thực, là vàng thật.
Tại sao bạn lại bước vào cuộc chơi v́ đồng tiền giả, khi Thượng đế nhét đầy túi bạn vàng thật?
184/ Về chính nghĩa
Đứng đối diện với bất kỳ ai, hăy biết, chỉ duy nhất một người xứng đáng với danh hiệu con người: đấy là người chính nghĩa.
Dù người đó nói ǵ, chức tước ra sao, anh ta chỉ có quyền xưng là con người, khi chiến thắng ḷng kiêu ngạo, những dục vọng, sự vênh váo và keo bẩn của bản thân ḿnh, chỉ nói thật trong các sự việc của bạn và của thế gian.
Tất cả những cái khác có thể hấp dẫn và chinh phục , nhưng bạn đừng sợ hăi và đừng thử với bạn.
Sự vật không chỉ có trong bản thân nó: nó c̣n có cả tiền đồ, và triển vọng.
Bởi vậy bạn đừng bao giờ nói về một hiện tượng:”như thế này hoặc như thế kia”, bạn chỉ cần nói:”từ xu hướng này có thể thấy như thế này”
Con người sẵn sàng trở nên tự đắc, ngạo mạn, và thù hằn, nếu họ có điều kiện, nhưng số đông, độc ác theo kiểu của họ, giống như trẻ con. Bạn hăy trở nên nhún nhường, cùng lúc hăy giữ vững phẩm giá của ḿnh.
Cần ǵn giữ cùng lúc cả hai đức tính. Phẩm giá sẽ là một hành vi méo mó, nếu sau nó không cứng rắn một ư thức nhún nhường. Hành vi nhún nhường sẽ là một cử chỉ hèn nhát mềm yếu, nếu sau hành vi ấy, không cảm thấy phẩm giá con người. Bạn cần sống giữa con người ; nếu bạn không phải là tê giác, là chim đại bàng, bạn có thể sống ở đâu?
Cùng lúc bạn vừa ngự trị vừa cho phép, luôn luôn giữ vị thế và khiêm tốn, luôn luôn vừa nghiêm chỉnh vừa sẵn sàng, luôn luôn vừa khiêm nhường vừa đầy phẩm giá. Nếu xử sự khác đi bạn chỉ là một gă mất dạy, một kẻ nô lệ đáng thương hại và nhát gan.
Epiktétosz trong thực tế là một nô lệ; nhưng ông đă khiêm nhường chịu đựng số phận của ḿnh và ngự trị trên đầu con người.
Thật đáng ngạc nhiên, khi sự thô bỉ bộc lộ khỏi con người, như nọc độc phun ra từ con cóc? Nhưng bạn hăy thử nghĩ xem, đấy là loại người ǵ? Thật méo mó biết bao, thảm hại biết bao, có bao nhiêu ḷng thù ghét, sự ghen tỵ trong cái sức mạnh này?
Hăy lau những ḍng nước bẩn họ phun vào mặt bạn, và đừng dẫm đạp lên con cóc, v́ giày của bạn sẽ bẩn bởi máu và chất độc của nó.
Tôn giáo hướng ngoại, khoa trương, và không ngừng ưu việt tự chứng minh, là những tôn giáo luôn luôn thể hiện ḷng tham lam, sự hèn nhát sâu sắc, và sự đói khát tính dục.
Thời của đàn ông thường gặp thất bại thảm hại nhất, không phải về chuyện đàn bà mà về sự kiêu ngạo.
Cùng lúc, đói khát ập đến: bạn muốn chức tước, vị trí giữa những con người, huân chương hoặc chức bậc, những ǵ sáng lấp lánh trên ngực, cho in những từ ngữ rỗng tuếch lên tấm các mang tên. Bạn muốn ngồi ghế bành nhung, khi thiên hạ đi chân đất trên các nẻo đường. Bạn muốn danh giá, khi phần lớn đám đông sống cuộc đời nghèo khó đến mức, đại đa số họ, đánh mất phẩm giá con người.
Đây là thời khắc khó khăn trong đời người đàn ông.
Nhiều người thất bại lúc này. Chỉ c̣n lại một con người, đồng thời là một người đàn ông, biết cúi đầu trước nỗi khổ đau của nhân loại, chấp nhận thứ danh giá duy nhất mà con người gánh vác: ư thức công việc, tấm ḷng sẵn sàng giúp đỡ, đức kiên tŕ, và từ chối tất cả những ǵ vô giá trị, trong cuộc sống con người.
Hăy thử nghĩ xem, con người đê tiện thế nào khi trương ra những chức tước, danh giá cao nhất! Họ ca ngợi giá trị xứng đáng của tấm huân chương!
Hăy ngồi lại, không huân chương, chức tước, cấp bậc, hỡi con người. Lúc đó bạn sẽ đạt danh giá giữa những con người. Khác đi, bạn chỉ trở thành một ngài trịnh trọng hoặc một ngài nhân từ - bạn khiêm tốn đến thế ư? Tôi cho rằng, bạn muốn nhiều hơn thế.
Có hai cách phạm lỗi, chống lại cơ thể: hoặc sống phóng đăng trụy lạc, hoặc như người tu hành kiêu ngạo, nhát gan và như bị xúc phạm.
Cơ thể không chịu nổi cách nào, nó bướng bỉnh và tuyệt vọng tuân theo cả hai sự xúc phạm. Cơ thể chỉ chịu đựng nổi sự chân thành.
Bạn tưởng bạn đă xây nhà, từ đỉnh cao của danh vọng, bạn thỏa măn ngắm nh́n thế giới? Bạn không biết, vĩnh viễn bạn là khách lữ hành, mọi cái bạn làm, chỉ là động tác của một lữ khách, rồi sẽ từ biệt cơi đời?
Bạn vĩnh viễn chạy đua giữa các thành phố, giữa những mục đích, những giai đoạn tuổi đời, và những thay đổi. Nếu nghỉ ngơi, bạn không nghỉ an toàn hơn, dài lâu hơn một khách lữ hành, người tạm dừng bước dưới bóng râm của cây táo bên đường, nửa tiếng đồng hồ giữa chặng đường đi. Bạn cần biết điều đó khi bạn lập những kế hoạch. Ư nghĩa những chặng đường của bạn không phải là đích, mà là một cuộc hành hương.
Bạn không sống trong những vị trí, bạn sống giữa đường.
Với công việc, chỉ là của riêng bạn, thứ mà bạn trốn cũng không có cách, không có quyền, là định mệnh của bạn. Công việc không chỉ cần ḷng sẵn sàng, cần khả năng, kiến thức, kinh nghiệm. Không chỉ cần tiếng gọi thôi thúc trong ḷng, và kỷ luật. Không chỉ cần nỗi chuyên cần tỷ mỷ. Tất cả đều cần và đều ít ỏi.
Với công việc. cần một đức hạnh trời cho. Đức hạnh này là sự kiên nhẫn. Không từ bỏ công việc. Không sửng sốt. Không chạy trốn nó. Mà kiên nhẫn chịu đựng công việc, như chịu đựng một thứ bệnh kỳ lạ, ngày qua ngày, qua năm tháng, qua cả cuộc đời sống với nó, như nô lệ với địa ngục, như người bệnh với bệnh tật, mà Thượng đế đă giáng xuống.
Kiên nhẫn không phải là đức hạnh của con người. Nhưng nếu con người đảm nhận và thực hiện, lúc đó, chỉ lúc đó, họ giống như Thượng đế.
Tất cả, những ǵ mà thế gian đ̣i hỏi bạn, đều là sự mặc cả và cách giải quyết lưng chừng.
Đáng kể nhất, khi bạn tự kư hợp đồng với bản thân, với những cá tính của bạn. Trong hợp đồng này không có sự mặc cả.
Cuộc đời đ̣i trả giá đắt với từng tính cách. Bạn phải trả giá cho tất cả, cho độc lập, cho niềm vui, cho sức khỏe, nhưng đáng sợ nhất là phải trả giá cho hợp đồng bạn kư với bản thân và với tính cách của ḿnh.
Bạn không thể nói với ông chủ nợ này rằng:”tôi đau đầu” hoặc:”tôi thích làm việc khác”. Kẻ nô lệ chèo thuyền cũng c̣n nhẹ nhàng hơn, so với kẻ tự kư hợp đồng công việc, với tính cách của bản thân ḿnh.
Đôi khi bạn cảm thấy ḿnh sẽ chết trong những giờ phút tới. Những lúc đó, không cần mọi giá phải gọi thày thuốc.
Hăy học cách không sợ và không hy vọng.
Cái chết không phải là cái xấu nhất, không, cái chết tuyệt đối không”xấu”. Chúng ta hăy chết, nếu cần, như một con người, nghĩa là chết cao thượng, không vội vă, rên khóc.
Nhưng cũng hăy sống, chừng nào cho phép, như một con người, một cuộc sống có sự quan tâm, có sự t́m hiểu ư nghĩa của các hiện tượng và các sự vật, hăy kiểm tra giá trị thật của nó. Bạn sẽ nói ǵ với bác sỹ, trong phút giây nguy hiểm, bạn thăm ḍ nguyên nhân trạng thái sức khỏe chăng? Trí tuệ hoạt động của bạn biết hết những ǵ liên quan đến cơ thể của bạn.
Nếu nh́n nhận ḿnh như vậy, lập tức bạn sẽ ngạc nhiên thấy hiện thực sao mà rắc rối: những sự việc thuộc về con người có vô tận nguyên nhân, các lĩnh vực ràng buộc lẫn nhau, cái xảy ra trong đời, hoặc trong cơ thể ta đều có lư do, „nguyên do” chính là bản thân ta, bản thể của sự tồn tại. Đấy là”nguyên do”, là sự sống sau tất cả mọi hiện tượng. Nguyên do này có thể tự hủy hoại, nhưng không thể làm chúng tan ra, không thể giải thích và hiểu hết được.
Hăy yêu quư, hăy tuyên bố và hăy thổ lộ sự thật; những sự thật lớn bé, những sự thật hàng ngày và của những giây phút định mệnh.
Hăy luôn luôn làm điều này, một cách dũng cảm, không sợ hăi. Nhưng không hại ǵ, nếu giữa chừng bạn mỉm cười im lặng, cười cả bạn và cả sự thật nữa.
Bởi v́ chân lư là vĩnh cửu và không thay đổi, giống như những quy luật lớn của thiên nhiên. Nhưng bạn, một con người, người tin tưởng và thổ lộ chân lư, bạn không vĩnh cửu, và bạn thay đổi.
Ngay thời tiết cũng làm thay đổi ư định của bạn, ngay trời tuyết rơi cũng khiến bạn đi chệch con đường đă được thượng đế ra lệnh trước, ngay một người đàn bà cũng làm bạn bị tác động: thế đấy, bạn dễ thay đổi đến mức nào. Bạn hăy cứ tuyên bố chân lư, nhưng không sao, nếu đôi lúc, giữa chừng, bạn mỉm cười.
Thật tuyệt vời! khi con người nhạy cảm đến thế! Như một bông hồng. Như một bông Kankalin mùa xuân.
Con người tuyệt vọng để ư từng từ, từng chữ, những thứ xúc phạm đến nỗi tự ái của họ, như thể không có ai và không có ǵ trong thể giới thực thể. Một cách phát âm cũng làm một con người tổn thương đến chết, đúng thế, cả điều này nữa, bạn im lặng khi họ đợi bạn biểu dương, hoặc tán đồng với họ: thế là một con người có thể bị biến thành kẻ thù không đội trời chung.
Cũng vẫn những con người ấy, những người nghe ngóng một cách tinh vi đáng sợ mọi thứ liên quan. Những người, với một cái bắt tay, một phát âm trong telephon cũng phản ánh tính chất của họ, những người c̣n hiền dịu và nhạy cảm hơn cả hoa trinh nữ, họ không suy nghĩ mà hành động một cách đê tiện nhất, tàn ác một cách không mảy may động ḷng, một cách thờ ơ và đôi khi một cách vui vẻ nữa. Sự linh động này của tâm hồn con người, không xứng đáng để phê phán. Chỉ cần biết về nó là đủ. Và không cần phải ngạc nhiên về bất kỳ điều ǵ, không bao giờ.
Con người nói chung bị xúc phạm nếu ta tỏ ra quá lịch sự đối với họ.
Tôi nói về những người châu Âu và người Mỹ. Chỉ có người Trung Quốc chịu đựng được bằng mọi giá, phép lịch sự tuyệt vọng, không để lại dấu vết, thứ đă thấm vào toàn bộ chất liệu cơ thể và tâm hồn họ.
Phép lịch sự này, thứ đồng nghĩa với lối sống dân gian, là một h́nh thức thể hiện cao nhất của cộng đồng con người.
Nhưng thứ lịch sự của chúng ta hoàn toàn nông cạn. Với người Pháp chỉ có văn học và sự tuyên chiến là lịch sự: quán ăn, cửa hiệu và pḥng khách của họ không có thứ đó.
Không đủ khi ta nói”pardon”, lúc dẫm lên chân người khác. Cần phải cảm thấy câu”Xin lỗi” nữa - và điều này khó khăn hơn nhiều.
Thời đại của chúng ta là thời đại bất lịch sự nhất của nhân loại. Đao phủ thời trung cổ c̣n quỳ gối trước nạn nhân và xin lỗi v́ buộc phải cắt cổ họ: Marie Antoinett vẫn c̣n phải nói với Sanson trên đoạn đầu đài: ”Pardon”. Giờ đây, cả đao phủ lẫn nạn nhân đều không bao giờ xin lỗi lẫn nhau. Thật đáng buồn v́ điều này.
Nếu ngày nay một người nào đó lịch sự một cách hoàn hảo, những người cùng thời lại cảm thấy đấy là một hành vi lạnh lùng, một sự thờ ơ xa lạ. Ngày nay ai cũng đ̣i hỏi một „sự đổi màu”, phép lịch sự được cảm nhận như lư do thoái thác và phản bội. Mặc dù đấy đơn giản chỉ là một kinh nghiệm. Không có cách giải quyết khác. Khi ai cũng chọc tức người khác, bằng sự yêu thương điên cuồng hoặc nỗi hằn thù có chủ ư: bạn hăy vẫn là người lịch sự
Các h́nh thức cần phải được duy tŕ đến tận phút cuối cùng.
Giữa bữa ăn, trong lúc tṛ chuyện. Trên giường và bên cạnh bàn. Khi sự chung sống của con người ngày càng trở nên thiếu h́nh thức: bạn hăy trung thủy với những h́nh thức cuối cùng và quư giá như: chào hỏi, cúi đầu, bắt tay, tỏ thái độ, h́nh thành ư kiến. Một thời, khi ít ai quan tâm đến h́nh thức của quần áo, bạn hăy cứ xỏ áo khoác, và buổi tối, nếu họ mời bạn đến đám đông, hăy mặc quần áo đen. Không phải v́ quần áo mà chính v́ h́nh thức.
Sự hiểu biết không chỉ do những cuốn sách mang lại. Sự hiểu biết chính nhờ những phản xạ vụn vặt thường ngày cứu vớt. Khi thiên hạ giơ nắm đấm lên chống lại bạn, bạn hăy đáp lại từ tốn và lịch sự bằng cách nâng mũ lên.
Bạn không thể làm khác được.
Thế nào cũng được, những người nói nhân danh tổ quốc? Thế nào cũng được, những ǵ họ nói, những người tin rằng họ có quyền nhân danh tổ quốc để nói?
Bạn hăy nghe theo tổ quốc.
Luôn luôn, tất cả, hăy dâng cho tổ quốc của bạn. Thế giới không có nghĩa lư ǵ với bạn, nếu không có tổ quốc. Đừng chờ đợi những điều tốt lành từ tổ quốc, đừng than phiền nếu bị xúc phạm, nhân danh tổ quốc. Tất cả những điều ấy không có nghĩa lư ǵ. Tuyệt đối, đừng mong chờ ǵ từ tổ quốc của bạn. Hăy cho tổ quốc những ǵ tốt nhất của đời bạn.
Đấy là mệnh lệnh cao cả nhất. Ngu xuẩn là kẻ nào không biết đến mệnh lệnh ấy.
Đừng bao giờ quên rằng bạn là đứa con của thế giới.
Là họ hàng của những người da đen, của loài ḅ sát, của Leonardo da Vinci, của ḍng điện Golf, của những người đàn bà Mă lai, của động đất và của Lăo- tử.
Bạn gần gụi với tất cả, đều cùng một chất liệu, một linh hồn được sản sinh và được đón quay trở lại. Đấy là điều chắc chắn.
Đến hơi thở cuối cùng, tôi vẫn cảm ơn số phận, đă cho tôi Làm người, và ánh lửa của tri thức đă soi rọi tâm hồn mờ mịt của tôi.
Tôi đă nh́n thấy mặt đất, bầu trời, bốn mùa. Tôi đă làm quen với t́nh yêu, với những mảnh mong manh của hiện thực, với khát vọng và những đổ vỡ.
Tôi đă sống trên trái đất, mỗi ngày mỗi sung sướng hơn. Một ngày kia tôi sẽ chết: điều này mới đúng tŕnh tự và đơn giản đến màu nhiệm làm sao!
Cái Khác có thể xảy ra với tôi không, một cái khác tốt hơn, cao quư hơn? Không, không thể có cái Khác. Tôi đă sống cái có ư nghĩa nhất và tuyệt vời nhất, đó là Số phận của một Con người.
Điều Khác và cái Khác tốt hơn, không thể xảy ra.
Mục lục
Tóm tắt tiểu sử nhà văn Hungary Márai Sándor:
3 /Rằng::cần phải sống và viết như thế nào
4 / Về tính cách của con người
5 /Rằng:cái ǵ là ấn tượng đích thực của cuộc sống
9 / Rằng:con người là một bộ phận của thế giới
11/ Về một hệ thống mà sau này ta nhận biết
12 /Rằng: ngày nào ta cũng cần phải tiếp tục dấn bước
13 /Về những thử thách và những kinh nghiệm
16 / Về: tiếng gọi của thế gian
17/ Về những kẻ hùng biện trong đám đông
18/ Rằng: vào năm bốn mươi tuổi, con người biết tất cả
19/Rằng: khi một người đă biết một điều ǵ đấy, sẽ trở nên b́nh thản
20 / Về sự thoải mái và sự cô độc
21/ Rằng: thời gian sẽ quyết định tất cả
23/ Rằng: mọi cái Đẹp đều dễ vỡ
25/ Về việc: chúng ta hăy lừa thày thuốc
27/ Rằng: cần phải sống với cả trái tim nữa
28/ Rằng:khi nào th́ chúng ta có quyền thay đổi triệt để những hoàn cảnh sống.
30/ Về những quy tắc tự nguyện
32/Về:không cần phải sợ bất kỳ điều ǵ
33/ Về: Chúng ta là những người tự do
34/ Về: các nhà thông thái rồi cũng phải chết.
39/ Về sự nhục nhă và các nỗi đau đớn khác
41/ Về: Không ai có thể bảo vệ được nhà văn
43/Về: Trật tự và Sự Bảo Trợ trong vũ trụ
45/ Về: Linh hồn và Quyền lực.
46/ Về những người thày thuốc và về các xứ sở
47/ Rằng:không cần phải thương hại kẻ phản bội
49/ Rằng: chẳng cái ǵ làm ta run sợ
50/ Về sự đê tiện và sự giúp đỡ.
51/ Về:chúng ta sống trong những kích thước của con người
52/ Về: đồ đạc làm già nua con người
55/ Về: chất liệu làm nên con người
56/ Về:Cần phải tham dự vào công việc của con người
58/ Về: trật tự của những hành động
61/Về những kẻ chỉ cười trên môi
62/ Rằng: bệnh tật là để nghỉ ngơi
65/ Về những kẻ cuồng tín,mù quáng
66/ Rằng: không đựoc phép thất bại trước bản thân ḿnh
69/ Rằng: để hiểu biết trí tuệ không đủ
72/ Rằng: những con tim tan nát
73/ Rằng:Việc luyện tập cơ thể không phải lúc nào cũng đúng đắn.
76/ Về những nhiệm vụ mệnh lệnh.
77/ Về sự thông minh và sự thông thái
78/ Về: sự tôi luyện và nội quy
80/ Về: văn pḥng và công chức
85/ Về phụ nữ và về những con chim
86/ Về Chúa Giêsu và sự cô độc
88/ Về những kẻ ăn trộm ḍng điện
91/ Về sự im lặng và về những người im lặng
92/ Về những khu rừng mênh mông và về những cây thông
93/ Rằng: thiên nhiên thật cao quư nhưng buồn tẻ
96/ Về những người bạn đồng hành
98/ Rằng: có ai đợi ở đâu đó, nhưng điều ấy không quan trọng
102/ Về những nỗi đau lớn và về cách xử sự
105/ Về sự cầu kỳ hoa mỹ và sự mơ mộng
109/Về sự lựa chọn và ḷng chung thủy
111/ Về nỗi nguy hiểm của cuộc sống
113/ Rằng:cái ǵ đáng và không đáng làm.
114/Về sự tấn công theo chiều ngang và chiều dọc
116/ Về: điều tôi rút ra được giữa lúc báo động
117/ Về sự tầm thường của con người
119/ Về những cái tẩu thuốc lọc khói
120/ Rằng: không cần phải quan tâm lắm đến phụ nữ
121/ Về cách thức chiến đấu và trận tuyến
122/ Về tội lỗi và ư thức phạm tội
123/ Rằng:Không thể trông cậy được vào ai
124/ Về các nhà văn và thế giới
126/ Về những tác phẩm ưu tú và thần tiên
128/ Rằng: con người không thể lường trước được
129/ Về nhịp điệu và sự thay đổi
130/ Về sự tế nhị và nhẹ nhàng
132/ Về kế hoạch công việc và nỗi lo lắng.
134/ Về ngày thường và ngày lễ
135/ Rằng:Sự hiểu biết cần nhiều dũng cảm
138/ Về gánh nặng thử thách của hiện thực
139/ Rằng:Đôi khi cần phải thư dăn trong cuộc đời
142/ Về nhiệm vụ và những khoảnh khắc
150/ Về cách mạng và về người cách mạng
151/ Về chuyến du ngoạn và những căn pḥng khách sạn
153/ Về những kỷ niệm và về sự kỳ diệu
154/ Về sự tàn ác và những người Bizanci
155/ Về những ǵ mà con người muốn
156/ về những ngọn lửa và áo chống lửa
160/ Về các nạn nhân và những kẻ khủng bố
162/ Về mật ong và những động tác thở
164/ Rằng: không thể làm được ǵ với những kẻ độc ác
166/ Về tài năng và sự ngu dốt
167/ Về: Nghệ thuật như một định mệnh
168/ Về cái hàng ngày và ảo giác
169/ Rằng:thông minh nhất là hăy một ḿnh
171/ Về những kẻ không dám cả phản bội
173/ Về sự thay đổi và về hy vọng
177/ Về cái chết như là một nhân chứng
180/ Rằng:việc của bạn trên thế gian là ǵ
181/ Rằng: cần phải chia tay với tuổi trẻ như thế nào
182/ Về sự bất công và những can thiệp
183/ Về sự cao thượng trên thế gian
187/ Về sự nhún nhường và phẩm giá
188/ Rằng: không được phép ngạc nhiên
189/ Về sự đói khát tính dục và ḷng tham lam
192/ Rằng:bạn luôn luôn sống giữa đường
194/ Về bản hợp đồng, thêm một lần nữa
196/ Về chân lư và cái đằng sau nó
197/ Về sự nhạy cảm của con người
Hết.