NHỮNG NGỌN NẾN CHÁY TÀN

HỒNG NHUNG dịch từ nguyên bản tiếng Hungary

MÁRAI SÁNDOR

NHÀ XUẤT BẢN

TRUNG TÂM VĂN HÓA NGÔN NGỮ ĐÔNG TÂY

1.

Buổi sáng, vị tướng ngồi khá lâu trong căn hầm của nhà ép nho . Từ lúc b́nh minh, ông đă ra ruộng nho với người làm vườn. Hai thùng rượu đă bắt đầu lên men. Hơn mười một giờ, sau khi đóng chai xong, ông trở về nhà. Người thợ săn đứng dưới những hàng cột của hiên nhà bốc mùi hôi ẩm từ những tảng đá ẩm ướt, đưa cho ông chủ vừa về tới nơi một lá thư.

- Anh muốn ǵ? - Vị tướng hỏi và dừng lại một cách cáu kỉnh. Ông đẩy chiếc mũ rơm rộng vành che khuất cả khuôn mặt đỏ bừng ra khỏi trán. Ông không bóc và không đọc thư đă vài năm nay. Một người làm công chọn lọc và bóc mọi công văn, giấy tờ trong văn pḥng của giám đốc phụ trách bất động sản.

- Người đưa thư mang tới, - người thợ săn nói và đứng im như phỗng.

Vị tướng nhận ra nét chữ, ông cầm lấy lá thư và đút vào túi. Ông bước vào gian pḥng ngoài mát lạnh, không nói không rằng đưa cho người thợ săn mũ và gậy của ḿnh. Ông lục t́m kính trong túi đựng x́ gà, rồi bước tới cạnh cửa sổ, trong ánh sáng lờ mờ hắt ra từ những rèm cửa thả xuống một nửa, ông bắt đầu đọc lá thư.

- Anh hăy đợi một chút! - Ông nói, qua vai ḿnh, với người thợ săn với gậy và mũ đang chuẩn bị đi .

Ông ṿ nhầu lá thư rồi đút vào túi.

- Kálmán thắng ngựa vào lúc sáu giờ tối. Dùng cỗ xe có rèm ấy, v́ trời sẽ mưa. Bảo anh ta mặc lễ phục vào. Cả anh cũng thế, - vị tướng nói, nhấn mạnh một cách bất thường, như thể ông đang bực bội v́ một điều ǵ đó. - Và tất cả hăy chuẩn bị thật tươm tất. Các anh hăy lau chùi xe cộ ngay từ bây giờ. Anh hăy mặc đồng phục vào, hiểu chưa? Và ngồi cạnh Kálmán.

- Tôi hiểu, thưa ông chủ. - Người thợ săn trả lời, nhẫn nhục nh́n chủ. - Sáu giờ.

- Sáu rưỡi các anh lên đường, - vị tướng nói, môi ông động đậy không ra tiếng, như đang nhẩm tính. - Anh hăy đăng kư ở khách sạn Đại Bàng Trắng. Chỉ cần nói là tôi sai anh đến và xe  đến đón ngài đại úy. Anh hăy nhắc lại xem nào.

Người thợ săn nhắc lại lời chủ. Lúc đó - như muốn nói thêm điều ǵ - vị tướng giơ cánh tay lên và nh́n lên trần nhà nhưng ông không nói, mà đi lên gác. Người thợ săn, trong tư thế đứng nghiêm chờ lệnh, đưa cặp mắt lănh đạm nh́n theo và đợi đến tận khi bóng người đậm đà, vai rộng biến mất sau tay vịn bằng đá chạm trổ ở chỗ ngoặt trên tầng gác.

Vị tướng vào pḥng ḿnh, rửa tay, rồi đi đến cái giá cao, hẹp, phủ vải nỉ loang lổ những vết mực, trên giá là bút, mực và những quyển vở đóng bằng b́a vải kẻ ca rô xếp cạnh nhau hết sức ngay ngắn, cẩn thận đến từng milimet, thứ vở trẻ con trong trường hay viết bài tập. Trong pḥng tối om. Ông đưa tay bật cây đèn có chụp xanh lá cây lên. Sau những tấm rèm phủ kín, trong khu vườn bị sấy khô, rang bỏng và khô cằn, mùa hè hừng hực phả nốt cơn giận dữ cuối cùng, như một kẻ châm lửa, trong cơn mất trí, tàn phá tất cả trước lúc biệt tăm. Vị tướng lấy lá thư ra, vuốt lại cẩn thận và trong ánh sáng chói ḷa, với cặp kính trên mũi, đọc lại một lần nữa những ḍng ngắn thẳng viết bằng những chữ cái sắc nhọn.

Ông khoanh tay sau lưng và đọc trong tư thế đó.

Trên tường, tờ lịch treo lủng lẳng với những chữ số to tướng. Tháng tám ngày mười bốn. Vị tướng ngả đầu ra sau, nhẩm tính. Tháng tám ngày mười bốn. Tháng bảy ngày mùng hai. Ông tính khoảng thời gian đă trôi qua giữa  ngày xưa và ngày hôm nay. Bốn mươi mốt năm, cuối cùng ông nói to. Ông nói to hồi lâu trong pḥng ḿnh, một ḿnh. Bốn mươi mốt năm, ông nói, một cách bối rối. Như một học tṛ, kẻ bất chợt luống cuống giữa những điều rối rắm của bài học, mặt ông đỏ bừng, đầu ngả ra sau, đôi mắt nhắm nghiền. Cổ ông cứng lên, đỏ rực trên cái cổ áo khoác sặc mùi ngô. Một ngh́n tám trăm chín mươi chín, mùng hai tháng bảy, lúc đó có cuộc đi săn, ông lẩm bẩm. Rồi im lặng. Ông chống tay lên cái giá một cách lo âu, như thể một tṛ học vẹt, thần người ra ngắm bài học, đây là những ḍng chữ viết tay, là lá thư. Bốn mươi mốt, cuối cùng ông nói, run rẩy. Và bốn mươi ba ngày. Chỉ có thế.

Lúc này, như đă b́nh tâm lại, ông bắt đầu đi dạo. Căn pḥng h́nh ṿng cung, ở giữa có những cột chống đỡ. Trước kia, căn pḥng lớn này gồm hai pḥng nhỏ, một pḥng ngủ và pḥng thay đồ. Nhiều năm trước đây - giờ ông chỉ nghĩ đến những thập kỷ, mà không thích những con số chính xác, như thể mọi con số đều nhắc nhở đến một cái ǵ tốt nhất là nên quên đi - ông đă ra lệnh phá bức tường ngăn đôi hai pḥng. Người ta chỉ để lại cái cột nhà, để đỡ h́nh ṿng cung ở giữa. Ngôi nhà được xây dựng cách đây hai trăm năm về trước, do một người chuyên chở quân nhu, đầu tiên bán yến mạch cho những kỵ binh Áo, sau trở thành công tước. Lúc đó, ông ta cho xây ṭa lâu đài này. Vị tướng đă sinh ra ở đây, trong căn pḥng này. Lúc đó pḥng tối hơn ở phía sau, nơi có những cửa sổ nh́n ra vườn và khu nhà ngang, là pḥng của mẹ ông, c̣n pḥng này sáng hơn, thoáng khí hơn là pḥng thay quần áo. Vài chục năm trước đây, khi ông chuyển vào ở khu phụ của lâu đài, người ta cho phá đi bức tường ngăn pḥng mẹ ông và hai pḥng nhỏ trở thành một pḥng lớn tối mờ. Mười bảy bước chân từ cửa vào đến giường. Và mười tám bước từ bức tường của vườn đến ban công. Ông đă đếm nhiều lần nên biết chính xác.

Như người đă quen với các dạng của bệnh tật, ông sống như vậy trong căn pḥng này. Như thể người ta đo sẵn cho ông. Năm tháng qua đi, ông không hề đi sang phía bên kia của lâu đài, nơi có những dăy ghế xalon xanh lá cây, tím than và tím đỏ nằm xếp hàng, với những chao đèn bằng vàng; nơi những cửa sổ trông ra công viên, ra rặng cây hạt dẻ dại, vào mùa xuân thường rủ cành xuống song sắt ban công, những cây hạt dẻ đứng phô trương h́nh bán nguyệt với những khóm nến hồng nhạt và những chùm lá xanh sẫm, trước những thanh chắn bằng đá của các ban công ở khu phía đông lâu đài. Các thiên thần tṛn trĩnh nâng đỡ những thanh chắn. Ông xuống nhà ép nho, hay vào rừng, hoặc - vào tất cả các buổi sáng, kể cả mùa đông, kể cả khi tuyết rơi - đến những ḍng suối đầy cá lăng. Khi trở về, ông đi ngang pḥng ngoài lên pḥng ḿnh và ăn ở đấy.

- Thế là anh ta đă quay trở về, - ông  đứng giữa pḥng nói to. - Bốn mươi mốt năm. Và bốn mươi ba ngày.

Rồi dường như mệt mỏi v́ nói những từ này, như thể giờ đây ông mới hiểu bốn mươi mốt năm và bốn mươi ba ngày là khoảng thời gian dài như thế nào, ông lảo đảo. Ông ngồi xuống chiếc ghế bành da đă ṃn và lắc chiếc chuông bạc.

- Bảo Nini lên đây, - ông nói với người gia nhân, rồi lịch sự hơn: - Tôi mời bà ấy lên đây.

Ông không động đậy, cứ ngồi như vậy, quả chuông trong tay, cho đến tận khi Nini bước vào.

2.

Nini đă chín mươi mốt tuổi và bà đến rất nhanh. Trong căn pḥng này bà đă nuôi dưỡng vị tướng. Bà đă ở đây, khi vị tướng ra đời. Lúc đó bà mới mười sáu tuổi và rất đẹp. Tuy thấp nhưng cô gái thuở đó rất khỏe mạnh và điềm tĩnh, dường như cơ thể của cô ẩn giấu một bí ẩn nào đó. Như thể một bí mật ẩn náu, trong xương, trong máu, trong da thịt của cô, đấy là bí ẩn của thời gian hoặc của cuộc đời và điều này không thể nói với ai khác, không dịch ra được một thứ ngôn ngữ khác, từ ngữ không thể diễn tả nổi điều bí ẩn này. Cô là con gái người đưa thư trong làng, cô sinh một đứa trẻ vào năm mười sáu tuổi và chẳng bao giờ, với bất kỳ ai, cô nói cô đă có con với ai. Cô cho vị tướng bú, v́ lúc đó cô rất nhiều sữa, khi cha cô đánh đuổi cô ra khỏi nhà, cô đă đến lâu đài. Cô không có ǵ hết ngoài một bộ quần áo và một nhúm tóc của đứa con đă qua đời, đựng trong một phong b́ thư. Cô đến lâu đài như vậy. Đến để đỡ đẻ. Ngụm sữa đầu tiên vị tướng bú là từ bầu vú của Nini

Cô sống như vậy trong lâu đài, câm lặng, suốt bảy mươi nhăm năm. Lúc nào cô cũng mỉm cười. Tên cô bay qua các gian pḥng, như thể những người sống trong lâu đài nhắc nhở nhau về một điều ǵ đó. Người ta nói: "Nini!" như thể nói điều này: "Kỳ lạ thật, vẫn c̣n một cái ǵ đó khác trên thế gian, so với sự ích kỷ, nỗi đam mê, nỗi kiêu ngạo, Nini...". Và bởi v́ chỗ nào cô cũng có mặt, nơi cần đến, nên không bao giờ người ta nh́n thấy cô. Và v́  cô luôn luôn vui vẻ, nên không bao giờ người ta hỏi, làm thế nào để  vui vẻ luôn luôn , khi người đàn ông cô yêu đă đi mất và đứa con, cô dành sữa cho nó, cũng mất. Cô cho vị tướng bú và nuôi dạy ông, vậy mà đă bảy mươi nhăm năm trôi qua. Đôi khi mặt trời tỏa nắng trên lâu đài và với cả gia đ́nh, những lúc đó, trong sự rạng rỡ thường ngày, người ta ngạc nhiên nhận ra, Nini cũng mỉm cười. Tiếp đó, bà bá tước, mẹ vị tướng qua đời, Nini dùng khăn tẩm dấm lau vầng trán trắng muốt, lạnh lẽo và ướt át của người quá cố. Rồi một ngày người ta cáng về nhà cha của vị tướng, ông bị ngă ngựa và c̣n sống tiếp năm năm nữa. Nini chăm sóc ông. Cô đọc tiếng Pháp cho ông nghe, nhưng v́ không biết tiếng Pháp,  không biết phát âm, cô chỉ đọc những chữ cái, hết sức chậm răi. Nhưng người ốm vẫn hiểu. Khi vị tướng lấy vợ, lúc họ trở về nhà sau tuần trăng mật, Nini đợi họ ở cổng lâu đài. Cô hôn tay cô chủ mới và tặng nàng một bó hồng. Lúc đó cô cũng mỉm cười, vị tướng đôi khi nhớ lại khoảnh khắc này. Rồi cô chủ chết, sau đó nhiều năm, hai mươi năm sau, Nini chăm sóc phần mộ và đồ dùng, quần áo c̣n lại của người đàn bà quá cố.

Nini không có chức tước, cũng chẳng có thứ bậc trong nhà. Người ta chỉ cảm thấy sức mạnh của bà. Mỗi ḿnh vị tướng biết rơ, một cách lơ đễnh, là bà đă hơn chín mươi tuổi. Nhưng chẳng ai nói về chuyện này. Sức mạnh của Nini tràn ngập căn nhà, thấm qua những người khác, qua tường, qua mọi đồ vật, như một luồng điện bí hiểm điều khiển các nhân vật trên sân khấu của gánh múa rối rong là Dũng sỹ János và Thần Chết. Đôi khi người ta có cảm tưởng, căn nhà, đồ đạc sẽ đổ xụp, nếu sức mạnh của Nini không bảo tồn hết thảy mọi thứ, như thể những chất liệu rất cũ kỹ sẽ tan ra, biến mất, nếu chẳng may có ai động tay vào. Khi vợ mất, vị tướng ra đi. Sau rất nhiều năm, ông trở về nhà và chuyển sang khu ở cũ của lâu đài, sống trong pḥng của mẹ. Khu mới hơn của ṭa lâu đài, nơi vợ ông đă từng sống, những pḥng khách sặc sỡ, nơi giấy bồi tường Pháp đă thủng rách, những pḥng ở quư phái lớn với nhiều ḷ sưởi và những cuốn sách, với những đầu sơn dương trang trí, pḥng ăn th́ rộng răi, từ cửa sổ có thể nh́n ra thung lũng và những rặng núi xanh ánh bạc, xa xa là thành phố những căn pḥng của vợ và pḥng ngủ riêng của ông, hết thảy ông đều cho khóa lại. Ba mươi hai năm rồi, từ khi người vợ chết và vị tướng trở về sau những cuộc hành tŕnh ngoại quốc, chỉ có Nini bước vào những căn pḥng ấy, cùng các gia nhân - cứ hai tháng một lần - để dọn dẹp.

- Bà ngồi xuống đi, Nini, - vị tướng nói.

Người nhũ mẫu ngồi xuống. Trong những năm gần đây bà già sọm hẳn. Sau chín mươi tuổi, con người ta già đi kiểu khác so với khi năm mươi hoặc sáu mươi tuổi. Người ta già đi mà không tự ái. Khuôn mặt Nini đầy nếp nhăn và hồng hào - những chất liệu quư phái thường cũ đi như thế, những tấm lụa hàng trăm năm, thứ mà một gia đ́nh dệt vào đó tất cả sự khéo léo và những giấc mơ của họ. Vài năm trước, một mắt của bà bị đục thủy tinh thể. Bên mắt ấy bây giờ buồn bă, xám xịt. Nhưng con mắt khác vẫn xanh, màu xanh như những con mắt biển phi thời gian giữa những dăy núi hùng vĩ, vào tháng tám. Con mắt này mỉm cười. Nini bận một bộ quần áo màu tím than, lúc nào cũng bộ đó, chiếc váy dạ tím than và chiếc áo liền váy. Như thể bảy mươi nhăm năm bà không may thêm bộ mới.

- Konrád viết thư, - vị tướng nói, rồi thản nhiên giơ cao lá thư bằng một tay. - Bà c̣n nhớ anh ta không?

- Tôi nhớ. - Nini đáp. Bà nhớ tất cả.

- Anh ta đang ở trong thành phố, - vị tướng nói với người nhũ mẫu, khẽ khàng, như đang thông báo một tin quan trọng và tin cẩn. - Anh ta ở khách sạn Đại Bàng Trắng. Tối nay anh ta sẽ đến đây, tôi đă cho xe đi đón. Anh ta sẽ ăn tối ở đây.

- Ở đây? Nhưng ở pḥng nào? - Nini b́nh thản hỏi. Và đôi mắt xanh, đôi mắt nhanh nhẹn và vui vẻ nh́n quanh gian pḥng.

Đă hai chục năm qua họ không tiếp khách. Những người khách thỉnh thoảng đến ăn trưa, những quan chức tỉnh và thành phố, hoặc những khách trong các vụ săn bắn lớn, đều được giám đốc phụ trách bất động sản tiếp đón tại nơi ở trong rừng, ở đó mùa nào người ta cũng chuẩn bị để tiếp khách, ở đó ngày đêm người ta chờ các vị khách, với những pḥng ngủ, pḥng tắm, nhà bếp, pḥng ăn lớn, hiên nhà rộng mở, những cái bàn có h́nh chân hươu. Vào lâu đài chỉ có vị linh mục đến mỗi năm một lần, mùa đông, khi ngài dùng phấn ghi ngang tầm mắt trên cửa ra vào những chữ cái bắt đầu của những cái tên Gáspár, Menyhért và Boldizsár. Vị linh mục, người chôn cất những người già đă mất. Ngoài ra không có ai khác, không bao giờ.

- Ở đằng kia, - vị tướng nói, - được không?

- Cách đây một tháng chúng tôi vừa dọn dẹp, - bà nhũ mẫu nói, - được đấy.

- Tám giờ tối. Kịp chứ? - Ông hỏi với một sự hồi hộp, hơi ṭ ṃ con trẻ và nhỏm lên từ chiếc ghế bành. - Trong pḥng lớn ấy. Bây giờ là buổi trưa rồi.

- Vâng, buổi trưa, - người nhũ mẫu nói, - để tôi truyền lệnh. Sẽ thông gió đến sáu giờ, sau đó bày biện. - Môi bà động đậy không ra tiếng, như đang nhẩm tính. Bà tính thời gian và sự bề bộn của công việc. - Vâng, được, - bà nói b́nh thản và dứt khoát.

Vị tướng chồm người ra phía trước chăm chú lắng nghe. Hai cuộc đời đă ḥa vào nhau, với nhịp điệu chậm răi của hai tấm thân già nua. Cả hai đều biết rơ về nhau, nhiều hơn cả mẹ với con,  vợ với chồng. Mối liên hệ, đă gắn bó cơ thể họ làm một, c̣n tin cậy hơn bất kỳ mối liên hệ xác thịt nào. Có thể ḍng sữa mẹ đă tạo nên điều này. Có thể bởi Nini là sinh vật đầu tiên nh́n thấy vị tướng khi được sinh ra, nh́n thấy ông trong khoảnh khắc chào đời đầu tiên, trong máu và chất nhầy, như mọi con người được sinh ra. Có thể do bảy mươi nhăm năm họ cùng sống với nhau, dưới một mái nhà, ăn cùng một thứ thức ăn, hít thở cùng một bầu không khí, với sự ẩm thấp của ngôi nhà, với những rặng cây trước cửa sổ, tất cả đều cùng chung. Và tất cả đều không có tên. Họ không phải chị em ruột, cũng chẳng phải t́nh nhân. Một điều ǵ đó khác thường, họ đều mơ hồ cảm thấy thế. Một dạng ruột thịt, gắn bó hơn, thân thiết hơn, như của cặp song sinh nằm trong bụng mẹ. Cuộc đời quấy trộn đêm và ngày của họ, họ biết tất cả về cơ thể và những giấc mơ của nhau.

Người nhũ mẫu hỏi:

- Ông muốn tất cả giống như ngày xưa?

- Đúng thế, - vị tướng trả lời, - hoàn toàn giống như thế. Như lần cuối cùng.

- Được thôi, - bà nhũ mẫu đáp ngắn gọn.

Bà đến gần vị tướng, đầu cúi xuống và hôn lên đôi tay đeo nhẫn, nổi gân xanh, nhiều vết nhám và già nua của vị tướng.

- Ông hăy hứa, - bà nói, - là ông không làm ḿnh quá hồi hộp.

- Tôi xin hứa, - vị tướng nói nhẹ nhàng, ngoan ngoăn.

3.

Đến tận năm giờ vẫn không có tư dấu hiệu sự sống nào phát ra từ căn pḥng của vị tướng. Rồi ông gọi gia nhân, bảo chuẩn bị nước lạnh để ông tắm. Ông gửi trả bữa trưa, chỉ uống một chén trà nguội. Ông nằm trên chiếc giường nhỏ, trong căn pḥng mờ tối, phía sau những bức tường mát lạnh, mùa hè oi ả đang ŕ rầm. Ông lắng nghe tiếng sôi sục nóng bỏng của ánh nắng, tiếng hú của gió bỏng mơn man trên những triền đồi, ông dơi theo những tiếng động của ṭa lâu đài.

Giờ đây, khi đă qua những sửng sốt đầu tiên, bỗng  ông thấy mệt mỏi. Con người cả cuộc đời chuẩn bị một cái ǵ đấy. Đầu tiên, họ bị xúc phạm. Sau đó, muốn trả thù. Rồi chờ đợi. Ông đợi đă lâu. Ông không biết từ khi nàosự xúc phạm và khát vọng trả thù đă biến thành sự chờ đợi. Tất cả c̣n lại với thời gian, nhưng sẽ không màu sắc, như những tấm ảnh chụp quá cũ, được ghi vào đĩa kẽm. Ánh sáng, thời gian xóa nḥa đi những ǵ sắc bén và tinh tế của các đường nét. Cần phải xoay tấm ảnh, để gặp những phản quang ánh sáng nhất định, để ta có thể nhận ra từ tấm đĩa kẽm một người, mà đường nét khuôn mặt đă bị biến đổi. Cùng với thời gian, những kỷ niệm của con người cứ phai nhạt đi như thế đó. Nhưng rồi vào một ngày, ánh sáng lóe lên từ một nơi nào đó, ta tự nhiên nhận ra một khuôn mặt. Vị tướng ǵn giữ trong ngăn kéo những bức ảnh như thế. Tấm ảnh của cha. Trong ảnh cha ông mặc quân phục đại tá vệ binh. Tóc ngài có những lọn quăn như tóc một cô gái. Từ vai, chiếc áo khoác vệ binh rủ xuống, ngài giữ lấy nó bằng bàn tay đeo nhẫn tỳ trên ngực. Đầu ngài quay nghiêng sang một bên, kiêu hănh và đầy tự ái. Ngài không bao giờ nhắc đến chuyện ở đâu và tại sao người ta xúc phạm ngài. Khi  trở về từ Viên, ngài bắt đầu săn bắn. Ngày nào ngài cũng đi săn, mùa nào ngài cũng đi và nếu không gặp con thú nào, hoặc trong thời gian nghiêm cấm săn bắn, ngài ŕnh những con cáo và lũ quạ. Dường như ngài muốn giết một ai đó và không ngừng chuẩn bị những cuộc báo thù. Mẹ vị tướng, bà bá tước, đă cấm những người thợ săn đến lâu đài, đúng vậy, bà đă cấm và vứt hết tất cả những ǵ gợi nhớ đến săn bắn: những vũ khí và các cặp đựng thuốc súng, những cung tên cũ kỹ, những con chim nhồi và những đầu hươu, những cặp sừng. Lúc đó ngài vệ binh cho xây khu săn bắn. Ở đấy có đủ thứ: chiếm chỗ trước ḷ sưởi là những mảnh da gấu, treo trên các bức tường là những tấm bảng khung nỉ trắng, nâu treo lủng lẳng các loại vũ khí. Những khẩu súng Bỉ, súng Áo. Những con dao Anh và các súng nạp đạn Nga. Để bắn tất cả các loại thú. Giữa các cuộc săn bắn, người ta sử dụng đàn chó, những loại falka, kopó và vizsla, người chăm sóc chim cũng sống ở đây cùng ba con chim ưng lớn. Cha của vị tướng ở luôn đây, trong khu nhà săn bắn. Những người trong lâu đài chỉ nh́n thấy ngài vào giờ ăn. Trong lâu đài, các bức tường được phủ kín bằng những màu nhàn nhạt, bằng những lụa bọc tường Pháp xanh da trời, xanh lá mạ, hồng nhạt, được điểm bằng những sợi mạ vàng, sản xuất trong các nhà máy vùng ngoại ô Pari. Mỗi năm, bà bá tước tự tay lựa chọn đồ bọc tường và đồ gỗ trong các nhà máy và các cửa hiệu Pháp, khi đến mùa thu, bà về quê hương thăm nhà. Bà không bao giờ quên những chuyến đi này. Bà có quyền làm thế, v́ điều này ghi trong hợp đồng kết hôn, khi bà đi lấy chồng là người vệ binh xa lạ.

- Có thể nguyên nhân là những chuyến đi, - vị tướng thầm nghĩ.

Ông nghĩ đến việc cha mẹ ông đă không hiểu nhau. Ngài vệ binh săn bắn, nhưng v́ không thể tiêu diệt được cả thế giới, nơi có nhiều kẻ khác nữa cũng sinh sống, như ngài - những thành phố xa lạ, Pari, những lâu đài, những ngôn ngữ khác và lối sống khác - ngài giết những con hươu, con gấu và những con nai. Đúng, có thể v́ những chuyến đi. Vị tướng nhỏm dậy, đứng trước chiếc ḷ sưởi bằng sứ trắng, bệ vệ, ngày nào đă từng sưởi ấm căn pḥng mẹ ông. Đấy là một cái ḷ sưởi to, một trăm tuổi, hơi ấm tỏa ra từ nó như từ một con người chậm chạp, bệ vệ nhưng tốt bụng, người muốn giảm bớt những nỗi ích kỷ bằng những hành động bao dung và đơn giản. Rơ ràng mẹ ông bị lạnh ở đây. Với bà, ṭa lâu đài này, những căn pḥng h́nh ṿng cung đứng giữa rừng này thật tối tăm, bởi vậy bà phủ tường bằng những tấm lụa sáng màu. Và bà lạnh, v́ gió lúc nào cũng thổi ào ào trong rừng, mùa hè cũng thế, gió, thứ có mùi vị của những ngọn suối trên núi, khi vào mùa xuân nó bị ứ đọng bởi tuyết tan và bắt đầu tràn bờ. Bà lạnh, bởi vậy cái ḷ sưởi trắng bệ vệ bằng sứ lúc nào cũng được nhóm lên. Người mẹ muốn sự màu nhiệm. Bà đi về Phương Đông, v́ một niềm mê say xâm chiếm trái tim, mạnh hơn cả tri thức và thành kiến. Ngài vệ binh quen bà khi đang phục vụ ở sứ quán: ngài làm liên lạc tại sứ quán ở Pari trong những năm năm mươi. Ngài quen bà trong một bữa tiệc và họ không thể làm ǵ nổi để chống lại cuộc gặp gỡ này. Tiếng nhạc vang lên, chàng vệ binh nói với con gái bá tước Pháp: "Ở nước tôi, những cảm xúc sôi nổi hơn, mang tính chất số phận nhiều hơn". Đấy là buổi tối khiêu vũ tại sứ quán. Các cửa sổ phủ kín rèm lụa, họ đứng chỗ hơm sâu bên cửa sổ và nh́n những đôi bạn nhảy. Đường phố Pari trắng toát, tuyết đang rơi. Đúng khoảnh khắc ấy cháu của vua Lajos, vua nước Pháp bước vào pḥng. Mọi người đều cúi rạp đầu. Nhà vua mặc chiếc áo đuôi tôm màu xanh, áo chẽn trắng, bằng một cử chỉ chậm răi ngài nâng gọng kính vàng đưa ngang tầm mắt. Khi mọi người ngẩng lên từ cái chào sát đất, hai người đưa mắt nh́n nhau. Lúc đó họ đă biết rằng, không thể làm khác được nữa, họ cần phải sống với nhau. Chàng và nàng nở nụ cười, mặt tái đi và bối rối. Nhạc vọng ra từ căn pḥng bên cạnh. Người con gái Pháp nhẹ nhàng hỏi: "Ở nước các ngài ư? Đấy là ở đâu...?". Rồi nàng mỉm cười, e lệ. Chàng vệ binh nói tên tổ quốc ḿnh. Đấy là từ tin cậy đầu tiên họ nói với nhau: tên tổ quốc.

Mùa thu, họ trở về nhà, sau đó gần một năm. Người phụ nữ xứ lạ ngồi sâu trong cỗ xe, giữa những khăn choàng và chăn ủ. Họ băng qua những rặng núi, qua Thụy Sĩ, qua Tiril. Tại Viên, hoàng đế Áo và phu nhân tiếp đăi họ. Hoàng đế rất nhân hậu, như trong những chuyện cổ tích. Ngài bảo: "Bà hăy cẩn thận! Trong rừng nơi bà đến, có nhiều gấu sống ở đó. Ông nhà cũng là một con gấu". Rồi ngài cười. Tất cả mọi người cười. Điều này là một ân huệ lớn, hoàng đế pha tṛ với vợ người Pháp của một vệ binh Hung. Người thiếu phụ trả lời: "Thưa hoàng đế, tôi sẽ dùng nhạc để thuần phục chúng, như Orpheus đă thuần phục những con thú dữ". Họ băng qua những cánh rừng thơm mùi hoa quả và những đồng cỏ. Khi họ bước qua biên giới, những ngọn núi và những thành phố biến mất, người thiếu phụ bắt đầu khóc "Chéri, - nàng nói, - em chóng mặt quá. Ở nơi đây thật vô tận". Nàng chóng mặt v́ quang cảnh thảo nguyên hùng vĩ, lịm đi dưới bầu khí quyển nặng nề của mùa thu, nơi người ta vừa cắt lúa xong, nơi cỗ xe lăn bánh trên những con đường không có đường, phi thời gian, chỉ có đàn sếu lượn ṿng trên bầu trời, những thửa ruộng trồng ngô tan hoang bên lề đường, như sau một cuộc chiến tranh, cảnh tượng tàn phá tác động mạnh mẽ đến đám tàn quân rút lui. Chàng vệ binh ngồi im, không nói không rằng trong cỗ xe, tay khoanh lại trước ngực. Thỉnh thoảng chàng lấy ngựa, rồi phóng bên cạnh cỗ xe, hàng giờ liền. Chàng nh́n tổ quốc ḿnh, như thể lần đầu tiên chàng thấy. Chàng ngắm những ngôi nhà thấp, cửa chớp xanh, mái hiên trắng, nơi họ nghỉ chân, ngắm những căn nhà của những người cùng xứ sở, tận cuối những khu vườn, những căn pḥng mát lạnh, nơi những đồ gỗ cũng xiết bao quen thuộc, đến cả mùi của những cái tủ cũng thế. Chàng ngắm nh́n cảnh vật, mà nỗi cô độc cùng sự buồn bă của nó làm rung động trái tim chàng, chưa bao giờ chàng cảm thấy thế: bằng con mắt của người vợ, chàng thấy những cái giếng có cần múc, những vùng đất mặn, những rừng bạch hoa, bầu trời hoàng hôn với những đám mây hồng nhạt, trên thảo nguyên bát ngát. Quê hương mở ra trước mắt họ, chàng vệ binh với trái tim đập rộn ră bỗng hiểu ra rằng cảnh vật đang tiếp đón họ vào ḷng, cùng lúc cũng chính là số phận. Người thiếu phụ ngồi trong cỗ xe im lặng. Thỉnh thoảng nàng nâng khăn lên mắt. Những lúc đó chồng nàng cúi xuống từ yên ngựa, nh́n ḍ hỏi vào đôi mắt ướt của nàng. Nhưng người thiếu phụ ra hiệu hăy đi tiếp. Họ đă trở nên gần gũi nhau.

Ṭa lâu đài thời gian đầu an ủi nàng. Nó rộng mênh mông, những ngọn núi và các khu rừng đă khóa nó lại trước thảo nguyên: đây là tổ quốc trong một tổ quốc xa lạ. Rồi những xe chở đồ về đến nơi sau họ, mỗi tháng đều có một chuyến. Từ Pari và từ Viên, những cỗ xe chở đầy đồ gỗ, vải vóc, len dạ, những bức họa và một chiếc dương cầm nhỏ, v́ người thiếu phụ muốn dùng âm nhạc chinh phục những con thú dữ. Khi những bông tuyết đầu tiên bắt đầu rơi giữa các triền núi, là lúc họ sắp xếp xong và bắt đầu cuộc sống trong lâu đài. Tuyết khóa ṭa lâu đài lại, như một đoàn quân phương Bắc lầm lũi bao vây, giam hăm thành. Đêm đêm những con nai, hươu phi ra khỏi khu rừng, chúng dừng lại trong tuyết và trong ánh trăng, nghe ngóng về phía cửa sổ ngập ánh sáng của lâu đài, nghiêng cái đầu với những đôi mắt tuyệt đẹp, trong veo, đen sẫm và chăm chú, lắng nghe tiếng nhạc văng vẳng lọt ra từ lâu đài. "Anh thấy chưa?" - Người thiếu phụ ngồi bên đàn dương cầm hỏi và cất tiếng cười. Tháng hai, băng giá xua đuổi lũ chó sói ra khỏi băng tuyết, các gia nhân và những người thợ săn chất củi đốt một đống lửa to ngoài công viên, lũ sói mê muội nhảy nhót xung quanh sự thu hút và mời chào của lửa. Chàng vệ binh cầm dao lao vào chúng, người thiếu phụ nh́n ra từ của sổ. Có một cái ǵ đó họ chưa xoay xở được với nhau.

Nhưng họ yêu nhau. Vị tướng bước về phía bức chân dung của mẹ. Bức họa này là tác phẩm của một họa sỹ thành Viên, đă từng vẽ chân dung cho hoàng hậu, có những lọn tóc dài. Chàng vệ binh nh́n thấy tấm ảnh đó trong pḥng làm việc của hoàng đế ở Burg. Trong ảnh nữ bá tước đội một chiếc mũ rơm đính hoa hồng, như các cô gái vùng Firenze vào mùa hè. Bức họa làm từ gỗ anh đào, treo trên tường trắng, trong chiếc khung mạ vàng trên cái tủ nhiều ngăn kéo. Cái tủ này từng của mẹ ông. Vị tướng tỳ hai tay lên thành tủ và ngắm tấm ảnh trên cao như vậy. Người đàn bà trẻ trong bức họa của họa sỹ thành Viên quay đầu sang một bên, đưa cái nh́n yếu đuối và nghiêm nghị vào khoảng không, như thể muốn hỏi: "Tại sao?". Đây chính là ư nghĩa của bức họa. Những đường nét của khuôn mặt nom quư phái, cái cổ gợi cảm, đôi tay xỏ trong đôi găng móc, bờ vai trắng, khuôn ngực lộ trong rănh xẻ sâu của chiếc áo xanh nhạt. Bà là người xa lạ. Họ chiến đấu không lời với nhau, bằng âm nhạc và săn bắn, bằng những chuyến đi và những buổi dạ hội. Khi ṭa lâu đài bừng sáng ánh đèn, như thể có hỏa hoạn trong các gian pḥng, các chuồng ngựa tràn ngập ngựa, xe của các vị khách, trên mỗi cầu thang thứ tư của các cửa ra vào lớn, như những h́nh nộm sáp cứng đơ, các gia nhân đứng sừng sững, giương cao trên đầu họ những giá đỡ nến bằng bạc mười hai nhánh. Rồi ánh sáng, tiếng nhạc, tiếng nói cười râm ran, mùi hương từ các cơ thể quay cuồng trong các căn pḥng, như thể đây là một lễ hội hốt hoảng nào đó của cuộc đời, một lễ hội bi thương và cao cả, mà ở đoạn kết người ta thổi những hồi kèn lanh lảnh và loan báo mệnh lệnh thất thiệt cho những người tham dự vũ hội. Vị tướng vẫn c̣n nhớ những buổi tối như vậy. Nhiều lần ngựa và những cỗ xe phải trụ lại trong công viên đầy tuyết, bên cạnh những đống lửa được nhóm lên, v́ không c̣n chỗ trong chuồng ngựa. Một lần hoàng đế cũng đến, người là vua trên lănh thổ này. Ngài đến bằng xe ngựa, những kỵ sỹ quân phục trắng hộ tống. Ngài đi săn hai ngày trong rừng và ở một khu khác trong lâu đài, ngài ngủ trên giường sắt và khiêu vũ cùng bà chủ nhà. Họ nói chuyện với nhau giữa những điệu vũ và mắt bà chủ nhà đẫm lệ. Nhà vua dừng lại giữa điệu nhảy. Người cúi đầu chào và hôn tay nữ bá tước, rồi đưa bà sang pḥng bên, nơi những người tùy tùng đứng vây quanh. Người tiễn bà đến chỗ ngài vệ binh và cúi xuống hôn tay bà lần nữa.

- Mọi người nói chuyện ǵ vậy?... - sau này ngài vệ binh hỏi vợ.

Nhưng người thiếu phụ không đáp. Không ai có thể biết, nhà vua đă nói ǵ với người đàn bà đến từ xứ lạ, người đă bật khóc giữa những điệu nhảy. Dân quanh vùng c̣n bàn tán rất lâu về chuyện này.

4.

Lâu đài khóa tất cả vào trong nó, như một hầm mộ lớn, trang trí bằng những h́nh trạm trổ từ đá, nơi xương cốt của các thế hệ rữa vụn, nơi những bộ quần áo may từ vải nỉ đen hay lụa xám của những người đàn bà và đàn ông cổ xưa bạc ṃn dần. Lâu đài khóa cả sự im lặng vào trong, như khóa một phạm nhân tôn giáo rữa dần khi đang bất tỉnh trong hầm tối, râu ria tua tủa và rách rưới, trên đống rơm ẩm mốc và mủn nát. Nó cũng khóa luôn cả những kỷ niệm, kỷ niệm của những người đă chết, những kỷ niệm lẩn quất trong ngóc ngách của những căn pḥng, như thể nấm, đàn dơi, đàn chuột và những con bọ lẩn quất trong những hầm ngầm ẩm ướt của những căn nhà cổ kính. Trên những nắm tay cầm ở cửa c̣n cảm thấy sự run rẩy của đôi tay, chút hơi nóng trong khoảnh khắc, khi đôi tay ấn xuống tay cầm mở cửa ra. Tất cả những ngôi nhà, nơi sự say mê xâm chiếm con người bằng tất cả sức mạnh của nó, đều đầy ắp những ảo ảnh mơ hồ như thế.

Vị tướng nh́n ảnh mẹ. Ông thuộc ḷng những đường nét trên khuôn mặt thanh mảnh. Đôi mắt với ánh nh́n đờ đẫn và khinh bỉ nh́n vào khoảng không, những người đàn bà cổ xưa bước lên đoạn đầu đài với cái nh́n như thế, cùng lúc họ khinh bỉ tất cả, cả những người khiến họ phải chết và cả những kẻ sẽ giết họ. Gia đ́nh mẹ ông có một lâu đài ở Bretagne, bên bờ biển. Khi vị tướng khoảng tám tuổi, ông được tới đó chơi. Họ đi bằng tàu hỏa, tàu chạy rất chậm. Trong nơi để hành lư của khoang ngủ, những túi hành lư buộc bằng vải, thêu đánh dấu bằng những chữ cái của mẹ chất đầy. Khi họ đến Pari, trời đổ mưa. Đứa trẻ ngồi sâu trong chiếc xe phủ lụa xanh ngắm nghía thành phố qua lớp kính cửa sổ mờ ảo của xe, thành phố như bụng một con cá béo, sáng trơn tuột dưới màn mưa. Cậu thấy những mái nhà cao chót vót với những ống khói lênh khênh xám xịt thẳng đứng giữa màn mưa ẩm ướt, tựa hồ như muốn gào lên cho thế giới biết bí mật của những số phận hoàn toàn khác, không thể hiểu được. Đám phụ nữ vừa cười vừa chạy dưới mưa, tay hơi nâng cao váy, hàm răng họ sáng bóng, tựa hồ như mưa, thành phố xa lạ, giọng nói tiếng Pháp, tất cả là những thứ ǵ đó thật vui vẻ và tuyệt vời, chỉ đứa trẻ chưa hiểu được điều này. Cậu đă tám tuổi, ngồi nghiêm nghị bên cạnh mẹ trong cỗ xe, đối diện với người hầu gái và gia sư và cảm thấy trọng trách của ḿnh. Tất cả mọi người chú ư tới cậu, một con người bé nhỏ, hoang dă vừa từ nơi xa đến, từ rừng núi, giữa những chú gấu. Đứa trẻ chú ư khi phát âm những câu tiếng Pháp, cẩn thận và đầy lo âu. Cậu biết giờ đây, cậu thay mặt cha, ṭa lâu đài, những con chó, những cánh rừng và quê nhà bị bỏ lại để phát ngôn. Một cánh cổng mở ra, chiếc xe lao vào khoảng sân rộng, trên những bậc thang rộng, các gia nhân mặc áo đuôi tôm cúi đầu chờ đợi. Tất cả có chút ǵ đấy thù địch. Người ta dẫn cậu đi qua các pḥng lớn, nơi mọi thứ xếp đặt gọn gàng một cách đe dọa và khó chịu. Trong căn pḥng lớn trên gác, bà ngoại người Pháp đón cậu. Bà có đôi mắt xám và hàng ria nhỏ, hẹp, màu đen, tóc bà trước kia có thể màu vàng đỏ, nay ngả màu hung đỏ xấu xí, như thể thời gian quên mất không gội đám tóc dơ bẩn này, nó được búi cao cẩn thận. Bà hôn cậu, dùng hai bàn tay xương xẩu và trắng muốt hơi đẩy ra sau cái đầu của đứa cháu đến từ nơi xa lạ và nh́n nó như vậy từ trên cao. "Toute de méme" - Bà nói với mẹ cậu, người đang lo âu đứng bên cạnh, như thể đứa trẻ bị kiểm tra, như thể sắp có điều ǵ đó bị lộ tẩy. Sau đó người ta mang trà bạch hoa đến. Tất cả đều có một mùi ǵ đó khó tả, đứa trẻ bắt đầu buồn nôn. Quăng nửa đêm cậu khóc và bắt đầu nôn mửa: "Mang Nini đến đây!" - Cậu nói và nghẹt thở v́ nước mắt. Cậu nằm trắng bệch như chết trên giường.

Ngày hôm sau cậu sốt cao và bắt đầu mê sảng. Những vị thày thuốc long trọng kéo đến trong những cái áo khoác đen, dây đồng hồ vàng của họ cài vào khuy giữa chiếc áo chẽn, họ cúi xuống đứa trẻ, từ cḥm râu và quần áo họ cũng ngập ngụa một mùi như thế, như của mọi đồ vật trong lâu đài và từ tóc, từ miệng bà ngoại. Đứa trẻ cảm thấy nó sẽ chết nếu cái mùi ấy không bay đi. Đến tận cuối tuần cơn sốt vẫn không giảm, mạch đập của cậu rất yếu ớt. Khi đó người ta đánh điện cho Nini. Bốn ngày sau, người nhũ mẫu đến Pari. Người hầu có bộ râu quai nón không nhận ra cô ngoài nhà ga. Nini đi bộ tới lâu đài, trong tay cầm một túi đan nhỏ. Cô đến như lũ chim di cư: không biết tiếng Pháp, không thuộc đường, cô không bao giờ trả lời được câu hỏi, làm sao t́m được căn nhà trong thành phố xa lạ, nơi cất giấu một đứa trẻ bị ốm. Cô bước vào pḥng, nâng đứa trẻ đang hấp hối từ trên giường xuống, đứa bé gần như không động đậy, chỉ c̣n đôi mắt hé mở. Cô ôm xiết cậu bé vào ḷng, ngồi xuống lặng lẽ và khẽ đung đưa. Ngày thứ ba, người ta vẩy nước thánh lần cuối cho cậu bé. Buổi tối Nini ra khỏi pḥng người ốm và nói bằng tiếng Hung với bà bá tước:

- Tôi tin rằng cậu nhà sẽ sống.

Cô không khóc mà chỉ vô cùng mệt, v́ sáu ngày liền không ngủ. Cô quay lại pḥng người ốm, lấy món ăn quê nhà mang trong cái túi đan ra và bắt đầu ăn. Sáu ngày liền cô níu giữ sự sống trong người đứa trẻ bằng hơi thở của ḿnh. Bà bá tước quỳ gối trước cửa pḥng, khóc và cầu nguyện. Tất cả mọi người đều ở đó: bà ngoại người Pháp, đám gia nhân, một linh mục trẻ có đôi lông mày xếch, người hàng ngày đi ra đi vào sau mỗi giờ. Những vị thày thuốc lần lượt ra đi. Mọi người cùng Nini lên đường đến Bretagne, bà ngoại người Pháp, kinh ngạc và đầy tự ái ở lại Pari. Tất nhiên chẳng ai nói tại sao đứa trẻ lại bị ốm? Không ai nói nhưng tất cả đều biết! Đứa trẻ cần t́nh thương yêu và khi những người xa lạ cúi xuống cậu, ngập ngụa một mùi không thể chịu đựng nổi, cậu quyết định thà chết c̣n hơn. Ở Bretagne, gió gào thét từng hồi, nước thủy triều dâng ngập những tảng đá lâu đời. những phiến đá đỏ sừng sững giữa biển cả. Nini b́nh thản, mỉm cười nh́n biển, nh́n bầu trời như thể đă thấy từ lâu. Lâu đài nổi lên từ bốn góc bằng đá tảng, những ngọn tháp canh bệ vệ rất lâu đời đứng sừng sững, trước kia tổ tiên của bà bá tước thường nh́n ra Surcouf, theo dơi lũ cướp biển. Đứa trẻ nâu rám đi nhanh chóng, cậu cười rất nhiều. Giờ đây cậu không sợ nữa, v́ cậu biết rằng chỉ cần hai người, cậu và Nini, cũng đă đủ mạnh rồi. Họ ngồi trên băi biển, gió thổi phần phật những dải áo váy xanh tím than của Nini, tất cả đều có vị mặn, cả không khí lẫn hoa lá. Sáng sớm khi thủy triều rút đi, trong những vũng sâu của những tảng đá đỏ trên bờ c̣n lại đầy những con nhện biển chân phủ đầy lông, những con cua bụng đỏ úa, những con sao biển tím ngắt dinh dính. Trong sân của ṭa lâu đài, cây vả hàng trăm năm tuổi đứng lặng lẽ, giống như một nhà thông thái Phương Đông, người giờ đây chỉ kể lại những câu chuyện cực kỳ giản dị. Dưới ṿm lá rậm rạp của nó là bầu không khí mát rượi và ngọt ngào. Đứa trẻ vào những buổi trưa, khi biển ŕ rầm tṛ chuyện, thường ngồi với người nhũ mẫu và im lặng.

- Ta sẽ trở thành nhà thơ. - Một lần cậu nói và ngước nh́n lên, đầu ngoảnh sang một bên.

Cậu dơi nh́n ra biển, những lọn tóc vàng tung bay trong gió nóng, cậu lim dim đôi mắt ngắm nh́n về chốn xa xăm. Người nhũ mẫu ôm choàng lấy cậu, xiết vào ngực và nói:

- Không, cậu sẽ trở thành người lính.

- Giống như cha? - Đứa trẻ lắc đầu. - Cha cũng là nhà thơ, chị không biết à? Cha toàn nghĩ những cái khác.

- Đúng thế, - người nhũ mẫu thở dài, - đừng ra nắng nhé, thiên thần của ta. Em sẽ đau đầu đấy.

 Họ ngồi như thế rất lâu dưới gốc cây vả. Họ lắng nghe biển: tiếng rầm ŕ của nó mới quen thuộc làm sao. Tiếng rầm ŕ như rừng ở quê hương. Đứa trẻ và người nhũ mẫu bỗng nhiên thoáng nghĩ, tất cả mọi thứ trên thế gian này, đều liên quan đến nhau.

5.

Những điều ấy chỉ sau này người ta mới nhớ ra. Hàng chục năm trôi qua, người ta đi qua một căn pḥng tối, nơi một người đă mất và cùng lúc người ta nghe thấy tiếng ŕ rầm của biển, nghe thấy những lời nói cũ. Như thể một vài câu nói cũ ấy đă diễn tả đủ ư nghĩa của cuộc đời. Nhưng sau đó luôn luôn cần nói về cái khác.

Mùa thu, khi họ trở về từ Bretagne, ngài vệ binh đợi đón cả gia đ́nh ở Viên. Họ gửi con trai vào trường quân sự. Cậu được phát thanh kiếm nhỏ, quần dài và mũ chào mào. Thanh gươm đeo ngang sườn, áo khoác lính, người ta đưa những học tṛ nhỏ đi dạo vào ngày chủ nhật ở Graben. Trông chúng  ăn mặc như những người lính. Chúng đeo găng tay trắng, duyên dáng giơ tay chào theo kiểu nhà binh.

Trường giáo dục quân sự nằm trên một ngọn đồi cao cạnh Viên. Đấy là một ṭa nhà màu vàng, từ cửa sổ tầng hai có thể thấy thành phố cũ, với những dăy phố hẹp thẳng đứng, thấy lâu đài mùa hè của hoàng đế, thấy những mái nhà ở Schonbrunn và những con đường đi dạo giữa những lùm cây được cắt tỉa. Trên những hành lang h́nh ṿm cung trắng, trong các pḥng học, nhà ăn, các pḥng ngủ, mọi thứ đâu vào đấy, ngăn nắp như thể đây là nơi duy nhất trên thế gian, người ta sắp đặt và làm gọn ghẽ tất cả những ǵ thừa thăi và vô tích sự trong đời. Giáo viên là những sĩ quan già. Tất cả đều có mùi ẩm mốc. Mỗi pḥng ngủ có ba mươi đứa trẻ cùng lứa, ngủ giường sắt hẹp, như hoàng đế. Trên cửa ra vào lủng lẳng cây thánh giá với chùm hoa ngày lễ. Đêm đêm, ánh lửa xanh bập bùng trong những cây đèn. Sáng ra lũ trẻ được đánh thức bằng tiếng tù và, mùa đông, đôi khi nước đóng băng trong các chậu thiếc. Những lúc đó sĩ quan cần vụ mang nước nóng  đựng trong các b́nh lớnđến.

Chúng học tiếng Hy Lạp và môn vũ khí, học cách thức xử sự khi đối diện với kẻ thù và môn lịch sử. Cậu bé xanh xao, ho húng hắng. Vị linh mục chiều thu nào cũng dẫn cậu đi dạo ở Schonbrunn. Họ thong thả bước trên những đại lộ. Từ một giếng phun mà những viên đá bị rong rêu ăn ṃn, nước róc rách từng giọt óng ánh vàng v́ được nắng chiếu vào. Họ dạo chơi giữa những lùm cây được cắt tỉa ngay ngắn, đứa trẻ rướn thẳng người, giơ tay đeo găng trắng chào kính cẩn những binh sĩ già, những người diện quân phục dạo chơi, như thể ngày nào cũng là ngày sinh nhật của hoàng đế. Một người phụ nữ đi qua, chiếc ô viền ren trắng tựa vai, đầu để trần, bà đi lướt nhanh qua họ và vị linh mục cúi đầu thật thấp.

- Hoàng hậu đấy, - ông nói với đứa trẻ.

Khuôn mặt bà hoàng hậu trắng muốt, mớ tóc dày, đen quấn thành ba ṿng nặng trên đầu. Đi sau hoàng hậu chừng ba bước chân là một mệnh phụ váy áo đen, lưng hơi c̣ng, như thể đi nhanh làm bà mệt mỏi.

- Hoàng hậu, - vị linh mục nhắc lại lần nữa, vô cùng kính cẩn.

Đứa trẻ nh́n theo người đàn bà đơn độc, đi như chạy giữa hai hàng cây, như thể chạy trốn một điều ǵ đó.

- Giống mẹ cháu, - cậu nói, v́ cậu sực nhớ tới bức ảnh treo trên tường, trong pḥng làm việc của cha cậu.

- Không được phép nói như thế, - vị linh mục nghiêm khắc nói.

Từ sáng đến tối bọn trẻ được dạy dỗ những ǵ không được phép nói ra. Trong trường, nơi người ta nuôi dạy bốn trăm đứa trẻ, im ắng như thể bên trong một quả bom, một phút trước giờ nổ tung. Ở đây có đủ loại người, đến từ những lâu đài đất Tiệp, những đứa trẻ tóc hung nâu, mũi hếch với những cánh tay trắng toát, mệt mỏi, đến từ những khu nhà xứ Morva, từ những thành quách Tirol, từ những lâu đài săn bắn xứ Stájer, từ những lâu đài kín cổng cao tường trên các đường phố Grabent, từ những căn nhà ngoại ô Hungary, với những cái tên dài dằng dặc, nhiều phụ âm và tên đệm, với những chức tước và thứ bậc đẳng cấp, được xếp đặt vào trường, như những bộ trang phục thị dân may ở Viên, hay Luân Đôn, hay như đồ lót Hà Lan được xếp vào trong kho. Một cái tên từ tất cả và một đứa trẻ liên quan đến cái tên ấy, lúc này bắt đầu học, cái ǵ được phép và cái ǵ không. Có những cậu con trai Xlavơ trán hẹp, mang trong ḍng máu chút pha tạp của vương quốc. Có những nhà quư tộc mười tuổi mắt xanh, rất mệt mỏi, chúng nh́n vô hồn vào cơi hư không, tựa hồ tổ tiên đă thay chúng nh́n tất cả. Và một công tử thành Tirol tự bắn vào đầu ḿnh năm mười hai tuổi, v́ đă chót yêu một cô em họ.

Konrád ngủ ở giường bên cạnh. Chúng đều khoảng mười tuổi, khi bắt đầu quen nhau. Konrád đậm người nhưng gầy như con cái của những giống người rất cổ xưa, những người trong cơ thể xương nhiều hơn thịt. Cậu chậm răi, nhưng không lười nhác, thứ chậm răi có chủ ư. Cha cậu là một viên chức được phong nam tước ở Galicia, mẹ cậu là người Ba Lan. Khi cười, quanh miệng cậu xuất hiện một nét cười rộng Xlavơ, thơ trẻ. Cậu ít khi cười, lặng lẽ và ư tứ.

Ngay từ giây phút đầu tiên, chúng đă cùng chung sống, như cặp song sinh trong bụng mẹ. Với chúng, không cần phải "kết bạn", như bọn trẻ cùng lứa hay làm, giữa những nghi thức long trọng và nực cười, với sự say mê quan trọng hóa, như cách thức của dục vọng xuất hiện giữa con người với nhau, trong một h́nh dạng vô thức và méo mó, khi lần đầu tiên, người này muốn giành lấy cơ thể và tâm hồn của người kia từ thế giới, để thành chỉ của họ và chỉ của họ mà thôi. Ư nghĩa của t́nh yêu và t́nh bạn chỉ có chừng ấy. T́nh bạn của chúng nghiêm trang và không lời, như tất cả những t́nh cảm lớn dành cho cả đời người. Và cũng như mọi t́nh cảm lớn, trong đó cũng có chút ngượng ngùng và cảm giác tội lỗi. Con người không thể cướp một người khác từ cộng đồng mà lại không bị trừng phạt.

Nhưng chúng cũng biết, ngay từ khoảnh khắc đầu tiên, rằng cuộc gặp gỡ này sẽ ràng buộc chúng suốt đời. Cậu bé người Hung rụt rè và mảnh khảnh, trong thời gian ấy tuần nào cậu cũng phải đi khám bác sĩ: người ta lo ngại cho phổi của cậu. Theo yêu cầu của người phụ trách trường, một đại tá người Morva, ngài vệ binh đến Viên và đàm thoại hồi lâu với các bác sĩ. Từ tất cả những điều các bác sĩ nói, người cha chỉ hiểu đúng một từ: "nguy hiểm" Cậu bé không ốm, họ bảo cậu chỉ dễ bị ốm mà thôi. Như vậy nên nguy hiểm, họ bảo, nói chung là thế. Ngài vệ binh ở trọ trong quán". Đến với vua Hungary "nằm cạnh nhà thờ Szent István, trong một phố nhỏ tối om, nơi trước kia cha ngài đă từng trọ. Người ta treo những cặp sừng hươu dọc hành lang nhà trọ. Người hầu chào ngài vệ binh như sau: "Kính chào tôn ông". Ông thuê hai pḥng, những đồ gỗ bọc lụa xanh, vàng chất đầy trong căn pḥng h́nh ṿng cung, tối tăm. Ông cho con trai ở cùng với ḿnh trong những ngày này, trên các cửa ra vào có thể đọc được tên các vị khách thường xuyên lui tới, như thể đây là một tu viện thế giới nào đó dành cho các ngài cô độc của nền quân chủ. Buổi trưa họ đi xe tới Práter. Trời bắt đầu se lạnh, đă đầu tháng mười một. Buổi tối hai cha con đi xem hát, trên sân khấu các nhân vật tranh căi, thở hồng hộc và tuốt gươm ra xông vào nhau. Sau đó họ đi ăn, trong ngăn riêng của một tiệm ăn có rất nhiều người hầu bàn. Đứa trẻ sống trầm lặng với vẻ lịch sự già nua bên cạnh cha, như thể nó vừa chịu đựng vừa tha thứ một điều ǵ đó.

- Bác sĩ bảo, khá nguy hiểm, - người cha nói, cho bản thân ḿnh th́ đúng hơn, sau bữa ăn tối và châm một điếu x́ gà đen, lớn, - nếu con muốn, con có thể trở về nhà. Nhưng cha muốn là con sẽ không sợ bất kỳsự nguy hiểm nào.

- Con không sợ, thưa cha, - đứa trẻ trả lời, - nhưng cha cho Konrád ở gần chúng ta luôn luôn nhé. Nhà cậu ấy nghèo lắm. Con muốn hè cậu ấy về nhà ta chơi.

- Bạn của con à? - Người cha hỏi.

- Vâng.

- Thế th́ cũng là bạn của cha, - ngài vệ binh nói một cách nghiêm nghị.

Ngài mặc áo đuôi tôm, áo có dải, thời gian gần đây ngài không bận quân phục nữa. Cậu bé thở dài nhẹ nhơm. Có thể tin vào lời của cha. Tại Viên chỗ nào cha cũng có người quen, trong các cửa hiệu là người bán găng tay, bán áo sơ mi, ông thợ may và trong các tiệm ăn, nơi có những người quản lư đám hầu bàn long trọng quanh quẩn bên các bàn ăn và cả trên phố, những người đàn ông đàn bà vẫy chào ngài từ những chuyến xe ngựa.

- Cha đến chỗ hoàng đế à? - Đứa trẻ hỏi, một ngày trước khi ngài vệ binh quay về.

- Nhà vua, - ngài nói nghiêm khắc, giọng nhắc nhở.

Rồi ngài nói thêm:

- Cha sẽ không bao giờ đến đấy nữa.

Cậu bé hiểu đă xảy ra một cái ǵ đó giữa họ. Ngày cha cậu lên đường, cậu dẫn Konrád đến giới thiệu. Tối hôm trước, cậu đi ngủ với trái tim đập th́nh thịch: như thể cậu sắp đính hôn. "Đừng nói chuyện về nhà vua trước mặt cha tớ nhé", - cậu dặn bạn. Nhưng cha cậu tỏ ra hào phóng, nhân hậu, đúng là một ông lớn. Bằng cái bắt tay duy nhất, cha cậu tiếp nhận Konrád vào gia đ́nh.

Từ ngày ấy trở đi, đứa trẻ ít ho hẳn. Cậu đă hết một ḿnh. Cậu không chịu nổi sự đơn độc giữa đám người.

Nền giáo dục nằm trong máu cậu, được mang đến từ gia đ́nh, từ những cánh rừng, từ Pari, từ hệ thần kinh của mẹ đă chỉ cho cậu biết rằng con người ta không bao giờ được nói đến những ǵ làm ḿnh đau đớn, tốt hơn hết là âm thầm chịu đựng. Thông minh nhất là tuyệt đối không nói ra, cậu đă học được như thế. Nhưng cậu không sống được nếu thiếu t́nh thương yêu, cậu thừa hưởng được cả điều này. Có thể người phụ nữ Pháp đă mang đến gia đ́nh cậu một khát vọng là con người hăy biểu hiện cảm xúc của ḿnh ra. V́ trong gia đ́nh phía cha cậu, bao giờ người ta cũng im lặng khi nói về cảm xúc. Cậu cần một người để yêu: Nini hoặc Konrád, lúc đó cậu không sốt, không ho húng hắng, khuôn mặt xanh xao gầy g̣ của cậu thiếu niên chợt đầy đặn bởi sắc ửng hồng và sự tự tin. Lũ trẻ ở trong thời kỳ, mà chất nam tính chưa được xác định hẳn, như thể chúng chưa muốn tự xác định. Mớ tóc vàng mềm mại mà cậu ghét cay ghét đắng, v́ cảm thấy ḿnh giống con gái, cứ hai tuần một lần được cậu cắt trụi. Konrád đàn ông hơn, b́nh thản hơn.  Tuổi thiếu niên mở ra trước mắt chúng, v́ giờ chúng không c̣n sợ thời gian nữa, v́ chúng không c̣n đơn độc nữa.

Bà ngoại người Pháp, cuối mùa hè đầu tiên, khi các chàng trai ngồi lên xe quay lại Viên, ngắm nh́n chúng từ cửa lâu đài, bà quay sang nói với Nini và cười:

- Cuối cùng th́ cuộc hôn nhân này cũng tốt đẹp.

Nhưng Nini không cười.

 Các chàng trai hè nào cũng cùng về lâu đài, rồi tiếp theo,   cùng đón Noel ở lâu đài. Mọi thứ của chúng đều là của chung, quần áo, đồ lót, người ta xếp chung pḥng cho chúng trong lâu đài, chúng cùng đọc một cuốn sách, cùng nhau khám phá Viên và những khu rừng, những quyển sách, những cuộc săn bắn, cùng học cưỡi ngựa và bản lĩnh người lính, cùng chung cuộc sống bè bạn và cả t́nh yêu. Nini lo lắng, có thể hơi ghen một chút. Cứ thế t́nh bạn của họ đă sang năm thứ tư, họ bắt đầu lẩn tránh thế giới, v́ họ có những bí mật. Mối quan hệ này ngày càng sâu sắc hơn, càng khăng khít hơn. Vị tướng ca ngợi Konrád, lúc nào chàng cũng muốn giới thiệu bạn ḿnh với tất cả mọi người như một tác phẩm, như một sự sáng tạo màu nhiệm, cùng lúc ấy chàng lo ngại tất cả mọi người, sẽ lấy mất của chàng người mà chàng yêu quư.

- Quá nhiều. - Nini nói với bà bá tước. - Một ngày kia cậu bạn sẽ ra đi, lúc đó cậu nhà sẽ đau khổ.

- Đấy là nhiệm vụ của con người, - bà mẹ trả lời và ngồi xuống trước gương, ngắm nh́n sắc đẹp héo tàn của ḿnh. - Một ngày kia chúng ta sẽ mất người mà chúng ta yêu. Ai không chịu được điều ấy th́ cũng chẳng sao, v́ họ chưa hoàn toàn là con người.

Trong trường, người ta chế giễu t́nh bạn này không lâu, họ quen dần như một sự tất nhiên. Người ta gọi họ với một tên chung, như với một cặp vợ chồng "bọn nhà Henrik". Nhưng người ta thôi chế giễu. Trong mối quan hệ của hai người có một cái ǵ đó âu yếm, nghiêm chỉnh, không vụ lợi, một cái ǵ đó định mệnh và vẻ đẹp của nó làm những kẻ định chế giễu, dèm pha phải hạ vũ khí. Trong những cộng đồng người, những mối quan hệ như thế bị nh́n ngó một cách ghen tỵ. Con người không mong mỏi ǵ hơn, mong có được một t́nh bạn không vụ lợi. Họ mong mỏi một cách tuyệt vọng. Lũ thanh niên trong trường trốn chạy vào sự kiêu ngạo về xuất thân, hoặc vùi đầu học, hoặc ngập ngụa trong ăn chơi, chè chén, sớm trước tuổi, hoặc sa lầy trong dục vọng xác thịt, hay âu sầu trong những mối t́nh đau khổ. T́nh bạn giữa Konrád và Henrik hửng sáng giữa cuộc sống tập thể lộn xộn đó, như ánh sáng của buổi nghi lễ êm ả về lời thề thời Trung cổ. Không ǵ có thể hiếm hoi hơn bằng sự quấn quưt lẫn nhau giữa hai chàng trai, thứ t́nh cảm hoàn toàn trong sạch, vô tư và người nọ không chờ đợi từ người kia sự giúp đỡ, hay sự hiến dâng. Tuổi trẻ thường đ̣i hỏi sự hiến dâng từ những người họ trao cho niềm hy vọng. Hai chàng thanh niên cảm thấy ḿnh đang sống trong trạng thái không tên, tuyệt vời và đầy ân huệ của cuộc đời.

Không có ǵ tinh tế hơn mối quan hệ này. Tất cả những thứ sau này cuộc đời mang đến, những khát vọng tế nhị hay lộ liễu, những cảm xúc mạnh mẽ, những ràng buộc số phận của sự say mê, tất cả đều thô thiển hơn, ít tính người hơn. Konrád nghiêm nghị và ư tứ, như tất cả những người đàn ông thực thụ, ngay cả khi mới lên mười. Khi các chàng trai bắt đầu dậy th́ và nhố nhăng, chúng đứng ngồi không yên với những câu hỏi về bí mật của đời sống những người lớn. Konrád bắt Henrik phải thề, cả hai sẽ sống trong sạch. Lời thề này chúng giữ được khá lâu. Tuy không dễ. Cứ hai tuần chúng lại đi xưng tội, cùng nhau liệt kê các tội lỗi. Khát vọng tràn đầy trong máu, trong các dây thần kinh, hai chàng trai váng vất xanh xao mỗi khi trời chuyển mùa. Nhưng chúng sống trong sạch, như thể t́nh bạn phủ chiếc áo khoác kỳ diệu lên đời sống non trẻ của cả hai và bù đắp cho tất cả, những thứ đă hành hạ và xua đuổi bọn khác, lũ ṭ ṃ và nông nổi, đi về những chân trời địa ngục và mờ mịt của cuộc sống.

Hai chàng trai sống trong thứ kỷ luật nghiêm khắc đă được hàng thế kỷ kiểm nghiệm và đúc kết. Tất cả các buổi sáng, sau khi quấn găng bảo vệ vào tay và đội mũ, thân trên để trần, họ tập đấu kiếm một tiếng đồng hồ trong pḥng thể dục của trường. Sau đó họ tập cưỡi ngựa. Henrik là một kỵ binh cứng cỏi, Konrád loay hoay vụng về trên yên ngựa v́ sợ và v́ mất thăng bằng, trên cơ thể chàng thiếu hẳn những khả năng thiên di được thừa hưởng. Henrik học tập dễ dàng, Konrád vất vả hơn, nhưng cái ǵ đă học được, chàng khư khư giữ chặt lấy, như một kẻ đă biết trước, đây là tất cả của cải trên đời của ḿnh. Henrik như cá gặp nước giữa đám bè bạn, thản nhiên và kênh kiệu, như một kẻ trên đời không c̣n ǵ để ngạc nhiên. Konrád máy móc, cứng nhắc, và rất nguyên tắc.

Một lần vào mùa hè, họ cùng đi thăm cha mẹ của Konrád ở Galicia. Lúc này, họ đă trở thành hai sĩ quan trẻ. Ông nam tước -già nua, hói trán và khúm núm, người mà bốn mươi năm phục vụ ở Galicia và sự háo danh tham lam của người đàn bà Ba Lan đă đẩy ông đến chỗ suy sụp - vội vă bối rối ra đón hai chàng công tử. Thành phố ngột ngạt với những tháp chuông cũ kỹ, với giếng nước nằm giữa quảng trường h́nh chữ nhật, với những căn pḥng tối tăm, ṿm h́nh ṿng cung. Và mọi người trong thành phố, người Ukrán, người Đức, Do Thái, người Nga sống trong tiếng ồn ào bị bóp nghẹt, đè nén về mặt chính quyền, như thể đang có một phong trào âm ỉ lan tràn trong thành phố, trong những căn hộ tối tăm và ngột ngạt, một phong trào cách mạng, hay chỉ là một sự bất măn thảm hại được bàn tán, hoặc cũng chẳng phải cái đó: một bầu không khí hồi hộp ngột ngạt chờ đợi của đám hành hương thấm vào những căn nhà, các quảng trường, vào cuộc sống. Chỉ có nhà thờ lớn thản nhiên tách khỏi sự hỗn độn khi rên rỉ, lúc gầm rít, lúc thầm th́, với ngọn tháp chuông lực lưỡng, ṿm h́nh ṿng cung rộng, như thể một lần, với tất cả hậu quả của nó, một người nào đó đă tuyên bố một đạo luật bất biến và không sao chép được.

Các chàng trai sống trong khách sạn, v́ nhà ông nam tước chỉ có ba pḥng nhỏ. Buổi tối đầu tiên, sau bữa ăn thừa thăi, sau những món thịt đầy mỡ và những chai rượu nặng thơm tho - những thứ mà ông công chức già, bố Konrád và người đàn bà Ba Lan rầu rĩ héo hon, trang điểm ḷe loẹt như một con vẹt với son phấn tím đỏ cũ kỹ, một người mẹ, đă cho dọn lên với đầy vẻ hồi hộp buồn bă và cảm động trong căn hộ nghèo nàn, như thể hạnh phúc của cậu con trai ít về thăm nhà tùy thuộc vào chất lượng của những món ăn. - Trước khi ngủ hai sĩ quan trẻ c̣n ngồi lâu trong góc tối, phủ những cây cọ bụi bặm trong tiệm ăn của nhà trọ kiểu Galicia. Họ uống rượu mạnh xứ Hegyalja của Hung, hút thuốc và cùng im lặng.

- Cậu thấy họ rồi đấy. - Konrád nói.

- Rồi, - con trai ngài vệ binh đáp như phạm lỗi.

- Thế th́ cậu đă rơ, - chàng trai kia nói, dịu dàng và nghiêm nghị. - Cậu thử nghĩ xem, cái ǵ đă xảy ra ở đây v́ tớ, hai mươi hai năm qua.

- Tớ biết. - Henrik nói và cổ họng chàng chợt se lại.

- Tất cả những đôi găng, - Konrád nói tiếp, - mà tớ cần mua khi chúng ta đến Nhà hát thành phố, đều từ đây đến. Nếu tớ cần một yên ngựa mới, ba tháng trời bố mẹ tớ không ăn thịt. Nếu tớ cho tiền boa, bố tớ không hút x́ gà một tuần. Cứ như thế suốt hai mươi hai năm. Và lúc nào tớ cũng có tất cả. Ở một nơi xa tại Ba Lan, gần biên giới Nga có một dinh cơ. Tớ chưa bao giờ nh́n thấy. Đấy là của mẹ tớ. Tất cả mọi thứ đều đến từ dinh cơ ấy: đồng phục, tiền học, tiền vé xem hát, tiền bó hoa tớ tặng mẹ cậu khi mẹ cậu đi ngang qua Viên, tiền thi cử, tiền cuộc thách đấu kiếm khi tớ cần phải đánh nhau với thằng Đức. Hai mươi hai năm, tất cả. Đầu tiên bố mẹ tớ bán đồ đạc, sau đến vườn tược, ruộng đất, nhà cửa. Sau đấy đến sức khỏe, sự nhàn hạ, rồi đến tuổi già. Mẹ tớ luôn mong có thêm một căn pḥng trong thành phố chấy rận này với có đồ đạc tử tế để đôi khi có thể tiếp được khách. Cậu hiểu chứ?

- Tha lỗi cho tớ. - Vị tướng nói một cách hấp tấp, mặt trắng bệch.

- Tớ không giận cậu. - Bạn chàng nói, hết sức nghiêm nghị. - Tớ chỉ muốn, cậu biết và nh́n thấy một lần. Khi thằng Đức tuốt gươm ra xông vào tớ, định băm vằm tớ một cách điên dại, nó rất sung sướng, như thể đây là một tṛ đùa thú vị nào đó, để gây tàn phế cho nhau từ sự kiêu ngạo, tớ chợt nhớ đến gương mặt mẹ tớ khi mỗi sáng bà tự ra chợ, để bà đầu bếp đừng lừa mất hai xu, v́ hai xu ấy đến cuối năm thành năm đồng và bà có thể gửi vào thư cho tớ... Lúc đó tớ sẵn ḷng giết chết ngay thằng Đức, kẻ v́ ḷng kiêu ngạo muốn gây hại cho tớ, mà không biết rằng, từng vết xước gây ra trên người tớ, là tội ác kinh khủng chống lại hai con người ở Galicia đang lặng lẽ hiến dâng cuộc sống cho tớ. Khi tớ boa tiền cho gia nhân nhà cậu là tớ đă lấy đi một chút ǵ đó từ bố mẹ tớ. Thật khó ḷng sống như thế này. - Konrád nói và đỏ bừng mặt.

- Tại sao? - Henrik khẽ hỏi. - Tại sao cậu không nghĩ, tất cả những điều này đều làm bố mẹ cậu dễ chịu?

- Với bố mẹ tớ, có thể. - Kondrád im lặng. Từ trước tới nay chàng không bao giờ nói ra những điều này. Bây giờ nói ra, chàng nghẹn ngào, không nh́n vào mắt bạn. - Nhưng đối với tớ, sống thế này thật khó khăn. Cứ như tớ không phải là tớ. Nếu tớ ốm, tớ hoảng hốt, như thể ḿnh phung phí một tài sản xa lạ, một cái ǵ đó, không hoàn toàn là của ḿnh, là sức khỏe của ḿnh. Tớ là lính, người ta dạy tớ biết giết và tự giết. Tớ đă thề làm điều đó. Nhưng tại sao bố mẹ tớ lại phải chịu đựng tất cả, nếu họ đang giết tớ? Cậu đă hiểu chưa?... Họ sống hai mươi hai năm trong thành phố này, nơi chỗ nào cũng bốc mùi ngột ngạt như một căn hộ bẩn thỉu, nơi những kẻ hành hương ngủ qua đêm... nơi tràn ngập mùi thức ăn, mùi mỹ phẩm rẻ tiền và những cái giường không thông gió. Họ sống câm lặng nơi đây. Bố tớ hai mươi hai năm chưa đến Viên, nơi ông sinh ra và lớn lên. Hai mươi hai năm không một chuyến đi, không một mảnh quần áo thừa, không một cuộc du lịch mùa hè, v́ họ cần đẽo gọt tớ thành một tác phẩm trứ danh, mà cả cuộc đời họ không đủ sức thực hiện cho bản thân. Đôi khi, lúc muốn hành động, tay đă giơ lên nj rồi phải dừng lại. Lúc nào cũng trách nhiệm. Tớ đă muốn nh́n thấy cái chết của họ. - Chàng nói rất khẽ.

- Tớ hiểu, - vị tướng nói.

Họ ở lại đấy bốn ngày. Khi họ lên đường, lần đầu tiên trong đời, họ cảm thấy có một cái ǵ đó đă xảy ra giữa họ. Như thể người nọ nợ người kia một cái ǵ đó. Không thể diễn đạt điều này bằng lời được.

6.

Nhưng Konrád có một chốn nương thân, nơi bạn chàng không thể t́m ra: đấy là âm nhạc. Như thể chàng có một chốn ẩn náu bí mật, mà bàn tay của thế gian không với tới. Henrik mù tịt về âm nhạc, chàng hài ḷng với nhạc Digan và những bản vanxơ thành Viên.

Trong trường người ta ít khi nói về âm nhạc, họ chịu đựng và tha thứ, những giáo viên và lũ học sinh, như một kiểu lố lăng của tuổi trẻ. Ai cũng có mặt yếu. Người nuôi chó, bằng mọi giá, kẻ đua ngựa. C̣n hơn là đánh bài, họ nghĩ thế. Không nguy hiểm bằng đàn bà, họ nghĩ thế.

Nhưng vị tướng đôi khi nghi ngờ, âm nhạc không phải một thứ say mê kém nguy hiểm. Trong trường người ta không chấp nhận thứ âm nhạc nổi loạn. Có  môn phổ cập âm nhạc, nhưng chỉ theo nghĩa thông thường. Về âm nhạc, người ta chỉ biết, cần thiết phải có kèn đồng, một người chỉ huy đi trước, chốc chốc lại giơ cao chiếc gậy bạc. Sau các nhạc công là chú ngựa nhỏ kéo  trống. Thứ nhạc này ầm ĩ và có quy tắc, quy định các bước đi của đoàn quân, gọi các thị dân đổ ra phố và là thứ phụ tùng không thể thiếu được của các loại diễu hành. Con người bước thẳng thắn hơn, khi nghe tiếng nhạc, thế là đủ. Âm nhạc đôi khi đùa cợt, đôi khi phô trương và long trọng. Ngoài ra không ai để ư tới nó.

Nhưng Konrád luôn luôn tái mặt khi nghe nhạc. Tất cả các loại nhạc, kể cả loại tầm thường nhất cũng tiếp xúc gần gũi với chàng như một sự tấn công cơ thể. Chàng tái mặt đi, đôi môi run rẩy. Âm nhạc nói điều ǵ đấy với chàng mà những người khác không hiểu. Cũng có thể các giai điệu không nói về ư nghĩa. Thứ kỷ luật mà chàng sống, rèn luyện trong đó, thứ mà với giá của nó chàng kiếm được chức tước, thứ mà chàng t́nh nguyện đảm nhận, như một tín đồ chấp nhận sự trừng phạt và sám hối, trong những khoảnh khắc ấy bỗng mềm ra, như thể hành vi cứng nhắc, hồi hộp bỗng dịu đi trong cơ thể. Như khi đang diễu hành, sau những nghi lễ dài mệt mỏi bỗng người ta hô "Nghỉ!". Nhưng môi chàng bắt đầu run lên, như muốn nói điều ǵ. Lúc đó chàng quên ḿnh đang ở đâu, mắt chàng long lanh cười, chàng nh́n vào không gian, không thấy ǵ xung quanh, thượng cấp, bạn bè, những phụ nữ xinh đẹp, hay khán giả nhà hát. Chàng nghe nhạc bằng cả cơ thể ḿnh, một cách khát khao, như một phạm nhân chăm chú ngóng tiếng bước chân từ xa, biết đâu mang đến tin đồn chạy trốn. Những lúc như thế, chàng không nghe thấy người ta nói ǵ với ḿnh. Âm nhạc đă phá vỡ thế giới quanh chàng, làm thay đổi trong khoảnh khắc những định luật đă thỏa thuận thông thuộc, những lúc ấy, Konrád chưa là quân nhân.Một buổi tối mùa hè, trong lâu đài, Konrád và mẹ vị tướng chơi nhạc tay đôi, đă có một cái ǵ đó xảy ra. Họ ngồi trong pḥng lớn, trước bữa ăn tối, ngài vệ binh cùng con trai lịch sự lắng nghe tiếng dương cầm, trong một góc pḥng, đấy là sự sẵn sàng lịch thiệp và kiên nhẫn, như khi có ai nói: "Cuộc sống là một nghĩa vụ, cần phải tôn trọng cả âm nhạc. Với phụ nữ không nên từ chối".

Người mẹ chơi nhạc một cách say mê: họ chơi bản "Vũ khúc Pôlône" của Chopin. Dường như tất cả chuyển động trong căn pḥng. Người cha và đứa con trai cũng cảm thấy điều ấy trong một góc pḥng, trong chiếc ghế bành, trong nỗi lịch sự chờ đợi kiên tŕ, họ cảm thấy trong cơ thể của hai người, Konrád và mẹ đang diễn ra một cái ǵ đó. Tưởng như sự nổi loạn của âm nhạc đă nhấc bổng tất cả đồ đạc lên, một sức mạnh khiến những tấm rèm lụa nặng nề lay phần phật sau cửa sổ, dường như tất cả, những ǵ con tim đă chôn vùi đi, nhơ nhớp và thối rữa, bỗng sống dậy, như thể trong mọi trái tim con người run rẩy một nhịp điệu chết chóc, thứ nhịp điệu trong một khoảnh khắc cuộc đời, bỗng gơ nhịp với sức mạnh của định mệnh. Những khán giả lịch thiệp ngồi nghe  bỗng hiểu rằng, âm nhạc thật nguy hiểm. Nhưng hai người kia, mẹ và Konrád không c̣n bao giờ quan tâm đến mối nguy hiểm ấy nữa. Bản "Vũ khúc Pôlône" chỉ là cái cớ để biết bao sức mạnh được giải phóng, những sức mạnh lay chuyển và làm nổ tung tất cả, những thứ mà trật tự con người cố ḱm giữ. Họ ngồi cứng đơ trước cây đàn, dáng thẳng tắp, căng ra và hơi ngả thân trước ra phía sau, như thể âm nhạc đẩy cỗ xe rực lửa với những con tuấn mă vô h́nh trong huyền thoại bay lên, họ là người cầm cương trong băo tuyết và đổ vỡ của vũ trụ, với cơ thể cứng đơ và đôi tay rắn chắc. Sau cùng, bằng một nốt nhấn duy nhất, họ lặng im. Một tia nắng cuối ngày lọt vào qua khe cửa sổ, những hạt bụi vàng xoay tṛn trong tia sáng, như bụi cuốn theo những con thiên mă kéo cỗ xe kỳ diệu đă bay xa của âm thanh trên con đường xa xưa, con đường dẫn vào hư vô và đổ nát.

- Chopin, - người phụ nữ Pháp nói và thở một cách khó khăn, - bố ông ấy là người Pháp.

- Mẹ là người Ba Lan, - Konrád đáp và nghiêng đầu nh́n ra cửa sổ. - Ông có họ hàng với mẹ cháu. - Chàng nói thêm, như ngượng ngùng v́ mối quan hệ ấy.

 Mọi người đều chú ư , v́ một nỗi buồn vẳng lại trong giọng nói của chàng, như âm thanh của những kẻ lưu đày khi nói về gia đ́nh và nỗi nhớ cố hương. Ngài vệ binh, hơi ngả ḿnh về phía trước, chăm chú lắng nghe bạn của con trai ḿnh, như thể lần đầu nh́n thấy cậu. Buổi tối khi chỉ c̣n hai cha con trong pḥng hút thuốc, ông bảo con:

 - Konrád không bao giờ trở thành một người lính thực thụ đâu.

 - Tại sao vậy, thưa cha? - Người con trai hốt hoảng.

 Nhưng chàng biết cha ḿnh đúng. Người cha khẽ nhún vai. Ông hút x́gà, hai chân duỗi dài trước ḷ sưởi, ngắm làn khói thuốc. Bằng sự b́nh thản và tự tin của một người am hiểu, ông bảo:

 - V́ nó là một kiểu người khác.

 Cha đă mất, nhiều năm trôi qua, vị tướng mới hiểu hết được ư nghĩa của câu nói này.

7.

Con người luôn biết sự thật, một thứ sự thật thường bị các vai tṛ, sự hóa trang hoặc các hoàn cảnh sống che đậy. Hai chàng trai cùng được nuôi dạy, cùng tuyên thệ, cùng sống chung với nhau trong thời gian ở Viên, v́ ngài vệ binh đă t́m cách cho con trai và Konrád được phục vụ gần triều đ́nh trong những năm quân ngũ đầu tiên. Họ thuê một căn nhà đầu hồi, tầng một gần vườn Schonbrunn. Những cửa sổ căn nhà nh́n ra một khu vườn ngột ngạt, chạy dài, hẹp, rậm rạp những cây bồ quân. Nhà có ba pḥng, họ sống cùng bà quả phụ điếc, vợ một đại tá quân y. Konrád thuê một chiếc đàn dương cầm, nhưng ít khi chàng chơi, như thể chàng sợ âm nhạc. Họ sống như hai anh em ruột, ngài vệ binh đôi khi phấp phỏng cảm giác, rằng bạn con trai ḿnh có điều ǵ đó bí mật.

Konrád là một "kiểu người khác", những bí mật của chàng không thể tiếp cận được bằng những câu hỏi. Chàng luôn luôn b́nh thản. Không bao giờ tranh luận. Chàng sống, hoàn thành nhiệm vụ, tiếp xúc với đồng sự, chàng sống trong xă hội và cộng đồng như thể cuộc đời binh nghiệp không bao giờ kết thúc, như thể cuộc sống duy nhất chỉ là kỷ luật và thời gian phục vụ không chỉ ngày mà cả đêm nữa. Họ là những sỹ quan trẻ và con trai người vệ binh đôi khi lo lắng nhận thấy Konrad sống như một tu sĩ, như không phải đang sống trên thế gian. Như thể vừa hết những giờ công vụ này lại bắt đầu những thời gian phục vụ khác, phức tạp hơn, trọng trách hơn, như đối với một tu sĩ trẻ không chỉ sự cầu nguyện và những nghi lễ ngoan đạo, mà cả cuộc sống cô đơn, cả tri thức, cả những giấc mơ cũng mang ư nghĩa tu hành. Chàng sợ âm nhạc, thứ âm nhạc gần với những bí ẩn của chàng, gần không chỉ tri giác, mà cả thể xác chàng, như thể ư nghĩa sâu xa của âm nhạc là một dạng mệnh lệnh bứt chàng ra khỏi sự nghiệp, làm đổ vỡ một cái ǵ trong đó. Buổi sáng họ cùng phi ngựa đến Práter, hoặc vào trường đua ngựa, sau đó Konrád thi hành nhiệm vụ người lính, rồi quay về nhà thuê ở Hietzing, đôi khi một vài tuần, chàng không hề ra khỏi nhà. Trong căn nhà cũ người ta vẫn thắp sáng bằng đèn dầu hoặc bằng nến. Con trai ngài vệ binh thường về nhà sau nửa đêm,  từ biệt đám bạn bè hay ra về từ những vũ hội, từ ngoài đường,  trên xe ngựa chàng đă nh́n thấy mảng sáng phập phùng, yếu ớt và trách móc tỏa ra từ cửa sổ pḥng người bạn. Có một cái ǵ đó kết án trong dấu hiệu sáng đèn bên cửa sổ. Con trai ngài vệ binh dúi cho người đánh xe ít tiền lẻ, rồi rút găng, chàng t́m kiếm ch́a khóa cổng và cảm thấy tối nay ḿnh lại phản bội bạn. Chàng trở về từ một thế giới, nơi người ta chơi đàn một cách êm dịu, trong các tiệm ăn và các pḥng khiêu vũ, giữa đám  thượng lưu của trung tâm thành phố, nhưng họ chơi nhạc khác kiểu bạn chàng thích. Họ chơi nhạc để cuộc sống dễ chịu và long trọng hơn, để mắt phụ nữ long lanh và để sự kiêu hănh của đàn ông bừng cháy. Họ chơi đàn, trong thành phố hay ở những nơi con trai ngài vệ binh tiêu phí hàng tối những năm tháng tuổi trẻ của ḿnh.Thứ âm nhạc mà Konrád yêu thích không mang đến sự quên lăng, mà chạm tới những đam mê và ư thức tội lỗi trong con người, nó muốn cuộc sống trong trái tim và trong ư thức của con người hăy trở thành hiện thực. Thứ âm nhạc như thế thật đáng sợ, chàng nghĩ và khe khẽ, bướng bỉnh huưt sáo một điệu vanxơ. Vào năm đó, ở Viên, đâu đâu cũng thấy người ta huưt sáo những bài vanxơ đang thịnh hành của nhà soạn nhạc trẻ Strauss. Lấy ch́a khóa, chàng mở cánh cổng hàng trăm tuổi chậm chạp và nặng nề, đi men theo dăy hành lang tầng đất của căn nhà ṿm h́nh cung, ẩm ướt, được chiếu sáng bằng ngọn đèn dầu lờ mờ, chàng dừng chân ngắm khu vườn trong khoảnh khắc, khu vườn trắng toát dưới ánh trăng phủ đầy tuyết, như thể người ta lấy phấn chia giới hạn đường viền của các đồ vật. Tất cả thật b́nh yên. Viên đang ngủ say và tuyết rơi. Hoàng đế đă ngủ say ở Burg và năm triệu con người cũng ngủ say trong đất nước của hoàng đế. Con trai ngài vệ binh cảm thấy ḿnh cũng liên quan đến sự b́nh yên này, cũng canh giữ giấc ngủ và bảo vệ hoàng đế cùng năm triệu người,  bảo vệ cả khi chàng không làm ǵ khác, chỉ diện quân phục, tối tối quấn quưt với đám bạn bè, nghe nhạc vanxơ, uống vang đỏ Pháp và phát ngôn chính xác  những điều mà các quư ông quư bà chờ đợi từ chàng. Henric cảm thấy ḿnh phục tùng những mệnh lệnh văn bản và phi văn bản nghiêm khắc , sự phục tùng này trong trại lính, trên băi tập hay trong đám thượng lưu đều là một dạng phục vụ. Từ cảm giác này tạo nên sự b́nh yên cho năm triệu con người: rằng hoàng đế chỉ đi nằm trước nửa đêm, năm giờ sáng ngài đă dậy, bên ánh sáng nến, trong chiếc ghế bành mây kiểu Mỹ, bên cạnh bàn làm việc và hết thảy những người khác, những người đă nhân danh tên ngài để tuyên thề, đều phục tùng cho những thói quen và đạo luật này. Tất nhiên  cần phải phục tùng nhiều hơn những ǵ các đạo luật đă ghi. Con người mang sẵn trong tim sự phục tùng, đấy là điều quan trọng nhất. Con người cần phải tin rằng mọi thứ đều ở đúng chỗ của nó.

 Năm đó họ đă hai mươi hai tuổi, con trai ngài vệ binh và bạn của chàng.

Họ sống ở Viên, cả hai đều là sĩ quan trẻ. Con trai ngài vệ binh bước lên những bậc cầu thang mục nát, miệng huưt sáo khe khẽ một điệu vanxơ. Nơi đây mọi thứ đều ẩm ướt, các pḥng, cầu thang, phảng phất chút hương thơm, như thể mùi quả ngâm trong các lọ tỏa ra. Mùa đông năm ấy, lễ hội hóa trang tràn ngập khắp Viên, như một nạn dịch nông nổi và vui vẻ. Tối nào mọi người cũng khiêu vũ bên ánh sáng như cánh bướm bay của những ngọn lửa ga, trong các pḥng lớn màu vàng và màu trắng toát. Tuyết rơi rất nhiều, những cỗ xe ngựa lặng lẽ chở các cặp uyên ương lao  vào trong màn tuyết. Viên nhảy múa trong màn voan tuyết. Con trai ngài vệ binh trưa nào cũng tới khu quần ngựa cũ, xem các kỵ sỹ Tây Ban Nha tập luyện cho các chú ngựa Lipica trắng. Một cái ǵ đó sinh động tuôn trào từ  cơ thểnhững chú ngựa và các kỵ sỹ, những cử động thật quư phái và cao quư, mang đến một cảm giác dễ chịu tội lỗi và một loại cảm xúc nhịp điệu, như trong ư thức của tất cả các linh hồn xa xưa và từ các cơ thể quư phái. Sau đó chàng đi dạo. Chàng dừng chân trước những cửa hiệu trong thành phố, trong đảo khỉ, những thương gia già và những người hầu bàn nhận ra chàng v́ chàng giống cha. Đây là một gia đ́nh lớn, Viên, nền quân chủ, những người Hung, người Đức, Morva, Tiệp, Rác, người Hôrơvát, người Italia, trong thâm tâm ai cũng cảm thấy giữa những hành động, khuynh hướng và những khát vọng phiêu lưu nhiều kiểu này chỉ có hoàng đế mới dàn xếp được, người cùng một lúc vừa là sỹ quan cấp dưới vừa là bề trên, vừa là viên chức vừa là điền chủ, vừa là kẻ thường dân vừa là người cai trị. Viên đang náo nức. Người ta rót cho nhau loại bia ngon nhất thế giới trong những quán rượu có trần nhà h́nh ṿng cung ẩm ướt trong thành phố, mùi thơm của món xúp thịt ḅ tràn ngập phố phường khi chuông điểm giờ trưa, sự vui vẻ, lịch thiệp tỏa đẫm không gian, trong các tâm hồn, như thể cảnh thanh b́nh này là vĩnh cửu. Phụ nữ đeo bao tay lông thú, mũ cắm lông chim, mắt họ sáng long lanh trong màn tuyết dưới làn voan mỏng. Buổi chiều bốn giờ, người ta đốt những ngọn đèn ga và phục vụ món cà phê đánh sủi bọt, các tướng tá và các viên chức ngồi quanh những chiếc bàn quen thuộc, đám phụ nữ ẩn khuôn mặt ửng hồng sau những chiếc ghế sâu trong xe ngựa, vội vàng t́m đến những căn nhà sưởi bằng củi của các chàng trai độc thân. V́ là ngày lễ hội hóa trang, nên t́nh yêu lên cơn sốt và bao vây thành phố, như thể những điệp viên của một màng lưới âm mưu, trong tất cả các tầng lớp xă hội, sẵn sàng bắn giết và làm hốt hoảng mọi tâm hồn. Trước giờ biểu diễn, trong lâu đài khu trung tâm của nam tước Esterházy, những người yêu rượu bí mật tụ tập với nhau. Tại Sacher, người ta dành pḥng riêng cho các nhà quư tộc, các đức ông Ba Lan bực bội và buồn bă nhấp nháp rượu mạnh trắng trong những căn pḥng mù mịt khói thuốc và ngột ngạt của căn hầm tu viện gần nhà thờ Thánh Istvan, bởi nước Ba Lan đang bất hạnh. Nhưng cũng có những thời điểm trong mùa đông năm ấy ở Viên, dường như ai cũng hạnh phúc. Con trai ngài vệ binh nghĩ đến đấy khẽ huưt sáo và mỉm cười. Ở pḥng ngoài, hơi ấm từ ḷ sưởi ốp gạch men phả vào chàng như cái bắt tay của người thân. Thành phố này quả thật rộng mênh mông, nhưng mọi thứ và mọi người đều ở đúng vị trí của nó: các nhà quư tộc có đôi chút b́nh dân, các vị quản gia cũng là những người ham vui bí mật và ǵn giữ chút thứ bậc, trong một loạt các thứ bậc vô tận và đầy tính chất người.

 Người hầu bật dậy từ cạnh ḷ sưởi, đỡ lấy áo khoác, mũ chào mào và găng tay của chủ, tay kia lập tức lấy từ giá hong nóng của chiếc ḷ sưởi men trắng một chai rượu vang Pháp đỏ, thứ tối nào trước khi đi ngủ, con trai ngài vệ binh cũng nhấm nháp một cốc, như thể với vị rượu mạnh, đặc sánh và thâm trầm của xứ Burgundi, chàng muốn tạm biệt những kỷ niệm nông nổi đêm ngày. Bấy giờ người hầu theo sau chàng mang chai rượu đặt trên đĩa bạc vào pḥng Konrád.

Đôi khi họ nói chuyện với nhau như thế đến sáng, trong căn pḥng tranh tối tranh sáng, tận khi ḷ sưởi nguội mới thôi và con trai ngài vệ binh dốc đến giọt rượu cuối cùng. Konrád nói về những quyển sách chàng đọc, bạn chàng kể về cuộc sống. Konrád không đủ tiền cho cuộc sống, đối với chàng, binh nghiệp là một nghĩa vụ, với binh phục, chức vụ, với tất cả những hệ lụy tinh tế và rắc rối của trọng trách. Henrik cảm thấy t́nh bạn và mối liên kết của họ, thứ vừa phức tạp vừa dễ đổ vỡ, như tất cả những quan hệ định mệnh khác của con người, cần được cứu vớt khỏi tiền bạc, phải giải phóng nó khỏi sự ganh tỵ hay nỗi ám ảnh của sự vô ư. Điều đó thật không dễ. Họ tṛ chuyện với nhau như hai người anh em. Henrik khẩn khoản nài nỉ Konrád hăy chia sẻ tài sản của chàng, thứ mà chàng cũng chưa biết dùng vào việc ǵ. Konrád cố gắng giải thích: chàng không thể nhận dù chỉ một xu. Cả hai đều biết, sự thật chỉ đơn giản: con trai ngài vệ binh không thể cho Konrád tiền, chàng phải chấp nhận việc ḿnh đi giải trí trong xă hội, sống phù hợp với phẩm hàm và tên tuổi của chàng, trong khi ở căn hộ Hietzing, Konrád ăn món trứng rán năm tối trong một tuần và tự đếm đồ lót từ hiệu giặt gửi về. Nhưng điều đó không quan trọng. Điều đáng sợ hơn là phải cứu văn t́nh bạn khỏi đồng tiền trong cuộc sống. Konrád nhanh già. Mới hai nhăm tuổi chàng đă phải dùng kính lăo để đọc sách. Và khi người bạn hàng đêm trở về từ Viên và từ thế giới bên ngoài, người sặc mùi thuốc lá và nước hoa, với vẻ trải đời non dại, họ th́ thầm tṛ chuyện, rất lâu, như những kẻ đồng lơa, như thể Konrád là phù thủy, kẻ ngồi nhà, suy tư về ư nghĩa của các hiện tượng và con người, trong lúc đó kẻ kia đi lang thang và lượm nhặt tin tức bí mật về cuộc sống con người. Konrád ưa thích đọc những quyển sách tiếng Anh, những câu chuyện về sự chung sống của con người, về sự phát triển của xă hội. Henrik thích đọc sách viết về ngựa và về những chuyến du lịch. Và v́ yêu quư nhau, họ đă tha thứ cho nhau những khác biệt: Konrád bỏ quá sự phong lưu của bạn, c̣n con trai người vệ binh th́ chẳng phiền ḷng v́ sự túng bấn của Konrád.

Thứ "khác người" mà cha đă nói khi Konrád và bà bá tước chơi bản "Vũ khúc Pôlône", đă mang đến cho Konrád một thứ quyền lực trong tâm hồn người bạn.

Thứ quyền lực ấy là ǵ? Trong tất cả quyền lực thuộc về con người, có chút khinh miệt tinh tế và rất khó cảm thấy đối với những kẻ mà ta cai trị. Ta chỉ có thể hoàn toàn ngự trị tâm hồn con người nếu ta hiểu nó, ta hiểu và khinh bỉ một cách ư tứ những kẻ bắt buộc phải hạ ḿnh. Những cuộc nói chuyện ban đêm trong căn hộ Hietzing theo thời gian, với những ngữ điệu va chạm nhau, chẳng khác ǵ cảnh thày và tṛ tṛ chuyện. Như tất cả những ai bị bắt buộc cô độc trước ư muốn và trước thời gian cho phép, Konrád nói về thế giới bằng một giọng châm biếm nhẹ nhàng, dễ dàng tha thứ, nhưng đồng thời đầy vẻ bất cần, như thể tất cả những thứ này ở đằng kia, chỉ có bọn trẻ con và những kẻ non dại hơn mới quan tâm đến. Nhưng trong giọng chàng vẫn cảm thấy nỗi nhớ cố hương: tuổi trẻ luôn cảm thấy nhớ cố hương, vĩnh viễn mơ ước về một thứ quê hương đầy nghi ngờ, xa lạ và đáng sợ hăi, thứ có tên là thế giới. Và khi Konrád hết sức thân mật, nhưng kênh kiệu, vừa đùa cợt vừa thản nhiên chế giễu con trai ngài vệ binh v́ tất cả những điều chàng trai trải nghiệm trên thế gian, vẫn có thể cảm thấy trong giọng nói của Konrád một khát khao thầm kín bị nén xuống.

Họ đă sống như vậy trong ánh sáng rạng ngời của tuổi trẻ, trong cùng một vai tṛ, dù gắng tạo đôi chút, nhưng cùng lúc vẫn đem lại cho cuộc sống những thành đạt nghiêm chỉnh và dạt dào nhiều cảm xúc nội tâm. Vài đôi tay phụ nữ từng gơ cửa căn hộ  phốHietzing, dịu dàng, đầy cảm động và mới vui tươi làm sao. Một ngày nọ Veronika, một vũ nữ đă gơ cửa như thế - vị tướng giờ đây dụi mắt khi nhớ đến cái tên này, như một người tỉnh dậy sau giấc ngủ say và nhớ lại. Phải rồi, Veronika. Rồi sau đó là Angéla, một góa phụ trẻ , người thích nhất là xem đua ngựa. Nhưng không, Veronika cô vũ nữ, mới đáng nhớ. Nàng sống trong một căn pḥng áp mái của một căn nhà rất cổ kính, trong một xưởng vẽ chẳng bao giờ được sưởi ấm đầy đủ, ở phố mang tên "Ba chú ngựa nhỏ". Nhưng nàng thích sống ở đấy, trong xưởng họa, nơi không gian sẵn sàng nhường chỗ cho những bước nhảy và quay ṿng của nàng. Người ta trang hoàng căn pḥng rộng bằng những bó hoa kiểu Poros Makart và những bức ảnh súc vật mà người thuê nhà trước, một họa sĩ Stájer để lại cho chủ nhà để trừ nợ. Người họa sỹ này ưa thích nhất là vẽ những chú cừu: từ tất cả các góc pḥng, những chú cừu buồn bă ngắm khách ra vào, với những cặp mắt ḍ hỏi, đẫm ướt và trống rỗng. Veronica sống ở đây, cô vũ nữ, giữa những rèm cửa bụi bặm và đồ đạc cũ phủ những tấm vải đă rách. Ngay từ cầu thang đă ngập ngụa mùi nước hoa, tinh dầu hoa hồng và nước rửa mặt Pháp.Một đêm hè ba người cùng đi ăn. Giờ đây vị tướng nhớ lại rơ ràng như xem một tấm ảnh bằng kính lúp. Họ ăn tối ở một quán trong khu rừng gần Viên. Họ đi xe tới đây, qua những cánh rừng ngột ngạt mùi lá. Nàng đội chiếc mũ cói rộng vành, đôi găng đan màu trắng kéo lên tới khuỷu, chiếc áo lụa hồng bó chẽn ngang eo và đi giày lụa đen. Trong cái thẩm mỹ kém cỏi nàng vẫn hoàn hảo. Nàng bước ngập ngừng trên lối đi rải sỏi giữa những lùm cây, như thể tất cả những bước đi trần thế dẫn đến cái hiện thực của cuộc sống, ví dụ như đến một quán ăn, đều không xứng đáng với đôi chân của nàng. Cũng như trên dây cây vĩ cầm Stradivarius không phù hợp thể hiện các bài nhạc trong quán rượu, nàng giữ đôi chân như giữ một kiệt tác, mà mục đích và ư nghĩa duy nhất của nó chỉ có thể là những điệu nhảy, để tháo gỡ những quy luật nặng nề của đời sống, để phá tan những bó buộc đau buồn của thể xác. Họ ăn tối trong vườn một ngôi nhà có những bức tường phủ kín nho dại, bên ánh nến được đặt trong cái lọ thủy tinh. Họ uống rượu vang đỏ nhẹ và cô gái cười rất nhiều. Trên đường quay về dưới ánh trăng đêm, từ một sườn đồi họ nh́n thấy thànhphố lung linh trong thứ ánh sáng màu trắng. Veronika vô tư choàng tay ôm cả hai người bạn. Đó là khoảnh khắc của hạnh phúc, của sự vô tư, của sự hiện hữu. Các chàng trai lặng lẽ tiễn cô vũ nữ về nhà, trong cái cổng rộng của ngôi nhà cũ, họ hôn tay nàng từ biệt. Veronika. Và Angéla, với những chú ngựa. Và với tất cả những thứ khác, hoa trên tóc các cô gái, khi họ nhảy theo ṿng tṛn dài, những dải ruybăng, những lá thư, hoa lá, một chiếc găng c̣n rớt lại sau khi họ đi. Những người đàn bà này đă mang lại cho cuộc sống của các chàng trai hương sắc của t́nh yêu đầu tiên và tất cả những ǵ về t́nh yêu: nỗi khát vọng, sự hiểu lầm, nỗi cô đơn. Nhưng sau đàn bà, sau các vai tṛ và thế giới bên ngoài, c̣n bừng sáng một t́nh cảm khác, mạnh mẽ hơn tất cả. T́nh cảm này chỉ những người đàn ông mới hiểu được. Tên nó là T̀HN BẠN.

8.

Vị tướng thay quần áo. Ông lấy trong tủ ra bộ quân phục, ngắm nghía hồi lâu. Mười năm nay ông không mặc nó. Ông mở một ngăn kéo, t́m kiếm các huân chương, rồi ngắm nghía hồi lâu những tấm mề đay đựng trong một chiếc hộp lót lụa ba màu đỏ, trắng, xanh. Khi cầm trên tay tấm bằng đồng, bạc, vàng, ông chợt nh́n thấy một chiếc cầu, dọc theo Dnyeper, một cuộc diễu binh ở Viên, một buổi tiếp tân trên thành Vár. Ông nhún vai. Cuộc sống đă cho ta những ǵ? Nghĩa vụ và ḷng kiêu ngạo. Một cách lănh đạm, như kẻ đánh bạc cuối ván bài lớn cất những đồng tiền chơi ḷe loẹt, ông đẩy nắm huân chương vào ngăn kéo.

Vị tướng mặc bộ đồ đen, thắt cavát pikê trắng, ông lấy bàn chải ướt vuốt phẳng mái tóc bạc ngắn. Mấy năm gần đây, các buổi tối ông đều mặc bộ quần áo nghiêm như cha cố. Ông bước lại gần bàn viết, bằng đôi tay già run rẩy, ông t́m chiếc ch́a khóa nhỏ từ ví đựng tiền và mở một ngăn kéo dài, sâu. Ông nâng những vật dụng khác nhau từ một ô bí mật trong ngăn kéo: khẩu súng lục Bỉ, một tập thư buộc ruybăng xanh, một cuốn sổ mỏng b́a nhung vàng, trên b́a khắc chữ mạ vàng: Souvenir. Ông giữ khá lâu trong tay cuốn sổ thắt dải ruybăng xanh, đóng dấu. Ông kiểm tra khẩu súng, bằng những cử động cẩn thận và am hiểu. Đó là khẩu súng lục ngắn cũ, sáu viên đạn. Cả sáu viên vẫn c̣n đủ. Ông thản nhiên ném trả khẩu súng vào ngăn kéo và nhún vai. Rồi nhét sâu cuốn vở b́a nhung màu vàng vào túi trong áo khoác.

 Ông bước lại gần cửa sổ rồi mở toang cửa chớp. Khi ông ngủ, mưa rào tưới ướt khu vườn. Giữa những hàng cây, gió hun hút lạnh, những phiến lá của cây ngô đồng ướt bóng loáng. Hoàng hôn đang buông dần. Vị tướng đứng im không nhúc nhích bên cửa sổ, tay khoanh lại trước ngực. Ông nh́n phong cảnh, thung lũng, cánh rừng, con đường màu vàng phía dưới, những đường viền của thành phố. Với đôi mắt quen nh́n xa, ông nhận ra chiếc xe ngựa phi nước kiệu. Người khách đang trên đường tới lâu đài.

 Ông nh́n cái mục tiêu đang chuyển động nhanh nhẹn, toàn thân không động đậy, khuôn mặt bất động, một mắt nheo lại, như người thợ săn đang ngắm.

9.

Đă hơn bảy giờ, khi vị tướng bước ra khỏi pḥng ḿnh. Tựa vào chiếc gậy bịt ngà voi, với những bước chân thẳng và chậm răi, ông đi dọc dăy hành lang dài, nối khu bên này của ṭa lâu đài, những pḥng ngủ, với những căn pḥng lớn, với pḥng khách, pḥng nghe nhạc và những xalon. Các bức ảnh cũ bao phủ tường dăy hành lang: những bức chân dung tổ tiên, các cụ tổ năm đời, những người quen, các gia nhân cũ, bạn quân ngũ và những vị khách một thời, nổi tiếng, được đóng khung mạ vàng. Trong gia đ́nh vị tướng có truyền thống lâu đời là nuôi dưỡng các họa sĩ : những nhà họa sĩ vẽ chân dung lang thang, hay bất chợt đi qua và cả những người nổi tiếng, như ngài S gốc Praga- Tiệp, đă từng ở tám năm trong lâu đài, thời bà của vị tướng c̣n sống. Người họa sĩ vẽ tất cả những ai mà chàng gặp, từ người quản gia đến những con ngựa quư. Các cụ tổ năm đời trở thành nạn nhân cho cây cọ của các nhà nghệ sỹ nhất thời: từ trên cao, các cụ nh́n xuống với những cặp mắt vô hồn, trong các bộ lễ phục. Tiếp sau đấy là những khuôn mặt đàn ông nghiêm nghị, b́nh thản hơn, là bạn bè của ngài vệ binh với những bộ ria kiểu Hung, tóc chải xoắn ốc trên vầng trán, trong các bộ lễ phục đen hoặc quân phục đại lễ. Đấy là một thế hệ xứng đáng, vị tướng nghĩ và ngắm nh́n chân dung họ hàng, bạn bè, bạn đồng ngũ của cha. Một thế hệ xứng đáng, cho dù hơi đơn độc, họ không ḥa nhịp được với thế gian một cách may mắn, họ kiêu hănh, nhưng tin vào một cái ǵ đấy: vào danh dự, vào phẩm chất người đàn ông, vào sự im lặng, vào nỗi cô đơn, vào những lời đă nói và cả vào phụ nữ nữa. Khi bị thất vọng, họ im lặng. Phần lớn trong số họ suốt đời im lặng, buộc bản thân ḿnh vào nghĩa vụ và sự im lặng, như một lời thề. Cuối dăy hành lang là những bức chân dung của những người Pháp, những người phụ nữ Pháp ngày xưa trang điểm bằng những ṿng tóc rắc phấn, chân dung những người đàn ông đội tóc giả, có cặp môi đầy hưởng thụ, to béo và xa lạ, họ hàng xa của mẹ, chân dung của họ nổi bật trên nền vải màu xanh, hồng nhạt, hoặc màu xám. Những người xa lạ. Rồi đến chân dung cha, trong bộ đồng phục vệ binh. Và một bức chân dung khác về mẹ, mẹ với mũ cắm lông chim, tay cầm roi ngựa, như một nữ diễn viên xiếc điều khiển ngựa. Một khoảng trống chừng bốn mét hiện ra trên tường, giữa những bức chân dung: vạch xám nhạt đóng khung trắng cho biết, nơi đây đă từng treo một bức tranh. Vị tướng, với khuôn mặt bất động, đi qua khung tranh rỗng đó. Rồi tiếp đến là những bức tranh phong cảnh.

Cuối hành lang, người nhũ mẫu trong bộ quần áo đen, chiếc khăn trắng tinh, hồ cứng buộc trên mái đầu nhỏ bé.

- Ông xem những bức tranh? - Bà hỏi.

- Vâng.

- Ông có muốn chúng ta treo lại bức tranh không? - Bà hỏi và với vẻ b́nh thản của người già, chỉ tay lên tường. Bà chỉ vào vị trí của bức tranh bị gỡ bỏ.

- Vẫn c̣n? - Vị tướng hỏi.

Người nhũ mẫu ra hiệu bà vẫn giữ bức tranh.

- Không, - vị tướng nói sau một phút yên lặng. Rồi ông nói khẽ khàng: - Tôi không biết là bà vẫn cất giữ. Tôi tưởng bà đă đốt đi rồi.

- Chẳng có ư nghĩa ǵ, - người nhũ mẫu cất giọng sắc lạnh: -khi đốt những bức tranh.

- Đúng thế, - vị tướng nói một cách tin tưởng, như khi người ta nói với bảo mẫu của ḿnh, - điều ấy chẳng có ư nghĩa ǵ.

Họ cùng quay về phía cầu thang lớn, nh́n xuống dưới pḥng khách, một gia nhân và một cô hầu pḥng đang cắm hoa vào những b́nh phalê.

Lâu đài trong vài giờ đồng hồ bỗng sống dậy, như một cỗ máy được khởi động. Không chỉ đồ đạc sống lại, những ghế bành và ghế dài được lột tấm vải phủ, mà cả những bức ảnh trên tường, những giá đựng nến bằng sắt lớn, những vật lưu niệm đặt trong các tủ kính và trên giá ḷ sưởi. Trong ḷ sưởi người ta đă chuẩn bị sẵn các thanh củi để nhóm ḷ, v́ khí ẩm ướt của đêm hè, sau nửa đêm, phủ những làn sương trắng mỏng lạnh buốt vào pḥng. Đồ đạc dường như tỉnh giấc, tựa hồ muốn chứng minh rằng trên thế gian mọi vật chỉ có giá trị, nếu liên quan đến con người và chỉ là phụ tùng của số phận cũng như của hành động con người. Vị tướng nh́n căn pḥng, nh́n những bông hoa cắm trên bàn cạnh ḷ sưởi và những ghế bành được sắp đặt.

- Cái ghế da này, - ông nói, - ở bên phải.

- Ông nghĩ thế à? - Người nhũ mẫu hỏi và hấp háy đôi mắt.

- Đúng thế, - ông nói, - Konrád ngồi đây, dưới chiếc đồng hồ, cạnh ḷ sưởi. Ở giữa, đối diện ḷ sưởi, trong ghế Firenze là tôi. Krisztina ngồi đối diện, trong ghế bành, mà mẹ tôi mang về.

- Ông vẫn c̣n nhớ rơ, - người nhũ mẫu đáp.

- Vâng. - Vị tướng tựa lưng vào lan can cầu thang, nh́n xuống dưới. - Những bông cẩm chướng cắm trong b́nh pha lê xanh. Bốn mươi mốt năm rồi.

- Nếu ông nhớ th́ chắc đúng như vậy, - người nhũ mẫu trả lời và thở dài.

- Tôi nhớ, - ông b́nh thản trả lời. - Bà cho dọn đồ sứ Pháp chứ?

- Vâng, màu sáng. - Nini nói.

- Tốt rồi. - Vị tướng gật đầu hài ḷng. Giờ đây họ im lặng ngắm hồi lâu bức ảnh, pḥng khách phía dưới, những đồ gỗ vĩ đại, giữ ǵn một kỷ niệm, một ư nghĩa của một giờ đồng hồ, của một khoảnh khắc, như thể tất cả từ trước tới nay chỉ tồn tại theo quy luật của vải, của cây, của kim loại, nhưng trong một khoảnh khắc cách đây bốn mươi mốt năm, những đồ vật câm lặng này chứa đầy một nội dung sống động khác và khoảnh khắc này là ư nghĩa của sự tồn tại của chúng. Và bây giờ, khi chúng bắt đầu sống động trở lại như một cỗ máy được khởi động, các đồ vật cũng bắt đầu hồi tưởng.

- Bà cho khách ăn ǵ?

- Cá lăng. - Nini nói. - Xúp và cá lăng. Thịt ḅ tái và xà lách. Gà rừng. Kem. Đă mười năm nay đầu bếp không làm rồi, nhưng chắc sẽ đâu vào đấy. - Bà nói đầy lo âu.

- Bà hăy để mắt đến cho mọi việc ổn thỏa nhé. Hồi đó có cả tôm, - vị tướng nói nhỏ nhẹ, như th́ thầm.

- Vâng, - người nhũ mẫu b́nh thản, - Krisztina thích ăn tôm, nấu kiểu ǵ cô ấy cũng thích. Hồi đó dưới suối c̣n có tôm, bây giờ hết rồi. Buổi tối tôi không mua được trong phố.

- Bà hăy để mắt tới các loại rượu nhé. - Vị tướng nói khẽ với một vẻ tin cậy đồng lơa. Nghe giọng nói này, người nhũ mẫu buộc phải đến gần vị tướng, đầu cúi thấp với vẻ thân thiết của người nhà, để hiểu hết mọi từ. - Bà cho lấy loại Pommard tám mươi sáu nhé. Và loại Chablis, để uống với món cá. Và một chai loại Mumm cũ, loại chai to nhất ấy. Bà c̣n nhớ chứ?

- Vâng, - người nhũ mẫu suy nghĩ, - loại đấy chỉ c̣n rượu chát thôi. Krisztina thích loại ngọt.

- Và chỉ một hụm thôi, - vị tướng nói, - lúc nào cô ấy cũng chỉ nhấp một hụm, với món rán. Cô ấy không thích rượu sâm banh.

- Ông muốn ǵ từ con người ấy? - Người nhũ mẫu hỏi.

- Sự thật, - vị tướng trả lời.

- Ông biết rơ sự thật.

- Tôi không biết, - vị tướng nói to và không để ư đến người gia nhân và cô hầu pḥng lập tức thôi cắm hoa, mắt nh́n lên. Nhưng họ lại lập tức cụp mắt xuống, một cách máy móc, lại bày biện. - Chính sự thật tôi lại không biết.

- Nhưng hiện thực rành rành ra đấy, - người nhũ mẫu trả lời bằng giọng tấn công sắc lạnh.

- Hiện thực chưa phải là sự thật, - vị tướng trả lời, - hiện thực chỉ là một phần. Krisztina cũng không biết sự thật. Có thể chỉ Konrád biết. Bây giờ tôi sẽ lấy của anh ta, - ông nói b́nh thản.

- Lấy cái ǵ? - Người nhũ mẫu hỏi.

- Sự thật. - Ông trả lời ngắn gọn và im lặng.

Khi người gia nhân và cô hầu pḥng đi khỏi pḥng khách, họ c̣n lại, trên cao, hai người, người nhũ mẫu cũng chống khủy tay vào lan can cạnh ông, như thể hai người đang ngắm cảnh bên một sườn núi. Bà nói, quay về phía căn pḥng, nơi một thuở nào đấy cả ba người cùng ngồi trước ḷ sưởi:

- Tôi cần nói điều này với ông. Khi hấp hối, Krisztina đă gọi tên ông.

- Vâng, - vị tướng nói, - tôi đă ở chỗ này.

- Ông đă ở đây, nhưng thực ra cũng không ở đây. Ông xa xôi như đă đi mất rồi. Ông ngồi trong pḥng ông, c̣n cô ấy th́ hấp hối. Cô ấy có một ḿnh với tôi, vào rạng sáng. Lúc đó cô ấy gọi tên ông. Tôi nói điều này để ông biết, tối hôm nay.

Vị tướng im lặng.

- Theo tôi, anh ta đă đến, - ông nói và đứng thẳng dậy. - Bà hăy để mắt tới rượu và mọi thứ khác nhé, Nini.

Đă nghe tiếng sỏi xào xạc trên lối đi và tiếng bánh xe ngựa trước lối vào. Vị tướng dựa gậy vào tay vịn hành lang và đi ra, không cần gậy, ông đi xuống cầu thang, về phía vị khách. Bỗng ông dừng lại trên bậc cầu thang.

- Những cây nến, - vị tướng nói, - bà c̣n nhớ không? Những cây nến để bàn màu xanh, c̣n không? Bà hăy cho đốt nến vào bữa tối, hăy để chúng cháy lên.

- Về điều này tôi không c̣n nhớ nữa, - bà nhũ mẫu đáp.

- Tôi th́ vẫn nhớ, - ông tướng trả lời một cách bướng bỉnh.

Với dáng người thẳng đứng, trong bộ quần áo đen, một cách già nua và long trọng, ông chậm răi xuống cầu thang. Cửa pḥng khách mở, từ khung cửa xe ngựa lớn, sau người gia nhân, xuất hiện một ông già.

- Anh thấy đấy, tôi đă trở về, - người khách nói khẽ khàng.

- Tôi chưa bao giờ nghi ngờ điều đó, - vị tướng trả lời, cũng khẽ khàng như thế và mỉm cười.

Họ bắt tay nhau, rất trịnh trọng.

10.

Họ bước tới gần ḷ sưởi, dưới ánh sáng lạnh lẽo hắt ra từ những ngọn đèn treo tường, bằng cặp mắt mờ hấp háy, họ chăm chú và quen thuộc đưa mắt ngắm nh́n, quan sát lẫn nhau.

Konrád sinh trước vị tướng vài tháng: mùa xuân này ông vừa tṛn bảy mươi ba tuổi. Hai người già quan sát nhau bằng cái nh́n mờ đục thông thạo, mà chỉ những người già mới nhận ra các hiện tượng của cơ thể: rất kỹ lưỡng, hiểu ra ngay thực chất, họ t́m những dấu hiệu cuối cùng của sức sống, dấu vết c̣n lại của niềm vui trên khuôn mặt và dáng dấp của nhau.

- Không, - Konrád nói nghiêm trang, - con người không thể trẻ lại được.

Nhưng cả hai đều ghen tỵ và cùng lúc cảm thấy ngạc nhiên một cách phấn chấn, sau khi đă kiểm tra kỹ người kia: bốn mươi mốt năm đă trôi qua, khoảng thời gian xa cách, khoảng thời gian họ không nh́n thấy nhau, nhưng mỗi ngày, mỗi giờ họ đều biết về nhau, nhưng từ cơ thể họ không nhận ra khoảng cách ấy. Chúng ta đă vượt qua sự chịu đựng, vị tướng nghĩ thầm. C̣n khách, với vẻ thỏa măn đặc biệt, trong đó chứa đựng cả nỗi bất ngờ và niềm vui ích kỷ sau khi đă quan sát bạn ḿnh - bất ngờ v́ người kia vẫn tươi tỉnh và khỏe mạnh đứng trước mặt ḿnh, vui v́ ḿnh đă khỏe mạnh và tươi tỉnh quay về - ông nghĩ thầm: "Anh ta đợi ḿnh, nên mới khỏe thế".

Giờ đây, cả hai đều nhận thấy, thời gian chờ đợi đă cho họ sức mạnh để sống trong những thập kỷ qua. Như thể một người suốt đời chỉ thực tập một nhiệm vụ độc nhất. Konrád biết, cần t́m về lần nữa, vị tướng biết, sẽ có ngày diễn ra giây phút gặp mặt này. V́ thế họ sống.

Konrád vẫn xanh xao như thuở niên thiếu, có thể nhận ra ông vẫn là người trốn nắng, thích sống trong pḥng. Ông mặc bộ quần áo sẫm màu, lịch sự, may bằng vải rất đắt tiền. Anh ta có vẻ giàu, vị tướng nghĩ. Họ quan sát nhau khá lâu. Người gia nhân mang rượu thuốc và rượu trắng ra.

- Anh đi từ đâu đến? - Vị tướng hỏi.

- Từ Luân Đôn.

- Anh sống ở đấy à?

- Gần đấy thôi. Tôi có một ngôi nhà nhỏ cạnh Luân Đôn. Khi từ xứ nhiệt đới về, tôi ở đấy.

- Xứ nhiệt đới, anh ở chỗ nào?...

- Singapore. - Konrád giơ cao bàn tay trắng, mơ hồ chỉ một điểm trong không khí, như thể chỉ trong vũ trụ nơi ḿnh đă từng sống. - Nhưng đấy là thời gian cuối. Trước đó tôi ở sâu trong bán đảo, giữa những người Mă Lai.

- Người ta nói, - vị tướng lên tiếng và nâng cao cốc rượu thuốc bằng một cử chỉ chúc mừng, phía ánh sáng, - xứ nhiệt đới hành hạ và làm con người già đi.

- Kinh khủng, - Konrád tiếp lời, - già đi mười tuổi là ít.

- Nhưng anh chưa già lắm. Chúc mừng anh!

Họ uống cạn cốc rượu và ngồi xuống.

- Tôi không già đi? - Người khách hỏi, khi ngồi xuống chiếc ghế bành cạnh ḷ sưởi, dưới chiếc đồng hồ. Vị tướng dơi theo từng cử động của khách. Giờ đây, khi người bạn thuở nào ngồi xuống chiếc ghế bành - đúng nơi cách đây bốn mươi mốt năm anh ta đă ngồi lần cuối cùng, như thể bị chỗ ngồi mê hoặc - ông hấp háy đôi mắt một cách nhẹ nhơm. Ông cảm thấy ḿnh như một thợ săn, cuối cùng thấy con mồi trước đó đi ṿng quanh, giờ đă nằm trong bẫy. Giờ đây sự việc và con người đă ở đúng vị trí của nó.

- Xứ nhiệt đới thật kinh khủng. - Konrád nhắc lại. - Loại người như chúng ta không chịu đựng được. Nó bào ṃn các bộ phận, đốt cháy các tế bào. Nó giết một cái ǵ đó trong con người

- V́ vậy anh đến đó, - vị tướng hỏi, thản nhiên, đều đều, - để giết một cái ǵ đó trong anh?

Ông hỏi một cách lịch lăm, như trao đổi, rồi ngồi xuống, đối diện ḷ sưởi, trong cái ghế bành cũ, mà mọi người trong gia đ́nh gọi là ghế "Firenze". Đây là chỗ ngồi của ông, trước và sau bữa tối, cách đây bốn mươi mốt năm, khi cả ba ngồi trong pḥng khách, cùng với Krisztina và Konrád và họ tṛ chuyện. Giờ đây cả hai nh́n chiếc ghế bành thứ ba phủ lụa Pháp, chiếc ghế bỏ trống.

- Đúng thế. - Konrád đáp b́nh thản.

- Và đạt được kết quả?

- Tôi già rồi, - người khách nói và nh́n đống lửa trong ḷ sưởi.

Ông không trả lời vào câu hỏi. Họ cứ ngồi như vậy, không nói không rằng, nh́n lửa, tận khi người gia nhân bước vào và mời họ ăn tối.

11.

- Như thế này, - Konrád lên tiếng sau món cá lăng, - đầu tiên anh tưởng, anh sẽ quen. - Ông nói về xứ nhiệt đới. - Tôi c̣n trẻ, khi đến đó, chắc anh nhớ. Tôi ba mươi hai tuổi. Tôi lập tức sa vào giữa đầm lầy. Ở đấy người ta sống trong các căn nhà mái lợp tôn. Tôi không có tiền. Hăng thuộc địa trang trải cho tôi tất cả. Đêm đêm anh ngủ, như nằm trong một màn sương nóng. Sáng ra màn sương này dày đặc hơn và bỏng giẫy. Rồi anh mệt lả. Ai cũng uống rượu, mắt vằn đỏ. Năm đầu tiên, anh tưởng anh sẽ chết. Đến năm thứ ba anh cảm thấy anh không bao giờ như cũ nữa, như thể nhịp điệu sống của anh thay đổi. Anh sống vội vă hơn, một cái ǵ đó cháy trong anh, tim anh đập kiểu khác, nhưng cùng lúc anh hoàn toàn lănh đạm. Anh lănh đạm hàng tháng trời. Rồi đến một lúc, anh không biết cái ǵ xảy ra với anh và quanh anh nữa. Đôi khi sau năm năm điều này mới xảy ra, đôi khi ngay trong những tháng đầu tiên. Anh nổi điên. Nhiều kẻ đă giết người lúc ấy, hoặc họ tự giết ḿnh.

- Người Anh cũng thế à? - Vị tướng hỏi.

- Họa hoằn hơn. Nhưng cơn sốt này cũng lây sang họ, cơn điên ấy, thứ bệnh không vi khuẩn. Tôi tin chắc đấy là một thứ bệnh, chỉ người ta không t́m được nguyên nhân của nó. Có thể do nước, có thể do thực vật. Có thể đấy là những t́nh yêu Mă Lai. Không thể nào quen được với những người đàn bà bản xứ. Trong số họ có những người đẹp tuyệt vời. Nụ cười của họ, một dạng lụa mượt mà ẩn náu trong da thịt họ, trong những cử chỉ, trong nụ cười, trong những tập quán, cách thức họ hầu hạ, trong giường và bên bàn ăn... thế mà vẫn không thể nào quen được. Nhưng người Anh, phải rồi, họ tự bảo vệ. Họ mang theo ḿnh một thứ nước Anglia, theo hành lư xách tay. Họ mang theo sự kiêu ngạo lịch thiệp, tính rụt rè, một nền giáo dục hoàn hảo, những sân gôn và băi chơi tenis, rồi rượu whisky và những bộ xmôki mà họ diện vào các buổi tối trong những căn nhà lợp mái tôn, giữa đầm lầy. Tất nhiên không phải ai cũng thế. Đấy chỉ là những huyền thoại. Phần lớn họ sau bốn, năm năm đều trở nên sa đọa như những kẻ khác, như những người Bỉ, người Pháp, Hà Lan. Xứ nhiệt đới tước mất những hành vi văn minh của họ, như bệnh hủi lột da con người. Xứ nhiệt đới tước văn hóa Cambrid và Oxford từ con người họ. Anh cần phải biết, ở quê hương họ, tất cả những người Anh đều đáng ngờ, những người ở xứ nhiệt đới lâu. Họ vẫn được kính trọng và công nhận, nhưng vẫn đáng ngờ. Chắc chắn, trong hồ sơ mật ghi ḍng chữ "xứ nhiệt đới", như thể ghi "bị giang mai" hoặc "làm gián điệp". Mọi kẻ ở lâu xứ nhiệt đới đều đáng ngờ, v́ đă chơi gôn hoặc đánh tenis một cách vô bổ, uống whisky với giới chức Singapore và vô ích ngày nọ qua ngày kia xuất hiện trong bộ xmôkin, hoặc đồng phục, huân chương đeo đầy ngực, trong các buổi tiếp tân của chính phủ: họ vẫn là kẻ đáng ngờ. V́ họ đă ở xứ nhiệt đới. V́ họ đă trải qua những nạn dịch khủng khiếp và không thể thích nghi, mặc dù từ nó, có một cái ǵ đó quyến rũ, như mọi hoàn cảnh hiểm nghèo của cuộc sống. Đấy là bệnh nhiệt đới. Có thể chữa được các bệnh từ xứ nhiệt đới gây ra, nhưng bệnh nhiệt đới th́ chẳng bao giờ.

- Tôi hiểu, - vị tướng nói. - Thế anh cũng mắc phải à?

- Ai mà chẳng mắc. - Người khách nhấp một hụm rượu Chablis, ngả đầu ra sau, thành thạo nhấm nháp. - Người nào chỉ uống, có thể chạy trốn nhẹ nhàng hơn. Những nỗi đam mê tràn ngập cuộc sống ở đấy, như cơn băo sau đầm lầy, giữa núi và rừng. Các kiểu loại đam mê. Bởi vậy đối với người Anh chính quốc, tất cả những ai từ xứ nhiệt đới về đều đáng ngờ. Không thể biết được, có ǵ trong máu, trong tim, trong hệ thần kinh của anh ta? Chắc chắn không bao giờ anh ta c̣n là một người Âu b́nh thường nữa. Hoàn toàn không. Vô ích anh đặt tạp chí Châu Âu, đọc những ǵ người ta viết, mới nhất hoặc từ những thế kỷ trước, giữa những đầm lầy ấy. Vô ích anh ǵn giữ, cẩn thận đến khổ sở những hành vi khác thường, mà những người nhiệt đới thường canh chừng khi ở giữa những người da trắng. Đấy là hành vi giữa đám say rượu: Xử sự quá nghiêm khắc, để người khác đừng nhận biết những đam mê của ḿnh, xử sự thật hoàn hảo, đúng mực và có giáo dục... Nhưng bên trong lại khác.

- Vậy th́, - vị tướng nói và giơ cốc rượu đầy về phía đèn sáng. - Anh hăy nói xem, bên trong có cái ǵ?

Ông nói tiếp khi thấy người kia im lặng:

- Tôi h́nh dung, hôm nay anh đến đây, để nói ra.

Họ ngồi bên chiếc bàn dài, trong pḥng ăn lớn, mà từ sau cái chết của Krisztina chưa hề có ai ngồi. Căn pḥng, nơi hàng chục năm không ai ngồi ăn, giống như pḥng bảo tàng, nơi chuyên ǵn giữ đồ gỗ và những vật dụng khác, tượng trưng cho một thời kỳ. Những bức tường dát gỗ Pháp cũ của xứ Versailles. Hai người ngồi hai đầu bàn dài, giữa họ trải tấm khăn trắng bằng vải thô, những bông hoa phong lan cắm trong b́nh phalê. Bốn bức tượng bằng sứ bao quanh b́nh hoa, là sản phẩm tuyệt tác của nhà máy xứ Sevres, tượng trưng cho bốn hướng Bắc, Nam, Đông và Tây. Trước mặt vị tướng là biểu tượng Phương Tây, trước mặt Konrád là biểu tượng của Phương Đông: một người da đen đang cười nhăn nhở với con lạc đà và cành cọ.

Những chân đựng nến xếp thành hàng trên bàn, với những cây nến to dày, hay thắp trong nhà thờ. Trong bốn góc pḥng hắt ra ánh sáng đèn được che khuất. Những ngọn lửa nến bốc cao, căn pḥng tranh tối tranh sáng. Trong ḷ sưởi cẩm thạch xám, lửa củi màu vàng, đen, đỏ nhảy tư tách bập bùng. Những cánh cửa sổ phủ xuống tận đất khép hờ, những tấm rèm lụa màu xám không kéo hết. Đôi khi khí mát lạnh của đêm hè tràn vào pḥng qua khe cửa sổ, cảnh vật dưới ánh trăng hiện ra qua bức rèm mỏng và xa xa nhấp nháy những ánh lửa bập bùng của thành phố.

 Giữa bàn, chiếu sáng bởi những ngọn nến có hoa văn, quay lưng lại ḷ sưởi là chiếc ghế phủ vải Gobelin. Đây là chỗ của Krisztina, người vợ thuở nào của vị tướng. Trước chỗ ngồi để trống là bức tượng Phương Nam: một con sư tử, con voi và một người mặt đen mặc áo choàng có mũ, cùng thanh b́nh bảo vệ một cái ǵ đó trong khoảng trống bé bằng bàn tay. Người quản gia mặc áo đen, đứng không động đậy sau bàn phục vụ, đưa ánh mắt điều chỉnh hành vi của các gia nhân, những người tối nay mặc quần lửng và áo đuôi tôm đen. Mẹ vị tướng đă đưa tập quán này vào gia đ́nh, lần nào khi họ ăn tại đây - nơi đồ gỗ, bát đĩa, dao dĩa bằng vàng, những b́nh phalê, cốc chén, gỗ lát tường đều được mang đến từ quê hương người đàn bà xứ lạ - bà đă ra lệnh cho các gia nhân phải mặc đồng phục phục vụ. Căn pḥng yên lặng đến mức nghe rơ tiếng nổ lách tách của củi. Họ th́ thầm tṛ chuyện, nhưng vẫn hiểu lời nhau: những bức tường nóng dát gỗ cũ kỹ phản hồi lại từng từ mới nói một nửa, như âm hưởng của dây đàn phát ra từ hộp đàn.

- Không. - Konrád nói, vừa ăn vừa suy nghĩ. - Tôi đến đây v́ tôi vừa đến Viên.

Ông ăn nghiến ngấu, bằng những động tác tinh tế, nhưng với nỗi háu ăn của người già. Rồi ông đặt dĩa xuống cạnh đĩa, hơi cúi về phía trước, ông gần như gào lên hướng về phía ông chủ nhà.

- Tôi đến v́ muốn nh́n thấy anh lần nữa. Chẳng lẽ điều này lại không tự nhiên?

- Không có ǵ tự nhiên hơn, - vị tướng trả lời lịch sự. - Tóm lại anh đến Viên. Chẳng nhẽ đấy là một sự kiện lớn đối với người đă đi qua xứ nhiệt đới và những nỗi đam mê, như anh. Lâu lắm rồi anh chưa đến Viên?

Ông hỏi câu này rất lịch sự, trong giọng nói không chút giễu cợt. Khách nghi ngờ nh́n ông từ đầu bàn đằng kia. Họ ngồi gần như ch́m nghỉm, hai người già, trong căn pḥng rộng, cách xa nhau.

- Lâu rồi, - Konrád trả lời, - cách đây bốn mươi năm. Lúc đó... - ông hơi phân vân, buộc phải im lặng một chút và bối rối, - lúc đó tôi đi ngang qua Viên, trên đường đến Singapore.

- Tôi hiểu, - vị tướng trả lời, - bây giờ anh thấy ǵ ở Viên?

- Nhiều thay đổi. - Konrád nói. - Ở tuổi tôi và hoàn cảnh của tôi, chỗ nào cũng gặp sự thay đổi. Đúng là, bốn mươi năm nay tôi chưa đi qua Châu Âu. Tôi chỉ dừng ở cảng Pháp vài tiếng đồng hồ, trên đường đi từ Singapore đến Luân Đôn. Nhưng tôi muốn nh́n thấy Viên. Và ngôi nhà này.

- V́ thế anh lên đường? - Vị tướng hỏi tiếp. - V́ anh muốn nh́n thấy Viên và ngôi nhà này? Hay là anh có việc ở Châu Âu?

- Tôi hết việc rồi, - khách trả lời. - Tôi đă bảy ba, như anh. Chẳng bao lâu nữa tôi sẽ chết. Bởi vậy tôi lên đường, bởi vậy tôi đến đây.

- Người ta bảo, - vị tướng nói lịch sự, với giọng khuyến khích, - ở tuổi này con người sống đến chừng nào chán th́ thôi. Anh không cảm thấy thế à?

- Tôi đă chán từ lâu, - khách đáp.

Ông đáp b́nh thản, lănh đạm.

- Viên, - khách tiếp, - anh biết không, Viên là một tiêu chuẩn trên thế gian, đối với tôi. Khi nói ra từ này - Viên - như khi ta gẩy một cây đàn chuẩn và lắng nghe, từ âm thanh cây đàn ấy có tiếng ǵ khác, với người mà đúng lúc ấy tôi tṛ chuyện. Tôi kiểm tra con người như vậy. Người nào không trả lời được, đấy không phải là người của tôi. V́ Viên không chỉ là thành phố mà c̣n là một âm thanh, hoặc nghe thấy trong tâm hồn con người, măi măi, hoặc là không. Đấy là nơi đẹp nhất của đời tôi. Tôi nghèo, nhưng không đơn độc, v́ tôi có một người bạn. Viên giống như một người bạn. Tôi luôn nghe thấy âm thanh của nó, ở xứ nhiệt đới, khi trời mưa. Và cả những lúc khác. Mùi ẩm mốc của cổng căn nhà ở Hietzing đôi khi làm tôi sực nhớ đến, ngay cả khi ở trong rừng. Âm nhạc hiện hữu ở Viên và tất cả những ǵ tôi yêu, trong từng viên đá, trong cái nh́n của con người và hành vi của họ, như thể những cảm hứng đă được rửa tội trong trái tim một con người. Anh biết không, khi cảm xúc không c̣n đau đớn nữa. Viên mùa đông và Viên mùa xuân. Những con đường dạo mát ở Schonbrunn. Ánh sáng xanh trong các pḥng ngủ của trường, bậc cầu thang rộng, màu trắng với những bức tượng Barốc. Những sáng phi ngựa ở Práter. Những con ngựa trắng trong trường Tây Ban Nha. Tôi da diết nhớ và ao ước được nh́n lại một lần nữa, - khách nói nho nhỏ, gần như ngượng ngùng.

- Và anh thấy ǵ, sau bốn mươi năm? - Vị tướng hỏi lại một lần nữa.

- Một thành phố, - Konrád trả lời và nhún vai, - nhiều thay đổi.

- Tại đây, - vị tướng nói, - ít nhất không có sự vỡ mộng. Ở đây ít thay đổi lắm.

- Trong những năm cuối anh đi nhiều không?

- Ít lắm, - vị tướng nh́n vào ngọn lửa nến. - Tôi chỉ đi khi công việc yêu cầu. Có một thời gian tôi cũng định giải ngũ, như anh đă làm. Đă có những giây phút tôi nghĩ như thế. Và ra đi, khắp nơi trên thế giới, để nh́n ngắm, t́m kiếm, kiếm t́m một cái ǵ đấy hoặc một ai đấy.

 Họ không nh́n nhau: người khách ngây người ngắm cốc phalê đầy rượu vàng óng, vị tướng nh́n ngọn lửa nến. - Nhưng sau đó tôi ở lại. Anh biết đấy, tôi ở lại quân ngũ. Con người sẽ rắn rỏi và bướng bỉnh. Tôi đă hứa với cha, sẽ ở trong quân đội suốt đời. Tôi ở lại v́ thế. Nhưng đúng là tôi về hưu hơi sớm. Khi tôi năm mươi tuổi, người ta muốn tôi chỉ huy quân đoàn. Tôi nghĩ ḿnh non nớt, nên từ chối, người ta hiểu và chấp thuận.

- Thực ra, - ông nói tiếp và ra hiệu cho người gia nhân rót thêm vang đỏ, - lúc đó, đến một thời kỳ khiến niềm vui được phục vụ quân đội không bao giờ c̣n nữa. Cách mạng. Thời kỳ của những sự thay đổi.

- Vâng, - người khách trả lời. - Tôi có nghe thấy điều này.

- Anh chỉ nghe thấy? Chúng tôi đă trải qua. - Ông nói nghiêm nghị.

- Có thể tôi không chỉ nghe thấy, - người kia trả lời, - năm mười bảy, đúng thế. Lúc đó tôi sang xứ nhiệt đới lần thứ hai. Tôi làm trong đầm lầy cùng những culi Trung Quốc và Mă Lai. Culi Trung Quốc là những kẻ giỏi nhất. Tiền kiếm được họ đánh bài tất, nhưng là bọn giỏi nhất. Chúng tôi ở tít sâu trong đầm lầy và trong những khu rừng già. Không điện thoại, chẳng rađiô. Chiến tranh lan tràn trên thế giới. Lúc đó tôi đă mang quốc tịch Anh, người ta hiểu là tôi không thể chiến đấu chống lại tổ quốc ḿnh. Điều đấy họ hiểu. Và v́ thế tôi quay lại xứ nhiệt đới. Ở đó chúng tôi chẳng biết ǵ cả, đám culi biết ít nhất. Nhưng một ngày, trong đầm lầy, không báo chí, rađiô, hàng tuần liền sống cách xa thế giới bên ngoài, bỗng nhiên họ bỏ việc. Vào mười hai giờ trưa. Không v́ bất kỳ lư do ǵ. Không có ǵ thay đổi quanh họ, các điều kiện lao động, hệ thống kỷ luật, tất cả đều như cũ, cả dịch vụ cung cấp cũng thế. Không xấu cũng chẳng tốt. Ở mức có thể chịu được. Và vào một ngày, năm mười bảy, mười hai giờ trưa, họ bảo họ không làm tiếp nữa. Họ ra khỏi rừng già, bốn ngh́n culi, bùn đất đến tận thắt lưng, tấm thân trên để trần, họ đặt dụng cụ xuống, ŕu, xẻng và bảo thế là đủ rồi. Họ đ̣i hỏi mọi yêu sách. Họ yêu cầu các chủ hàng xem lại kỷ luật lao động. Họ muốn cải thiện tiền lương. Họ đ́nh công dài hạn. Thật không hiểu cái ǵ đă tác động vào họ. Bốn ngh́n culi, ngay trước mắt tôi biến thành bốn ngh́n con quỷ da vàng và da đen. Buổi chiều tôi phi ngựa đến Singapore. Ở đấy tôi mới biết. Tôi là một trong những người đầu tiên trên bán đảo biết điều này.

- Anh biết điều ǵ ở bán đảo ấy? - Vị tướng hỏi và ngả người ra phía trước.

- Tôi được biết, cách mạng đă nổ ra ở nước Nga. Một người, mà người ta chỉ biết qua tên gọi là Lênin, đă trở về từ toa xe lửa niêm phong, mang theo hành lư xách tay là chủ nghĩa Bônsêvich. Ở Luân Đôn cùng ngày, người ta biết điều đó, khi những người culi của tôi, không cần điện thoại và rađiô, giữa rừng già, giữa đầm lầy cũng biết điều đó. Không hiểu nổi. Sau đó th́ tôi hiểu. Cái ǵ quan trọng đối với con người, họ khắc biết, không cần điện thoại hoặc bất kỳ phương tiện ǵ.

- Anh nghĩ thế à? - Vị tướng hỏi.

- Tôi biết, - người kia b́nh thản trả lời. - Krisztina mất khi nào, - không dừng lại, khách hỏi.

- Làm sao anh biết Krisztina đă chết? - Vị tướng lên tiếng, không ngạc nhiên. - Anh sống ở xứ nhiệt đới, bốn mươi mốt năm không về lại Châu Âu. Hay anh cảm thấy như những người culi cảm thấy cuộc cách mạng?

- Tôi cảm thấy? - Người khách trả lời. - Có thể. Nhưng cô ấy không ngồi đây với chúng ta. Vậy cô ấy có thể ở đâu? Chỉ có thể ở trong mồ.

- Đúng, - vị tướng trả lời. - Krisztina được chôn trong vườn, gần khu nhà kính. Như cô ấy muốn.

- Cô ấy chết lâu chưa?

- Tám năm, sau khi anh ra đi.

- Tám năm sau, - người khách nói, đôi môi nhợt nhạt, hàm răng giả trắng khẽ động đậy như đang cắn lại hoặc nhẩm đếm một điều ǵ đó. - Hai mươi tám tuổi. - Rồi khách lại nhẩm tính và nói khá to. - Nếu cô ấy c̣n sống nay đă sáu mươi mốt.

- Vâng, sẽ là một bà già như chúng ta là những ông già.

- Cô ấy bị làm sao?

- Người ta bảo cô ấy chết v́ bệnh thiếu máu nặng. Một bệnh tương đối hiếm.

- Cũng không hiếm lắm. - Konrád trả lời một cách am hiểu. - Ở xứ nhiệt đới đấy là bệnh thịnh hành. Những điều kiện sống của con người thay đổi, công thức máu cũng thay đổi cho phù hợp.

- Có thể lắm, - vị tướng trả lời, - có thể ở Châu Âu cũng thịnh hành, nếu những điều kiện sống thay đổi. Tôi không biết nhiều về chuyện này.

- Tôi cũng không biết nhiều hơn. Nhưng ở xứ nhiệt đới, cơ thể luôn luôn có vấn đề. Người ta dần dần trở thành thày lang. Những người Mă Lai đều hành nghề thuốc, đời nọ qua đời kia. Nghĩa là cô ấy chết năm một ngh́n chín trăm linh tám, - cuối cùng người khách nói, b́nh thản như người từ năy đến giờ chỉ để tâm vào chuyện nhẩm tính. - Lúc đó anh vẫn ở quân ngũ?

- Vâng. - Tôi phục vụ hết thời gian có chiến tranh.

- Như thế nào?

- Chiến tranh? - Vị tướng nh́n khách, cứng cỏi với đôi mắt không nh́n rơ. - Kinh khủng hơn cả xứ nhiệt đới. Đặc biệt là mùa đông cuối cùng, nơi Phương Bắc. Tại đây, tại Châu Âu, cuộc sống cũng đầy phiêu lưu, - vị tướng nói và mỉm cười.

- Phiêu lưu?... Vâng, có thể lắm, - vị khách gật đầu am hiểu. - Anh có thể tin rằng, đôi khi tôi khổ sở với ư nghĩ tôi không có mặt ở nhà khi các anh đánh nhau. Tôi cũng đă nghĩ tôi sẽ quay về và tŕnh diện tại trung đoàn.

- Về điều này, - vị tướng nói b́nh thản, lịch sự, nhưng rất dứt khoát, - nhiều người cũng nghĩ thế, tại trung đoàn. Nhưng anh đă không về. Có thể anh có việc khác. - Ông nói giọng khích lệ.

- Tôi mang quốc tịch Anh. - Konrád nhắc lại một cách bối rối. - Con người không thể khoảng mười năm lại thay đổi tổ quốc.

- Không thể, - vị tướng tiếp lời một cách thông cảm, - tôi cho rằng, con người tuyệt đối không thay tổ quốc được. Chỉ có thể thay đổi giấy tờ. Anh có cho là như thế không?

- Tổ quốc của tôi đă biến mất, đă bị tan vỡ. Tổ quốc của tôi là Ba Lan và Viên, là căn nhà này và doanh trại trong thành phố, là Galicia và Chopin. C̣n ǵ từ những thứ đó? Cái để ràng buộc những thứ đó lại, một tố chất bí mật đă mất tác dụng. Tất cả đă tan ra từng mảnh, từng phần. Tổ quốc của tôi là một cảm xúc. Người ta đă xúc phạm cảm xúc đó. Khi ấy con người bỏ đi. Đến xứ nhiệt đới hoặc xa hơn thế nữa.

- Xa hơn, là đi đâu? - Vị tướng lạnh lùng hỏi.

- Là đi vào thời gian.

- Loại rượu này, - vị tướng nói và giơ cao cốc rượu sắc đen đỏ óng ánh, - có thể anh c̣n nhớ năm sản xuất nó. Năm tám sáu, người ta đóng chai, khi chúng ta tuyên thệ. Cha tôi cho chất một phần hầm thứ rượu này, để kỷ niệm. Loại rượu lâu năm, như suốt cuộc đời. Thứ rượu cuộc đời.

- Cái chúng ta tuyên thệ đă không bao giờ tồn tại nữa, - vị khách nói hết sức nghiêm trang và ông cũng nâng cốc. - Tất cả đều đă chết, đă đi mất, đă bán hết những thứ chúng ta từng tuyên thệ. Từng có một thế giới xứng đáng để ta sống và chết v́ nó. Thế giới ấy đă chết. Với cái mới tôi không liên quan. Đấy là tất cả, những ǵ tôi có thể nói.

- Thế giới ấy đối với tôi vẫn sống, kể cả khi trong thực tế nó đă chấm dứt. Nó sống v́ tôi đă tuyên thệ với nó. Đấy là tất cả, những ǵ tôi có thể nói.

- Vâng, anh vẫn là người lính, - vị khách trả lời.

Họ giơ cốc rượu về phía nhau và cùng im lặng uống cạn cốc rượu đỏ.

12.

- Khi anh bỏ đi, - vị tướng nói thân mật, như thể điều quan trọng nhất, căng thẳng nhất họ đă nói xong, giờ chỉ c̣n tṛ chuyện, - chúng tôi vẫn tin rất lâu, là anh sẽ quay lại. Tất cả mọi người ở đây đều đợi. Tất cả mọi người đều là bạn của anh. Anh hơi lập dị, đừng giận. Chúng tôi bỏ qua điều này, v́ chúng tôi biết rằng âm nhạc quan trọng hơn, đối với anh. Chúng tôi không hiểu lư do đi xa của anh, nhưng dần dần chúng tôi cho rằng, chắc có nguyên do. Chúng tôi biết anh chịu đựng vất vả hơn chúng tôi - những người lính thực sự. Cái đối với anh là một trạng thái, đối với chúng tôi là nghề nghiệp. Cái đối với anh là thứ để ngụy trang, đối với chúng tôi là số phận. Chúng tôi không ngạc nhiên khi anh vứt bỏ thứ ngụy trang này. Nhưng tin một ngày kia anh sẽ trở về. Hoặc anh sẽ viết. Nhiều người nghĩ như thế, cả tôi và Krisztina và vài người trong trung đoàn.

- Giờ tôi chỉ nhớ lờ mờ thôi, - người khách nói một cách lănh đạm.

- Vâng, v́ anh có nhiều ấn tượng khác. Anh sống với thế giới bên ngoài. Những lúc đó người ta hay quên.

- Không, - vị khách lên tiếng, - thế giới bên ngoài chẳng là cái ǵ. Cái ǵ quan trọng ta sẽ không bao giờ quên. Điều này tôi biết hơi muộn, chỉ khi tôi đă già. Nhưng đă không có những vặt vănh khác, như vứt bỏ một giấc mơ. Tôi không nhớ về trung đoàn. - Vị khách bướng bỉnh trả lời. - Sau một thời gian, tôi chỉ nhớ về những cái quan trọng.

- Ví dụ về Viên và về ngôi nhà này? Anh định nói thế?...

- Viên và ngôi nhà này, - khách nhắc lại một cách máy móc. Mắt lim dim suy ngẫm. - Kỷ niệm đă chắt lọc tuyệt vời tất cả. Những ấn tượng mạnh mẽ, sau mười, hai mươi năm té ra chẳng làm thay đổi chút ǵ bên trong anh. Rồi một ngày anh chợt nhớ ra một buổi đi săn, hoặc một t́nh tiết của một quyển sách, hoặc nhớ tới căn pḥng này. Khi chúng ta ăn tối lần cuối, ba người. Khi Krisztina vẫn c̣n sống. Nàng ngồi đây, ở giữa. Lúc đó, cũng bày biện như thế này.

- Vâng, - vị tướng nói, - trước mặt anh là Phương Đông, trước mặt Krisztina là Phương Nam. Và trước mặt tôi là Phương Tây.

- Anh nhớ cả những chi tiết đó? - Vị khách kinh ngạc hỏi.

- Tôi nhớ tất cả.

- Vâng, chi tiết đôi khi rất quan trọng. Nó thống nhất sự vật, dán các mảnh kỷ niệm. Đôi khi tôi cũng suy nghĩ về điều này, ở xứ nhiệt đới, lúc mưa rơi. Loại mưa này, - khách nói, như bắt đầu bàn sang chuyện khác, - rơi hàng tháng trời. Nó gơ nhịp như súng liên thanh lên mái tôn. Đầm lầy bốc hơi, đây là mưa nóng. Tất cả đều ẩm ướt, chăn gối, quần áo lót, sách vở, thuốc lá trong hộp, bánh mỳ. Tất cả dinh dính, nhớt nháp. Anh ngồi trong nhà, những người Mă Lai cất tiếng hát. Người đàn bà anh mang về, ngồi bất động trong góc pḥng và nh́n. Họ có thể ngồi bất động như thế hàng giờ và nh́n. Đầu tiên anh không để ư. Sau đó anh bắt đầu bực ḿnh, anh ra lệnh cho cô ta đi ra ngoài. Nhưng điều này chẳng giải quyết được ǵ: anh biết là cô ta sẽ ngồi chỗ khác, trong một góc pḥng nào đấy và nh́n xuyên qua cả tường. Họ có đôi mắt nâu to, như của loài chó Tây Tạng, đấy là những con thú hung bạo câm lặng, dữ dằn nhất. Họ nh́n với ánh mắt lấp lánh, b́nh thản, cho dù anh đi đâu, anh cũng cảm thấy ánh mắt ấy, như thể một người nào đấy xua đuổi trừ tà bằng tia sáng. Nếu anh quát mắng, họ mỉm cười, nếu anh đánh, họ nh́n và cười, nếu anh đuổi họ đi, họ ngồi ở bậc cửa và nh́n. Lúc đó anh phải gọi họ lại. Họ đẻ con liên tục, nhưng chẳng ai nói về điều này, họ lại càng ít hơn. Như thể một con vật, một kẻ giết người, một bà xơ, một gă phù thủy và một kẻ điên khùng cùng tồn tại trong duy nhất một cá nhân và túc trực bên anh. Sau cùng anh mệt mỏi, bởi cái nh́n ấy mănh liệt đến mức làm kẻ mạnh nhất cũng phải mệt mỏi. Mănh liệt như một đụng chạm. Như thể có ai đó cứ vuốt ve anh. Có thể phát điên lên v́ điều đó. Rồi anh trở nên lănh đạm. Mưa vẫn rơi. Anh ngồi trong pḥng ḿnh, uống rượu trắng, rất nhiều rượu trắng và hút thuốc lá có vị ngọt. Thỉnh thoảng có một người đến, uống rượu trắng và hút thuốc lá ngọt. Anh muốn đọc, nhưng h́nh như mưa cũng rơi vào trong trang sách, không theo nghĩa đen, nhưng vẫn hoàn toàn có thực, anh không làm sao hiểu nổi ư nghĩa của chữ cái, anh ngồi nghe mưa rơi. Anh muốn chơi đàn dương cầm, nhưng mưa ngồi cạnh anh và chơi đàn cùng anh. Tiếp đến là mùa khô, là thứ ánh nắng bốc hơi. Con người chẳng mấy chốc già đi.

- Bản "Vũ khúc Pôlônê", - vị tướng hỏi lịch sự, - anh vẫn thỉnh thoảng chơi ở xứ nhiệt đới chứ?

Họ ăn món thịt tái một cách chăm chú và ngon miệng chưa từng thấy, với cách thức mải miết nhai, nuốt của những người già, mà việc ăn uống không chỉ để tiếp nhận dinh dưỡng nữa mà đă trở thành một cử chỉ long trọng và cổ xưa. Như người đang tập hợp sức lực, họ nhai, nuốt hết sức cẩn thận. Cần sức mạnh để hành động và sức mạnh này nằm trong thức ăn, trong thịt đỏ và rượu đen. Họ ăn, hơi nhồm nhoàm một chút, với vẻ hiến dâng sùng kính và buồn bă, như khi con người không đủ thời gian để ăn cho tử tế, điều quan trọng hơn là cần gặm hết các thớ thịt và hút lấy từ thịt sức mạnh mà họ cần đến. Họ ăn với những cử chỉ tao nhă, như những thủ lĩnh của bộ lạc trong ngày lễ: vừa nghiêm trang vừa hết ḷng.

Người quản gia trong góc pḥng lo âu dơi theo từng cử chỉ của người gia nhân đeo găng tay trắng đang giữ thăng bằng chiếc đĩa lớn trong tay. Giữa đĩa là ngọn lửa đốt món kem sôcôla, với những ánh lửa cồn xanh - vàng.

Các gia nhân rót sâm banh vào trong cốc của chủ và khách. Hai người già nhận ra, vị của chất rượu vàng nhạt, trong cái chai lớn bằng cơ thể một đứa bé, với vị giác tinh tường.

Vị tướng nếm một chút rồi đẩy cốc sâm banh ra. Ông vẫy tay ra hiệu mang rượu vang đỏ đến. Khách hấp háy cặp mắt mờ nh́n cảnh tượng này. Họ ăn và uống đă nhiều, mặt cả hai đều bừng đỏ.

- Thời ông nội tôi, - vị tướng nh́n chai rượu và nói, - trước mặt mỗi người khách đều đặt một pint rượu để bàn. Đấy là suất của một người khách. Một pint bằng một lít rưỡi. Rượu để bàn. Cha tôi kể, trước mặt các vị khách của nhà vua cũng có một b́nh pha lê đựng rượu vang. Mỗi người khách lại thêm một chai riêng nữa. Đấy là loại rượu để bàn, v́ nó đặt trước mặt khách, ai muốn uống bao nhiêu th́ uống. C̣n những loại rượu chính thống khác sẽ được rót riêng. Đấy là trật tự của các loại rượu của vua.

- Vâng, - Konrád, mặt đỏ bừng, nghiền ngẫm, - lúc đó mọi thứ đều có trật tự của nó, - ông nói một cách lănh đạm.

- Nhà vua ngồi đây, - vị tướng thản nhiên, ánh mắt chợt lóe sáng khi chỉ chỗ vua ngồi giữa bàn - bên phải là mẹ tôi, bên trái là ông mục sư. Ngài ngồi đây, trong căn pḥng này, ở vị trí chính giữa. Và ngài ngủ trên gác, trong căn pḥng màu vàng. Sau bữa tối, ngài khiêu vũ với mẹ tôi. - Ông nói khẽ khàng, già nua, giống như một đứa trẻ đang hồi tưởng.

- Anh thấy chưa, không thể nói về những cái khác được nữa rồi. V́ vậy, anh t́m về là một điều rất tốt. - Vị tướng hết sức nghiêm nghị bảo. - Anh đă chơi bản "Vũ khúc Pôlônê" với mẹ tôi. Hồi ở xứ nhiệt đới, anh có chơi nữa không? - Ông hỏi thêm một lần nữa, như thể một điều quan trọng chợt nảy ra trong đầu.

Người khách suy nghĩ.

- Không. - Khách nói. - Tôi không bao giờ chơi Chopin ở đó. Anh biết đấy, bản nhạc ấy động chạm đến nhiều cái trong tôi. Ở xứ nhiệt đới, con người nhạy cảm hơn.

Giờ đây khi đă ăn uống xong, sự căng thẳng và long trọng lúc đầu đă bắt đầu tan ra giữa họ. Máu chảy rần rật hơn trong mạch, làm nổi gân lên trán và thái dương họ. Các gia nhân mang hoa quả trồng trong nhà kính vào. Họ ăn nho và sơn trà. Căn pḥng ấm lên, luồng khí đêm hè nhấc tấm rèm lụa ra khỏi cánh cửa sổ xám khép hờ.

Cà phê đen, - vị tướng nói, - ta sang đằng kia uống.

Bất ngờ, một luồng gió ào mạnh làm bật tung cánh cửa sổ. Tấm rèm lụa xám nặng nề bắt đầu bay phần phật, chiếc chao đèn phalê nặng chao đảo như trên tàu lúc giông băo nổi lên. Bầu trời bỗng lóe sáng trong một khoảnh khắc, một ánh chớp vàng chóe rạch ngang màn đêm, như lưỡi đao vàng của đao phủ xả xuống phạm nhân. Cơn giông tràn vào căn pḥng, vài ngọn nến run rẩy phụt tắt, tất cả ch́m vào bóng tối. Người quản gia vội vă đến bên cửa sổ, cùng hai gia nhân, trong bóng tối, họ h́ hục đóng cửa sổ. Lúc này họ mới thấy thành phố cũng đen như mực.

Sét đă đánh trúng sở cung cấp điện trong thành phố. Hai người già ngồi lặng thinh trong bóng tối, chỉ ánh lửa trong ḷ sưởi và hai ngọn nến mảnh dẻ, cô độc c̣n sót lại đang chiếu sáng. Người ta mang những chân nến nhiều nhánh mới vào pḥng.

- Sang bên kia, - vị tướng nhắc lại, như người không màng tới sấm chớp và màn đêm.

Một gia nhân cầm cây nến nâng cao dẫn đường cho họ. Họ lặng lẽ chuyển động trong ánh sáng mờ ảo, chập chờn và khật khưỡng như những cái bóng trên tường, từ pḥng ăn, qua pḥng khách lạnh lẽo sang một pḥng khác, nơi những tấm phủ đồ gỗ đă được tháo ra, một chiếc dương cầm dài và ba chiếc ghế bành đặt xung quanh ḷ sưởi sứ bệ vệ đă đốt lên ấm cúng. Họ ngồi xuống, nh́n cảnh vật tối mờ qua cửa sổ rủ những tấm rèm trắng, dài sát đất. Người gia nhân mang cà phê, x́ gà và rượu trắng đặt xuống bàn và đặt lên bệ sưởi một chân nến bằng bạc, trên cắm những cây nến to, dài như cánh tay đứa trẻ nhỏ. Hai người già châm x́ gà, ngồi im lặng, sưởi ấm. Hơi nóng rực từ ḷ sưởi tỏa thẳng ra ngoài, ánh sáng của những ngọn nến nhảy nhót trên đầu họ. Người ta đóng các cửa pḥng lại. Giờ đây chỉ c̣n mỗi hai người.

13.

- Chúng ta sống chẳng c̣n bao lâu, - vị tướng đi luôn vào câu chuyện, như thể muốn kết thúc một cuộc tranh luận câm lặng, - một, hai năm nữa thôi, có thể ít hơn nữa. Chúng ta sống chẳng c̣n bao lâu, v́ anh đă t́m về. Điều này chắc anh rơ. Anh đủ thời gian suy nghĩ ở xứ nhiệt đới, ở nhà anh, cạnh Luân Đôn. Bốn mươi mốt năm là quăng thời gian dài. Anh đă nghĩ nhiều rồi, đúng không? Anh t́m về, v́ không c̣n cách khác. Tôi đợi chờ anh, v́ cũng không c̣n cách nào khác. Chúng ta đều biết rơ, sẽ gặp nhau một lần, là hết. Hết đời sống, hết những ǵ từ trước tới nay, mang ư nghĩa và mọi thăng trầm cho đời chúng ta. Bởi trong bí mật lẩn quất giữa tôi và anh, có một sức mạnh đặc biệt. Nó đốt cháy các tế bào của đời sống, như nhưng tia độc hại, nhưng cùng lúc mang đến nỗi thăng trầm và các mức độ t́nh cảm. Nó bắt ta phải sống... Chừng nào con người c̣n nhiệm vụ trên trái đất, chừng ấy c̣n phải sống. Tôi sẽ nói cho anh biết tôi đă kinh nghiệm được ǵ, một ḿnh, trong rừng, bốn mươi mốt năm, khi anh ở xứ nhiệt đới và ở chỗ khác. Nỗi cô đơn cũng là thứ đặc biệt... đôi khi giống như khu rừng già, đầy rẫy những hiểm nguy và bất ngờ. Tôi biết hết các dạng biến đổi của nó. Sự buồn chán, thứ anh vô ích muốn xua đuổi bằng trật tự sống được xây dựng từ những chăm bẵm của anh. Rồi đến những cơn phá phách bất ngờ. Nỗi cô đơn bí hiểm như rừng già, - vị tướng bướng bỉnh nhắc lại, - con người đang sống, trong một nề nếp, bỗng một ngày trở thành tên mộng du, giống đám Mă Lai của anh. Những căn pḥng quanh anh, chức tước, phẩm hàm, một lối sống chính xác đến ngớ ngẩn. Một hôm, con người nổi điên, vũ khí trong tay hoặc tay không... điều đó c̣n nguy hiểm hơn. Con người nhảy xổ ra thế giới bên ngoài, mắt long ṣng sọc: bạn bè, người thân đứng dạt sang một bên. Anh xông vào những thành phố lớn, mua đàn bà, mọi thứ xung quanh anh nổ tung, anh t́m kiếm cuộc tranh đấu và gặp ở khắp nơi. Như tôi nói, đấy chưa phải điều tồi tệ nhất. Có thể người ta sẽ dần cho anh một trận, như đánh những con chó điên. Có thể anh đập đầu vào tường, gặp muôn vàn cản trở của cuộc đời và trở nên tàn phế. Nhưng điều tồi tệ hơn, nếu người ta tự nén lại trong ḷng những xúc cảm, mà sự cô độc đă chất chứa trong một linh hồn. Anh ta không chạy đi đâu hết. Không giết ai hết. Anh ta làm ǵ? Sống, chờ đợi, ǵn giữ những nề nếp. Sống như một tu sĩ, như một kẻ đa đạo, theo trật tự tất nhiên của trời đất... nhưng với một tu sĩ, dễ dàng hơn, v́ họ có niềm tin. C̣n những kẻ như anh ta, người đă trao linh hồn và số phận cho sự cô độc, th́ không có niềm tin. Mà chỉ chờ đợi. Chờ đợi một ngày hoặc một giờ, đến khi tất cả những ǵ đẩy anh ta vào sự cô độc, sẽ mang ra để bàn luận với những người, hoặc với một người đă đẩy anh vào t́nh thế ấy. Anh chuẩn bị cho khoảnh khắc này, mười năm, hoặc bốn mươi năm ṛng ră, hay đúng hơn bốn mươi mốt năm ṛng ră, như người thách đấu chờ đợi cuộc đấu kiếm. Tất cả đă được sắp xếp kỹ càng để anh không phải nợ nần ai, nếu trong cuộc đấu, anh ngă gục. Và ngày nào anh ta cũng tập luyện, như một kẻ đi đấu chính thống. Tập luyện bằng ǵ? Bằng những kỷ niệm, sao cho sự cô độc, lăng quên của thời gian đừng bỏ qua bất kỳ cái ǵ trong tâm hồn và trái tim anh. Bởi có một cuộc quyết đấu trong đời, không gươm giáo, nhưng xứng đáng để chuẩn bị. Đấy mới là sự nguy hiểm nhất. Nhưng vào một ngày, khoảnh khắc ấy sẽ đến. Anh cũng nghĩ thế chứ? - Ông tướng lịch sự hỏi.

- Đúng như thế, - người khách trả lời và ngắm những tàn thuốc x́ gà.

- Tôi vui mừng v́ anh cũng nghĩ như thế, - vị tướng nói. - Sự chờ đợi này bắt ta sống. Tất nhiên có thời hạn, như mọi thứ trong đời. Nếu tôi không tin có ngày anh t́m về, có thể tôi đă lên đường, hôm qua hoặc cách đây hai mươi năm, để t́m anh, cạnh Luân Đôn, tại căn nhà của anh hoặc ở xứ nhiệt đới, giữa những người Mă Lai, hoặc tận đáy địa ngục. Bởi v́ tôi đă định đi t́m anh, anh cũng biết điều đó. Rơ ràng, con người biết những ǵ là quan trọng và cần thiết. Anh nói đúng, ngay cả khi không có điện thoại và rađiô. Trong nhà tôi không có điện thoại, chỉ ở dưới kia, trong pḥng người quản lư. Tôi không có rađiô, v́ tôi cấm những âm thanh nhơ bẩn và ngu ngốc của bên ngoài lọt vào pḥng tôi. Thế giới bên ngoài không bao giờ chống lại tôi được nữa. Trật tự của thế giới mới có thể thủ tiêu lối sống mà tôi đă sinh ra và lớn lên trong nó, các thế lực điên cuồng tấn công có thể giết được nó, lấy mất tự do và cuộc sống của tôi. Tất cả những điều này thật ngớ ngẩn. Cái quan trọng, tôi không mặc cả với thế giới, thứ thế giới tôi đă nhận ra và xua đuổi khỏi đời ḿnh. Vậy mà, không cần bất cứ phương tiện ǵ tôi cũng biết là anh vẫn sống và một ngày sẽ quay về t́m tôi. Tôi không giục giă khoảnh khắc này. Tôi muốn chờ đợi, như con người chờ đợi thứ tự và thời gian của sự việc. Giờ đây khoảnh khắc ấy đă tới.

- Anh định nói ǵ về điều này? - Konrád hỏi. - Tôi ra đi, tôi có quyền làm thế. Thậm chí có nguyên nhân của nó. Tất nhiên, đúng là tôi ra đi bất ngờ và không từ biệt. Tôi không thể làm khác, đấy là việc của tôi.

- Anh không thể làm khác? - Vị tướng hỏi, đầu ngẩng lên. Ông nh́n xoáy vào người khách, như nh́n một đồ vật. - Vấn đề là ở chỗ đó. Tôi đă suy nghĩ rất lâu về điều này, lâu rồi. Nếu nhẩm tính lại, đă bốn mươi mốt năm.

Và ông nói tiếp, khi người kia im lặng:

- Giờ đây, khi đă già, tôi nhớ nhiều đến thời niên thiếu. Người ta bảo đây là quá tŕnh tự nhiên. Con người nhớ lại cái ban đầu một cách mănh liệt và chính xác, khi cái kết thúc tới gần. Tôi nh́n thấy các khuôn mặt, nghe thấy những giọng nói. Tôi nh́n thấy giây phút, khi tôi giới thiệu anh với cha tôi trong vườn trường. Cha tôi khi đó nhận anh là bạn, v́ anh đă là bạn của tôi. Cha tôi rất khó nhận người nào đó là bạn. Nhưng nếu người nói, có thể yên tâm đến cuối đời. Anh nhớ giây phút đó không?... Chúng ta đứng dưới rặng cây dẻ, trước đường ngầm qua đường, cha tôi bắt tay anh. "Cháu là bạn con trai ta". - Cha tôi bảo. - "Các con hăy tôn trọng t́nh bạn này". - Cha tôi nghiêm nghị nói thêm. Tôi cho rằng, không ǵ quan trọng hơn với người là từ này. Anh có chú ư nghe không đấy?... Cảm ơn, vậy tôi nói tiếp. Tôi sẽ cố gắng nói đến đầu đến đũa. Không cần sốt ruột, xe vẫn chờ anh, có thể đưa anh đi vào thành phố bất kỳ lúc nào, nếu anh muốn. Tôi định nói, có thể anh không dễ chịu nếu ngủ lại đây. Nhưng nếu thích, anh có thể ở qua đêm. - Ông nói lănh đạm, thản nhiên. Và khi người kia ra dấu hiệu từ chối:

- Anh muốn thế nào cũng được. Xe vẫn đợi. Sẽ chở anh quay lại thành phố và anh có thể về nhà vào buổi sáng, về Luân Đôn hoặc đến xứ nhiệt đới, nơi nào anh muốn. Nhưng trước hết, anh nghe cái đă!

- Tôi nghe đây, - người khách trả lời.

- Cảm ơn. - Vị tướng trả lời niềm nở hơn. - Chúng ta có thể nói về cái khác. Hai người bạn già, khi đă sắp hết thời của ḿnh, có thể nhớ ra nhiều thứ. Nhưng giờ, anh đă ở đây, chúng ta sẽ chỉ nói về sự thật. Tôi bắt đầu bằng việc cha tôi nhận anh là bạn. Anh biết nghĩa là ǵ và anh biết là nếu cha tôi đă giơ tay, trong mọi nguy hiểm, đói rách, trong mọi t́nh huống và bất hạnh của cuộc đời, đều có thể trông cậy vào người. Thật sự cha tôi rất ít khi giơ tay ra. Nhưng nếu đă, th́ sẽ cho tất cả. Cha tôi đă bắt tay anh như vậy, trong sân trường, dưới rặng cây dẻ. Lúc đó chúng ta mười hai tuổi. Đấy là giây phút cuối cùng của tuổi thơ. Đôi khi ban đêm, tôi nh́n thấy giây phút này, cũng như những cái khác, những ǵ quan trọng trong đời. Với cha tôi, "T́nh bạn" đồng nghĩa với Danh dự. Anh thừa biết điều này, v́ anh biết tính cha tôi. Và hăy cho tôi bộc lộ, đối với tôi danh từ này c̣n có ư nghĩa nhiều hơn thế. Tôi xin lỗi, nếu anh khó chịu với điều tôi nói ra. - Vị tướng dịu giọng, như thân t́nh.

- Không ǵ khó chịu cả, - Konrád cũng trả lời khẽ khàng như thế. - Anh cứ nói đi.

- Quả thật, giá mà biết được, - vị tướng nói, như tự tranh luận với ḿnh, - có hay không thứ gọi là t́nh bạn? Giờ tôi không nói đến nỗi vui sướng tạm thời mà hai con người cảm nhận chung nhau, v́ họ quen nhau, v́ trong một quăng nào đó của cuộc đời, họ suy nghĩ giống nhau, cùng chung một thị hiếu, một cảm xúc. Những thứ này không phải t́nh bạn. Đôi khi tôi đă tin, đây là quan hệ mănh liệt nhất trong cuộc đời... V́ thế mà hiếm hoi. Và nền tảng của nó là ǵ? Mối cảm t́nh? Một từ rỗng tuếch, mà nội dung của nó không đủ để hai con người, trong những cơn khủng hoảng của cuộc đời, hành động v́ nhau, chỉ v́ một mối cảm t́nh? Hay nó là cái ǵ khác?... Có lẽ tận gốc rễ của mọi quan hệ con người đều có một chút t́nh yêu Eros trong đó. Tại nơi đây, cô độc trong rừng, khi tôi đă cố gắng hiểu mọi sự việc của cuộc đời, v́ việc khác đă hết, đôi khi tôi nghĩ về điều này. T́nh bạn tất nhiên khác, với việc những người có xu hướng bệnh tật, đi t́m một thỏa măn lệch lạc nào đó ở những người cùng giới. Eros trong t́nh bạn không cần xác thịt... v́ xác thịt quấy rầy hơn là khích động. Nhưng nó vẫn là Eros. Trong tất cả t́nh yêu thương, trong tận cùng của mối quan hệ con người đều có vị thần Eros. Anh biết không, tôi đọc nhiều, - vị tướng phân trần, - ngày nay người ta viết tự do hơn về những điều này. Nhưng tôi đă đọc đi đọc lại Platon, v́ khi ở trường, tôi chưa hiểu hết. T́nh bạn, tôi nghĩ thế này - anh, người đi khắp thế giới, chắc chắn anh biết nhiều hơn và biết những cái khác về điều này, hơn tôi, trong cái cô độc quê mùa của tôi - đấy là một mối quan hệ con người, không ǵ thiêng liêng hơn, giữa những kẻ được người mẹ sinh ra. Lạ lùng là ở loài vật lại có quan hệ này. Có t́nh bạn giữa những con vật, vô tư, sẵn sàng giúp đỡ nhau. Một công tước Nga đă viết ...tôi quên tên ông ta: Sư tử và gà rừng, các sinh vật sống, ở mức tiến hóa khác nhau đều cố gắng giúp đồng loại qua cơn hoạn nạn, bản thân tôi đă từng thấy, chúng giúp cả kẻ khác loài nữa. Ở ngoại quốc anh có nhận ra điều này không?... Ở đó chắc t́nh bạn khác, tiến bộ hơn, hiện đại hơn ở đây, trong thế giới lạc hậu này của chúng ta. Những sinh vật sống tổ chức sự giúp đỡ lẫn nhau... đôi khi chúng gặp phải những trở ngại tương trợ, nhưng luôn có những nhân tố mạnh mẽ hơn, sẵn sàng giúp đỡ trong các cộng đồng sống. Có hàng ngh́n ví dụ trong thế giới loài vật. Nhưng rất ít khi gặp giữa những con người. Nói chính xác, tôi chưa gặp. Mối cảm t́nh, h́nh thành nhanh chóng giữa những con người, luôn chết ch́m trong vũng lầy của thói ích kỷ và sự kiêu ngạo. Tính đồng bọn, sự đàn đúm đôi khi thoạt nh́n tưởng là t́nh bạn. Quyền lợi chung đôi khi tạo ra những hoàn cảnh, giống như t́nh bạn. Chạy trốn sự cô đơn, con người sẵn sàng lao vào mọi cảm xúc thân t́nh, mà sau đó, phần lớn làm người ta hối hận, nhưng trong một khoảng thời gian ngắn, nó khiến người ta tin rằng, sự thân t́nh này là một dạng của t́nh bạn. Tất cả đều không phải t́nh bạn chân chính. Người ta cho rằng - cha tôi cũng nghĩ vậy - t́nh bạn là một phụng sự. Giống như người đang yêu, người bạn không chờ phần thưởng ban cho cảm xúc của ḿnh. Họ không muốn chống lại phận sự, không phủ nhận sự bấp bênh của nhân vật được chọn làm bạn, họ nhận ra điểm yếu của người kia và sẵn sàng tiếp nhận, với những hệ quả kèm theo. Điều này thật lư tưởng. Nhưng liệu có xứng đáng sống và nên người khi thiếu lư tưởng? Nếu một người bạn thất bại, v́ không phải một người bạn chân chính, ta có thể buộc tội họ? Buộc tội những cá tính, sự yếu hèn của họ? Được ǵ, thứ t́nh bạn, nơi ta yêu đức khiêm tốn, ḷng chung thủy, sự tận tụy ta t́m thấy từ người kia? T́nh yêu thương để làm ǵ, khi chờ đợi phần thưởng? Ta có phải bắt buộc tiếp nhận một người bạn phản bội, như tiếp nhận một người bạn không vụ lợi và chung thủy? Tính không vụ lợi, không chờ đợi và không muốn bất kỳ cái ǵ từ người khác, là nội dung cơ bản nhất của tất cả các mối quan hệ con người? Có phải càng cho nhiều, càng nhận lại ít? Và nếu ta hiến dâng ḷng tin của tuổi trẻ, sự xả thân của đời người đàn ông, tặng người khác nhiều nhất những ǵ con người có thể tặng cho nhau, với niềm tin mù quáng, vô tư và đầy say mê, rồi sau đó nhận ra rằng, người kia đă phản bội th́, ta có quyền đ̣i rửa nhục và trả thù không? Bị xúc phạm, gào lên đ̣i trả thù, c̣n là bạn hay không, kẻ bị lừa dối và bị bỏ rơi? Anh thấy đấy, tôi đă suy ngẫm những vấn đề lư thuyết như vậy khi c̣n lại một ḿnh. Sự cô độc tất nhiên không cho câu trả lời. Sách không đưa câu trả lời hoàn thiện. Kể cả những cuốn sách lâu đời, những công tŕnh của các nhà tư tưởng Trung Quốc, Do Thái hay La tinh, hoặc mới hơn, nhưng chỉ là những từ ngữ vang lên, chứ không phải sự thật? Thật ra đă có ai viết về sự thật ở một nơi nào đó hay chưa? Tôi đă nghĩ nhiều về điều này, khi một ngày tôi bắt đầu lục t́m trong tâm hồn ḿnh và trong những cuốn sách. Thời gian cứ trôi đi, cuộc sống nhợt nhạt dần quanh tôi. Sách và kỷ niệm thu thập ngày càng dày đặc hơn. Trong mỗi cuốn sách đều có chút sự thật, mọi kỷ niệm đều trả lời, con người vô ích nhận biết bản chất đích thực của những mối quan hệ con người, họ không hề thông thái hơn, bằng bất kỳ loại kiến thức nào. Ta không có quyền đ̣i hỏi sự thật trần trụi và ḷng chung thủy từ người ta nhận là bạn, kể cả khi các sự kiện chỉ cho ta thấy, người bạn đă phản bội.

- Anh có chắc chắn, - khách hỏi, - người bạn đă phản bội?

Họ lặng thinh hồi lâu. Bé nhỏ hẳn lại trong ánh sáng tối mờ, dưới ngọn nến bập bùng, hai người già đưa mắt nh́n nhau, họ gần như ch́m nghỉm trong căn pḥng tranh tối tranh sáng.

- Tôi không chắc hoàn toàn, - vị tướng trả lời. - Nên anh mới ở đây. Chúng ta sẽ nói về điều đó.

Ông ngả người ra sau, bằng những cử chỉ b́nh thản và chăm chú, ông đan hai bàn tay vào nhau:

- Bởi v́ có thứ sự thật theo số liệu. Điều này và điều này đă xảy ra. Đă xảy ra như thế này như thế kia. Lúc này hay lúc khác đă xảy ra. Không khó để nhận ra chúng. Các sự việc tự lên tiếng, người ta bảo, vào cuối đời toàn bộ các sự việc lộ diện và gào thét, to tiếng hơn cả phạm nhân trên ghế hành h́nh. Tại hồi kết, tất cả đều xảy ra, không hiểu nhầm được. Nhưng đôi khi, sự việc chỉ là những hậu quả thảm hại. Con người không bào chữa, bằng việc làm của ḿnh, mà bằng ư đồ, ư đồ để làm điều này hay điều khác. Tất cả đều do ư đồ. Những bộ luật tôn giáo lớn, lâu đời, mà tôi đă nghiên cứu, đều xác định và tuyên bố điều này. Một người có thể phạm tội không chung thủy, đê tiện, thậm chí tồi tệ hơn, giết người, nhưng bên trong vẫn trong sạch. Hành động chưa phải là sự thật. Luôn mới chỉ là hậu quả, con người vào một ngày, muốn phán và xét, không chỉ bằng những chứng cớ h́nh sự, cần phải biết cái mà luật sư gọi là động cơ nguyên nhân. Sự việc chạy trốn của anh dễ dàng hiểu được. Nhưng nguyên nhân của nó th́ không. Bốn mươi mốt năm, tôi đă đặt ra mọi giả thiết để nghiên cứu, t́m nguyên nhân cuộc chạy trốn khó hiểu này. Không giả thuyết nào đưa ra lời giải đáp. Chỉ sự thật đưa ra câu trả lời, - ông nói.

- Anh nói về cuộc chạy trốn? - Konrád lên tiếng. - Từ này hơi mạnh. Tôi không nợ ai bất kỳ cái ǵ. Tôi từ bỏ cấp bậc của ḿnh như một việc làm cần thiết. Những món thuế bẩn thỉu không tồn sau lưng, không   Chạy trốn, từ này quá nặng nề, - khách lẩm bẩm và hơi thu ḿnh lại.

Nhưng trong giọng nói run rẩy của ông, sự phản đối khiến nó trở nên buồn bă, khó nhận ra sự chân thành.

- Có thể, từ này hơi nặng nề thật, - vị tướng nói và gật đầu đồng ư. - Nhưng nếu anh nh́n từ xa, những ǵ đă xảy ra, anh cần thú nhận với tôi rằng, khó t́m được từ nào nhẹ hơn, êm ái hơn. Anh nói anh không nợ ai. Điều này vừa đúng vừa sai. Anh không nợ ông thợ may, hoặc những kẻ cho vay trong thành phố. Với tôi, anh không nợ tiền bạc hoặc lời hứa. Vậy mà, một ngày tháng bảy - anh thấy không, tôi c̣n nhớ cả ngày nữa, hôm đó là thứ tư - anh bỏ đi và biết đă để lại sau ḿnh một món nợ. Buổi tối tôi đến căn hộ anh ở, v́ tôi nghe nói, anh đă đi. Chỉ chập tối tôi mới biết, trong một hoàn cảnh đặc biệt. Về điều này ta có thể đề cập, nếu anh muốn. Tôi đến căn hộ anh thuê, cậu lính cần vụ của anh mở cửa. Tôi yêu cầu cậu ta hăy để tôi được một ḿnh trong căn pḥng anh ở, vào những năm cuối, khi anh đóng quân trong thành phố, gần nhà chúng tôi, - vị tướng im lặng. Ông ngả người ra sau ghế, tay che mắt như muốn nh́n vào quá khứ. Rồi nói tiếp bằng giọng b́nh thản: - Cậu cần vụ tất nhiên tuân lệnh, v́ không thể làm khác. Tôi một ḿnh ở lại trong pḥng của anh. Tôi ngắm thật kỹ toàn bộ... Xin lỗi anh v́ sự ṭ ṃ bất lịch sự. Nhưng tôi không thể tin được hiện thực: một người, sống với tôi cả một quăng dài trong cuộc đời, chính xác là hai mươi hai năm, những năm tháng đẹp nhất của thời thơ ấu, của tuổi trẻ và thời trưởng thành của người đàn ông, lại có thể bỏ trốn. Tôi cố gắng bào chữa, tôi nghĩ chắc anh bị bệnh nặng, hoặc hy vọng anh đă bị điên, hoặc bị săn đuổi, hoặc thua bài, hoặc anh làm một việc ngu ngốc nào đó chống lại trung đoàn, chống lại quân kỳ, lời thề và danh dự của anh. Vâng, anh đừng ngạc nhiên, trong mắt tôi, đó là những tội lỗi nhẹ hơn điều anh làm. Tôi chỉ không thể hiểu: Tại sao anh chống lại tôi?. Thực tôi không hiểu. Không ǵ bào chữa nổi. Anh biến mất, như một kẻ tham ô, như một tên kẻ trộm đột nhập, vài giờ trước, anh c̣n ngồi với tôi và Krisztina trong lâu đài, nơi chúng ta đă cùng chia sẻ nhiều ngày và đôi khi nhiều tiếng đồng hồ ban đêm, năm này qua năm khác, tin cậy và thân mật như ruột thịt, như hai anh em sinh đôi, như những sinh vật đặc biệt, mà sự bốc đồng của tự nhiên đă buộc chúng dính với nhau một cách sinh tử. Những kẻ sinh đôi, anh biết đấy, họ sống xa nhau, khi trưởng thành, nhưng biết tất cả về nhau. Một định luật tiến hóa đặc biệt nào đấy ra lệnh cho họ, ốm cùng một lúc, chịu đựng cùng một thứ bệnh, kể cả khi một người sống ở Luân Đôn, c̣n người kia sống tận miền đất lạ. Họ không viết cho nhau, chẳng tṛ chuyện, trong điều kiện sống khác nhau, cứ thế sống, tồn tại, hàng ngh́n và hàng ngh́n cây số chia cắt họ. Thế mà, vào năm ba mươi, bốn mươi tuổi, trong cùng một giờ, họ cùng mắc một thứ bệnh, với cùng một dạng phục hồi và hủy hoại như nhau, ví dụ như viêm túi mật hoặc đau ruột thừa. Một thể trạng chung giữa hai cơ thể, như trong bụng mẹ... họ cùng yêu, cũng như căm thù chung một người. Điều đó, có trong tự nhiên. Không phổ biến... nhưng chẳng hiếm hoi. Đôi khi tôi nghĩ, t́nh bạn có những ràng buộc tương tự, như sự gắn bó số phận của trẻ sinh đôi. Cá tính, mối cảm t́nh, thị hiếu, tŕnh độ, cảm xúc ḥa hợp, kết hợp hai con người vào cùng một số phận. Vô ích một người làm ǵ đó chống lại người kia, số phận họ vẫn là số phận chung. Vô ích người nọ trốn người kia, họ vẫn biết những ǵ cần biết về nhau. Vô ích người này chọn t́nh nhân hoặc bạn mới, không có sự đồng thuận bí mật và vô h́nh của người kia, cũng không thể tách khỏi số phận chung. Số phận của những con người này song song tồn tại, vô ích người này tách thật xa người kia, thật xa, ví dụ đến miền nhiệt đới. Tôi nghĩ vậy, giữa pḥng anh, ngày anh chạy trốn. Tôi nh́n rơ giây phút ấy, thấy ánh sáng trong pḥng, giờ đây tôi vẫn ngửi thấy mùi thuốc lá Anh khét nặng, vẫn nh́n thấy đồ đạc, chiếc giường với tấm thảm Phương Đông, bức tranh ngựa treo trên tường. Tôi nhớ cả một chiếc ghế bành bằng da booc đô trong pḥng hút thuốc. Chiếc giường khá to, rơ ràng anh đặt làm, v́ ở vùng chúng tôi không bán. Không phải giường đơn mà là giường đôi kiểu Pháp, dành cho hai người.

Vị tướng nh́n khói thuốc.

- Cửa sổ nh́n ra vườn, nếu tôi nhớ không nhầm?... Đấy là lần đầu tiên cũng là lần cuối cùng tôi đến chỗ anh. Anh chưa bao giờ muốn tôi đến thăm. Anh đă thản nhiên bảo, anh thuê nhà ở ngoại ô, trong một khu vắng vẻ, một ngôi nhà có vườn. Trước ngày bỏ trốn ba năm, anh thuê ngôi nhà ấy. - Xin lỗi, tôi thấy anh không thích nghe từ này.

- Anh cứ nói tiếp, - khách lên tiếng. - Từ ngữ chẳng nói lên điều ǵ. Hăy nói tiếp, nếu anh đă bắt đầu.

- Anh tin vậy? - Vị tướng hỏi với giọng hiền ḥa và chỉ dẫn. - Từ ngữ chẳng nói lên điều ǵ? Tôi không dám quả quyết. Đôi khi tôi có cảm giác, rất nhiều, thậm chí tất cả đều phụ thuộc vào từ ngữ, khi người ta nói ra đúng chỗ, hoặc im lặng, hoặc viết ra đúng chỗ... Đúng, tôi tin. - Ông nói quả quyết. - Anh không bao giờ mời, c̣n tôi không đến thăm mà không được mời. Thật ḷng, tôi tưởng anh xấu hổ trước một người giàu có về căn nhà của anh, về đồ đạc anh mua... Có thể v́ anh mua những đồ đạc tầm thường quá chăng... Anh là một người rất kiêu ngạo. - Vị tướng dơng dạc: - Thứ duy nhất chia rẽ tuổi trẻ của chúng ta là tiền. Anh là một kẻ kiêu ngạo, anh không bao giờ tha thứ cho cho tôi v́ tôi giàu. Sau này, khi cuộc đời trôi đi, tôi từng nghĩ rằng có lẽ sự giàu có không thể tha thứ. Gia tài mà anh thường xuyên nh́n thấy, quá lớn... Tôi sinh ra từ trong nó, vậy mà đôi khi tôi cũng nghĩ rằng, quá nhiều. Anh luôn cầu kỳ giữ kẽ cho tôi hiểu, sự khác biệt của chúng ta về chuyện tiền nong. Những kẻ nghèo, nhất là những kẻ nghèo khó quư phái luôn như vậy. - Vị tướng nói, với vẻ đắc thắng đặc biệt. - Tôi cho rằng anh giấu nơi ở, xấu hổ về đồ đạc tầm thường. Giả thiết này thật ngu xuẩn, nhưng sự kiêu ngạo của anh không giới hạn. Thế là một ngày tôi đứng trong căn nhà anh, ngạc nhiên đến mức không tin ở mắt ḿnh. Căn nhà đó, anh biết không, là một công tŕnh tuyệt tác. Nhà không rộng lắm, tầng đất có một pḥng lớn, hai pḥng nhỏ trên gác, nhưng khu vườn, các pḥng, đồ đạc, chỉ một bàn tay nghệ sỹ mới sắp xếp được như thế. Lúc đó tôi hiểu, anh đúng là một nghệ sỹ. Tôi chợt hiểu tại sao anh lại xa lạ đến thế, khi ở giữa chúng tôi, những kẻ kiểu khác. C̣n những người v́ t́nh yêu thương và ḷng háo danh đă phạm tội đến mức nào với anh, khi đẩy anh vào quân đội. Không, anh không thể là người lính - tôi cảm nhận sâu sắc nỗi cô đơn khi anh sống giữa chúng tôi. Ngôi nhà này chính là căn hầm ẩn náu của anh, như thời Trung cổ, những lâu đài trong thành hoặc các tu viện để dành cho những kẻ cô đơn. Và như một tên cướp với những đồ cướp bóc được, anh tha tới đây đủ thứ đẹp và sang trọng: các tấm thảm, rèm cửa, đồ đồng, đồ bạc lâu đời, đồ phalê và đồ gỗ, những tấm vải quư... Tôi biết, trong những năm đó mẹ anh đă qua đời, anh được thừa hưởng từ cả họ hàng Ba Lan. Một lần anh nói, ở nơi nào đấy gần biên giới Nga có một dinh cơ và một trang trại và dinh cơ này sẽ là của anh. Vậy th́ dinh cơ và trang trại ấy, đă biến thành đồ đạc và ba căn pḥng. Một chiếc dương cầm lớn nằm cuối pḥng khách, phủ vải gấm và một b́nh phalê cắm ba nhánh phong lan. Ở khu vực này người ta chỉ trồng hoa phong lan trong nhà kính của tôi. Tôi đi tất cả các pḥng, nh́n kỹ tất cả. Tôi chợt hiểu, anh sống ở giữa chúng tôi, nhưng anh không thuộc về chúng tôi. Tôi chợt hiểu, anh bí mật xây dựng công tŕnh tuyệt hảo này bằng tất cả sức lực, một cách bướng bỉnh, giấu kín trước người đời căn nhà đặc biệt này, mà anh dựng nên cho bản thân anh và con người nghệ sỹ trong anh. Bởi anh là một nghệ sỹ, anh có thể sáng tạo ra một cái ǵ đấy, - vị tướng nói, như người không chịu nổi sự mâu thuẫn, - tôi hiểu tất cả, trong căn nhà bị bỏ rơi, giữa những đồ đạc c̣n lại. Trong khoảnh khắc đó Krisztina bước vào.

Vị tướng khoanh hai tay trước ngực, nói lạnh lùng, đều đều, như đang tường thuật sự kiện một vụ tai nạn trong đồn cảnh sát.

- Tôi đứng trước cây đàn dương cầm, ngắm những bông phong lan, - ông nói tiếp. - Căn nhà như bộ quần áo cải trang của một con người. Hay quân phục chính là quần áo cải trang của anh? Điều này chỉ anh trả lời được, giờ đây, khi tất cả đă qua đi, anh đă trả lời bằng cuộc đời anh. Con người rốt cuộc trả lời những câu hỏi quan trọng nhất chính bằng cuộc đời của ḿnh. Không quan trọng, giữa chừng anh nói ǵ, bằng những từ ngữ ǵ và tự bảo vệ bằng những lư thuyết ǵ? Ở đoạn kết, ở tận cùng sự việc, anh sẽ trả lời bằng những sự kiện của đời anh, cho câu hỏi mà thế gian đă khăng khăng đặt ra cho anh. Những câu hỏi ấy là: Anh là ai?... Thực ra anh muốn ǵ?... Anh biết cái ǵ?... Anh trung thành và phản bội cái ǵ?.. Anh dũng cảm và hèn nhát trước cái ǵ?... Đấy là những câu hỏi. Con người trả lời như họ hiểu, chân thành hoặc giả dối, nhưng điều này không quan trọng lắm. Quan trọng là ở phần kết anh đă trả lời bằng cả cuộc đời. Anh vứt bỏ quân phục, v́ cảm thấy đấy chỉ là đồ cải trang, điều đấy đă được kiểm chứng. C̣n tôi mặc đến cùng, chừng nào quân đội và thế gian c̣n yêu cầu tôi, vậy là tôi cũng đă trả lời. Đấy là một câu hỏi. Câu hỏi thứ hai: Anh là ǵ đối với tôi? Anh là bạn của tôi? Rốt cuộc, anh đă bỏ trốn. Anh bỏ đi không từ biệt, không hoàn toàn là không từ biệt, v́ một ngày trước đó, trong cuộc đi săn, đă xảy ra một việc, mà măi sau này tôi mới hiểu, đấy là lời từ biệt. Con người ta ít khi biết, lời nói hay hành động nào sẽ chỉ ra sự thay đổi không cưỡng được số phận trong những quan hệ con người. Tại sao tôi đến nhà anh trong ngày hôm đó? Anh không mời, không tạm biệt, không nhắn. Tôi t́m ǵ trong căn nhà của anh, nơi không bao giờ anh mời đến, đúng vào ngày anh vĩnh viễn bỏ đi? Thông điệp nào khẩn cấp khiến tôi lập tức lên xe, lao vào thành phố, để t́m anh trong căn nhà trống rỗng?... Tôi biết ǵ hôm trước, trong buổi đi săn? Có điều ǵ lộ tẩy chăng?... Tôi không nhận được tin mật, một dấu hiệu, một lời cảnh báo là anh đang chuẩn bị chạy trốn?... Không, tất cả mọi người đều im lặng, kể cả Nini - anh c̣n nhớ người nhũ mẫu già không? Bà biết tất cả về chúng ta. Bà c̣n sống hay không? Vâng, bà c̣n sống, theo cách của bà. Bà sống như cái cây trước cửa sổ cụ tôi đă trồng. Thời gian của bà vẫn c̣n, như của mọi sinh vật khác, khoảng thời gian cần phải sống cho hết. Bà biết. Nhưng không nói. Tôi hoàn toàn cô đơn trong những ngày đó. Vậy mà tôi vẫn biết, giây phút này, khi tất cả đă chín muồi, tất cả sẽ sáng tỏ, mọi vật và mọi người, sẽ trở lại đúng vị trí của nó, tôi, anh và những người khác. Đúng vậy, trong buổi đi săn, tôi đă biết, - ông nói, giọng hồi tưởng, như thể tự trả lời một câu hỏi đă day dứt nhiều. Rồi ông im lặng.

- Anh biết ǵ trong buổi đi săn? - Konrád hỏi.

- Một buổi đi săn tốt đẹp, - vị tướng tiếp, giọng bỗng nồng nhiệt, như người nhớ lại từng chi tiết của một kỷ niệm êm đềm, - đấy là một buổi đi săn lớn cuối cùng trong khu rừng này. Thuở đấy họ c̣n sống cả, những người thợ săn thực thụ... Có thể bây giờ họ vẫn c̣n sống. C̣n tôi khi đó đi săn lần cuối cùng trong khu rừng của ḿnh. Từ đó đến nay chỉ có những người lính bắn súng trường tới đây, những người khách mà đại điền trang tiếp đón, họ đến và bắn hàng tràng trong rừng. Cuộc đi săn thực thụ khác hẳn. Anh không hiểu điều này đâu, v́ anh chưa bao giờ là thợ săn. Đối với anh, săn bắn là nghĩa vụ, một nghĩa vụ quư phái và trách nhiệm nghề nghiệp, như cưỡi ngựa hoặc tham dự cuộc sống bạn bè. Anh đi săn, nhưng như một người ḥa đồng vào một h́nh thức xă hội. Anh đi săn với vẻ mặt kinh bỉ. C̣n vũ khí được anh cắp nách như một cây gậy dạo mát. Anh không hiểu nỗi đam mê đặc biệt này, một trong những niềm say mê bí ẩn nhất của đời người đàn ông, được giấu kín trong hệ thần kinh đàn ông, sau các vai tṛ, thời trang, tri thức, sâu kín như thể lửa thiêu giấu trong đất. Niềm say mê này là khát vọng được giết. Chúng ta là con người, mệnh lệnh của đời ta là hăy giết. Không thể làm khác được... Con người giết, để bảo vệ một cái ǵ đó, giết, để thu thập một cái ǵ đó, giết, để trả thù một cái ǵ đó. Anh cười?... Anh cười một cách khinh bỉ?... Anh là một nghệ sỹ, những bản năng thấp hèn, thô thiển này đă được gọt rũa tinh tế trong tâm hồn anh?... Anh nghĩ là anh chưa bao giờ giết?... Chưa chắc, - vị tướng nghiêm khắc và rành mạch. - Tối nay vô nghĩa nói về cái khác, chỉ nên nói về sự thật và bản chất, bởi sau tối hôm nay sẽ không c̣n cái tiếp diễn, sẽ không có những đêm và ngày... Tôi muốn nói, trong mọi trường hợp, sẽ không c̣n ư nghĩa ǵ nữa. Một lần rất lâu rồi, tôi đi về Phương Đông, đấy là chuyến du ngoạn tuần trăng mật cùng Krisztina. Chúng tôi đi với những người Ả Rập và là khách của một gia đ́nh Ả Rập ở Bagda. Đấy là những nhà quư tộc giàu có nhất, điều này, anh, một kẻ lữ hành thường xuyên, chắc anh biết rơ. Sự kiêu ngạo của họ, sự kiêu hănh đầy tính nhân văn của cách xử sự, những say mê và sự b́nh thản của họ, kỷ luật về thể xác và sự tự chủ của hành vi, những tiêu khiển của họ và ánh mắt họ, tất cả đều toát lên một vẻ quư phái lâu đời và một cái ǵ khác nữa, khi con người lần đầu tiên bừng tỉnh dậy trong cơn hỗn mang của tạo hóa, để đạt tới đẳng cấp con người cao hơn. Theo một lư thuyết, thế giới con người bắt đầu từ những người Ả Rập, vào thuở b́nh minh của thời gian, trước tất cả các dân tộc, bộ lạc, các nền văn hóa, thẳm sâu là thế giới của người Ả Rập. Có thể v́ thế họ kiêu hănh xiết bao. Tôi không biết, tôi không hiểu rơ lắm... Nhưng về sự kiêu hănh th́ tôi biết ít nhiều, khi họ lập tức hiểu ư nhau mà không cần dấu hiệu h́nh dáng bên ngoài, họ nhận ra nhau cùng một ḍng máu và đẳng cấp, tôi thấy rơ điều này trong những tuần sống tại Phương Đông. Họ đều là những người quư phái, kể cả những người chăn lạc đà bẩn thỉu đi nữa. Chúng tôi sống với những người bản xứ, trong một ngôi nhà như lâu đài. Chúng tôi là khách của một gia đ́nh theo lời giới thiệu của ông đại sứ. Đấy là những ngôi nhà trắng, râm mát... Chắc anh biết? Sân nhà rộng, lúc nào cũng náo nhiệt bởi cuộc sống của gia đ́nh và họ tộc, một tuần có một lần chợ phiên tại đấy, cũng như cái sân vừa là nhà quốc hội vừa là sân nhà thờ cùng lúc... Trong mọi cử động của họ có một cái ǵ đấy bất định và đầy khát vọng tham lam được vui chơi. Đấy là sự vô công rồi nghề quư phái và mạnh mẽ, chất chứa sau nó là cả những chuỗi say mê, là t́nh yêu cuộc sống, như thể một con rắn ngoằn ngoèo dưới nắng mặt trời, giữa những tảng đá im ĺm. Một buổi tối họ mời khách, để tỏ ḷng kính trọng với chúng tôi, những người khách Ả Rập. Trước đó họ tiếp đón chúng tôi theo kiểu Châu Âu, chủ nhà là một quan ṭa, đồng thời là một kẻ buôn lậu, một trong những kẻ giàu nhất thành phố. Trong các pḥng khách phủ toàn đồ gỗ Anh, bồn tắm bằng bạc nhiều màu sắc. Tối hôm đó chúng tôi đă chứng kiến một việc. Khách khứa kéo đến khi hoàng hôn xuống, tất cả đều là đàn ông, các ông chủ và đầy tớ. Lửa nhóm bập bùng trong sân, khói cay xè mắt. Tất cả mọi người ngồi quanh đống lửa im lặng. Krisztina là phụ nữ duy nhất. Người ta mang tới một chú cừu trắng, chủ nhà lấy ra một con dao và bằng một động tác không thể quên nổi, đâm chết con cừu... Động tác ấy không thể học được, một động tác Á Đông, khi sự giết chóc c̣n ư nghĩa tượng trưng tôn giáo, vừa đồng nghĩa với bản chất, với nạn nhân. Ábrahám Isăk đă nâng dao lên như thế, khi muốn dâng tế, trong nhà thờ cổ kính để giết những con vật bị tế trước bàn thờ, trước lễ vật, trước h́nh ảnh tượng trưng của thánh thần và cũng bằng động tác này đă chặt đầu thánh Keresztelő Szent János... Đây là một động tác rất lâu đời. Ở Phương Đông, nó lẩn quất trong bàn tay mỗi con người. Có thể bằng cử động này, con người bắt đầu, khi tách ra khỏi sinh vật bậc trung, kẻ tồn tại, giữa con vật và người... Theo nhân chủng học, con người được bắt đầu bằng khả năng gập được ngón cái của ḿnh vào nắm tay, nghĩa là nắm được vũ khí và công cụ. Nhưng cũng có thể bắt đầu bằng linh hồn, chứ không phải bằng ngón cái, có thể lắm, tôi không biết... Vị quư tộc Ả Rập đâm chết con cừu, người đàn ông đứng tuổi trong khoảnh khắc ấy, trong chiếc áo dài trắng không vấy bẩn một giọt máu, trông thật sự như một giáo chủ Đông Phương dâng đồ tế lễ. Mắt ngài long lanh, trẻ ra trong giây lát, xung quanh ngài là không khí câm lặng như chết. Mọi người ngồi quanh đống lửa, nh́n hành vi giết, nh́n lưỡi dao sáng loáng, tấm thân cừu giẫy đành đạch, máu phụt ra thành ḍng và mắt mọi người đều rực sáng long lanh. Lúc đó tôi bỗng hiểu, những con người này vẫn quá gần với bản chất của sự giết chóc, máu là chất liệu quen thuộc với họ, lưỡi dao vung lên sáng loáng là cử động tự nhiên, như nụ cười của phụ nữ hay như một cơn mưa. Chúng tôi đều hiểu ra - tôi nghĩ là Krisztina cũng hiểu, v́ nàng im lặng một cách đặc biệt, nàng đỏ bừng mặt, rồi lại tái đi, thở một cách khó nhọc, rồi quay đầu đi, như thể nàng là một nhân chứng vô t́nh của một cảnh tượng đầy xúc cảm và đam mê đặc biệt nào đó. - Chúng tôi đều hiểu ra, ở Phương Đông người ta vẫn cho rằng giết có ư nghĩa biểu tượng và thiêng liêng, họ hiểu được ư nghĩa của nó. V́ mọi người đều mỉm cười, những khuôn mặt da màu sẫm, quư phái, miệng họ chúm lại, ngây ra nh́n nhau với nụ cười trên môi, như thể sự giết chóc là một công việc đầy nhiệt huyết, như một cái hôn. Kỳ lạ, trong ngôn ngữ tiếng Hung hai từ: giết và ôm, âm thanh vang lên giống nhau, chỉ khác một chữ cái ở giữa. Tất nhiên chúng ta là người Phương Tây, - vị tướng nói bằng một giọng khác, như muốn thảo luận, - là người Phương Tây hoặc ít nhất di cư tới đây và trụ lại. Với chúng ta, giết là vấn đề pháp luật và đạo đức, hoặc y học, nhưng kiểu ǵ cũng là một hiện tượng được ghi lại chính xác từng ly trong hệ thống pháp luật và đạo đức, được cho phép, hay bị cấm đoán. Chúng ta cũng giết, nhưng phức tạp hơn, chúng ta giết, như luật pháp quy định và cho phép. Chúng ta giết để bảo vệ những lư tưởng cao cả và những của cải danh dự của con người, chúng ta giết để bảo vệ trật tự chung sống giữa con nguời. Không thể làm cách khác. Chúng ta là những người Thiên Chúa giáo, có mặc cảm tội lỗi, là sản phẩm của nền giáo dục Phương Tây. Lịch sử của chúng ta đầy rẫy, cho đến tận ngày hôm nay, những ví dụ về việc giết người hàng loạt, nhưng chúng ta cụp mắt xuống và nói về chuyện giết chóc với giọng mộ đạo và khiển trách. Không thể làm khác được, đấy là vai diễn của chúng ta. Chỉ có săn bắn. - Ông nói như người sắp vui. - Khi đi săn ta duy tŕ những nội quy cao thượng và thực tế, tha những con thú như vùng này đă quy định. Thực ra săn bắn là một mảnh lễ nghi méo mó c̣n lại của hành động tín ngưỡng rất lâu đời một thời của con người. Bởi v́ săn bắn không giết v́ chiến lợi phẩm. Người ta không bao giờ giết chỉ v́ chiến lợi phẩm, kể cả thời tiền cổ, cho dù đấy là h́nh thức của khả năng t́m kiếm thức ăn cho con người. Săn bắn luôn luôn là nghi lễ, nghi lễ của bộ lạc và của tôn giáo. Người thợ săn giỏi luôn luôn là thủ lĩnh của bộ lạc, có thể là mục sư luôn. Tất cả những điều này bị mai một theo thời gian. Nhưng các nghi thức vẫn c̣n lại trong những h́nh thái nhợt nhạt. Có lẽ trong đời, tôi không yêu thích ǵ hơn những buổi sớm mai, những b́nh minh đi săn. Con người trở dậy khi vẫn c̣n đêm, mặc bộ quần áo khác ngày thường, họ mặc lên người bộ quần áo tiện lợi đă được chọn kỹ. Họ ăn sáng cũng kiểu khác, uống rượu trắng để cổ vũ trái tim mạnh mẽ hơn, trong gian pḥng được chiếu sáng bằng đèn cây, cùng những tảng thịt nguội. Tôi mê thích mùi của bộ quần áo săn, chất vải dạ phảng phất mùi rừng, mùi lá khô, không khí và mùi máu bắn ra, v́ người ta nhét những con chim bắn được vào thắt lưng, máu của chúng thấm vào lần vải. Máu bẩn?... Tôi không tin. Đấy là chất liệu quư phái nhất trên thế gian, khi con người muốn bày tỏ với Thượng đế điều ǵ to lớn, không diễn đạt nổi, trong mọi thời đại, người ta đều dâng hiến máu. Và mùi kim loại thấm dầu mỡ của khẩu súng. Và mùi tanh, ẩm ướt của những đồ dùng bằng da. Tôi mê thích tất cả những thứ đó, - vị tướng nói, hơi ngượng ngùng  như đang hé lộ một điểm yếu của ḿnh, - anh bước từ nhà ra sân, bạn săn chờ đợi sẵn sàng, mặt trời vẫn chưa mọc, lũ chó bị bịt mơm trong rọ, những sự kiện này lặng lẽ diễn ra trong màn đêm. Anh ngồi vào xe và xuất phát. Cảnh vật từ từ tỉnh giấc, khu rừng trải dài ra trước mắt, như thể đang dụi mắt, bằng những cử động ngái ngủ. Tất cả tinh khiết một mùi vị trong sáng, như thể anh trở về một tổ quốc khác, nơi anh lần đầu bắt đầu cuộc sống và công việc của ḿnh. Xe dừng lại b́a rừng, anh nhảy xuống, lũ chó và các bạn săn theo sau. Đôi giày săn cao cổ chạm vào đất mềm ẩm ướt không phát ra một tiếng động. Trên con đường ṃn xuyên qua rừng đầy vết chân thú. Tất cả bỗng trở nên sống động xung quanh anh: ánh nắng chiếu sáng ṿm khu rừng, như thể một hệ thống cánh gà bí mật trên sân khấu trần gian bắt đầu hoạt động. Chim thi nhau hót véo von, một con hươu vụt ngang con đường rừng, cách xa anh chừng ba trăm bước chân, anh nấp trong bụi rậm và nghe ngóng. Hôm nay anh mang chó theo và không định đi săn hươu... Con vật dừng lại, nó không nh́n thấy ǵ, không ngửi thấy mùi ǵ, v́ ngược chiều gió, nhưng nó vẫn cảm thấy, cái kết thúc đang đến gần. Nó ngẩng cao đầu, quay cái cổ mềm mại sang một bên, toàn thân căng ra, nó dừng lại vài ba giây gần anh trong tư thế như trời trồng, không động đậy, như con người sửng sốt trước sự tận thế, tuyệt vọng, bởi v́ họ biết tận thế không ngẫu nhiên và cũng không phải tai nạn, mà là một trong những hậu quả tất yếu của tổng thể những điều không lường trước, không tính toán trước. Giờ đây anh ân hận đă không mang theo súng nạp đạn. Anh cũng sửng sốt, trong bụi rậm, anh cũng như bị chôn chân trong giây phút ấy, anh, một người đi săn. Anh cảm thấy sự run rẩy của đôi tay, cái run rẩy cùng tuổi với con người, cảm thấy việc sẵn sàng để giết, một niềm khao khát bị cấm đoán, thứ mạnh hơn mọi nỗi đam mê và niềm hưng phấn không tốt cũng chẳng xấu, là sự rạo rực bí ẩn nhất của con người: trở nên mạnh hơn kẻ khác, giỏi hơn, thành thạo hơn và không phạm lỗi lầm. Con báo cảm thấy nỗi hưng phấn này, khi chuẩn bị vọt xa, con rắn khi trườn ḿnh giữa những mỏm đá, con đại bàng khi sà xuống từ hàng ngh́n mét cao vời vợi và con người khi đưa nạn nhân của ḿnh vào tầm ngắm. Đúng, anh đă cảm thấy niềm hưng phấn ấy, có lẽ lần đầu tiên trong đời anh, ở nơi ẩn náu, trong rừng, khi anh nâng súng lên và ngắm đích vào tôi, để giết.

Vị tướng cúi xuống chiếc bàn nhỏ, đặt giữa hai người, trước ḷ sưởi, ông rót một cốc rượu vang ngọt và lấy đầu lưỡi nhấm chút chất nước sánh màu hồng. rồi b́nh thản đặt cốc xuống bàn.

14.

- Lúc đó trời vẫn c̣n tối, - vị tướng nói tiếp, khi thấy người kia không trả lời. Khách không phản đối, không tỏ ra một động tác cựa quậy chân tay, hoặc một ánh mắt, rằng đă nghe thấy lời buộc tội. - Đấy là một khoảnh khắc, khi đêm tách ra khỏi ngày, thế giới âm tách ra khỏi trần thế. Và có thể những cái khác cũng tách làm đôi trong khoảnh khắc ấy. Đấy là tích tắc cuối cùng, khi vực thẳm của hỗn mang và sự cao cả của con người, khi ánh sáng và bóng đêm vẫn c̣n tiếp xúc với nhau, khi những mầm cây cựa quậy khỏi giấc ngủ triền miên và nặng nề, khi những người ốm rên lên v́ cảm thấy địa ngục của đêm đen đă chấm dứt, chỉ c̣n lại nỗi đau đớn có thể trải nghiệm. Ánh sáng rọi chiếu của ban ngày đă phanh phui và phơi bày ra tất cả, những ǵ trong màn đêm hỗn mang mới chỉ là khát khao quằn quại, chỉ là ước vọng bí mật, chỉ là ư đồ điên rồ. Những người đi săn và những con thú đều thích khoảnh khắc này. Màn đêm tăm tối đă hết, nhưng rạng sáng chưa chịu bộc lộ. Hương vị của rừng mới hoang dă và trắng trợn làm sao, như thể tất cả những sinh vật sống chợt bừng tỉnh trong pḥng ngủ vĩ đại của thế gian, muốn phơi bày bí mật và trút bỏ những tiếng thở dài độc ác của chúng, cây cỏ, động vật và cả con người nữa. Gió bỗng nổi lên trong giây lát, một cách thận trọng, như một kẻ tỉnh giấc bỗng thở dài khi chợt nhớ ra thế giới bên ngoài, nơi họ đă được sinh ra. Mọi rác rưởi ngập ngụa ẩm ướt của cây cối, của những hàng dương xỉ dại, từ những loài hoa héo tàn, từ đống lá khô, từ đống lá kim, biến thành một tấm thảm trơn nhẫy, trộn lẫn với mùi ẩm ướt sương đêm của con đường xuyên rừng, mọi hương vị bốc lên từ đất, như thể hương vị lẩn quất của đam mê bốc lên từ cơ thể những cặp t́nh nhân. Đây là khoảnh khắc bí ẩn, của cổ xưa, khi những kẻ dị giáo nhảy nhót trong rừng sâu, với ḷng sùng kính và những cánh tay huơ cao, những khuôn mặt ngoảnh về phía Đông, với nỗi chờ đợi màu nhiệm, như ánh sáng vĩnh viễn được chờ đợi trong trái tim con người bị ràng buộc với vật chất và với thế gian, là khoảnh khắc của trí tuệ và ư thức. Những con thú khi ấy đi t́m nguồn nước. Đây là khoảnh khắc, khi màn đêm chưa hoàn toàn biến mất, trong rừng một cái ǵ đấy vẫn đang xảy ra, cuộc săn mồi và sự sẵn sàng để cướp đi cuộc sống của những con thú đêm vẫn chưa suy yếu, con mèo rừng đang ŕnh, con gấu gặm nốt miếng cuối cùng từ tảng mồi, con hươu si t́nh hồi tưởng lại những giờ khắc t́nh tự dưới ánh trăng, nó đứng giữa rừng, nơi cuộc giao đấu t́nh yêu vừa diễn ra, kiêu ngạo và sũng ướt, ngẩng cao cái đầu bị thương v́ cuộc chiến và nh́n quanh, như muốn ghi nhớ vĩnh viễn nỗi đam mê, với đôi mắt thú vằn máu, vừa trang nghiêm vừa buồn bă. Tận nơi sâu thẳm của rừng, đêm vẫn c̣n đọng lại trong khoảnh khắc ấy: đêm và những ǵ nói lên từ nó, chiến lợi phẩm, t́nh yêu, sự lang bạt, niềm vui sướng không mục đích và ư thức về cuộc chiến v́ sự sống. Đấy là khoảnh khắc, không chỉ trong thẳm sâu của khu rừng, mà trong khoảng tối của những trái tim con người cũng xảy ra một cái ǵ đó. Bởi trái tim con người cũng chất chứa màn đêm và những cảm xúc man dại, như động cơ săn mồi sung mănh trong tim con sói, hoặc con hươu đực. Giấc mơ, khát vọng, ḷng kiêu ngạo, sự ích kỷ, cơn điên của dục vọng giới tính, sự ghen tỵ, cảm xúc báo thù cũng sôi sục trong màn đêm của con người, như trong sa mạc Phương Đông tối đêm của con báo, đại bàng, con chó rừng. Và có những khoảnh khắc, khi đêm đă dứt nhưng ngày chưa đến trong trái tim con người, khi con thú hoang ḅ ra khỏi nơi ẩn náu của linh hồn, khi trong tim ta lay động và biến thành hành động nơi đôi tay, một hành động ta vô ích thuần hóa và giáo dục nhiều năm trời, đôi khi gần cả đời người... Tất cả đều vô ích, ta tuyệt vọng phủ nhận trước bản thân ta về ư nghĩa thực sự của hành động này: hiện thực của nó quá rơ ràng, hơn cả ư muốn của ta, nó không tan ra mà đọng lại. Tận đáy những quan hệ của con người luôn có một chất liệu ǵ đấy sờ thấy được, mọi lư thuyết, lời biện hộ đều vô ích, hiện thực này không thay đổi. Hiện thực này chỉ có bấy nhiêu: anh đă căm thù tôi suốt hai mươi hai năm qua, với một cảm xúc mà nhiệt độ cháy bỏng của nó chỉ có thể ở những t́nh cảm lớn, vâng, chỉ có thể thấy được ở t́nh yêu. Anh đă căm thù tôi và nếu một cảm xúc, một sự say mê tràn ngập trong tâm hồn một con người, th́ bên cạnh sự đắm say sôi nổi ấy, khát vọng báo thù cũng nhen nhóm và âm ỉ cháy dưới đáy của đống củi đă được chất... V́ sự say mê không lập luận bằng từ ngữ của lư trí. Sự say mê xa lạ với việc nó nhận được ǵ từ người khác, nó muốn biểu hiện ḿnh bằng mọi giá, muốn chứng tỏ hoàn toàn ư chí của ḿnh, kể cả khi đổi lại, nó không được nhận ǵ khác, ngoài những cảm xúc dịu dàng, thái độ lịch sự, t́nh bạn và ḷng kiên nhẫn. Tất cả những đam mê lớn đều tuyệt vọng, v́ khác đi không c̣n là đam mê, mà là sự mặc cả, là sự thỏa thuận khôn ngoan, là việc trao đổi những quyền lợi nhạt nhẽo. Anh căm thù tôi và t́nh cảm này mạnh mẽ đến mức như thể anh quá yêu tôi. Tại sao anh lại căm thù tôi?... Đă có thời gian tôi cố gắng t́m hiểu việc này. Anh không bao giờ nhận tiền của tôi, quà cáp cũng không, anh không cho phép t́nh bạn này biến thành mối quan hệ anh em khăng khít và nếu tôi không quá trẻ lúc đó, đáng lẽ tôi phải biết, dấu hiệu này thật đáng ngờ và nguy hiểm. Người nào không muốn nhận những phần nhỏ, có thể v́ muốn tất cả, muốn toàn bộ. Anh đă căm thù tôi ngay từ thuở ấu thơ, trong giây phút đầu tiên, khi chúng ta quen nhau, trong căn nhà đặc biệt, nơi người ta đào tạo chúng ta thành những kẻ được chọn lựa cho thế giới quen thuộc của chúng ta, anh căm thù tôi, v́ ở tôi có một cái ǵ đó mà anh không có. Đấy là cái ǵ? Một khả năng hay bẩm tính ǵ chăng?... Anh luôn luôn hiểu biết hơn, là một tác phẩm hoàn mỹ từ số không làm ra, chăm chỉ và khiêm tốn, anh là người có tài, v́ anh có công cụ của anh, đấy là bí mật của anh, là âm nhạc. Anh có họ hàng với Chopin, anh là người bí hiểm, kẻ kiêu ngạo. Nhưng trong đáy tâm hồn anh, những khát vọng quằn quại run rẩy - khát vọng trở thành người khác, không giống anh. Đấy là một đ̣n lớn nhất, giáng xuống đầu một kẻ đường cùng. Khát vọng trở thành người khác, khác ta và khác chúng ta: không khát vọng nào đau đớn hơn cháy trong trái tim con người. Bởi sống không có cách nào khác, ngoài việc thừa nhận ta là ta đối với bản thân và với thế giới bên ngoài. Cần thừa nhận, ta là như thế này, hoặc thế khác và cần biết, khi ta thừa nhận, ta có được đời khen v́ sự thông thái này chăng, người đời có gắn huân chương lên ngực ta hay chăng, khi ta biết và thừa nhận ta kiêu ngạo hoặc ích kỷ, ta hói trán hay bụng to - không, cần phải biết rằng ta chẳng nhận được ǵ hết, cả phần thưởng lẫn lời ngợi ca. Hăy thừa nhận bản thân, bí ẩn chỉ có thế. Hăy thừa nhận cá tính, tính chất tự nhiên của ḿnh, những đặc tính mà việc thu thập kinh nghiệm từ những sai lầm, từ tính ích kỷ hoặc tham lam cũng chẳng thể thay đổi được. Cần phải thừa nhận rằng tiếng vang của những khát vọng của chúng ta không vang lên trọn vẹn trên thế gian. Cần phải thừa nhận rằng người mà chúng ta yêu lại không yêu chúng ta, hoặc không yêu như ta thường mong đợi. Cần thừa nhận sự phản bội và ḷng thiếu chung thủy, trong mọi nhiệm vụ của con người, khó nhất là thừa nhận sự giỏi giang cá tính hoặc trí tuệ của người khác. Tôi đă học được chừng ấy trong bảy mươi ba năm, giữa khu rừng già này. Nhưng anh, anh không biết chấp nhận. - Vị tướng xác định một cách khẽ khàng. Rồi ông im lặng nh́n trân trân vào bóng tối.

- Trong thời thơ ấu, tất nhiên anh không biết tất cả những điều này, - ông nói tiếp, như người t́m lối thoát. - Đấy là một thời kỳ đẹp, một thuở màu nhiệm. Hồi ức của tuổi già phóng to và chép lại rơ ràng từng phần nhỏ của nó. Chúng ta là những đứa trẻ và là những người bạn: đấy là một phần thưởng lớn, hăy cảm ơn số phận cho ta được hưởng ân huệ đó. Nhưng rồi cá tính của anh h́nh thành, anh không chịu nổi việc trong anh thiếu một cái ǵ đó, cái mà thành phần xuất thân, sự giáo dục đă đem lại cho tôi, hoặc một cái ǵ đó bẩm sinh ở tôi... Đấy là khả năng ǵ? Có đúng là khả năng không? Thực ra giản dị chỉ v́ thế gian lănh đạm, đôi khi ghét bỏ nh́n anh, nhưng mọi người lại ban cho tôi nụ cười và ḷng tin của họ. Anh khinh bỉ ḷng tin và t́nh bạn này, thứ thế gian chiếu sáng cho tôi, anh khinh bỉ và cùng lúc, anh ghen tỵ ghê gớm. Anh cho rằng - tất nhiên không bằng lời, mà bằng những tưởng tượng mơ hồ - có một cái ǵ đó rẻ tiền trong kẻ được thế gian yêu chiều. Có những người được tất cả mọi người yêu quư, kẻ mà ai cũng dành cho họ một nụ cười tha thứ hoặc chiều chuộng, trong những người ấy đúng là có chút ǵ khêu gợi, cái ǵ đó rẻ tiền thật. Anh thấy chưa, giờ đây tôi không ngại chữ nghĩa nữa, - vị tướng nói và mỉm cười, như thể khích lệ người kia cũng đừng ngại. - Trong sự cô đơn, con người nhận biết ra tất cả và không bao giờ sợ cái ǵ nữa. Những con người, trên trán có dấu ấn báo hiệu họ cùng một phái với các thần linh, họ cũng cảm thấy ḿnh là những sinh vật được chọn lựa và trong cách thức họ đến với thế gian, có một cái ǵ đó tự tin đến kiêu ngạo. Nhưng nếu anh đă nh́n tôi như vậy th́ anh đă nhầm. Chỉ có ḷng ghen tỵ đến méo mó mới nh́n thấy tôi như thế. Tôi không tự bảo vệ ḿnh, v́ tôi muốn sự thật và ai muốn sự thật, chỉ có thể bắt đầu t́m kiếm từ bản thân ḿnh. Điều anh cho là ân huệ của thượng đế đối với tôi và xung quanh tôi, không là ǵ khác ngoài sự cả tin. Tôi là một kẻ cả tin, cho đến tận một hôm... Vâng, đến tận một hôm tôi đứng giữa pḥng của anh, từ nơi đó anh đă chạy trốn. Có lẽ sự nhẹ dạ cả tin này đă khiến những người khác mang t́nh cảm tốt đến cho tôi, ban cho tôi những cử chỉ, nụ cười và niềm tin của họ. Đúng thế, tôi có một cái ǵ đó - tôi nói trong thời quá khứ, với những điều tôi nói ra quá xa xôi, như thể con người nói về người đă mất hoặc về một kẻ xa lạ. - Trong tôi đă từng có một cái ǵ đó thơ ngây và dễ dăi, khiến người khác phải hạ vũ khí. Đă có một thời kỳ trong đời tôi, trong những thập kỷ của tuổi trẻ, khi thế gian c̣n rộng lượng chấp nhận sự hiện hữu và các nhu cầu của tôi. Đấy là một thời kỳ đầy ân huệ. Lúc đó ai cũng vội vă đến với anh, như thể anh là kẻ chinh phục, cần được chúc mừng với rượu, với các cô gái và những ṿng hoa. Và cũng trong những thập kỷ ấy, khi chúng ta tốt nghiệp tại Viên, rồi cùng sống một nơi, cảm giác an toàn không xa rời chúng ta một giây và cảm giác được thượng đế đeo vào ngón tay tôi chiếc nhẫn may mắn vô h́nh bí ẩn, để tôi không gặp điều ǵ rủi ro, chỉ có t́nh yêu thương và sự tin cậy quanh ḿnh. Đấy có lẽ là điều tốt đẹp lớn nhất con người được ban phát từ cuộc sống. - Ông nói nghiêm trang. - Đấy là ân huệ lớn nhất. Lúc đó ai không tự chủ bản thân sẽ trở thành kẻ huênh hoang hay hỗn láo, thành kẻ không biết nhún nhường thừa nhận ân huệ của số phận, kẻ không biết rằng trạng thái được ban phước lành này chỉ tồn tại chừng nào ta chưa đổi món quà của thượng đế ra thành tiền lẻ và kẻ đó sẽ thất bại. Thế gian chỉ tha thứ trong khoảng thời gian ngắn, những kẻ mang trong tim họ sự khiêm tốn và nhún nhường... Tóm lại, anh đă căm thù tôi, - vị tướng nói dứt khoát. - Khi tuổi trẻ bắt đầu qua đi, khi sự màu nhiệm của thời thơ ấu đă chấm dứt, mối quan hệ này bắt đầu nguội lạnh dần. Không có quá tŕnh t́nh cảm nào buồn rầu hơn và tuyệt vọng hơn, bằng khi một t́nh bạn đàn ông nguội tắt dần. Bởi v́ giữa đàn ông và đàn bà có những sự thỏa thuận như việc mặc cả ở chợ. Nhưng giữa những người đàn ông, ư nghĩa sâu sắc hơn cả của t́nh bạn chính là sự vô tư, không vụ lợi, rằng ta không muốn sự hiến dâng từ người khác, chẳng cần cả những yếu đuối, chúng ta chẳng cần ǵ cả, chỉ cần duy tŕ một thể thống nhất của một liên minh không lời. Nhưng sai lầm có lẽ lại do tôi, v́ tôi đă không hiểu hết anh. Tôi b́nh tâm cho rằng anh không muốn phô trương, tôi kính phục tri thức của anh, một thứ hành vi cay đắng và lập dị toát ra từ con người anh, tôi cũng b́nh tâm cho rằng anh đă tha thứ cho tôi như thế giới quanh tôi, bởi lẽ trong tôi có một khả năng nào đó dễ gần gũi và niềm nở đến với những người khác, được yêu mến ở nơi người ta đành phải chịu đựng anh, anh đă tha thứ khi tôi đánh bạn với cả thế gian. Tôi tưởng là anh vui sướng v́ điều này. T́nh bạn của chúng ta giống như t́nh bạn đàn ông thuở xưa trong các truyền thuyết. Và khi tôi dạo chơi trên con đường sáng sủa của thế gian, th́ anh ngồi lại trong bóng râm của nó, một cách có chủ ư. Không hiểu anh có cảm thấy thế không?...

- Anh đang nói đến cuộc đi săn. - Người khách nói chệch đi.

- Cuộc đi săn, vâng, - vị tướng nói, - nhưng tất cả những điều trên liên quan đến cuộc đi săn. Khi một người định giết một người, tất nhiên trước đó đă xảy ra nhiều chuyện và không chỉ xảy ra chuyện người đó nạp đạn và giương vũ khí. Chuyện xảy ra trước đó, là anh không tha thứ cho tôi, mối quan hệ này, được dệt nên từ thuở thơ ấu, vừa phức tạp vừa sâu sắc, như thể những cái lá sen vĩ đại của bông sen cổ tích đă ru ngủ chúng, thứ nôi bằng lá của giấc mộng thời nữ hoàng Vitoria - anh c̣n nhớ tôi đă trồng khá lâu trong nhà kính thứ hoa có cành mềm mại, bí ẩn, chỉ ra hoa một lần trong năm? - Mối quan hệ này vào một ngày đă đổ vỡ. Thời gian màu nhiệm của tuổi thơ đă trôi đi, chỉ c̣n lại hai con người, bị buộc vào những thắt nút của mối quan hệ bí ẩn và cầu kỳ, thứ có tên gọi thường ngày là t́nh bạn. Chúng ta cần hiểu rơ điều này trước khi nói về cuộc săn. Bởi v́ một con người, không nhất thiết có tội trong giây phút giương súng lên bắn một ai đó. Tội ác có trước đấy, tội ác là ư đồ. Và khi tôi nói, vào một ngày t́nh bạn ấy đă tan vỡ, tôi cần biết, có đúng là tan vỡ không và nếu đúng th́ cái ǵ và ai đă gây ra? Bởi v́ chúng ta khác nhau, nhưng thực chất vẫn buộc chặt vào nhau, tôi khác anh và chúng ta bổ sung cho nhau, chúng ta là liên minh, là một liên minh con người, điều này rất hiếm hoi trong cuộc đời. Và những ǵ thiếu từ cá nhân anh, trong cái liên minh tuổi trẻ của chúng ta nó được hoàn thiện bởi việc thế gian ḥa nhă với tôi. Chúng ta đă từng là bạn, - vị tướng nói rất to. - Anh cần hiểu điều đó, nếu anh vẫn không biết. Nhưng chắc chắn anh biết trước đó và sau này, khi ở xứ nhiệt đới hay ở bất kỳ đâu. Chúng ta đă từng là bạn và điều này c̣n có nghĩa là trách nhiệm của nó chỉ những người đàn ông nhận biết. Giờ đây anh cần hiểu hoàn toàn trách nhiệm của từ này. Chúng ta đă từng là bạn, không là đồng bọn, chẳng phải lũ đàn đúm tụ họp, cũng không phải những kẻ cùng cảnh ngộ. Chúng ta đă từng là bạn và trong cuộc đời không ǵ trả giá được cho một t́nh bạn. Và sự đam mê tự gặm nhấm bản thân không mang lại niềm vui đầy tính người này, mà một t́nh bạn không lời và đầy ư vị mang lại cho những ai đến với nó. Bởi v́ nếu chúng ta không phải là bạn, anh đă không giương súng ngắm đích vào tôi, vào buổi sáng đi săn trong rừng ấy và nếu chúng ta không phải là bạn, hôm sau tôi đă không đâm bổ đến nhà anh, nơi không bao giờ anh mời, nơi ǵn giữ một bí mật độc ác và khó hiểu, đă đầu độc t́nh bạn của chúng ta. Và nếu anh không phảỉ là bạn tôi, anh đă không trốn ra khỏi thành phố, ngày hôm sau, trốn khỏi tôi, khỏi hiện trường vụ án, như những kẻ giết người và những kẻ độc ác, mà anh tiếp tục ở lại đây,  lừa dối tôi, phản bội tôi và điều này có thể thật đau đớn, xúc phạm ḷng tự ái và sự kiêu ngạo của tôi, nhưng vẫn chưa tồi tệ bằng việc anh đă làm, v́ anh là bạn của tôi. Và nếu chúng ta không phải là bạn, anh sẽ không quay lại sau bốn mươi mốt năm trời, mà chỉ như một tên giết người và kẻ độc ác, lén lút quay lại hiện trường. Bởi v́ anh phải t́m về, anh thấy chưa. Và bây giờ tôi cần nói với anh, điều măi sau này tôi mới biết, tôi đă không tin, đă phủ nhận trước bản thân, tôi cần nói với anh nỗi kinh ngạc, sự khám phá khủng khiếp này: Ngay giờ đây, chúng ta vẫn là những người bạn. Có vẻ, trong những mối quan hệ con người, không có bất cứ sức mạnh bên ngoài nào thay đổi được. Anh đă giết một cái ǵ đó trong tôi, đă làm tan nát cuộc đời tôi, nhưng anh vẫn luôn luôn là bạn tôi. Và tối nay, tôi giết trong anh một cái ǵ đó, rồi thả cho anh trở về Luân Đôn, hoặc xứ nhiệt đới, hoặc vào địa ngục, nhưng anh vẫn cứ là bạn của tôi. Điều này chúng ta cần phải biết, trước khi nói về cuộc đi săn và về cả những cái tiếp sau đó. Bởi v́ t́nh bạn không phải một trạng thái lư tưởng. T́nh bạn là một định luật con người nghiêm khắc. Trong thế giới cổ xưa, đây là một định luật mạnh mẽ nhất, từ đây người ta xây dựng nên những hệ thống pháp luật của những nền tri thức lớn. Định luật này vượt qua mọi cảm xúc, ḷng ích kỷ để tồn tại trong trái tim con người, định luật của t́nh bạn. Và nó mănh liệt hơn sự say mê mà đàn ông và đàn bà tuyệt vọng hướng về nhau, t́nh bạn không thể làm ta vỡ mộng v́ người này không muốn tư ǵ ở người kia, có thể giết được bạn, nhưng t́nh bạn được xây dựng nên giữa hai con người từ thuở thơ ấu, có lẽ cái chết cũng không chia ĺa nổi: kỷ niệm về nó tiếp tục sống trong kư ức con người, như kỷ niệm về một hành động anh hùng. Và t́nh bạn, cũng chính là hành động anh hùng trong ư nghĩa sâu xa và câm lặng, không nghi thức, không gươm giáo đụng độ, là hành động anh hùng, như tất cả những hành vi không vụ lợi của con người. Một t́nh bạn như vậy đă tồn tại giữa chúng ta, anh chắc biết rơ điều ấy. Và trong giây phút anh giương súng lên, để giết tôi, t́nh bạn này sống động hơn bao giờ hết giữa chúng ta, hơn bất kỳ lúc nào trước đó, trong hai mươi hai năm tuổi trẻ. Anh nhớ đến khoảnh khắc đấy, v́ nó chính là ư nghĩa và nội dung phần đời c̣n lại của anh. Tôi cũng nhớ đến. Chúng ta đứng trong bụi rậm, giữa những cây thông. Con đường ṃn mở ra từ đây, tách khỏi đường rừng và dẫn vào rừng sâu, nơi chỉ có rừng mới biết, chưa khai phá và tối tăm. Tôi đi trước anh và dừng lại, v́ từ xa, cách khoảng ba trăm bước chân, một con hươu bước ra khỏi rặng thông. Trời đă sáng, một cách thận trọng như thể ánh nắng mặt trời sẽ chụp lấy con mồi, lấy cả thế gian, con thú đứng lại giữa con đường ṃn, ngẩng cao đầu, nh́n vào bụi rậm, v́ nó cảm thấy sự nguy hiểm. Bản năng, một ánh chớp lóe lên, giác quan thứ sáu, thứ tinh tế hơn, chính xác hơn cả vị giác hoặc thị giác, bắt đầu chuyển động trong hệ thần kinh con vật. Nó không nh́n thấy ǵ, gió thổi ngược chiều không cảnh báo sự nguy hiểm, c̣n chúng ta đứng bất động đă khá lâu, nghẹt thở v́ bấm, víu, tôi đằng trước, cạnh con đường ṃn, giữa những cây cối và anh, đằng sau tôi. Người thợ săn ở lại với con chó. Chúng ta c̣n lại một ḿnh, giữa khu rừng, trong cái cô độc của màn đêm, của b́nh minh, của rừng rú và bầy thú, nơi con người luôn luôn cảm thấy trong một khoảnh khắc, là ḿnh đă lầm lạc trong cuộc đời và trên thế gian và một ngày cần phải quay về nhà, nơi cố hương hoang dă và nguy hiểm, nhưng đích thực là nhà - là rừng rú, nước thượng ngàn, là cố hương của đời sống cổ xưa. Tôi luôn luôn cảm thấy như vậy, khi vẫn c̣n săn bắn, trong rừng và trên thượng ngàn. Tôi nh́n thấy con thú và đứng lại, anh cũng thấy và dừng lại sau tôi chừng mươi bước. Đấy là những khoảnh khắc dành cho người thợ săn và những con thú, khi con người với những giác quan tinh tường ŕnh rập hiện thực, biết tất cả về t́nh thế và sự nguy hiểm, trong bóng đêm, kể cả khi không nh́n ra phía sau. Những đợt sóng ǵ, những sức mạnh nào, những tia chớp ǵ báo trước lời cảnh cáo? Tôi không biết... không gian trong sạch và không mùi. Rặng thông bất động trong làn gió nhẹ. Con thú nghe ngóng. Nó không động đậy, đứng như bị thôi miên, bởi trong sự hiểm nguy luôn có sự quyến rũ và thôi miên. Khi số phận trong một h́nhthức nào đấy quay về phía cá nhân ta, cho dù có gọi tên hay không, dưới tận cùng nỗi phập phùng và sự sợ hăi vẫn ẩn náu một dạng quyến rũ nào đấy, bởi con người không chỉ muốn sống, bằng mọi giá, không, con người muốn nhận biết và chấp nhận toàn bộ số phận của nó, bằng mọi giá, kể cả khi gặp nguy hiểm và sự hủy diệt. Con hươu cảm nhận điều đó trong giây lát, tôi biết chắc chắn điều này. Và tôi cũng cảm thấy đúng như thế trong giây phút, tôi biết chắc chắn điều này. Anh cũng vậy, phía sau lưng tôi, cách vài bước chân, khi - cũng như bị thôi miên, như tôi và con thú, trong tầm ngắm. Anh lên đạn, một tiếng tách lạnh toát và khẽ khàng, thứ tiếng động chỉ chất kim loại quư mới mang lại, khi người ta thực hiện một nhiệm vụ định mệnh, thuộc về con người, như tiếng gươm chạm vào gươm, hay tiếng vũ khí quư phái của Anh khi người ta lên ṇng để giết một người. Chắc anh c̣n nhớ khoảnh khắc đó, tôi hy vọng, anh vẫn nhớ?...

- Nhớ, - người khách lên tiếng.

- Một khoảnh khắc độc đáo, - vị tướng nói, gần như thỏa măn, sự thỏa măn của một nhà chuyên môn, - tiếng lên ṇng khẽ khàng ấy tất nhiên chỉ ḿnh tôi nghe thấy: sự im lặng tuyệt đối đến nỗi trong không gian tĩnh tại của b́nh minh và của khu rừng câm lặng, con thú ở cách ba trăm bước chân không cảm thấy ǵ hết. Lúc đó xảy ra một việc, mà tôi không bao giờ chứng minh được trước ṭa án, nhưng lại có thể nói cho anh biết, v́ đằng nào anh cũng biết rơ sự thật. Cái ǵ đă xảy ra? Tất cả chỉ là tôi cảm thấy từng cử chỉ của anh, chính xác từng giây, như thể tôi nh́n thấy anh đang làm. Anh đứng sau tôi, chệch sang một bên, hơi xa. Tôi cảm thấy anh nâng súng, đặt lên vai và ngắm. Tôi cảm thấy, anh nheo mắt lại, ṇng súng lúc này quay một ṿng chậm răi. Đầu của tôi và đầu con hươu nằm chính xác trên một đường kẻ, trong cùng một độ cao trước mắt anh, có thể một vạch khoảng mười xăngtimét ở giữa hai điểm ngắm. Tôi cảm thấy tay anh run lên. Và từ sự chính xác, mà chỉ người thợ săn đánh giá được một t́nh huống trong rừng, tôi bỗng hiểu ra, từ chỗ đứng ấy anh không thể ngắm bắn được con hươu, anh hiểu cho, trong giây phút ấy tính đặc thù săn bắn của t́nh huống gần như được quan tâm hơn là tính chất con người. Tôi có hiểu chút ít về điều này, về việc săn bắn, phải đứng ở góc độ nào gần con vật, để cách ba trăm bước chân có thể bắn mà không bị nghi ngờ. T́nh thế đă nói hết, người thợ săn và sự sắp xếp khoảng cách của các mục tiêu, chính xác báo cho tôi biết, cái ǵ đang xảy ra sau tôi vài bước chân, trong trái tim một con người. Anh ngắm chừng nửa phút, cả điều này tôi cũng biết, không cần đồng hồ. Con người biết tất cả trong những khoảnh khắc đó. Tôi biết anh bắn súng trường không giỏi, chỉ cần chệch đi một chút bên đầu tôi, viên đạn sẽ tạt qua tai tôi và có thể trúng con hươu. Tôi biết, chỉ một cử chỉ, viên đạn sẽ nằm lại trong khẩu súng. Nhưng tôi hiểu cả điều này, là tôi không có cách nào cử động, bởi số phận tôi trong phút giây ấy không phụ thuộc vào những quyết định của tôi nữa: một cái ǵ đó đă chín muồi, cần phải xảy ra như tŕnh tự và cách thức của nó. Tôi đứng ngây ra như vậy và chờ đợi phát súng, tôi đợi anh bóp c̣, để chết bởi viên đạn thoát ra từ khẩu súng của người bạn tôi. T́nh thế thật hoàn hảo, không ai làm chứng, người thợ săn đă đi xa tít cuối rừng cùng lũ chó, một t́nh thế hợp lư và chính xác, một sự "vô t́nh thê thảm", mà báo chí năm nào cũng nhắc đến. Nửa phút trôi qua, phát súng đă muộn. Trong nháy mắt con hươu nhận ra nguy hiểm và bằng bước nhảy như một tiếng nổ, nó mất hút vào bụi rậm. Chúng ta vẫn không động đậy. Anh từ từ hạ súng, rất chậm chạp. Cử chỉ này không nghe thấy được, không nh́n thấy được. Vậy mà tôi vẫn nghe thấy và nh́n thấy, như thể đang đứng đối diện với anh. Anh hạ súng rất chậm răi như thể tiếng sột soạt của không khí cũng làm lộ tẩy ư đồ của anh, v́ khoảnh khắc đă trôi đi, con hươu đă chạy mất. Anh thấy không, thật lư thú là lúc đó anh có thể giết tôi, v́ có ai làm chứng cảnh tượng đó đâu, không có người và quan ṭa để kết án anh, sự chia buồn của thế gian sẽ vây quanh chúng ta, nếu anh hành động, v́ chúng ta đă từng là đôi bạn truyền thuyết, là Castor và Pollux, bạn nối khố trong hai mươi hai năm, chúng ta là lư tưởng đội lốt t́nh bạn và nếu anh giết, mọi bàn tay chia sẻ sẽ ch́a ra cho anh, người ta sẽ để tang cùng anh, v́ không c̣n sinh vật nào bi thương hơn trong mắt thế gian, bằng một con người chẳng may giết chết bạn ḿnh từ ư muốn định mệnh của một mệnh lệnh số phận La Mă nào đó... Con người ở đâu, ṭa án ở đâu, kẻ trơ trẽn nào dám kết án và rêu rao với toàn thế giới điều phi lư là anh đă cố t́nh giết tôi?... Chẳng bằng chứng nào cho thấy, tim anh đă bồi đắp những t́nh cảm ghê gớm chống lại tôi. Hôm trước chúng ta cùng ăn tối, trong không khí bè bạn, có vợ tôi, họ hàng và những bạn săn trong lâu đài, nơi anh là khách thường nhật từ hàng chục năm qua. Người ta cùng nh́n thấy chúng ta, giống như trước kia, trong mọi hoàn cảnh của cuộc sống, trong quân ngũ, trong những cuộc vui chơi giải trí cùng bạn bè, lúc nào cũng thân ái và đằm thắm. Anh không nợ tôi tiền, anh là người trong gia đ́nh tôi, ai nghĩ rằng anh sẽ giết tôi... Không ai cả. Và tại sao lại giết? Thật là một giả thuyết vô nhân tính và vô lư, khi anh, bạn của những người bạn, giết một người bạn của những người bạn, giết tôi, người đă cho anh tất cả những ǵ cần thiết trong cuộc sống, đă giúp đỡ anh cả về vật chất lẫn tinh thần, người coi nhà của ḿnh cũng là nhà của anh, của cải của ḿnh như của cải chung của người anh em, coi gia đ́nh ḿnh như gia đ́nh của người anh em kết nghĩa? Không thể, lời buộc tội này sẽ rơi vào đầu kẻ buộc tội và chẳng ai dám tuyên bố lời buộc tội này, thiên hạ sẽ nổi giận lôi đ́nh dẫm bẹp kẻ trơ trẽn nào dám tuyên bố như thế, rồi vội vă đến bắt tay chia buồn cùng anh, v́ anh đă phải chịu một đ̣n số phận kinh khủng, là một cách vô t́nh đầy bi thương, người bạn của anh đă bị chính bàn tay anh giết chết... T́nh thế như vậy đấy. Nhưng anh đă không bóp c̣. Tại sao?... Cái ǵ đă xảy ra trong phút ấy? Hay đơn giản chỉ v́, con hươu nhận ra sự nguy hiểm và chạy trốn, con người có một tính chất tự nhiên là luôn cần một cớ cụ thể nào đấy khi hành động một cách cực kỳ khác thường. Kế hoạch anh đặt ra, hoàn hảo và chính xác, nhưng có lẽ cần thêm một con hươu. Ngoại cảnh hỏng, thế là anh buông vũ khí. Tất cả trong giây lát, ai có thể phân tích, mổ xẻ và lên án?... Thực ra không quan trọng lắm. Hiện thực quyết định, nếu không phải là vụ án quyết định. Hiện thực là, anh muốn giết tôi, nhưng bỗng nhiên một hiện tượng ngẫu nhiên của thế gian làm hỏng cơ hội ấy, tay anh run lên và không giết được. Con hươu đă chạy mất, c̣n chúng ta đứng bất động. Tôi không quay lại. Chúng ta cứ đứng như vậy hồi lâu. Có thể nếu lúc đó nh́n vào mặt anh, tôi sẽ biết tất cả. Nhưng tôi không dám nh́n vào mặt anh. Có một dạng cảm giác xấu hổ, khó chịu đựng hơn tất cả những ǵ con người đă trải qua trong cuộc sống, cảm giác xấu hổ thay của nạn nhân, khi bắt buộc phải nh́n vào mặt kẻ gây tội ác. Những lúc ấy, kẻ thừa hành xấu hổ về bản thân trước Tạo hóa. Bởi vậy tôi không nh́n anh và khi sự thôi miên bị tê liệt qua đi, tôi rảo bước về phía đường ṃn, dẫn lên đồi. Anh bước theo, như một cái máy. Đi giữa đường, tôi nói, qua vai ḿnh và không dừng lại: "Cậu đă bỏ lỡ dịp rồi". Anh im lặng. Sự im lặng này là sự thú nhận. Bởi v́ nếu là người khác, trong t́nh huống tương tự, họ sẽ ngượng nghịu hoặc sôi nổi căi lại, sẽ bông đùa hoặc bực bội giải thích. Tất cả thợ săn những lúc ấy sẽ chứng minh là ḿnh đúng, đổ tội cho con thú, hoặc cho cự ly, hoặc coi thường những đích ngắm... Nhưng anh lại im lặng. Như thể sự im lặng có nghĩa là: "Đúng, tôi đă bỏ qua cơ hội giết cậu". Chúng ta lặng lẽ leo lên đỉnh đồi. Các bạn săn, lũ chó đă đợi ở đây, súng trường bắn hàng tràng trong thung lũng, cuộc đi săn bắt đầu. Chúng ta mỗi người đi một hướng. Trong bữa trưa - bữa ăn thợ săn, trải ngay trong rừng - người đánh xe báo là anh đă quay về thành phố.

Khách muốn hút thuốc, tay ông không c̣n run rẩy, ông bẻ đầu điếu x́ gà bằng những động tác b́nh thản, vị tướng cúi về phía Konrád và cho lửa bằng ngọn lửa nến.

- Cảm ơn anh, - khách nói.

- Nhưng bữa tối hôm đó anh vẫn đến, - vị tướng nói tiếp. - Giống như mọi khi, vào tất cả các buổi tối. Anh đến vào lúc quen thuộc, bằng xe chở hàng, bảy giờ rưỡi. Ba chúng ta ăn tối, như mọi khi, cùng Krisztina. Bữa ăn được dọn ra trong pḥng lớn, như tối nay, cũng bày biện như hôm nay và Krisztina ngồi giữa chúng ta. Những ngọn nến xanh cháy rực giữa bàn. Nàng thích ánh sáng nến, thích tất cả những ǵ gợi nhớ đến quá khứ, đến những lối sống quư phái, gợi nhớ những thời xa xưa. Khi đi săn về tôi vào thẳng pḥng ḿnh thay quần áo, chiều hôm đó tôi chưa nh́n thấy Krisztina. Người gia nhân nói là nàng vào thành phố từ đầu giờ chiều. Khi bàn ăn dọn ra, chúng tôi gặp nhau, Krisztina đang đợi, nàng ngồi trước ḷ sưởi, chiếc khăn Ấn Độ phủ nhẹ trên vai, v́ trời bắt đầu se lạnh. Trong ḷ sưởi lửa cháy tư tách. Nàng đọc nên không nghe thấy tiếng chân tôi bước vào pḥng. Có thể tấm thảm làm giảm tiếng động bước chân của tôi, có thể nàng quá mải mê đọc - nàng đọc một cuốn sách tiếng Anh, sách du lịch giới thiệu xứ nhiệt đới. - Nhưng chắc chắn là phút cuối cùng nàng mới nhận ra sự có mặt của tôi, khi tôi đă đứng trước mặt nàng. Lúc đó nàng ngẩng lên - anh c̣n nhớ đôi mắt của nàng? Nàng nh́n tôi trân trân, rành rọt như ánh sáng của ban ngày - và có thể v́ ánh nến, nhưng tôi giật ḿnh v́ màu trắng bệch của khuôn mặt ấy. "Em ốm à?" - Tôi hỏi. Nàng không trả lời. Nàng cứ nh́n trân trân như thế, không lời, mắt mở to, cái nh́n xuyên dài và chứa đầy nội dung bên trong, dài gần bằng một buổi sáng mai nọ, trong rừng, khi tôi đứng chôn chân và đợi một cái ǵ đó xảy ra: hoặc anh lên tiếng, hoặc anh bóp c̣ súng. Nàng nh́n thẳng vào mặt tôi, chăm chú và thăm ḍ, như thể điều quan trọng hơn cả cuộc sống lúc bấy giờ, là tôi nghĩ ǵ trong phút ấy, tôi có nghĩ ǵ hay không, tôi có nhận ra cái ǵ hay không?... Tất cả h́nh như quan trọng hơn cả cuộc sống đối với nàng, trong giây phút ấy. Điều đáng quan tâm nhất, quan trọng hơn cả chiến lợi phẩm và kết quả: là biết được nạn nhân, hoặc kẻ ta nhắm đích tới nghĩ ǵ về ta... Nàng nh́n vào mắt tôi như truy hỏi. Tôi nhớ là ḿnh đă chịu được cái nh́n ấy. Trong giây phút ấy và sau này, tôi luôn b́nh thản, nét mặt tôi không lộ ra điều ǵ cho Krisztina biết. Dĩ nhiên, ngày hôm đó, ngày đi săn kỳ lạ, khi tôi trở thành con thú, tôi đă nhủ thầm, cho dù cuộc sống mang lại ǵ đi nữa, tôi sẽ vĩnh viễn không hé môi nói ǵ về sáng hôm đó, cho hai người thân thiết của tôi là Krisztina và nhũ mẫu. Tôi quyết định cho thầy thuốc theo dơi anh, một cách lặng lẽ, v́ cơn điên của quỷ sứ đang ngự trị trái tim anh, tôi nghĩ như thế. Tôi không t́m thấy bất kỳ lời giải thích nào về khoảnh khắc ấy. Một người thân thiết với ḿnh, đă hóa điên: tôi nhất định cho là như vậy, khăng khăng một cách tuyệt vọng, suốt buổi sáng và chiều hôm ấy và tôi cũng nh́n anh như vậy khi anh đến chỗ chúng tôi. Như thế nào đó, tôi muốn cứu vớt đẳng cấp cho tạo hóa với giả thiết này, cứu vớt đẳng cấp nói chung và nói riêng, v́ nếu trí óc anh sáng suốt và anh có lư do - lư do ǵ cũng vậy - để nâng súng lên ngắm đích vào tôi, lúc đó tất cả chúng ta đă đánh mất đẳng cấp con người của ḿnh, những người sống trong căn nhà này, Krisztina cũng vậy, cũng như tôi. Tôi đă giải thích cái nh́n ngạc nhiên và sững sờ của Krisztina như vậy, khi tôi đứng trước mặt nàng, sau chuyến đi săn. Dường như nàng cảm thấy một cái ǵ đó bí mật đă buộc hai chúng ta lại sau buổi b́nh minh. Những người đàn bà hay cảm nhận được những điều này, tôi nghĩ thế. Rồi anh đến, trong bộ đồ buổi tối và chúng ta ngồi vào bàn ăn tối. Chúng ta chuyện tṛ, như những buổi tối khác. Chúng ta nói cả về cuộc đi săn, về báo cáo của những người dồn thú, về chuyện một khách săn đă phạm lỗi, ông ta đă bắn chết một con dê đực, mặc dù không có quyền... Nhưng về khoảnh khắc nọ, anh không nói một tiếng, suốt buổi tối. Anh không nhắc đến cuộc phiêu lưu săn bắn của anh, làm sổng mất một con hươu. Đáng lẽ phải nói về những chuyện đó, kể cả người không phải là thợ săn thực thụ. Anh không nói về chuyện làm sổng mất con hươu, về chuyện anh đă bỏ về trước giờ, bỏ vào thành phố không nhắn lại, chỉ đến tối anh mới xuất hiện. Tất cả những điều này rơ ràng không b́nh thường, chống lại những chuẩn ước xă hội. Đáng lẽ anh phải nói một lời về buổi sáng hôm ấy... Nhưng anh không nói lời nào về nó, suốt buổi tối. Anh nói về những cái khác. Anh hỏi Krisztina đang đọc ǵ, khi anh bước vào pḥng khách? Krisztina đọc về xứ nhiệt đới. Anh và nàng đă nói chuyện lâu về cuốn sách, anh hỏi nàng về tên sách, anh gặng hỏi tác động của cuốn sách với nàng như thế nào, anh muốn biết, cuộc sống ở xứ nhiệt đới ra sao, anh xử sự như người rất quan tâm đến đề tài này, nhưng không hiểu chút ǵ. - Măi sau này tôi mới biết từ người buôn sách trong thành phố, cuốn sách này và nhiều cuốn khác cùng đề tài anh mua và cho Krisztina mượn vài ngày trước đây. Tối hôm đó tôi chưa biết những điều này. Mọi người đă loại tôi ra khỏi cuộc bàn luận, v́ tôi không hiểu chút ǵ về xứ nhiệt đới. Sau này, khi tôi đă biết, mọi người đă lừa dối tôi trong buổi tối hôm đó, nhớ lại cảnh này, tai tôi nghe thấy những lời nói đă vang lên, tôi nói thật ḷng là cả hai đă đóng kịch quá khéo. Tôi, một kẻ ngây thơ ngờ ngệch, không nghi ngờ chút ǵ từ những lời nói: mọi người đang bàn luận về xứ nhiệt đới, về một cuốn sách, một quyển sách thông thường. Anh muốn biết ư kiến của Krisztina và đặc biệt quan tâm, một người sinh ra và lớn lên ở một vùng khí hậu khác có chịu đựng được những điều kiện cuộc sống ở xứ nhiệt đới hay không?... Krisztina nghĩ ǵ?... (anh không hề hỏi tôi nghĩ ǵ) và nàng, Krisztina, theo cá nhân nàng có chịu đựng được mưa, nắng ẩm, sương mù, nóng ngột ngạt, chịu được nỗi cô đơn, đầm lầy ở giữa những khu rừng già hay không?... Anh thấy chưa, những từ ngữ quay lại. Khi anh ngồi đây lần cuối cùng, trong căn pḥng này, trong chiếc ghế bành này, bốn mươi mốt năm trước, anh nói về: xứ nhiệt đới, về đầm lầy, về sương mù nóng ẩm, về mưa. Và trước đây ít phút, trước khi quay lại căn nhà này, những từ đầu tiên của anh cũng là đầm lầy, xứ nhiệt đới, mưa và sương mù nóng bỏng. Đúng thế, những lời nói đă quay lại. Tất cả đều quay trở lại, các sự vật và lời nói đi ṿng quanh, đôi khi chúng đi ṿng quanh cả thế giới, rồi gặp gỡ nhau, tiếp xúc với nhau, rồi sau cùng khóa lại một cái ǵ đó, - vị tướng nói với giọng lănh đạm, dửng dưng. - Đấy anh đă nói lần cuối cùng với Krisztina về những điều đó. Khoảng nửa đêm, anh gọi xe và trở về thành phố. Đấy là những điều đă xảy ra, trong ngày có cuộc đi săn. - Ông nói, trong giọng nói của ông có thể nhận ra sự thỏa măn già nua vượt quá cả buổi diễn thuyết, việc đánh giá phân tích có hệ thống và bao quát.

15.

- Khi anh đi rồi, Krisztina cũng tạm biệt tôi. - Vị tướng nói tiếp. - Tôi c̣n lại một ḿnh trong pḥng. Cuốn sách tiếng Anh nói về xứ nhiệt đới bị bỏ quên trên ghế bành. Tôi chưa muốn ngủ, nên nhặt lên và giở ra xem. Tôi nh́n các h́nh ảnh, đọc các bảng thống kê kinh tế, y tế. Thật ngạc nhiên khi Krisztina đọc những cuốn sách kiểu này. Chẳng liên quan ǵ đến nàng, tôi nghĩ, nàng không thể quan tâm đến những đồ thị bằng con số về sản lượng thu hoạch cao su của bán đảo, hay t́nh trạng sức khỏe của dân bản xứ được. Tất cả những thứ này không phải là Krisztina, tôi nghĩ. Nhưng cuốn sách vẫn lên tiếng và không chỉ lên tiếng bằng tiếng Anh và nói về các điều kiện sống của bán đảo. Khư khư cuốn sách trong tay, sau nửa đêm, một ḿnh trong pḥng, khi hai người thân yêu nhất, sau cha tôi đă rời xa, bỗng tôi chợt hiểu, cuốn sách này là một dấu hiệu. Tôi chợt nhận ra, một cách mơ hồ, một cái ǵ khác: cuối cùng th́ sự việc, trong ngày hôm nay, bắt đầu cất tiếng nói với tôi, có một cái ǵ đấy đă xảy ra, cuộc sống đă lên tiếng. Những lúc này cần hết sức để ư, tôi nghĩ thế. Bởi v́ những dấu hiệu đặc biệt của cuộc sống, những lúc như thế này thường nói với chúng ta bằng tất cả mọi thứ, nhắc nhở ta bằng mọi thứ, bằng mọi dấu hiệu và h́nh vẽ, chỉ cần nhận ra chúng. Vào một ngày, những sự việc sẽ đến và sẽ trả lời. Tôi đă nghĩ như thế. Và cùng một lúc tôi chợt nhận ra, cuốn sách này vừa là dấu hiệu vừa là câu trả lời. Cuốn sách này nói: Krisztina muốn đi khỏi nơi đây. Nàng nghĩ đến những thế giới xa lạ, nghĩa là nàng muốn những cái khác, chứ không phải cuộc sống này. Phải chăng nàng muốn trốn khỏi nơi đây, trốn khỏi ai, hoặc trốn khỏi một cái ǵ đấy - một người nào đấy có thể là tôi, nhưng cũng có thể là anh. Thế là rơ như ban ngày, tôi nghĩ. Krisztina cảm thấy và biết một cái ǵ đấy và muốn đi khỏi nơi đây, bởi vậy nàng đọc sách chỉ dẫn về xứ nhiệt đới. Trong phút đó, tôi cảm thấy và hiểu ra rất nhiều điều. Tôi cảm thấy và hiểu rằng: cuộc sống của tôi đă chia làm đôi, như một miền, sau cơn động đất bị nứt làm đôi - một mảnh ở lại với tuổi ấu thơ, anh và tất cả những ǵ của quá khứ, c̣n trên mảnh đất kia, mở ra một khoảng trời mờ mịt, vô hướng, nơi tôi cần dấn thân vào, là quăng đời c̣n lại. Và hai mảnh đời này sẽ không bao giờ tiếp xúc với nhau nữa. Cái ǵ xảy ra vậy? Tôi không trả lời được. Cả ngày tôi cố gắng tỏ ra b́nh thản, giả vờ ân cần và tôi đă thành công. Krisztina không biết ǵ hết, khi nh́n tôi tái nhợt, với cái nh́n ḍ hỏi lạ lẫm. Nàng không thể biết, không đọc được trên mặt tôi, cái ǵ đă xảy ra trong cuộc đi săn. Mà thực ra, cái ǵ xảy ra mới được chứ? Tôi không tưởng tượng đấy chứ? Không phải là một giấc ác mộng hay sao? Nếu tôi thổ lộ với một ai đó chắc họ sẽ cười tôi. Không số liệu, không bằng chứng trong tay... tại sao, có một giọng nói, mạnh hơn cả bằng chứng, không thể hiểu sai chệch được, một giọng nói thét gào trong tôi với sức mạnh không chịu khuất phục sự tranh luận, nghi ngờ hay mâu thuẫn, nói với tôi rằng không c̣n nghi ngờ ǵ nữa, tôi đă biết sự thật. Sự thật là: một người bạn đă định giết tôi trong một buổi b́nh minh. Một lời buộc tội từ không khí mới đáng nực cười làm sao, đúng không? Tôi có thể nói sự thật này cho ai được hay không? Không thể nói được. Nhưng giờ đây, khi tôi đă biết chắn chắn và b́nh thản, như con người biết những sự thật đơn giản nhất của cuộc sống, vậy sự chung sống tiếp theo trong tương lai sẽ là cái ǵ đây? Tôi có thể nh́n vào mắt anh, hoặc chúng ta đều đóng kịch cả ba, Krisztina, anh và tôi, t́nh bạn này sẽ biến thành tṛ chơi và sự theo dơi - có thể sống như thế được không? Tôi đă nói, tôi hy vọng anh đă hóa điên. Có thể v́ âm nhạc, tôi nghĩ thế. Anh luôn luôn lập dị, khác kiểu, không giống chúng tôi. Con người không thể không mang tội khi là nhạc công và là họ hàng với Chopin. Nhưng cùng lúc tôi biết rằng, sự hy vọng này là ngớ ngẩn và hèn nhát: cần phải đối diện với hiện thực, không thể bắt ḿnh phải tin, anh không bị điên, không ǵ cứu vớt và bào chữa cho anh được. Anh có lư do để căm thù và giết tôi. Tôi không nắm được lư do này. Có một lời giải thích đơn giản mà ẩn giấu sau nó là sự say mê, ḷng ngưỡng mộ và nỗi thèm khát với Krisztina, một dục vọng giới tính mê muội - nhưng giả thuyết này vô lư làm sao, không hề có chút dấu hiệu nào trong đời sống của ba chúng ta, nên tôi cần phải gạt đi. Tôi hiểu Krisztina, hiểu anh và hiểu bản thân ḿnh - ít nhất trong lúc đó tôi tin là thế. Cuộc sống của ba chúng ta, việc chúng ta quen Krisztina, cuộc hôn nhân của tôi, t́nh bạn của chúng ta, tất cả đều rơ ràng, trong sạch, trong suốt, mọi t́nh huống và tính chất của nó đều không thể hiểu lầm được, tôi sẽ là một người điên nếu tin vào giả thuyết ấy, dù chỉ trong giây lát. Những nỗi say mê, ngay cả khi đến mất trí, cũng không giấu giếm được, một nỗi đam mê buộc kẻ bị nó chi phối, một ngày kia giương súng lên nhắm vào người bạn tốt nhất của nó, không thể che giấu trước mắt thiên hạ hàng tháng trời, v́ dấu vết của nó đến như tôi, một kẻ thứ ba vừa mù vừa điếc cũng phải nhận ra - v́ gần như chúng ta sống cùng nhau, không có tuần lễ nào chúng ta không cùng ăn tối ba bốn lần, ban ngày tôi luôn luôn sát cánh bên cạnh anh trong thành phố, trong doanh trại, khi đang phục vụ quân ngũ, chúng ta biết tất cả về nhau. Đêm và ngày, thân thể và linh hồn của Krisztina tôi đều quá quen thuộc như thể chính bản thân tôi. Một giả thuyết loạn trí, rằng anh và Krisztina... tôi gần như thấy nhẹ nhơm khi đối mặt với giả thuyết ấy. V́ như vậy mọi thứ sẽ khác. Sẽ sâu sắc hơn, bí mật hơn, khó hiểu hơn những ǵ đă xảy ra. Tôi cần phải nói chuyện với anh. Tôi nên cảnh cáo anh? Như một gă chồng ghen tuông trong những vở kịch rẻ tiền? Tôi không phải một người chồng ghen tuông. Sự nghi ngờ không lọt được vào hệ thần kinh của tôi, tôi b́nh thản, khi nghĩ đến Krisztina, người tôi t́m thấy trên thế gian, như một mảnh hoàn chỉnh và hiếm hoi của đời và tác phẩm một người chuyên đi thu thập, sưu tầm, mà mục đích và ư nghĩ duy nhất của anh ta là khám phá. Krisztina không nói dối và không lừa dối, mọi ư nghĩ của nàng quen thuộc đối với tôi, kể cả những điều bí ẩn mà con người chỉ nghĩ đến trong giấc mơ. Cuốn sổ nhật kư đóng bằng b́a bọc vải nhung vàng mà tôi trao cho nàng trong những ngày hôn nhân đầu tiên đă nói lên tất cả, v́ chúng tôi thỏa thuận rằng nàng sẽ kể cho tôi và chính nàng nghe những cảm xúc và suy nghĩ của nàng, về cảm xúc và các suy tư, về những chất liệu tàn đọng của tâm hồn con người, mà người ta không thể nói trực tiếp bằng chuyện tṛ, v́ ngượng ngùng hoặc cho là không cần nói. Tất cả những điều này được đánh dấu trong cuốn nhật kư đặc biệt, nàng nhắn gửi cho tôi qua vài ba từ ngữ, để tôi biết, một con người nghĩ ǵ, cảm nhận trước sự phản ứng của một t́nh thế... Chúng tôi đă tin cậy nhau đến như vậy. Và cuốn nhật kư bí mật này luôn luôn nằm trong ngăn kéo bàn làm việc, mà chỉ có tôi và nàng có ch́a khóa. Tập nhật kư này là sự tin cậy lớn nhất có thể có giữa một người đàn ông và một người đàn bà. Nếu trong cuộc sống của Krisztina có những bí mật, nhật kư đă phải cho tôi những dấu hiệu, tất nhiên, tôi nghĩ, đă lâu chúng tôi quên mất tṛ chơi bí mật này... Tôi đứng dậy, đi vào căn nhà tối, vào pḥng khách của Krisztina và mở ngăn kéo, t́m cuốn sổ bọc vải nhung vàng. Nhưng ngăn kéo rỗng.

Vị tướng nhắm mắt, ngồi im hồi lâu, đôi mắt nhắm lại như một người mù, khuôn mặt bất động. Như thể kiếm t́m từ ngữ.

- Đă quá nửa đêm, căn nhà đă ngủ say. Krisztina chắc đă mệt, tôi không muốn quấy rầy. Có thể nàng mang cuốn nhật kư vào pḥng, tôi nghĩ thế, - ông nói một cách thân t́nh. - Tôi không muốn làm phiền nàng, mai tôi sẽ hỏi, nàng có nhắn một dấu hiệu ǵ đặc biệt trong nhật kư cho tôi không? Bởi tôi cần biết, cuốn sổ tin cậy này, mà chúng tôi thường không nói về nó - chúng tôi hơi ngượng ngùng trước mặt nhau v́ sự tin cậy câm lặng này - nó giống như một lời thổ lộ t́nh yêu thường xuyên. Thật khó khăn để nói về nó. Đấy là sáng kiến của Krisztina, nàng yêu cầu tôi, khi chúng tôi đi du ngoạn tuần trăng mật ở Pari, nàng là người thích thổ lộ - măi sau này, rất lâu sau, khi không c̣n Krisztina trên đời nữa, tôi mới hiểu, một người chuẩn bị để thổ lộ một cách đáng lo lắng đến như vậy sự chân thật tận cùng của ḿnh, là người biết rơ, một ngày kia sẽ xảy ra một cái ǵ đó trong đời đáng phải thổ lộ. Rất lâu tôi không hiểu nổi cuốn nhật kư này, tôi cảm thấy đấy là một ư tưởng quá đàn bà, khó hiểu, những lời nhắn nhủ bí ẩn được viết ra, những kư hiệu thất thường của cuộc đời Krisztina. Nàng thường bảo, không bao giờ muốn giữ bí mật trước tôi, vâng, và cả trước bản thân nàng nữa, v́ vậy nàng sẽ ghi lại hết những ǵ khó nói ra. Măi sau này tôi mới hiểu, người nào chạy trốn vào sự chân thành đến mức đó, người ấy sợ một cái ǵ đó, sợ rằng đến một ngày, cuộc sống sẽ đầy ắp những thứ không thể chia sẻ với tôi được, những bí mật thật sự, không viết và cũng không thể nói. Krisztina muốn dâng hiến cho tôi tất cả, thể xác và tâm hồn, cảm xúc và những ư nghĩ thầm kín, tất cả bí ẩn của hệ thần kinh - chúng tôi đang đi nghỉ tuần trăng mật, nàng đang yêu, anh thử nghĩ mà xem, từ đâu đến, tất cả những ǵ có ư nghĩa đối với nàng, những thứ tôi mang cho nàng, tên tôi, ṭa lâu đài, lâu đài ở Pari, cả thế giới rộng lớn, mọi thứ mà vài tháng trước đó nàng không dám mơ, trong khung cảnh một thị trấn nhỏ, trong một gia đ́nh nghèo, với một ông bố ốm đau và lặng lẽ, người sống bằng kỷ niệm và một cây đàn với những cuốn vở chép nốt nhạc... Rồi bỗng nhiên cuộc sống mang đến cho nàng tất cả, dâng bằng hai tay, một cuộc hôn nhân, một năm nghỉ trăng mật, Pari, Luân Đôn, Rôm, sau đến Phương Đông, hàng tháng trời ở vùng ốc đảo, ở biển, tất nhiên nàng nghĩ là ḿnh đang yêu. Măi sau này tôi mới biết rằng, nàng không yêu, kể cả khi đó, nàng chỉ biết ơn.

Vị tướng đan những ngón tay vào nhau, đan vào đầu gối, ngửa về phía trước và kể tiếp:

- Biết ơn, nàng vô cùng biết ơn, theo cách của nàng, cách thức của một phụ nữ trẻ, khi đi nghỉ tuần trăng mật với chồng, một thanh niên giàu có và quư phái. - Ông đan những ngón tay vào nhau chặt hơn, nh́n những h́nh vẽ trên tấm thảm, như ch́m sâu vào đó. - Nàng muốn trả ơn bằng mọi giá, bởi vậy nàng nghĩ ra cuốn nhật kư, một kỷ niệm đặc biệt. Bởi v́ ngay từ phút đầu tiên, cuốn nhật kư đă tràn ngập những lời thổ lộ đáng ngạc nhiên. Krisztina không tán tỉnh tôi trong cuốn nhật kư, những lời thổ lộ của nàng đôi khi chân thành đến nhức nhối. Nàng vẽ lại tôi, như nàng thấy, bằng một vài từ, nhưng rất điển h́nh. Nàng viết những ǵ nàng không thích ở tôi, cái cách thức tôi tiếp xúc quá trực tiếp với mọi người, ở khắp nơi - nàng không cảm thấy sự khiêm tốn ở tôi, cái là đạo đức đối với tâm hồn sùng đạo của nàng. Đúng, tôi không hề khiêm tốn trong những năm ấy. Thế giới là của tôi, tôi đă bắt được một người đàn bà, mà mọi nhắn gửi của lời nói, thể xác, tâm hồn của nàng đều ḥa hợp với tôi, tôi giàu, có địa vị, cuộc sống rạng ngời mở ra trước mắt tôi, tôi mới ba mươi tuổi, yêu cuộc đời, yêu nghề nghiệp, yêu quân ngũ. Giờ đây, nh́n lại, tự tôi cũng thấy buồn nôn với ḷng tự tin tham lam và kiêu ngạo, sự hănh diện tràn trề của ḿnh. Và cũng như tất cả những ai hạnh phúc v́ nhận được ân huệ của thượng đế mà không bởi lư do ǵ, cảm giác hạnh phúc ấy bao giờ cũng làm tôi lo lắng. Tất cả đều quá đẹp, quá hoàn hảo, tṛn trịa. Con người luôn lo sợ những niềm hạnh phúc tṛn trịa. Tôi muốn mang bất hạnh cho số phận ḿnh, tôi sẽ không buồn ḷng nếu bưu kiện gửi đến từ nhà trong các bến cảng, bị thất thiệt về vật chất hoặc bị làm sao đấy, tôi sẽ không rầu rĩ, nếu ở nhà cháy mất lâu đài, hoặc mất của, hoặc người phụ trách nhà băng giữ của cải của tôi, báo những tin không lành, hoặc một cái ǵ đó tương tự... Anh cũng biết, con người muốn được trả lại cho thượng đế một cái ǵ đó từ hạnh phúc của ḿnh. Bởi v́ thượng đế cũng ghen tỵ khi cho kẻ sẽ chết trên trần thế một năm hạnh phúc, thượng đếsẽ ghi nợ và cuối năm đ̣i một khoản nào đó phải trả lại. Nhưng tất cả đều tuyệt vời, không chút sai sót xung quanh tôi. Krisztina, với những từ ngắn, ghi vào nhật kư như nói với tôi trong giấc mơ. Thỉnh thoảng nàng viết vài ḍng, hoặc thỉnh thoảng đúng một từ. Ví dụ nàng viết: "Anh thật tuyệt vọng v́ anh kiêu ngạo" rồi có khi hàng tuần nàng không viết ǵ. Hoặc nàng viết, nàng nh́n thấy một người đàn ông ở Alger, người này đi theo sau nàng trong một phố hẹp và gọi, nàng cảm thấy ḿnh muốn đi theo. Krisztina là một tâm hồn nhiều màu sắc và hay trăn trở, tôi nghĩ. Nhưng tôi đang hạnh phúc, những đốm lửa kỳ lạ hơi đáng sợ của sự chân thành không làm tôi e ngại. Tôi không nghĩ rằng, một người cứ khăng khăng muốn thổ lộ tất cả cho một người khác, một cách chân thực, không vụ lợi nói về tất cả, những ǵ quan trọng và cơ bản, chính là để người khác đừng bắt ép họ phải nói. Tôi không nghĩ về những điều này trong cuộc hành tŕnh tuần trăng mật và cả sau này, khi tôi đọc cuốn nhật kư. Nhưng khi xuất hiện trong cuộc đời một ngày và một đêm, trong cái ngày có cuộc đi săn, khi cả ngày tôi cảm thấy như ḿnh đă nghe thấy tiếng viên đạn rít bên tai, từ khẩu súng của anh. Rồi đêm xuống, anh tạm biệt chúng tôi, nhưng trước đấy anh và Krisztina đă bàn luận kỹ càng về tất cả, những ǵ liên quan đến xứ nhiệt đới. Rồi tôi ở lại với mọi kỷ niệm của ngày và tối hôm ấy. Rồi đến việc tôi không t́m thấy nhật kư của Krisztina trong ngăn kéo quen thuộc. Tôi quyết định, sáng hôm sau sẽ vào thành phố t́m anh và hỏi...

Vị tướng im lặng. Ông lắc đầu, già nua, như ngạc nhiên về hành động của một đứa trẻ.

- Hỏi anh, nhưng hỏi cái ǵ? - Ông nói khẽ, như đang chế giễu bản thân ḿnh. - Có thể hỏi con người điều ǵ chỉ bằng lời nói? Và câu trả lời ấy liệu có giá trị ǵ khi con người không trả lời bằng chính hiện thực cuộc sống của họ, mà chỉ bằng từ ngữ?... Ít giá trị lắm, - ông nói dứt khoát. - Rất ít người mà từ ngữ diễn tả đúng hiện thực cuộc sống của họ. Có lẽ đấy là hiện tượng hiếm hoi nhất của cuộc sống. Lúc đó tôi chưa biết điều này. Bây giờ tôi không nói đến những sự dối trá, mà nói đến sự kém cỏi. Tôi cho rằng, con người vô ích nhận ra sự thật, vô ích rút kinh nghiệm cuộc sống, họ vẫn không thay đổi được cá tính sẵn có của ḿnh. Có lẽ cũng chẳng làm được ǵ nhiều hơn, ngoài việc bằng sự thông minh và tính thận trọng, điều chỉnh cái hiện thực không thể thay thế được này với cuộc sống, cái cá tính trời sinh. Đấy là tất cả những ǵ ta làm được. Và lúc đó ta cũng chẳng thông thái hơn, hoặc cứng rắn hơn, không... Tôi muốn nói chuyện với anh, nhưng tôi không biết rằng, những ǵ tôi có thể hỏi và anh có thể trả lời cũng không thay đổi được hiện trạng đă có. Nhưng nhận diện hiện trạng, tiếp cận hiện thực có thể bằng lời nói, bằng những câu hỏi và câu trả lời, bởi vậy tôi muốn nói chuyện với anh. Tôi ngủ rất sâu, mệt mỏi. Như thể hôm đó tôi đă làm một cái ǵ đó quá sức, như đua ngựa hoặc đi hành hương... Một lần tôi đă lôi về trên lưng một con gấu đầy máu từ đống băng tuyết, nó rất nặng, hai trăm năm mươi kilô, tôi biết là trong những năm đó tôi rất khỏe, thế mà tôi vẫn ngạc nhiên, tại sao ḿnh chịu được một sức nặng ngần ấy, băng qua đường núi gập gềnh. Con người có vẻ như chịu đựng được tất cả, trong giới hạn mà chừng nào, mục đích cuộc sống vẫn c̣n. Hồi đó tôi đă ngủ mệt như thế này trong thung lũng, trong tuyết, khi tôi gặp con thú trong núi. Những bạn săn t́m thấy tôi đă bắt đầu đóng băng, không xa con thú. Tôi đă ngủ một đêm cũng như vậy, không mộng mị, rất sâu, vừa tỉnh dậy tôi liền thắng xe và vào ngay thành phố đến nhà anh. Tôi đứng giữa căn pḥng và biết là anh đă ra đi. Chỉ ngày hôm sau nữa chúng tôi mới nhận được thư của anh ở trung đoàn, trong thư anh đề nghị được từ bỏ cấp bậc và đi ra ngoại quốc. Trong phút đó tôi chỉ hiểu được mỗi thực trạng là anh đă bỏ trốn, v́ chắc chắn anh đă định giết tôi, chắc chắn đă xảy ra một cái ǵ, mà thực chất của nó tôi chưa hiểu và chắc chắn, có liên quan rất mệnh hệ đến tôi, những điều không chỉ xảy ra với tôi, mà cả với anh nữa. Tôi đứng ngây ra giữa căn pḥng bí ẩn, ngột ngạt, chất đầy những đồ đạc đắt tiền, khi cửa bỗng mở và Krisztina bước vào.

Vị tướng kể, lịch thiệp và chân t́nh, như thể muốn mua vui cho một người bạn cuối cùng đă trở về từ xa cách, từ thời gian xa xôi và từ xứ khác, bằng những mẩu hấp dẫn của một câu chuyện thân t́nh xa xưa.

Konrád ngồi im không động đậy và nghe. Điếu x́ gà đă tắt đặt bên mép khay thủy tinh, đôi tay ông khoanh lại. Ông ngồi im, không cử động, thân thể cứng đơ, như một sĩ quan đang nói chuyện với kẻ cấp dưới.

- Nàng bước vào, dừng lại bên bực cửa, - vị tướng nói tiếp. - Nàng đến từ nhà, đầu không mũ, tự ḿnh thắng một chiếc xe ngựa nhỏ. "Anh ta đi rồi?" - Nàng hỏi. Giọng nàng nghẹn lại. Tôi gật đầu, ra hiệu là anh đă đi rồi. Nàng đứng giữa cửa ra vào, dáng người dong dỏng cao và vươn thẳng, có lẽ chưa bao giờ tôi thấy nàng đẹp như thế. Khuôn mặt trắng nhợt như người bị thương mất máu, chỉ có đôi mắt long lanh nóng bỏng, như tối hôm trước, khi tôi bước vào pḥng thấy nàng đang đọc sách về xứ nhiệt đới. "Anh ta đă bỏ trốn", - nàng nói tiếp, không chờ câu trả lời, câu nói này nàng dành cho bản thân, vừa phát hiện vừa khẳng định. "Đồ hèn", - nàng nói tiếp, b́nh thản và khẽ khàng.

- Nàng nói như vậy? - Người khách hỏi và quay lại, tấm thân như tượng trước đó đột nhiên thay đổi, khách lấy tay lau cổ.

- Vâng. - Vị tướng trả lời và không nói thêm. - Tôi cũng chẳng gặng hỏi. Chúng tôi đứng bất động trong pḥng. Krisztina đưa mắt nh́n xung quanh, nàng nh́n từng thứ một, những tấm ảnh, các loại đồ đạc. Tôi chăm chú dơi theo cái nh́n của nàng. Nàng nh́n căn pḥng như để từ biệt, nàng nh́n như một người đă thấy tất cả, giờ đây tạm biệt từng thứ. Anh biết đấy, một căn pḥng và những vật dụng có thể nh́n bằng hai cách: như một người lần đầu tiên thưởng thức, hoặc như một người nh́n để chia tay. Trong ánh mắt của Krisztina không có chút khám phá nào. Cái nh́n của nàng b́nh thản, quen thuộc rơi khắp căn pḥng, như một người ngắm căn nhà của ḿnh, nơi quá quen thuộc với vị trí từng món đồ đạc. Đôi mắt nàng long lanh như bị sốt và cùng lúc phủ đầy nước. Nàng căng thẳng và câm lặng trong những giây phút ấy, tôi bỗng cảm nhận rằng, người đàn bà này đang bước ra khỏi bản thân ḿnh, ra khỏi khuôn mẫu định h́nh của cuộc đời, để đánh mất đi bản thân, mất tôi và cả anh nữa. Chỉ một cái nh́n, một cử động bất chợt, Krisztina nói hoặc làm một cái ǵ đó, tất cả sẽ không thể cứu văn được nữa... Nàng ngắm những bức ảnh, b́nh thản, không cảm xúc, như một người ngắm nh́n để chia tay, những thứ quen thuộc và đă nh́n nhiều lần. Nàng nh́n chiếc giường đôi Pháp, với cái nh́n ngắn ngủi, ngạo nghễ, trong một giây nàng nhắm mắt lại. Rồi quay lưng, không nói không rằng, như lúc đến, nàng rời bỏ căn nhà. Tôi không theo sau nàng. Qua cửa sổ mở rộng, tôi nh́n nàng thoăn thoắt băng qua vườn, giữa những khóm hoa hồng, những bông hoa hồng nở đầy trong những ngày đó. Nàng ngồi vào chiếc xe ngựa nhỏ, cầm roi và quất ngựa. Trong giây lát chiếc xe ngựa biến mất ở chỗ rẽ trong phố.

Vị tướng dừng lại, nh́n khách.

- Tôi không làm anh mệt chứ? - Ông hỏi một cách lịch sự.

- Không. - Konrád trả lời một cách khó khăn. - Tuyệt đối không, anh cứ kể đi.

- V́ tôi kể hơi chi tiết, - vị tướng phân trần, - nhưng không thể bằng cách khác: chỉ từ những chi tiết ta mới hiểu được bản chất, tôi đă đúc kết như vậy, từ sách vở và từ đời sống... Cần nhận ra hết từng chi tiết, v́ ta không thể biết được, chi tiết nào quan trọng, khi một sự việc ẩn náu sau một từ ngữ. Ta cần phải sắp đặt lại mọi việc. Nhưng giờ đây tôi cũng không c̣n nhiều để nói nữa. Anh đă bỏ trốn, Krisztina ra về bằng xe ngựa. C̣n tôi, tôi biết làm ǵ trong phút đó và khoảng thời gian sau này?... Tôi nh́n căn pḥng, sau khi Krisztina đi khỏi. Tôi nhớ là anh lính cần vụ của anh đang đứng nghiêm sau cánh cửa. Tôi gọi tên, anh ta bước vào và chào "Xin chờ lệnh", - anh ta nói. "Ngài đại úy đi từ khi nào?..." "Bằng tàu nhanh buổi sáng sớm."

Đấy là tàu đi vào thành phố.

"Ngài có mang nhiều đồ đạc không?" "Không, thưa ngài, đại úy chỉ mang theo vài bộ quần áo..." "Thế ngài đại úy có để lại mệnh lệnh hoặc lời nhắn nào không?..." "Có, thưa ngài. Căn nhà này cần trả lại, đồ đạc cần bán đi. Ông luật sư sẽ giải quyết tất cả. C̣n tôi sẽ quay về đơn vị". Anh ta nói. Đúng ngần ấy.

Chúng tôi nh́n nhau. Và lúc đó tiếp theo một giây phút khó có thể quên được: anh cần vụ - cậu bé nông dân hai mươi tuổi, chắc anh c̣n nhớ khuôn mặt hiền lành, thông minh và tử tế của cậu ta - bỗng bước ra khỏi tư thế đứng nghiêm, với cái nh́n thẳng tắp chờ lệnh cấp trên của anh lính, trở thành một người đàn ông, người biết một điều ǵ đó, đang đứng đối diện với một người đàn ông khác mà anh ta thương hại. Trong cái nh́n của anh ta có cái ǵ đấy trắc ẩn, thương hại, khiến tôi tái người, rồi bỗng máu trào lên đầu v́ cái nh́n đó... Lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng - tôi đánh mất sự tự chủ của ḿnh. Tôi tiến đến gần anh ta, túm lấy ngực áo, gần như nhấc bổng anh ta lên. Hơi thở của chúng tôi phả vào mặt nhau. Cả hai nh́n sâu vào mắt nhau, đôi mắt anh lính cần vụ hoảng hốt nhưng vẫn ánh lên vẻ thương hại. Anh biết đấy, hồi đó không nên động đến những nắm đấm của tôi, tôi có thể đập vỡ tất cả, một cách không thương tiếc... Tôi cũng biết điều đó và cảm thấy cả hai chúng tôi đang ở trong sự nguy hiểm. Bởi vậy tôi thả tay, ấn anh ta ngồi xuống ghế như ấn một chú lính ch́. Anh này vội vă đứng dậy, cộp giày đánh bốp, rồi lại ở tư thế đứng nghiêm, như khi duyệt binh. Tôi rút khăn lau trán. Chỉ cần một câu hỏi và con người này cần trả lời tôi. Câu hỏi là: "Người đàn bà vừa ở đây khi năy, trước kia đă từng đến đây chưa?...". Nếu anh ta không trả lời, tôi sẽ giết. Nhưng nếu anh ta trả lời, có lẽ tôi cũng giết và không phải ḿnh anh ta... Những lúc đó con người không bạn bè với ai hết. Nhưng chính lúc đó tôi đă biết, ḿnh hỏi cũng bằng thừa. Tôi biết là Krisztina trước kia đă từng đến đây, không chỉ một lần, mà nhiều lần.

Vị tướng ngả người ra sau trên ghế bành, đôi tay giơ lên và dừng lại trong khoảng không một cách mệt mỏi.

- Lúc đó đặt câu hỏi không có nghĩa lư ǵ hết, - ông nói. - Cái cần biết th́ con người xa lạ đó không thể nói ra được. Cần phải biết tại sao lại xảy ra tất cả những chuyện này? Ranh giới giữa con người với con người là ở đâu? Ranh giới của sự phản bội? Cần biết những điều này. Và cả điều này nữa, tôi có tội ǵ ở đây?...

Ông nói điều này rất nhỏ, như một câu hỏi, một cách khó hiểu. Có thể thấy lần đầu tiên ông nói to lên câu hỏi bằng từ ngữ, câu hỏi bốn mươi mốt năm sống trong tâm hồn ông và từ đó tới nay ông vẫn chưa nhận được câu trả lời.

16.

- Bởi v́ không chỉ sự việc xảy ra với con người.

 Vị tướng nói dứt khoát và ngẩng cao đầu. Ngọn lửa nến bốc cao và tỏa khói nghi ngút, sợi chỉ trong ruột nến cháy đen. Phong cảnh và thành phố trước khung cửa sổ vẫn tối om, một chút le lói của ánh sáng nến cũng không nh́n thấy được trong màn đêm.

- Con người c̣n làm nên sự việc. Con người gây ra, gọi sự việc đến với ḿnh, không cho phép sự việc xảy ra, như nó cần phải xảy ra. Con người là như thế. Họ vẫn làm, mặc dù ngay lập tức, ngay từ phút đầu tiên họ đă biết, cái họ làm sẽ là số phận. Chúng bám chặt lấy nhau, con người và số phận của nó, bổ sung và sáng tạo lẫn nhau. Không đúng, định mệnh không mù quáng bước vào đời của chúng ta, không. Định mệnh bước vào cánh cửa mà chúng ta mở rộng và chúng ta mời định mệnh đến với ḿnh. Không có ai đủ mạnh mẽ và dũng cảm từ chối bằng lời hoặc bằng hành động những rủi ro sẽ đến bằng quy luật sắt từ những đặc điểm và cá tính của anh. Chẳng lẽ tôi không biết chút ǵ về anh và Krisztina?... Tôi muốn nói, ở giữa chừng, hoặc đoạn đầu câu chuyện của chúng ta?... Thực ra anh là người giới thiệu Krisztina cho tôi. Nàng quen anh từ khi c̣n nhỏ, anh là người nhờ sao chép nốt nhạc ở chỗ cha nàng, một cụ già với đôi tay tê dại vẫn đủ sức sao chép lại các bản nhạc, nhưng không giữ nổi cây violon và thanh kéo, không làm sao mời gọi được những âm thanh trong trẻo và quư phái ra khỏi cây đàn được nữa, cụ đă sớm bỏ dở sự nghiệp, cũng như pḥng ḥa nhạc, xin vào một trường nhạc tại một thị trấn nhỏ, dạy lũ trẻ điếc âm nhạc hoặc tài năng nửa vời và kiếm thêm một khoản phụ bằng việc sửa chữa hoặc chép lại những bản nhạc mà những người tài năng ưa thích tác phẩm đưa... Anh đă quen với Krisztina và cha nàng như thế, khi nàng mười bảy tuổi. Mẹ nàng người vùng Nam - Tirol, nơi bà điều trị bệnh tim trong một nhà thương và chết ở đó. Sau này trong tuần du ngoạn trăng mật, tôi và nàng có đến một khu nghỉ mát gần đó, chúng tôi đi t́m nhà thương đó, Krisztina muốn nh́n thấy pḥng mẹ nàng đă mất. Buổi chiều chúng tôi đến Arco bằng xe hơi. Chúng tôi phóng xe dọc bờ hồ Garda ngào ngạt hương hoa và mùi cam chín, rồi dừng lại ở Riva, sau bữa trưa chúng tôi đi ngang qua Arco. Cảnh vật ở đây xám nhạt, có màu bạc như cây ôliu, một cái thành cao chót vót, ẩn náu sau những phiến đá lớn, bầu không khí ẩm và ấm áp, đây là nhà thương chữa cho những người bị bệnh tim. Khắp nơi có đủ loại cây dừa, ánh sáng nhạt chiếu dịu dàng với cảm giác ấm áp ngột ngạt và ngát hương thơm, như trong một nhà kính. Căn nhà vàng phai nằm trong không gian im như tờ, là nơi mẹ Krisztina sống và mất đi sau này, căn nhà bí ẩn như thể tự khóa lại những nỗi buồn nhận được từ những người mắc bệnh tim, như thể cơn đau tim ở Arco là một hành động câm lặng nào đó, là hậu quả của sự vỡ mộng, của những tai nạn khó hiểu trong đời. Krisztina đi một ṿng quanh căn nhà. Sự yên tĩnh, hương thơm của những cây cỏ đầy gai góc Phương Nam, khí ẩm ấm áp và có mùi vị bao trùm lên tất cả, như tấm màn bao phủ những con tim bị bệnh, khiến tôi cũng cảm thấy ảnh hưởng của nó khi đến gần. Lần đầu tiên tôi nhận ra Krisztina không hoàn toàn gần gũi với ḿnh và từ xa thẳm, từ một nơi rất xa của chân trời, tôi nghe thấy một giọng nói, giọng nói buồn bă và thấu hiểu của cha tôi. Cha tôi nói về anh, Konrád - bấy giờ, lần đầu tiên vị tướng gọi tên người khách, ông gọi cái tên này không giận giữ, không cảm xúc, mà lănh đạm và lịch sự - cha tôi đă nói: anh không phải là một người lính thực thụ, anh là một kiểu người khác. Tôi không hiểu từ ngữ này, lúc đó tôi vẫn chưa hiểu, kiểu khác là cái ǵ?... Thời gian và những phút giây cô độc đă dạy tôi rằng, đây là vấn đề của muôn thuở, đàn ông và đàn bà, những người bạn, những quan hệ thế gian, tất cả đều xuất phát từ đó: từ sự khác kiểu này, cái đă chia nhân loại ra làm hai đảng phái. Đôi khi tôi có cảm tưởng, chỉ có hai đảng phái này trên thế gian và những h́nh thức thay đổi của nó, sự khác biệt giai cấp, khác biệt thế giới quan, các trào lưu quyền lực, tất cả đều bắt nguồn từ sự khác kiểu này. Và cũng như, chỉ những người cùng nhóm máu mới giúp nổi nhau trong phút hiểm nguy, khi tiếp máu cho nhau, các tâm hồn cũng chỉ giúp được các tâm hồn khác, nếu không "khác kiểu", nếu quan điểm, hiện thực bí ẩn hơn cả ḷng tin của họ giống nhau... Tại Arco tôi vỡ lẽ, những ngày lễ đă hết, Krisztina cũng là một người "khác kiểu". Tôi nhớ đến lời cha, người cha không đọc sách, nhưng nỗi cô đơn và cuộc sống đă dạy người nhận ra sự thật, cha tôi hiểu về hai loại khác kiểu này, vâng, cha tôi cũng gặp một người đàn bà mà người rất yêu, nhưng vẫn cô độc khi sống cạnh, bởi họ là hai kiểu người khác nhau, hai dạng tính cách, hai nhịp sống khác biệt, v́ mẹ tôi cũng là một người "khác kiểu", như anh và Krisztina. Ở Arco tôi c̣n hiểu thêm một điều nữa. Đấy là thứ t́nh cảm, gắn bó tôi với mẹ, với anh và với Krisztina giống hệt nhau: là nỗi khao khát, là sự hy vọng t́m kiếm, là trạng thái bất lực và buồn bă. Bởi v́ chúng ta luôn luôn yêu những người "khác kiểu", chúng ta t́m kiếm họ, trong mọi t́nh huống và mọi dạng biến đổi của cuộc đời... Anh có biết điều đó không? Đây sẽ là bí ẩn lớn nhất và là phần thưởng lớn nhất của cuộc đời, nếu hai người "cùng kiểu" gặp gỡ với nhau. Hiện tượng này mới hiếm hoi làm sao, như thể thiên nhiên bằng sức mạnh và sự ranh mănh muốn cản trở sự ḥa hợp này - có thể v́ sự khai sinh ra thế giới và tái tạo cuộc sống cần đến những xung đột, mâu thuẫn, những thứ nảy sinh ra giữa những con người suốt đời đi t́m nhau, những con người ư muốn và nhịp sống trái ngược hẳn nhau. Ḍng điện xoay chiều, anh biết đấy, bất kỳ chỗ nào cũng là sự thay đổi sức mạnh của dương và âm. Biết bao nỗi tuyệt vọng và hy vọng mù quáng giữa hai kiểu khác này! Vâng, ở Arco tôi bất chợt nghe thấy giọng nói của cha tôi và tôi bỗng hiểu, số phận của cha đang diễn ra tiếp tục trong tôi, tôi là một dạng tính cách và sở thích giống hệt cha, c̣n mẹ tôi, anh và Krisztina đứng bên bờ bên kia, mỗi người một vai tṛ khác nhau, một người là mẹ, người kia là bạn, người thứ ba là người t́nh yêu quư, là vợ, nhưng thực ra đều đóng cùng một vai trong đời tôi. Phía bờ bên kia, vâng, nơi tôi không bao giờ có thể bước qua... Anh có thể đạt tới mọi thứ trong đời, chiến thắng mọi thế lực quanh anh và trên thế gian, cuộc sống có thể cho anh tất cả, anh có thể chiếm được mọi thứ từ cuộc đời: nhưng duy nhất chỉ sở thích, cá tính, nhịp điệu sống của một con người anh không làm sao thay đổi được, đấy là một thứ "khác kiểu" quy định toàn bộ sự hiện hữu của một con người mà anh cần đến, quan trọng và gần gụi với anh. Tất cả những điều này lần đầu tiên tôi cảm thấy, khi ở Arco, lúc Krisztinađi quanh ngôi nhà mẹ nàng mất.

Vị tướng ngả người ra sau ghế, đầu đặt vào ḷng bàn tay, với những cử chỉ bất lực và cam chịu, như một người đă hiểu ra điều ǵ đấy và đồng thời biết rằng, chống lại những quy luật tự nhiên là không thể, không bao giờ.

- Sau đó chúng tôi từ Arco trở về nhà và bắt đầu sống ở đây, -ông nói tiếp. - Những phần khác anh đều đă biết. Anh giới thiệu Krisztina cho tôi. Chưa bao giờ, dù chỉ bằng một câu, anh nói là anh chú ư đến Krisztina. Tôi không thể hiểu lầm được cuộc gặp gỡ của hai chúng tôi, sự quen biết của tôi với nàng, như những cuộc gặp gỡ trước đấy. Nàng có một xuất thân pha tạp, đúng là có chút Đức, chút Italia và nhiều hơn cả là chất Hung. Có thể một giọt máu Ba Lan cũng có trong người nàng, v́ họ hàng bên cha... C̣n bản thân nàng là một người không thể đánh giá, không có đẳng cấp, như thể nàng không thuộc chủng người cũng như tầng lớp nào, như thể thiên nhiên thử một lần tạo ra một sinh vật độc lập, tự tin và tự do, một kẻ chẳng liên quan ǵ đến đẳng cấp và sự xuất thân của ḿnh. Nàng như một con thú nhỏ hoang dại: sự dạy dỗ ân cần, trường ḍng, tri thức và t́nh âu yếm của người cha chỉ thuần thục phong cách của nàng mà thôi. Bên trong nàng vẫn hoang sơ, không thuần phục: tất cả, nhưng ǵ tôi đem cho nàng, của cải và địa vị xă hội, đều không thực sự có giá trị với nàng, từ nỗi bất phục ṭng bên trong, từ nhu cầu tự do vô bờ bến, những thứ đúng là nội dung đích thực của tính cách và bản chất của nàng, nàng không muốn tiêu phí cho cái thế gian mà tôi đưa nàng tới... Sự kiêu hănh của nàng cũng kiểu khác, khác những kẻ tự hào về địa vị, nguồn gốc, của cải, vị trí xă hội, hoặc về một tài năng bẩm sinh và độc đáo nào đó. Krisztina tự hào về sự hoang dă quư phái luôn sống trong trái tim và trí óc của nàng, như một thứ ǵ quư báu và được di truyền. Người đàn bà này - anh quá biết - có một niềm tự chủ tỏa ra từ bên trong, điều này thật vô cùng hiếm hoi, cả thế giới đàn ông lẫn đàn bà đều hiếm có những người tự chủ. Có vẻ như, đây không phải là vấn đề của nguồn gốc và vị trí. Không thể xúc phạm được nàng, không thể dồn nàng vào t́nh thế làm nàng sợ hăi, nàng không chịu được sự cấm đoán, trong bất kỳ ư nghĩa nào. Và nàng c̣n biết một điều, mà trong giới phụ nữ hơi hiếm: nàng nhận biết được trách nhiệm từ bên trong của con người. Anh c̣n nhớ - vâng, chắc chắn anh c̣n nhớ - khi lần đầu tiên chúng ta gặp nhau, trong căn pḥng, nơi những cuốn vở viết nhạc của cha nàng nằm rải rác trên bàn: Krisztina vừa bước vào, căn pḥng bừng sáng. Nàng không chỉ mang theo tuổi trẻ, không. Cuốn theo nàng là nỗi đam mê, niềm kiêu hănh, ư thức về cách thức tự chủ những cảm xúc vô điều kiện của ḿnh. Từ đó tới nay tôi chưa hề thấy ai biết kết hợp hài ḥa đến thế với tất cả những ǵ cuộc sống và thế gian ban phát: với âm nhạc, với một cuộc dạo chơi trong rừng ban mai, với màu sắc và hương vị của một loài hoa, với một lời nói hiểu biết và khôn ngoan của ai đó. Không ai có thể ve vuốt một loại vải quư hiếm, hay với một con vật nhỏ một cách trọn vẹn như nàng. Tôi chưa quen một ai biết vui sướng với những phần thưởng giản dị của cuộc sống như người đàn bà này: những con người và những con vật, những v́ sao và những cuốn sách, tất cả đều làm cho nàng mê thích, nhưng không phải mê thích một cách kênh kiệu, đỏng đảnh, mà bằng niềm vui vô tư của một sinh linh được tạo hóa sinh ra, nàng gần gũi với tất cả những ǵ cuộc sống có thể cho và chỉ ra. Như thể nàng có quan hệ trực tiếp với mọi hiện tượng của thế gian, anh hiểu chứ? ... Vâng, tất nhiên là anh hiểu. Và trong sự gần gũi vô tư này có cả sự nhún nhường, như thể nàng luôn cảm thấy cuộc đời là một sự bao dung, một ân huệ lớn. Đôi khi tôi vẫn nh́n thấy khuôn mặt nàng, - vị tướng thổ lộ, - trong căn nhà này anh không nh́n thấy chân dung của nàng, không ảnh chụp và bức tranh lớn, mà những người Áo vẽ, đă treo khá lâu giữa chân dung của họ hàng cha mẹ tôi, đă được tháo xuống. Không, anh không thể thấy ảnh Krisztina trong căn nhà này nữa, không bao giờ, - vị tướng nói dứt khoát, một cách thỏa măn, như đang kể về một hành động anh hùng nhỏ bé nào đó, - nhưng đôi khi tôi vẫn thấy khuôn mặt nàng, lúc nửa mơ nửa tỉnh, hoặc khi bước vào một căn pḥng. Và giờ đây, khi chúng ta nói về nàng, hai chúng ta, những người hiểu Krisztina nhất, tôi nh́n rơ mồn một khuôn mặt nàng, như cách đây bốn mươi mốt năm trước, trong buổi tối cuối cùng khi nàng ngồi giữa chúng ta. Bởi v́ đấy là buổi tối cuối cùng chúng ta cùng ăn tối với nàng, anh cần biết điều này. Không chỉ anh, mà cả tôi, lúc đó lần cuối cùng ăn tối với nàng. Bởi v́ hôm đó tất cả đă xảy ra, như nó cần xảy ra, giữa ba chúng ta. Và v́ cả hai chúng ta đều biết rơ Krisztina, những quyết định chắc chắn không thể tránh khỏi đă đến: anh đến xứ nhiệt đới, Krisztina và tôi không bao giờ nói chuyện với nhau nữa. Nàng c̣n sống thêm tám năm nữa, vâng. Chúng tôi vẫn ở đây, dưới cùng một mái nhà, nhưng không bao giờ nói chuyện với nhau nữa. - Vị tướng nói b́nh thảnvà nh́n vào đống lửa.

- Tính cách chúng ta là như thế, - ông nói giản dị. - Dần dần tôi bắt đầu hiểu ra một phần của câu chuyện. Đấy là âm nhạc. Có những chất liệu định mệnh trong đời sống con người, những chất liệu lặp lại, như âm nhạc. Âm nhạc đứng giữa mẹ tôi, Krisztina và anh, như một chất liệu kết dính. Phải chăng âm nhạc nói với mọi người một cái ǵ đó mà ngôn ngữ và hành động không thể nói, phải chăng mọi người nhắn nhủ với nhau một cái ǵ đó bằng âm nhạc, và lời nhắn nhủ khác thường này, mà âm nhạc thể hiện giữa mọi người là cái ǵ mà những người khác kiểu, như cha tôi và tôi không hiểu. Bởi vậy chúng tôi cô đơn giữa mọi người. Âm nhạc lên tiếng với anh và với cả Krisztina nữa, bởi vậy mọi người chuyện tṛ được với nhau, kể cả khi giữa tôi và nàng đă chết lịm tất cả mọi kiểu tâm t́nh. Tôi căm thù âm nhạc, - vị tướng nói, hơi thất thanh, suốt buổi tối giờ đây ông mới thể hiện cảm xúc của ḿnh, bằng một giọng nghẹn ngào. - Tôi căm thù thứ tṛ chuyện trầm bổng và vô h́nh này, thứ tṛ chuyện chỉ có những loại người nhất định biết diễn đạt cùng nhau, thổ lộ với nhau về những ǵ không ràng buộc và không quy tắc, vâng, đôi khi tôi c̣n ngờ rằng họ đang nói với nhau bằng âm nhạc về một cái ǵ đó bất nhă và vô đạo đức nữa kia. Hăy nh́n khuôn mặt của họ, nó mới biến đổi kỳ diệu làm sao, khi họ thưởng thức các âm thanh ấy. Krisztina và anh không kiếm t́m âm nhạc - tôi không nhớ, là anh và nàng đă chơi dương cầm tay bốn hay chưa, c̣n anh chưa bao giờ ngồi vào đàn trước mặt Krisztina, ít nhất là khi tôi có ở đấy. Có vẻ như sự ngượng ngùng và phép lịch sự ḱm giữ Krisztina lại khiến nàng không muốn nghe nhạc với anh khi có mặt tôi. Và dường như ư nghĩa của âm nhạc không diễn tả được bằng lời, nên phải chăng nó mang một ư nghĩa khác, một ư nghĩa nguy hiểm hơn, thấu suốt đến nhiều người khác nữa, những người không chỉ v́ thính giác âm nhạc, mà c̣n gắn bó với nhau từ ḍng máu và số phận. Anh cũng nghĩ thế?

- Tôi nghĩ đúng như vậy. - Người khách trả lời.

- Điều này an ủi tôi nhiều. - Vị tướng nói lịch sự. - Cha của Krisztina cũng có quan điểm như vậy, dù ông là người hiểu biết thật sự về âm nhạc. Bởi v́ ông là người duy nhất, đúng một lần cùng tôi bàn luận, về đủ mọi chuyện, về âm nhạc, về anh và cả về con gái ông. Lúc đó ông đă quá già, sau cuộc chuyện tṛ này một thời gian ngắn th́ ông mất. Tôi lúc đó vừa từ cuộc chiến trở về. Krisztina đă chết hơn mười năm. Tất cả mọi người đă chết hoặc đi xa, những người quan trọng đối với tôi, cha mẹ, anh và Krisztina. Chỉ c̣n hai người già sống sót, đấy là Nini, bà nhũ mẫu và cha của Krisztina, những người già với sự dửng dưng và bền bỉ kỳ lạ, cùng một mục đích nào đó thật khó hiểu... giống hệt như chúng ta giờ đây. Tất cả mọi người đều đă chết, tôi cũng không c̣n trẻ nữa, đă gần năm mươi tuổi và cô độc như một cái cây trên băi cỏ nhỏ trong rừng. Trận băo trước cuộc chiến tranh đă làm đổ tất cả cây cối quanh nó, chỉ c̣n sót lại một cây, gần khu nhà săn. Và khu rừng mới đă hồi sinh xung quanh, sau một phần tư thế kỷ. Nhưng nó vẫn là một cái cây lâu đời, một hành động của thiên nhiên với tên gọi cuồng phong đă cuốn đi tất cả những ǵ xung quanh nó. Nhưng cái cây, anh thấy đấy, vẫn sống, bằng sức mạnh bền bỉ và vô cớ. Mục đích của nó là ǵ vậy?... Chẳng là ǵ. Nó muốn tồn tại. Có vẻ như, cái ǵ là sự sống đều không có mục đích ǵ, ngoài việc tồn tại đến chừng mực có thể, để rồi lại hồi sinh. Thế là tôi quay trở về từ cuộc chiến và đàm luận với cha của Krisztina. Ông biết ǵ về ba chúng ta? Ông biết tất. C̣n tôi nói hết với ông, người duy nhất, về tất cả những ǵ đáng nói ra. Chúng tôi ngồi trong một căn pḥng tối, giữa những đồ gỗ và các loại nhạc cụ cũ kỹ, trên giá sách, trong tủ, những tập nhạc nằm rải rác, những âm thanh câm lặng nằm trong các kư hiệu, những âm thanh réo rắt và như tiếng cười gịn giă được in ra giấy, đấy là nội dung của thế giới âm nhạc, lẩn quất trong khắp gian pḥng, nơi mọi hương vị đều cũ kỹ như hương vị từ cuộc sống, chứa đựng những nội dung của một đời người... Cha Krisztina lắng nghe, sau rồi ông chỉ nói đúng một câu: "Anh muốn ǵ nữa? Anh đă sống sót". Ông nói điều này, như một bản án. Và cũng như một lời kết tội. Đôi mắt mờ đục hấp háy trong ánh hoàng hôn, trông ông rất già, ông đă hơn tám chục tuổi. Tôi chợt hiểu, ai đă sống sót qua một trạng thái nào đó, người ấy không có quyền kể tội. Ai đă sống sót, kẻ đó đă thắng cuộc và không có quyền, không có lư do để lên án người khác nữa. Kẻ sống sót mạnh hơn, khôn ngoan hơn, thô bạo hơn. Như cả hai chúng ta, - vị tướng nói ngắn gọn, khô khan.

Họ nh́n nhau, đưa mắt ḍ xét lẫn nhau.

- Rồi ông cũng mất, cha của Krisztina, - vị tướng lên tiếng, - chỉ bà nhũ mẫu c̣n sống, anh ở đâu đó trên thế gian và ṭa lâu đài này cùng khu rừng. Tôi đă sống sót sau cuộc chiến tranh. - Ông thỏa măn nói. - Tôi không đi t́m cái chết, tôi cũng chẳng vội vă đi về phía nó: đây là sự thật, chẳng có nghĩa lư ǵ nếu tôi nói khác đi. Có vẻ như nhiệm vụ của tôi vẫn c̣n. - Ông suy nghĩ. - Biết bao người chết xung quanh tôi, biết bao kiểu chết tôi đă chứng kiến, đôi khi tôi sững sờ v́ sự đa dạng của những khả năng tàn phá, bởi cái chết cũng có sức tưởng tượng như cuộc sống. Mười triệu người chết trong chiến tranh, người ta đă tính toán. Thế giới bốc cháy, khắp nơi mù mịt khói lửa khiến đôi khi con người ngỡ rằng, những phân vân do dự cá nhân, những vấn đề và động cơ cá nhân cũng cháy rụi trong đó... Nhưng không. Giữa sự khốn cùng lớn nhất của nhân loại tôi đồ rằng, ḿnh vẫn c̣n một nhiệm vụ cá nhân nào đấy, v́ vậy tôi không hèn nhát, chẳng dũng cảm, đúng theo nghĩa của sách vở, không, tôi b́nh thản, giữa những cơn cuồng điên và những sự đụng độ, v́ tôi biết rằng, ḿnh không thể bị sao hết. Rồi một ngày, từ chiến trường, tôi trở về nhà và đợi. Thời gian trôi qua, thế giới lại bốc cháy, không nghi ngờ ǵ nữa, đấy vẫn chỉ là khói lửa chiến tranh xưa, chỉ có điều giờ đây nó lại cháy lên một lần nữa... Và trong tâm hồn tôi vẫn một câu hỏi ấy đọng lại, hai cuộc chiến tranh và tro tàn cát bụi của thời gian không xóa đi được. Thế giới lại bốc cháy, hàng triệu con người bị hủy diệt, trong cái thế giới điên rồ ấy anh vẫn t́m ra đường bằng cách nào đó, từ bờ bên kia, để một lần nữa trở lại đây và thanh toán với tôi mọi chuyện, những điều mà bốn mươi mốt năm trước đây, ta chưa thanh toán với nhau. Bản chất thật sự của con người mạnh như thế đó: nó không thể sống khác được, cần phải trả lời và đặt câu hỏi cho những vấn đề, mà cuộc đời của nó cho rằng đấy là những vấn đề cơ bản nhất. Bởi vậy anh t́m về, bởi vậy tôi đợi anh. Có thể thế giới này sẽ tận thế, - vị tướng nói khẽ và giơ tay chỉ xung quanh. - Có thể ánh sáng sẽ tắt trên thế gian, như màn đêm phủ trên cảnh vật này, trong một hậu quả nguyên thủy nào đó, cái không phải là chiến tranh, c̣n thảm khốc hơn thế. Có thể, trong linh hồn con người đă chín muồi một cái ǵ đó, ở khắp nơi trên thế gian và giờ đây cần thanh toán và tuyên bố, bằng lửa và sắt, thêm một lần cần thanh toán và tuyên bố. Nhiều dấu hiệu đă báo trước, có thể... - vị tướng nói hết sức rơ ràng. - Có thể, đây là h́nh thức sống, mà chúng ta quen thuộc, chúng ta sinh ra từ trong nó, là căn nhà này, là bữa ăn tối, vâng, là cả những lời nói nữa, ta dùng bàn luận về những vấn đề của đời ta, trong tối nay, cũng như ở một thuở xa xôi. Quá nhiều xung đột trong những trái tim người, quá nhiều động cơ và những cuộc trả thù. Hăy nh́n vào trái tim ta xem, ta bắt gặp ǵ trong đó? Những động cơ mai một dần theo thời gian, nhưng không dập tắt được đốm lửa âm thầm cháy trong nó. Tại sao ta phải chờ đợi những cái khác nữa từ thế gian, từ con người? Và hai chúng ta, những kẻ già nua và thông thái, đang ở cuối đường đời, chúng ta đang muốn trả thù... trả thù, chống lại ai? Trả thù lẫn nhau hay trả thù kỷ niệm về một người không bao giờ c̣n nữa. Thật là những hành động mất trí. Vậy mà nó vẫn lay lắt sống trong tim anh và tôi. Tại sao chúng ta c̣n chờ đợi những điều khác nữa từ thế gian, một thế gian đầy rẫy bản năng và sự thèm khát, đầy rẫy những động cơ tối tăm và thô bạo, những người trai trẻ chặt đứt ngón tay của những người trai trẻ dân tộc khác bằng những nhát dao đâm, những người xa lạ sả kiếm xuống lưng nhau, tất cả, những ǵ là quy tắc và giao ước, đều bị vô hiệu hóa, chỉ c̣n những động cơ uất hận đọng lại và bốc cháy, cháy ngút tận trời xanh... Vâng, sự trả thù. Tôi trở về từ cuộc chiến tranh, nơi có điều kiện để chết, nhưng tôi không chết, v́ chờ đợi để trả thù. Bằng cách nào? - Anh sẽ hỏi. Sự báo thù nào?... Tôi nh́n ánh mắt anh, anh không hiểu khát vọng trả thù này. Cuộc báo thù nào hiện hữu giữa hai kẻ già nua đang chờ chết này?... Ai cuối cùng cũng chết, cuộc báo thù này có lợi lộc ǵ? Ánh mắt anh đang hỏi những câu ấy. C̣n tôi trả lời anh đây: đúng, vẫn có một cuộc báo thù, suốt bốn mươi mốt năm chờ đợi, khi ḥa b́nh, trong cuộc chiến, trong quăng đời đă sống, v́ thế tôi không tự đầu độc ḿnh, v́ thế những kẻ khác không giết tôi và tôi cũng không giết hại ai, đấy là ân huệ của số phận. Không, cuộc báo thù đă tới, đúng như tôi muốn. Đấy là: anh đă t́m về với tôi, băng qua một thế giới chiến tranh, những biển đầy bom đạn, anh t́m về đúng hiện trường, để trả lời tôi và để chúng ta cùng nhận biết hết sự thật. Đấy chính là cuộc báo thù. C̣n giờ đây, anh sẽ phải trả lời.

Vị tướng nói những câu cuối khẽ đến nỗi người khách phải cúi về phía trước để nghe cho rơ.

- Có thể, - người khách lên tiếng. - Có thể anh nói đúng. Hăy hỏi đi. Biết đâu tôi sẽ trả lời được.

Ánh sáng từ những ngọn nến thoắt nhợt nhạt, trong vườn, giữa những hàng cây cổ thụ cao vút, gió ban mai bắt đầu khe khẽ thổi. Căn pḥng gần như tối sẫm xung quanh họ.

17.

- Anh cần phải trả lời hai câu hỏi, - vị tướng khẽ khàng, ông cũng gập người về phía trước, th́ thào một cách tin cậy. - Hai câu hỏi, tôi đă đặt ra, khi chờ đợi anh. Hai câu hỏi, chỉ anh trả lời được. Chắc anh nghĩ tôi muốn biết, tôi có nhầm hay không, có đúng là anh đă có ư định trong buổi sáng hôm ấy, hôm đi săn, là sẽ giết tôi? Hay chỉ là cơn ác mộng? Bởi v́, cuối cùng có xảy ra cái ǵ đâu. Bản năng của người thợ săn cừ nhất cũng có lúc nhầm. Và câu hỏi thứ hai, chắc anh nghĩ tôi sẽ hỏi như sau: anh có phải là t́nh nhân của Krisztina? Anh có lừa dối tôi không, như người ta thường nói, nàng có ngoại t́nh không, theo đúng ư nghĩa nhơ bẩn tầm thường của từ này. Không, anh bạn của tôi, hai câu hỏi này không bao giờ c̣n làm tôi bận tâm nữa. Anh đă trả lời, thời gian đă trả lời và Krisztina cũng đă trả lời theo cách của nàng. Tất cả mọi người đă trả lời, anh bằng cách, đă trốn khỏi thành phố ngay sau hôm đi săn, dứt khỏi chúng tôi, khỏi nghề nghiệp của anh, anh đă vứt bỏ quốc kỳ, như ngày xưa người ta thường nói, khi người ta vẫn c̣n tin vào ư nghĩa chân thực của lời nói. Tôi không hỏi, v́ tôi biết chắc chắn sáng hôm đó anh định giết tôi. Tôi không kết tội, trái lại, tôi thương xót anh. Giây phút ấy quả đáng sợ, khi trong đời một con người, sự cám dỗ lên tiếng, khi con người nâng vũ khí, để giết một người khác, gần gũi, ràng buộc với nhau từ bên trong, một người cần phải giết v́ một lư do nào đấy. Đấy là những ǵ đă xảy ra với anh, trong một khoảnh khắc. Anh không chối à? ...Anh im lặng?... Trong ánh sáng mờ mịt này tôi không nh́n rơ mặt anh... cũng chẳng có mục đích ǵ để thêm ánh sáng nữa, trong bóng tối chúng ta vẫn nhận ra và hiểu rơ nhau, giờ đây, khi giây phút báo thù đă tới, chúng ta hăy nh́n thẳng vào nó. Chưa bao giờ, kể cả trong một giây duy nhất, suốt những thập kỷ qua, tôi đă không nghi ngờ điều đó, là vào một buổi sáng anh đă định giết tôi và bởi khoảnh khắc này tôi lúc nào cũng xót thương cho anh. Tôi biết chính xác anh cảm thấy ǵ, như thể tôi cũng làm như thế với anh, với cám dỗ khủng khiếp ấy. Đấy là khoảnh khắc vô thức, khoảnh khắc của b́nh minh, khi những thế lực của thế giới âm vẫn đang có sức mạnh trên quả đất và trong tim con người, khi đêm đen c̣n phả ra những hơi thở độc ác. Một khoảnh khắc nguy hiểm. Tôi biết. Nhưng tất cả những cái đó chỉ là bằng chứng của cảnh sát, anh thấy không... Tôi làm ǵ với sự thật của một bản án giữ ǵn trật tự, theo số liệu, khi bằng trái tim và trí óc tôi cũng thừa biết... Tôi có thể làm ǵ với bí mật ngạt thở của căn pḥng một thanh niên độc thân, làm ǵ với bằng chứng kinh tởm của một cuộc hôn nhân đổ vỡ, với bí mật lỗi thời và hôi hám của chốn làm t́nh, với những hồi ức hằn sâu của những người già đang chống gậy đi về phía cái chết và những người đă chết. Thật là một vụ án méo mó và đáng xấu hổ, nếu như giờ đây, ở cuối đời, tôi buộc tội anh về tất cả, những ǵ là bằng chứng về một cuộc hôn nhân đổ vỡ và một thử nghiệm giết người, nếu tôi cố moi ra những lời khai của anh, về mặt pháp luật đă quá thời hạn truy xét, những ǵ đă xảy ra, hay chỉ suưt xảy ra?... Tất cả những điều này thật nhục nhă, không xứng đáng với cả anh và tôi, không xứng đáng với những kỷ niệm thời thơ ấu và t́nh bạn của chúng ta. Phải chăng anh sẽ nhẹ nhơm hơn, nếu anh nói ra hết những điều được gọi là bằng chứng? Tôi không muốn anh nhẹ ḷng, - vị tướng b́nh tĩnh nói, - tôi muốn sự thật, sự thật giờ đây đối với tôi không phải vài sự việc điều tra vớ vẩn và bụi bặm, hay những bí mật của sự say mê và nhầm lẫn một thời của một thi thể phụ nữ đă thành tro bụi... Những điều ấy chẳng để làm ǵ đối với chúng ta, một người chồng và một t́nh nhân, khi giờ đây cơ thể ấy không c̣n nữa, khi chúng ta đă già nua và nói với nhau một lần nữa về tất cả, cố gắng hiểu ra sự thật, rồi đến với cái chết, tôi tại quê hương, trộn xương cốt ḿnh lẫn vào xương cốt tổ tiên, c̣n anh ở một nơi nào đó trên thế gian, cạnh Luân Đôn hay miền nhiệt đới? Cuối cuộc đời, để làm ǵ, sự thật và sự giả dối, sự lừa đảo, sự phản bội, mưu kế giết người hay bản thân sự giết người, để làm ǵ, khi nàng, ở đâu, lúc nào, đă bao nhiêu lần ngoại t́nh cùng anh, người bạn độc nhất của tôi với vợ tôi, t́nh yêu lớn duy nhất, hy vọng duy nhất của đời tôi, Krisztina?... Anh sẽ kể lại sự thật đáng buồn và vô liêm sỉ này, anh sẽ khai tất cả, chính xác, bắt đầu như thế nào, những kiểu ghen tuông và ḷng đố kỵ, nỗi lo sợ và những nỗi buồn đă khiến người ta nhào vào cánh tay nhau ra sao, anh đă cảm thấy ǵ khi ôm nàng, anh đă đem đến những xúc cảm ǵ trong khát vọng trả thù và ư thức tội lỗi vào thể xác và linh hồn Krisztina... Tất cả những điều này để làm ǵ? Ở phần kết, mọi việc đều trở nên đơn giản - tất cả, cái đă qua và cái suưt trở thành. Sự thật của một thời cũng ít giá trị hơn cả cát bụi và tro tàn. Cái thiêu đốt trái tim ta, khiến chúng ta tưởng rằng không thể chịu đựng nổi, ta sẽ chết v́ nó, hoặc sẽ giết ai ngay lập tức - bởi tôi quá quen thuộc với những cảm giác này, đă biết khoảnh khắc tận cùng của sự cám dỗ, không bao lâu sau khi anh bỏ đi, tôi ở lại một ḿnh với Krisztina - tất cả, đều không hơn ǵ cát bụi bị gió xáo tung trong nghĩa địa và cuốn bay đi. Thật nhục nhă và vô nghĩa nói về những điều này. Nhưng tôi biết rất rơ, chính xác như trong tờ tŕnh điều tra của cảnh sát. Tôi có thể nói với anh nội dung tờ tŕnh ấy, như luật sư trên ṭa án, nhưng sau đó cái ǵ sẽ đến... Tôi làm ǵ với sự thật rẻ tiền, với bí mật của một cơ thể đă không c̣n nữa? Ḷng chung thủy là ǵ, chúng ta mong đợi ǵ từ người ta yêu? Tôi đă già, tôi đă nghĩ nhiều về điều này. Ḷng chung thủy không phải là sự ích kỷ vô bờ bến, sự ích kỷ và ḷng kiêu ngạo, như phần lớn sự việc và nhu cầu của con người đó sao? Khi ta đ̣i hỏi ḷng chung thủy, ta có muốn hay không người kia cũng được hạnh phúc? Và nếu người khác không thể hạnh phúc trong sự nô lệ ngọt ngào của ḷng chung thủy, thực ra ta có yêu hay không, người mà ta đ̣i hỏi phải chung thủy với ta? Và nếu ta không yêu người khác bằng cách làm người đó hạnh phúc, chúng ta có quyền hay không đ̣i hỏi một cái ǵ đó, như ḷng chung thủy hoặc sự hiến dâng chẳng hạn? Giờ đây vào cuối đời, tôi không dám trả lời một cách cương quyết những câu hỏi này như có thể trả lời cách đây bốn mươi mốt năm, nếu có ai hỏi. Bốn mươi mốt năm, khi Krisztina rời bỏ căn nhà của anh, nơi trước đó nàng vẫn thường xuyên đến, nơi anh tha đủ thứ về để có thể tiếp đón được nàng, nơi hai con người gần gũi với tôi trong đời, một cách nhục nhă, vụng trộm, vâng, lúc này đây, tôi nói thêm, một cách chán chường đă phản bội và đă ngoại t́nh?... Bởi v́ điều này đă xảy ra, - vị tướng nói thản nhiên, giọng như chán ngán, lănh đạm. - Và điều mà người đời thường gọi là "sự phản bội" là sự nổi loạn buồn tẻ và chán chường của thân xác, để chống lại hoàn cảnh và một người thứ ba, thật tầm thường đến đáng sợ, nếu ta nh́n lại, vào cuối đời - tầm thường, gần như thảm hại, như một tai nạn và một sự hiểu lầm. Thuở đó tôi chưa hiểu ra điều này. Tôi đứng trong căn nhà bí hiểm như nh́n thấy những kư hiệu của tội ác, tôi ngây người ngắm mọi đồ đạc, chiếc giường... Vâng, khi người ta c̣n trẻ và khi vợ ḿnh ngoại t́nh với người bạn duy nhất của ḿnh, người c̣n gần gụi hơn cả họ hàng, tất nhiên anh ta cảm thấy thế giới sụp đổ xung quanh ḿnh. Anh ta bắt buộc phải cảm thấy thế, bởi nỗi sợ hăi, sự vỡ mộng, ḷng kiêu ngạo có một sức mạnh ghê gớm gây ra những nỗi đau đớn. Thế mà điều này cũng qua đi... qua đi một cách khó hiểu, không phải ngày một ngày hai, không, hàng năm trời cũng không hóa giải được cơn giận giữ này - thế mà ở đoạn kết, nó cũng vẫn trôi qua, chính xác đúng như cuộc sống. Tôi trở về lâu đài, vào pḥng ḿnh và ngồi đợi Krisztina. Tôi đợi, để giết chết nàng, tôi đợi để nàng khai rơ sự thật và tôi sẽ tha thứ... Tôi chờ đợi mọi khả năng. Tôi đợi đến tối, rồi đi xuống nhà săn, v́ nàng không đến. Điều này có lẽ hơi trẻ con... Giờ đây, sau cùng nh́n lại và muốn kết bản bản thân cung cũng như những người khác, tôi thấy sự kiêu ngạo này thật trẻ con, sự chờ đợi, sự rút lui. Nhưng con người là như thế, tri thức cũng như kinh nghiệm cũng chỉ ít nhiều chống lại được thái độ khăng khăng bướng bỉnh của bản tính tự nhiên. Điều này giờ đây anh cũng biết. Tôi chuyển xuống khu trại săn, cách đây không xa và sau đấy khoảng tám năm, tôi không nh́n thấy Krisztina. Khi gặp lại, là lúc nàng đă chết, buổi sáng, khi Nini nhắn là tôi có thể quay về nhà, v́ nàng không c̣n nữa. Tôi được biết từ lâu là nàng ốm và những bác sỹ giỏi nhất đă chữa cho nàng. - Họ ở lại hẳn trong lâu đài, hàng tháng trời và làm đủ mọi cách để cứu nàng, như họ nói: "Chúng tôi đă làm mọi cách theo đúng quan điểm của y học hiện đại". Đấy chỉ là lời nói. Có thể họ đă làm điều nọ điều kia, theo những kiến thức què quặt của họ và những thứ không ảnh hưởng đến sự hợm hĩnh và kiêu căng của họ. Tối nào họ cũng báo cho tôi biết tất cả mọi việc xảy ra ở ṭa lâu đài, suốt tám năm và trước đó cũng thế, khi Krisztina chưa ốm và sau này, khi nàng quyết định ốm và sẽ chết. Bởi v́ tôi tin rằng những việc như thế cũng có thể quyết định trước được - bây giờ th́ tôi biết chắc chắn. Nhưng tôi không giúp nàng, bởi giữa chúng tôi có một điều bí mật, một bí mật duy nhất, không thể tha thứ được, cũng không thể vứt bỏ trước thời gian cho phép, bởi v́ không thể biết được, tận cùng của bí mật ấy là cái ǵ? Có một điều, c̣n tệ hại hơn cả cái chết và những nỗi đau đớn... Điều đó là, con người đánh mất ḷng tự trọng của ḿnh. Bởi vậy tôi sợ điều bí mật ấy, điều bí mật giữa Krisztina, anh và tôi. Có một thứ, rất biết gây đau đớn, làm tổn thương và đốt cháy tâm can, đến mức cái chết cũng không giải tỏa được: đó là khi một, hai con người gây cho ta vết thương khủng khiếp về ḷng tự trọng, thiếu ḷng tự trọng ta không bao giờ có thể là người nữa. Sự kiêu ngạo, anh nói thế. Đúng, sự kiêu ngạo... nhưng suy cho cùng, nội dung sâu sắc nhất của cuộc đời một con người là ḷng tự trọng. Bởi vậy tôi sợ sự bí mật. Bởi vậy chúng ta thỏa hiệp trong mọi giải pháp, kể cả những giải pháp hèn kém và đê tiện - anh hăy nh́n quanh trong cuộc sống, đâu đâu anh cũng gặp những giải pháp nửa vời giữa con người: người này đi thật xa, tránh khỏi kẻ họ yêu dấu, v́ sợ điều bí mật, kẻ nọ ở lại và im lặng, vĩnh viễn chờ đợi một câu trả lời nào đó... Tôi đă chứng kiến. Tôi đă trải qua. Không phải đấy là sự hèn nhát, không... Đây là hành động tự bảo vệ cuối cùng của bản năng sống. Tôi về nhà, đợi đến tối, rồi dọn xuống khu nhà săn và tám năm tiếp theo tôi chờ đợi một cái ǵ đó, một lời nói, một câu nhắn. Nhưng Krisztina không t́m tôi. Từ khu nhà săn tới lâu đài hai tiếng đồng hồ bằng xe ngựa. Nhưng hai tiếng đồng hồ này, khoảng cách hai chục cây số này, trong không gian và thời gian đối với tôi, cũng bằng khoảng cách đến anh tại miền nhiệt đới. Con người của tôi là như vậy, người ta đă giáo dục tôi như thế, tất cả được h́nh thành như thế. Nếu Krisztina nhắn - bất kỳ lời nhắn ǵ - th́ hành động sẽ xảy ra. Nếu nàng muốn tôi gọi ông về, tôi sẽ lên đường, t́m anh trên thế gian để gọi anh về. Nếu nàng muốn tôi hăy giết anh đi, tôi sẽ t́m anh, ở tận cùng thế gian để giết chết anh. Nếu nàng muốn ly hôn, tôi sẽ ly hôn. Nhưng nàng không muốn ǵ cả. Bởi v́ nàng cũng là một con người, theo kiểu của nàng, theo kiểu của người đàn bà, người khác đă xúc phạm nàng, những người nàng yêu. Một người xúc phạm bằng cách chạy trốn khỏi một sự say mê, không muốn cùng chia sẻ ngọt bùi với nàng trong một mắt xích, cho dù biết rằng đấy là số phận, c̣n người kia, biết rơ sự thật, th́ chờ đợi và im lặng. Krisztina cũng có một đặc tính, hiểu theo nghĩa khác của từ, như đàn ông chúng ta hay hiểu. Một cái ǵ đó cũng xảy ra với nàng trong những năm đó, không chỉ với tôi và với anh. Số phận đă gói gọn và chi phối cuộc đời chúng ta, cả ba chúng ta cùng chịu chung số phận này. Tám năm liền tôi không thấy nàng, tám năm liền nàng không gọi. Trước lúc anh đến, để chúng ta nói về tất cả, những ǵ cần nói, v́ chúng ta không c̣n nhiều thời gian nữa, tôi được biết một điều từ bà nhũ mẫu: Nàng đă gọi tôi khi hấp hối. Không gọi anh... Tôi nói điều này không như một kẻ măn nguyện cũng chẳng phải tư thế một kẻ bất măn, anh nhớ cho. Nàng đă gọi tên tôi, đấy cũng là một cái ǵ, tuy không nhiều... Nhưng tôi chỉ nh́n thấy nàng khi nàng đă chết. Một người chết đẹp tuyệt trần. Nàng vẫn trẻ trung, nỗi cô đơn không làm nàng xấu xí, bệnh tật không chạm tới vẻ đẹp thánh thiện. Khuôn mặt nàng hài ḥa với vẻ kín đáo và nghiêm trang. Tất cả những điều này giờ không liên quan đến anh nữa, - vị tướng nói một cách ngạo mạn. - Anh c̣n sống trên đời, nàng đă chết. Tôi cô đơn, sống trong nỗi bị xúc phạm, c̣n nàng đă chết. Nàng đă trả lời chúng ta, theo cách có thể của nàng, bởi v́, như anh thấy, người đă mất là người đă trả lời cuối cùng - đôi khi tôi nghĩ rằng chỉ người đă chết mới trả lời đúng. Đấy là những ǵ đă xảy ra. Nàng có thể nói ǵ khác, sau tám năm, bằng chính sự ra đi?... Con người không thể nói ǵ hơn. Bằng cách ấy nàng đă trả lời mọi câu hỏi, mà anh hoặc tôi có thể c̣n giải quyết với nàng, nếu cuộc đời muốn như vậy, là một trong hai chúng ta muốn lên tiếng. Đúng thế, những người chết đă trả lời đúng. Nhưng anh thấy không, nàng không muốn thổ lộ với chúng ta. Đôi khi tôi có cảm giác, giữa ba chúng ta, nàng mới là kẻ đánh lừa, nàng, Krisztina. Không phải tôi, người bị nàng phụ t́nh để đến với anh, không phải anh, người lừa dối tôi để đến với nàng. - Lừa dối, từ mới lạ lùng làm sao! Có những từ ngữ có sẵn xác định ngay một cách lạnh lùng và chính xác một t́nh huống nhất định của con người. Nhưng khi mọi thứ đều kết thúc, như đối với chúng ta bây giờ, chúng ta không biết làm ǵ với những từ ngữ ấy nữa. Lừa dối, không chung thủy, phản bội, tất cả chỉ là từ ngữ, khi người có liên quan đến những từ ngữ đó đă mất, đă trả lời, người cần phải xác định ư nghĩa đích thực của những từ đó. Cái không phải là từ ngữ, đó là hiện thực câm lặng, rằng Krisztina đă chết, c̣n hai chúng ta vẫn sống. Và khi tôi hiểu ra điều đó th́ muộn rồi. Lúc đó không c̣n ǵ khác, ngoài sự ngóng đợi và sự báo thù - giờ đây, khi giây phút báo thù đă tới, sự ngóng đợi đă chấm dứt, tôi ngạc nhiên cảm thấy, tất cả thật tuyệt vọng và vô giá trị, những điều chúng ta biết từ nhau, chúng ta thổ lộ hoặc nói dối nhau - con người chỉ hiểu được hiện thực. Giờ tôi đă nhận ra hiện thực. Và lửa nung nấu của thời gian đă hút hết cơn giận giữ của con người. Giờ đây tôi thỉnh thoảng lại nh́n thấy Krisztina, cả khi tỉnh lẫn trong cơn mê, h́nh ảnh nàng băng qua vườn, trong chiếc mũ rộng vành Florentin, nàng xinh đẹp thon thả trong bộ váy áo trắng, đi ra từ nhà kính trồng hoa, hay đang tṛ chuyện với lũ ngựa. Tôi đă nh́n thấy nàng, chiều nay tôi cũng nh́n thấy nàng, khi đợi anh và tôi thiếp đi một lát. Trong giấc ngủ nửa tỉnh nửa mơ, tôi thấy nàng, - ông nói ngượng ngùng, già nua, - Tôi nh́n thấy mọi h́nh ảnh của nàng, từ thuở xa xưa, quá đỗi xa xưa. Và chiều nay tôi đă hiểu điều này bằng trí óc của tôi, điều mà đă từ lâu trái tim tôi đă quá thấu: đấy là ḷng không chung thủy, sự lừa dối, sự phản bội của hai người đối với tôi. Tôi chợt hiểu và biết nói ǵ đây?... Con người từ từ già đi: Trước tiên là nhiệt t́nh sống với cuộc đời và những người khác nguội lạnh dần, anh biết đấy, tất cả từ từ hiện ra rơ nét, những thứ mà anh quá hiểu ư nghĩa của nó, tất cả đều lặp đi lặp lại một cách nhàm chán đáng sợ. Đấy cũng là tuổi già. Khi anh biết rằng cái cốc chẳng là cái ǵ khác ngoài nó là cái cốc. Và con người, tội nghiệp, chẳng là cái ǵ hết, chỉ là con người và sẽ chết, cho dù làm bất kỳ điều ǵ đi nữa... Rồi cơ thể anh bắt đầu già, không cùng một lúc, không, trước tiên là đôi mắt, hoặc đôi chân, hoặc cái dạ dày của anh, hoặc trái tim. Con người già đi như vậy đó, từng phần một. Rồi bỗng nhiên tâm hồn anh trở nên già cỗi: bởi v́ thân xác vô ích hỏng dần và bị hủy diệt, linh hồn vẫn mơ ước và nhớ lại, vẫn t́m kiếm và vui mừng, hoặc mong mỏi niềm vui. Và cả khi đến khát vọng được vui cũng trôi qua, chẳng c̣n ǵ khác ngoài kỷ niệm hoặc sự kiêu ngạo, lúc đó anh đă thật sự già đi, không c̣n ǵ cứu văn. Vào một ngày anh tỉnh dậy, dụi mắt: anh không hiểu ḿnh tại sao c̣n tỉnh dậy? Cái mà mặt trời chỉ ra, anh biết quá rơ: mùa xuân hoặc mùa đông, những trang trí của cuộc sống, thời tiết, thời gian biểu. Không ǵ đáng kinh ngạc có thể xảy ra được nữa: ngay cả sự bất ngờ, lập dị, sự kinh hoàng cũng không làm anh ngạc nhiên, v́ anh đă thấu hiểu mọi khả năng, đă đoán trước được t́nh huống, anh không mong đợi ǵ, không đợi cái xấu cũng chả chờ cái tốt... Đây cũng là tuổi già. Một cái ǵ đó lay lứt trong tim anh, một kỷ niệm, một mục đích sống mơ hồ, anh mơ hiển hiện lần nữa một bóng h́nh, tưởng ḿnh muốn tuyên bố hoặc muốn biết thêm điều ǵ và anh rất biết, khoảnh khắc ấy sẽ tới trong một ngày, khi đó không c̣n quá hệ trọng việc biết một sự thật và trả lời nó, như trong nỗi niềm ngong ngóng nhiều thập kỷ anh vẫn tưởng thế. Con người chậm răi, chậm răi hiểu về thế giới và chết. Hiểu những hiện tượng và nguyên nhân của các hành động của con người. Hiểu lời giải nghĩa của những kư hiệu vô thức... V́ con người truyền đạt ư nghĩ bằng lời nói của những kư hiệu, anh có thấy thế không? Như thể bằng một ngôn ngữ lạ, bằng tiếng Trung Quốc người ta nói về những sự việc quan trọng và phải dịch ra ngôn ngữ của hiện thực. Con người không biết chút ǵ về bản thân. Người ta chỉ nói đến những khát vọng và hốt hoảng, ngớ ngẩn nhận ra bản thân. Cuộc sống thật lư thú, khi anh học được tính dối trá của con người, anh bắt đầu để ư và khoái trá, khi thấy họ luôn nói khác, khác cái họ nghĩ và muốn... Đúng, một ngày ta sẽ nhận ra sự thật: chỉ có ngần này, tuổi già và cái chết. Nhưng lúc đó ta đă hết đau khổ. Krisztina đă ngoại t́nh, thật là một từ ngu ngốc... Và ngoại t́nh cùng với anh, thật là cơn nổi loạn thảm hại! Đúng vậy, anh đừng nh́n tôi ngạc nhiên như thế: tôi thương hại nói ra điều này. Khi tôi đă biết nhiều hơn và hiểu ra tất cả, bởi v́ thời gian cũng làm trôi dạt vào ḥn đảo cô đơn của tôi vài mảnh tàu đắm và dấu hiệu tố cáo, tôi đă nh́n lại quá khứ một cách thương hại, tôi nh́n thấy hai người, hai kẻ nổi loạn, vợ tôi và bạn tôi, hai con người với cảm giác tội lỗi run rẩy và đờ đẫn bởi cảm giác tự kết tội và quằn quại trong nỗi đam mê bướng bỉnh này, hai người nổi loạn sống. Chết một cách bất hạnh chống lại tôi... Thật tội nghiệp! - Tôi đă nghĩ thế. Không chỉ một lần tôi nghĩ như thế. Và tôi h́nh dung từng phần của những cuộc ḥ hẹn này, trong căn nhà ngoại ô của một thị trấn nhỏ, nơi những cuộc hẹn ḥ bí mật là không thể, tôi h́nh dung sự tù túng này, như trên một con tàu và cùng lúc là nỗi công khai đau đớn, một t́nh yêu, thứ không có lấy một giây yên ổn, khi mọi bước chân, mọi cử động đều bị người làm công, người xung quanh để ư, tôi h́nh dung sự kinh hoàng và lẩn trốn trước tôi, những mười lăm phút đồng hồ, những cái cớ cưỡi ngựa, chơi nhạc hoặc đánh tenix, những buổi dạo chơi trong rừng, nơi các bạn săn của tôi ŕnh rập những con thú... Tôi h́nh dung nỗi căm hờn chất chứa trong tim hai người, khi nghĩ đến tôi, khi mọi bước chân, mọi khoảnh khắc cả hai đều chạm phải quyền lực của tôi, quyền lực của người chồng, người chủ tài sản, quyền lực của sự quư phái, của lợi thế xă hội và của cải của tôi, của đội ngũ gia nhân đông đảo và nhất là chạm phải một quyền lực lớn hơn tất cả: sự phụ thuộc, thứ ra lệnh cho hai người phải ghi nhớ vượt qua cả giới hạn t́nh yêu và ḷng căm thù, điều phải ghi nhớ ấy là: không có tôi cả hai người không được sống tṛn vẹn, không chết trọn vẹn. Cả hai là những người t́nh bất hạnh, có thể lừa dối được tôi, nhưng không tránh được tôi, vô ích tôi là kiểu người khác, cả ba chúng ta đều gắn bó với nhau chặt chẽ, như tinh thể trong các định luật đo lường. Bàn tay anh đặt vào c̣ súng, khi một buổi sáng anh định giết tôi, v́ anh đă bất lực chịu đựng sự gắng sức này, sự lén lút, sự thảm hại này... Anh có thể làm ǵ hơn? Anh lấy Krisztina? Anh cần từ bỏ cấp bậc của ḿnh, anh và Krisztina đều nghèo, cả hai đều không thể nhận cái ǵ của tôi, không, anh không chạy trốn với nàng được, sống cùng nàng cũng không thể, lấy nàng càng khó, giữ nàng làm t́nh nhân th́ nguy hiểm đến tính mạng, nguy hiểm hơn cả cái chết: trong mọi khoảnh khắc anh đều phải tính sổ với sự phản bội và việc bị vạch trần, nhất là đối với tôi, một người bạn, một người anh em. Anh không chịu nổi lâu sự nguy hiểm này. Vào một ngày, cơ hội đă đến và con quỷ cám dỗ đă xuất hiện giữa hai chúng ta, anh nâng súng lên, c̣n tôi, măi măi về sau này, tôi vẫn thương xót cho giây phút đó của anh. Giết một người là nhiệm vụ cực kỳ day dứt và khó khăn, người gần gụi với ta, - vị tướng nói thản nhiên. - Anh đă không đủ mạnh để làm việc này. Hoặc là cơ hội qua đi và anh chẳng c̣n làm ǵ được nữa. Bởi v́ cơ hội, một khoảnh khắc - thời gian cũng mang đến và lấy đi sự việc, một cách tự nhiên, không chỉ chúng ta điều khiển hành động và các sự việc theo thời gian. Có khoảnh khắc mang lại một khả năng và có một giờ nhất định của nó - nếu khoảnh khắc này trôi qua, anh không bao giờ làm ǵ được nữa. Tay anh đă buông súng. Và ngày hôm sau anh đi đến miền nhiệt đới.

Ông ngắm nghía đầu ngón tay và những cái móng tay một cách kỹ lưỡng.

- C̣n chúng tôi ở lại đây, - ông nói khi đang kiểm tra các ngón tay, như thể đấy là điều quan trọng nhất, - chúng tôi ở lại, Krisztina và tôi. Chúng tôi ở lại và mọi việc đều sáng tỏ, một cách đúng luật và không hiểu nổi, như những con người nhận được tín hiệu, bởi sự giúp đỡ của các sóng, kể cả khi kẻ biết sự thật và kẻ hay đưa chuyện không có gần đấy. Tất cả đều sáng tỏ, v́ anh th́ ra đi, chúng tôi ở lại, trong cuộc đời, ến, v́ anh đă bỏ lỡ cơ hội, hoặc v́ cơ hội đă bỏ rơi anh - cả hai là một và đều như nhau - Krisztina, v́ trước mắt nàng không có giải pháp khác, nàng cần phải đợi một cái ǵ đấy, hoặc nàng muốn khẳng định rằng, chúng ta đều im lặng như nhau, hai chúng ta, anh và tôi, hai người đàn ông gần gũi với nàng và cả hai đều đứng tránh sang một bên con đường của nàng, nàng đợi, đến chừng mực nàng hiểu và nhận ra ư nghĩa đích thực của sự im lặng này. Và nàng từ giă cơi đời. C̣n tôi ở lại đây, biết hết, mà vẫn không biết một điều. Bởi vậy tôi cần phải sống và đợi câu trả lời. Giờ đây, khoảnh khắc ấy đă đến, khi tôi có thể nêu câu hỏi này. Anh hăy trả lời cho tôi, hăy làm ơn: Krisztina có biết là buổi sáng hôm ấy, trong buổi đi săn anh định giết chết tôi không?

Ông hỏi rơ ràng và khe khẽ, trong giọng nói của ông có thể nhận ra sự sự ṭ ṃ căng thẳng, như một đứa trẻ hỏi người lớn về lời giải thích những bí ẩn của các ngôi sao và thế giới vô cảm này.

18.

Người khách không động đậy khi nghe hỏi. Ông ngồi gục đầu vào ḷng bàn tay, tỳ khuỷu tay vào thành ghế. Giờ đây thở một hơi thật dài, cúi đầu về phía trước, một tay vuốt trán. Ông định trả lời, nhưng vị tướng đă cắt ngang:

- Xin lỗi, - ông nói. - Anh thấy chưa, tôi đă nói ra, - ông nói thật nhanh, sôi nổi, gần như giải thích. - Tôi cần phải nói và bây giờ khi nói ra rồi, tôi cảm thấy ḿnh hỏi không đúng, tôi gây cho anh một t́nh huống khó xử, v́ anh muốn trả lời, anh muốn nói sự thật và tôi đă hỏi không đúng. Câu hỏi của tôi như một lời kết án. Và tôi không chối căi, có một nỗi nghi ngờ đă ám ảnh tâm can tôi trong nhiều thập kỷ qua, là giây phút trong rừng buổi sáng, trong buổi đi săn, không phải giây phút của sự ngẫu nhiên, của một ư tưởng, một cơ hội, một thoáng qua của địa ngục - không, những giây phút khác đă chuẩn bị trước cho khoảnh khắc này, những giây phút hoàn toàn tỉnh táo và rơ ràng. Bởi v́ Krisztina, khi biết là anh đă trốn, có nói một câu "Đồ hèn" . Đấy là tất cả những ǵ nàng nói, là câu nói cuối cùng tôi nghe từ nàng và cũng là bản án cuối cùng dành cho anh, mà nàng nói ra. Tôi c̣n lại một ḿnh với câu nói đó. Đồ hèn, tại sao?... Tôi đă trầm ngâm suy nghĩ, sau này, về măi sau này. Đồ hèn, với cái ǵ? Với cuộc sống? Cuộc sống của ba chúng ta hay chỉ của hai người? Đồ hèn với cái chết? V́ không dám sống cũng chẳng dám chết cùng Krisztina?... Tôi đă trầm ngâm suy nghĩ như thế. Hay anh hèn nhát về một cái ǵ khác, không phải cuộc sống cũng chẳng phải cái chết, không phải với sự chạy trốn, cũng chẳng phải với sự phản bội, hoặc hèn không dám cướp Krisztina từ tay tôi, không, anh hèn nhát với một sự kiện rất đơn giản và kiểm chứng được, hai người đă thảo luận và đề ra kế hoạch, hai người, vợ tôi và người bạn tốt nhất của tôi? Và kế hoạch này đă không thành công, v́ anh đă hèn nhát? Đây là điều mà tôi vẫn muốn t́m câu trả lời một lần trong đời. Nhưng trước đó tôi đă hỏi không chính xác, xin lỗi anh, bởi vậy tôi cắt ngang khi anh định trả lời. Bởi v́ câu trả lời này không quan trọng đối với thế giới và nhân loại, nhưng quan trọng đối với tôi, một con người duy nhất, ở hồi kết vẫn muốn biết, có một người - nay đă thành tro bụi - đă kết tội anh là đồ hèn nhát. Vậy anh hèn nhát về cái ǵ? Bởi v́ tôi biết sự thật, nếu câu trả lời này sẽ đặt dấu chấm cho những câu hỏi của tôi và tôi sẽ không biết ǵ cả, nếu tôi không biết từng phần của câu hỏi một cách chắc chắn. Tôi đă sống giữa tất cả và không có ǵ bốn mươi mốt năm và chẳng ai giúp được tôi, ngoài anh. Và tôi không muốn chết như thế. Anh đă có thể xứng đáng với tư cách con người hơn, nếu cách đây bốn mươi mốt năm anh không hèn nhát, như Krisztina đă nhận xét: vâng, nhân đạo hơn rất nhiều, nếu một viên đạn đă kết thúc một sự việc mà thời gian không giải quyết được: đó là sự ngờ vực, là cả hai đă âm mưu chống lại tôi bằng một sự giết người, mà cuối cùng anh đă hèn nhát không thực hiện? Tôi vẫn c̣n muốn biết điều đó. Những thứ khác chỉ là lời nói, là những tưởng tượng giả dối: lừa dối, t́nh yêu, âm mưu, t́nh bạn, tất cả mờ nhạt đi trước sức mạnh chiếu sáng của câu hỏi này, sẽ vàng vọt xanh xao như những xác chết và những bức tranh vẽ, khi bóng tối của thời gian phủ lên các h́nh hài. Không ǵ đáng quan tâm nữa, tôi không muốn câu trả lời về trạng thái chân thực của mối quan hệ giữa hai người nữa, tôi không muốn biết chi tiết, không quan tâm tới những "tại sao?" và "bằng cách nào?" nữa. Hai con người, giữa người đàn ông và người đàn bà luôn thật thảm hại một cách đồng điệu những "tại sao?" "bằng cách nào?"... Thật là một công thức đơn giản đến khinh bỉ. Luôn luôn v́ thế và như vậy, bởi v́ nó đă có thể và đă xảy ra, sự thật chỉ có thế. Không đáng để ta mổ xẻ từng chi tiết, khi đến hồi kết. Nhưng bản chất và sự thật th́ đáng và cần phải mổ xẻ, bởi v́ nếu không tôi sống tại sao? Tại sao tôi phải chịu đựng những việc này bốn mươi mốt năm? Tại sao tôi lại đợi anh - một cách khác, như một người anh em đợi một người anh em phản bội, đợi một cách khác, như một người bạn đợi một người bạn đào ngũ, không, tôi đợi anh, như một người cùng lúc vừa là quan ṭa vừa là nạn nhân và đợi kẻ bị kết tội. Kẻ bị cáo giờ ngồi đây, tôi hỏi và anh ta muốn trả lời. Nhưng tôi hỏi có đúng không và tôi đă nói hết hay chưa tất cả những ǵ cần phải biết, kể cả anh ta nữa, kẻ phạm tội và kẻ bị cáo, nếu anh ta muốn khai ra sự thật? Bởi v́, Krisztina cũng trả lời - không chỉ bằng cái chết. Một hôm, nhiều năm sau khi nàng chết, tôi đă t́m thấy cuốn sổ lưu niệm b́a bằng vải nhung vàng cuốn sổ mà một đêm - tôi không thể quên được, đêm hôm xảy ra cuộc đi săn - tôi đă vô ích lục t́m trong ngăn kéo bàn viết. Cuốn sổ lúc ấy biến mất, anh bỏ trốn ngày hôm sau, c̣n tôi không bao giờ nói chuyện với Krisztina nữa. Sau đó nàng mất, anh sống ở một xứ xa xôi nào đấy, c̣n tôi, trong căn nhà mà tôi đă quay về, sau khi Krisztina mất, v́ tôi muốn sống và chết trong những căn pḥng tôi đă sinh ra, nơi tổ tiên tôi đă sinh ra và lớn lên, mất đi. Và mọi việc đă xảy ra đúng như thế, bởi sự việc cũng có tŕnh tự nhất định của nó và tŕnh tự này độc lập với ư muốn của chúng ta. Nhưng cuốn sổ, b́a bọc nhung vàng vẫn c̣n sống, theo cách thức bí ẩn của nó, cạnh ta vượt qua cả thời gian "cuốn sổ của sự chân thành", những lời thổ lộ đáng sợ, lời thổ lộ của Krisztina về t́nh yêu, về những nỗi hoang mang, sợ hăi và cả về một hiện thực bí ẩn nữa. Tôi đă t́m thấy cuốn sổ, măi sau này vào một ngày, giữa đồ đạc của Krisztina, trong một cái hộp nàng giấu tấm ảnh mẹ được vẽ lên ngà voi, một chiếc nhẫn niêm phong mặt nổi của cha nàng, một nhánh phong lan khô ép - mà nàng đă nhận từ tôi - và cuốn sổ b́a nhung vàng buộc dải băng xanh. Nàng đă niêm phong đoạn thắt dải băng bằng nhẫn của cha. Cuốn sổ ấy đây, - vị tướng nói và lấy cuốn sổ ra đưa về phía bạn. - Cái này c̣n sót lại sau Krisztina. Tôi không tháo dải băng v́ không có giấy cho phép viết tay, không có giấy ủy nhiệm sử dụng, tôi cũng không biết nàng gửi cho tôi lời thổ lộ này từ thế giới bên kia hay gửi cho anh? Có thể trong cuốn sổ này chứa đựng sự thật, v́ Krisztina không bao giờ nói dối, - ông nói, vẻ hoàn toàn trân trọng và nghiêm nghị.

Nhưng người bạn không đỡ lấy cuốn sổ.

Hai tay ôm đầu, ông ngồi bất động, nh́n cuốn sổ khâu vào lần vải nhung vàng, buộc bằng hai dải ruybăng xanh, niêm phong bằng dấu xanh. Ông không cựa quậy, mắt không chớp.

- Anh có muốn chúng ta cùng đọc lời nhắn lại của Krisztina?.. - Vị tướng hỏi.

- Không. - Konrád trả lời.

- Anh không muốn, - vị tướng lạnh lùng hỏi, kiêu ngạo như một kẻ bề trên, - hay anh không dám đọc?

Họ cùng nh́n chằm chằm vào cuốn sổ hồi lâu, cuốn sổ vị tướng ch́a ra, nhưng trong những phút ấy tay ông không run.

- Câu hỏi này, - cuối cùng khách lên tiếng, - tôi không trả lời.

- Tôi hiểu, - vị tướng nói. Giọng ông đặc biệt thỏa măn.

Bằng những cử chỉ chậm chạp, ông ném cuốn sổ hẹp vào đống than hồng. Đống than bắt đầu nóng lên, nuốt lấy nạn nhân của nó, chậm răi, phả khói mù mịt, rồi liếm dần từng mảnh cuốn sổ, vài ngọn lửa bùng lên từ tàn than. Vị tướng nh́n không chớp, khi lửa bắt đầu bốc lên và cháy lan đều, như vui sướng v́ được sở hữu một nạn nhân bất chợt, nó bắt đầu thở phần phật và cháy sáng, ngọn lửa bốc cao, sáp của dấu triện niêm phong tan ra, miếng vải nhung vàng cháy nghi ngút khói, những trang giấy màu ngà như có một bàn tay vô h́nh lật giở, bỗng đột ngột hiện ra những nét chữ viết tay của Krisztina giữa đống lửa, những chữ cái sắc, vụn,  được viết ra bởi một bàn tay giờ đă thành tro bụi. Rồi chữ, giấy, cuốn sổ thoắt biến thành tro, hệt như bàn tay đă ghi chép từng trang, nay cũng đă thành tro bụi. Một chút tàn tro c̣n đọng lại giữa đống than, đen óng nuột, như dải băng tang.

Vị tướng nh́n dải băng tang bằng tro một cách chăm chú và im lặng.

- Bây giờ, - ông nói, - anh có thể trả lời câu hỏi của tôi. Không c̣n người làm chứng có thể phản lại lời nói của anh. Krisztina có biết là buổi sáng hôm đó ở trong rừng, anh định giết tôi không? Anh trả lời không?...

- Câu hỏi này tôi cũng không trả lời nốt. - Konrád đáp.

- Được thôi, - vị tướng nói ngắn gọn và lănh đạm.

19.

Căn pḥng lớn đă lạnh quanh họ. B́nh minh không c̣n xám xịt, nhưng qua cánh của sổ khép hờ đă có thể ngửi thấy mùi không khí trong lành thoảng mùi xạ hương. Vị tướng, run rẩy v́ lạnh, xoa xoa đôi tay.

Giờ đây trong ánh b́nh minh đang ngái ngủ, trông cả hai đều già sọm. Hai người già vàng vọt và xương xẩu, như những h́nh hài trong các nhà hầm. Vị khách giơ cánh tay lên một cách máy móc, áp sát đôi mắt già nua vào chiếc đồng hồ đeo tay.

- Tôi nghĩ, - khách nói khẽ khàng, - chúng ta đă nói hết với nhau về mọi điều. Đă đến giờ tôi phải đi.

- Nếu anh muốn đi, - vị tướng nói lịch sự, - xe vẫn chờ anh.

Cả hai cùng đứng lên, với những cử chỉ vô t́nh, đều bước đến gần ḷ sưởi, cúi xuống, giơ những cánh tay gầy guộc, lạnh cóng về phía đống lửa than phủ đầy tro. Chỉ giờ đây họ mới cảm thấy lạnh và run lẩy bẩy. Đêm đột nhiên trời trở rét, cơn băo làm tắt sập hệ thống đèn trong mạng lưới ánh sáng của thành phố, đă chuyển sang những khu nhà bên cạnh lâu đài.

- Anh quay về Luân Đôn, - vị tướng nói, như nói một ḿnh.

- Vâng, - khách trả lời.

- Anh định sống ở đấy?

- Sống và chết ở đấy. - Konrád trả lời.

- Vâng, - vị tướng nói, - tất nhiên. Anh không muốn ở lại đây đến ngày mai? Đi xem một cái ǵ đó? Gặp một ai đó? Anh vẫn chưa thấy mộ nàng. Cả Nini nữa, - ông nói một cách sẵn sàng.

Ông nói hấp tấp, như một người giờ đây, để chia tay, t́m nhưng không ra từ ngữ thích hợp. Nhưng người khách vẫn b́nh thản và cũng trả lời một cách sẵn sàng như thế.

- Không, - khách nói, - tôi không muốn nh́n thấy ai và bất kỳ cái ǵ. Tôi gửi lời chào Nini, - ông nói lịch sự.

- Cảm ơn anh, - vị tướng trả lời. Và họ đi về phía cửa.

Vị tướng đặt tay lên nắm đấm cửa. Họ đứng đối diện nhau như vậy, trịnh trọng, phần thân trên hơi cúi xuống, sẵn sàng chia tay. Cả hai đưa mắt nh́n một lần nữa căn pḥng, nơi - họ cảm thấy - họ sẽ không bao giờ bước vào nữa. Vị tướng đưa cặp mắt mờ, hơi sụp xuống nh́n quanh, như t́m kiếm một cái ǵ đó.

- Những ngọn nến, - ông nói một cách lơ đễnh, khi nh́n những ngọn nến tàn đang bốc khói trong cái chân nến đặt ở bệ ḷ sưởi. - Anh nh́n ḱa, những ngọn nến đă cháy tàn.

- Hai câu hỏi, - Konrád cắt ngang, giọng khản lại, - anh nói, có hai câu hỏi. Vậy câu thứ hai là ǵ?...

- Câu thứ hai? - Vị tướng trả lời. Họ quay về phía nhau, như hai người người già đồng lơa, sợ bóng tối và sợ cả những tai vách mạch rừng đâu đây. - Câu hỏi thứ hai? - Ông th́ thào lần nữa. - Nhưng nếu câu thứ nhất anh đă không trả lời... anh xem, - ông nói rất khẽ. - Cha của Krisztina đă kết tội, tôi là kẻ sống sót. Ông muốn nói là tôi đă qua khỏi tất cả. Bởi con người không chỉ trả lời bằng cách chết đi. Đấy là cách trả lời đúng. Nhưng cũng có thể trả lời bằng cách sống sót. Chúng ta đă thoát chết khỏi người đàn bà này. - Ông nói một cách thân mật. - Anh bằng cách ra đi, c̣n tôi, ở lại. Chúng ta đă thoát chết, một cách hèn nhát hay mù quáng, bị xúc phạm hay một cách thông minh, chúng ta đă sống sót, đấy là sự thật. Và anh không nghĩ là chúng ta có lư do? Anh không nghĩ, cuối cùng chúng ta mắc nợ một trách nhiệm như thế nào đấy, với người đă sang thế giới bên kia, người thực ra hơn hẳn chúng ta, nhân bản hơn cả hai ta - hơn hẳn v́ nàng đă chết, nghĩa là đă trả lời cho chúng ta và chúng ta c̣n sống sót trong cuộc đời, điều này không thể tô vẽ cho đẹp hơn được. Đấy là sự thật. Và nếu người nào thoát chết khỏi người kia, người đó luôn là kẻ phản bội. Chúng ta cảm thấy, cần phải sống và điều này không thể tô hồng được, bởi nàng th́ chết v́ nó. Nàng chết v́ anh th́ bỏ đi, chết v́ tôi ở lại đây, nhưng không đến với nàng, nàng chết v́ hai chúng ta, những người đàn ông gần gũi với nàng, đê tiện hơn, kiêu hănh hơn, hèn nhát hơn, to mồm hơn và câm lặng hơn, so với những ǵ mà một người đàn bà chịu được, chúng ta chạy trốn nàng, phản bội nàng, v́ vậy chúng ta thoát chết. Đây là sự thật. Điều này anh cần biết, tại Luân Đôn, khi tất cả sẽ hết, trong giây phút cuối cùng, một ḿnh. Sau này tôi sẽ biết, trong căn nhà này: giờ đây tôi đă biết. Chúng ta thoát chết khỏi một người mà chúng ta vô cùng yêu dấu, đến mức ta có thể giết người v́ nàng, thoát chết khỏi một người gần gụi với ta đến mức, ta suưt chết v́ nàng, đây là một trong những nhân tố tội lỗi bí hiểm và vô giá của đời sống. Những bộ luật không biết đến tội lỗi này. Nhưng hai chúng ta biết. - Ông nói khẽ, khô khan. - Và chúng ta cũng biết, tất cả sự thông thái kiêu ngạo, tức giận và hèn nhát của chúng ta không cứu vớt nổi bản thân chúng ta, v́ nàng đă chết, c̣n chúng ta sống, mà ba chúng ta có liên hệ với nhau, hoặc như thế này, hoặc thế kia, hoặc sống, hoặc là chết. Con người rất khó khăn để hiểu ra điều này và khi hiểu ra, sẽ vô cùng trăn trở. Anh muốn ǵ để được sống sót, anh đạt được cái ǵ?... Anh thoát khỏi những trạng thái bế tắc? Những t́nh huống là cái ǵ, khi đấy là sự thật của cuộc sống, rằng, có một người đàn bà trên trái đất, rất gần gũi với anh và người đàn bà ấy là vợ của bạn anh, người cũng vô cùng gần gũi với anh?... Và tất cả những điều ấy để làm ǵ, những điều con người nghĩ đến? Chẳng để làm ǵ cả. - Ông nói đơn giản. Ở đoạn kết, thế giới chẳng để làm ǵ cả. Điều đáng kể, là cái c̣n lại trong trái tim chúng ta.

- Cái ǵ, - khách hỏi, - là cái c̣n lại trong trái tim chúng ta?...

- Câu hỏi khác, - vị tướng trả lời. Ông không rời tay nắm cửa, - câu hỏi thứ hai, ư nghĩa của nó chỉ chừng này, chúng ta được ǵ với sự thông thái của ḿnh, với nỗi kiêu ngạo và sự kênh kiệu? Câu hỏi khác: đấy không phải là bản chất cuộc sống của chúng ta ư, là sự quyến rũ đau đớn của một người đàn bà, người đă khuất? Tôi biết đây là một câu hỏi khó. Tôi không trả lời được. Tôi đă trải qua tất cả, đă chứng kiến tất cả, vậy mà tôi không trả lời được câu hỏi này. Tôi đă chứng kiến chiến tranh, cũng như ḥa b́nh, đă nh́n thấy sự khốn cùng cũng như những ǵ cao cả, đă chứng kiến sự hèn nhát của anh, cũng như nỗi kiêu ngạo của tôi, đă chứng kiến cuộc đấu tranh cũng như sự thỏa hiệp. Nhưng có lẽ ư nghĩa cuộc đời của chúng ta chính là sự gắn bó, sự gắn bó với một ai đấy - sự gắn bó hay nỗi đau khổ, hăy cứ đặt tên, như anh muốn. Đây là câu hỏi đó? Vâng, đây chính là câu hỏi đó. Anh làm ơn nói cho tôi biết, - vị tướng nói tiếp, rất khẽ, như thể sợ có ai đằng sau ông nghe thấy, - ư kiến của anh về vấn đề này? Anh có tin rằng ư nghĩa của cuộc sống không là ǵ khác, ngoài một nỗi đam mê, mà một ngày đă thấm truyền vào trái tim ta, tâm hồn ta, cơ thể ta, để cứ lắng đọng lại vĩnh viễn, cho đến tận khi chết? Cho dù xảy ra cái ǵ bất kể giữa chừng? Và nếu ta thấu hiểu điều này, có lẽ ta sống cũng không hoài phí, vô ích? Nỗi đam mê thật sâu sắc, độc ác, cao cả và phi nhân tính đến nhường nào?... Và có lẽ nỗi đam mê không gọi tên từng cá nhân, mà gọi tên nỗi khát vọng?... Đây chính là câu hỏi. Hoặc giả nó có đụng chạm đến mỗi cá nhân, lúc đó vĩnh viễn chỉ động chạm đến một cá nhân bí hiểm nào đó, người có thể xấu, có thể tốt, nhưng bản chất bên trong của nỗi đam mê không phụ thuộc vào hành động và đặc tính của người ấy? Nếu anh biết, hăy trả lời cho tôi đi! - Ông nói to, giọng đ̣i hỏi.

- Anh hỏi làm ǵ? - Người kia b́nh tĩnh trả lời. - Anh cũng biết, đúng như vậy.

Và họ đưa mắt nh́n nhau, từ đầu tới chân.

Vị tướng thở ra một cách khó khăn. Ông ấn nắm tay cầm cửa. Trên những bậc cầu thang lớn, ánh nắng nhảy nhót, lắc lư. Họ im lặng bước xuống các bực thang, các gia nhân vội vă đi về phía họ, với ánh sáng chan ḥa, với áo khoác và mũ. Trước cổng lớn, bánh xe ngựa nghiến ken két trên nền sỏi trắng. Họ từ biệt nhau lặng lẽ, với cái bắt tay câm lặng, cả hai đều cúi gập người xuống rất thấp.

20.

Vị tướng quay về pḥng ḿnh. Bà nhũ mẫu đợi ông cuối dăy hành lang.

- Bây giờ ông đă thanh thản chưa? - Bà hỏi.

- Tôi đă thanh thản, - ông trả lời.

Họ cùng đi về dăy pḥng ở. Người nhũ mẫu bước hối hả với những bước chân ngắn, như thể bà vừa dậy xong, đang vội vă hoàn thành công việc. C̣n vị tướng bước những bước chậm răi, dựa toàn thân vào chiếc gậy. Họ đi dọc dăy hành lang treo đầy các bức tranh. Khoảng trống, trước kia treo bức chân dung Krisztina, khiến vị tướng dừng lại.

- Bức chân dung, - ông nói. - Bà có thể treo lại chỗ cũ.

- Được rồi, - bà nhũ mẫu đáp.

- Cũng không có ư nghĩa ǵ, - vị tướng nói.

- Tôi biết.

- Chúc ngủ ngon, Nini.

- Chúc ngủ ngon.

Người nhũ mẫu kiễng chân, với bàn tay gầy guộc phủ lớp da vàng nhăn nheo, bà làm dấu lên trán người đàn ông già nua. Họ ôm hôn nhau. Cái hôn ngược đời, ngắn ngủi và đặc biệt: nếu ai nh́n thấy, chắc cũng phải mỉm cười. Nhưng cũng như mọi cái hôn của con người, đấy cũng là câu trả lời, theo cách không hoàn chỉnh và âu yếm của nó, trả lời một câu hỏi, mà từ ngữ không thể diễn đạt nổi.

HẾT

Ch̃u tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n:

Ch̃u tr¸ch nhiÖm b¶n th¶o:

Biªn tËp:

Th¶o Chi

VÏ b×a:

Söa b¶n in:

nguyÔn th̃ hång v©n

Tæng ®¹i lư ph¸t hµnh:

Nhµ s¸ch §«ng T©y · 466 NguyÔn ChƯ Thanh, §èng §a, Hµ Néi

 §T/Fax: (04) 7733041

Nh÷ng ngän nƠn ch¸y tµn

Nhµ xuÊt b¶n..........

Trung t©m VHNN §«ng T©y, N11A, phè TrÇn Quư Kiªn, CÇu GiÊy, Hµ Néi

In cuèn khæ 14,5 x 20,5 t¹i

GiÊy phĐp xuÊt b¶n sè:

QuyƠt ®̃nh xuÊt b¶n sè:

In xong vµ nép lu chiÓu Quư n¨m 200