Vẻ đẹp của tiếng Việt trong thơ Chân Phương

 

Khi giải lao công việc, lúc tự giải trí cho bản thân, tôi đôi lúc bắt gặp ḿnh cứ t́m thơ Chân Phương để đọc.

Có một cái ǵ đó quyến rũ từ giọng thơ này - cái ǵ vậy ? -

Tôi đọc thật chăm chú, gắng t́m hiểu, gắng cảm nhận và suy nghĩ.

Vẫn chưa t́m ra.

Vẫn thích thú đọc.

Một hôm nhận ra dấu ấn cảm giác đọc thơ anh, qua so sánh cảm giác nghe một bản nhạc ưa thích. Thêm một thú vị cảm nhận.

Nhưng vẫn chưa hết băn khoăn.

Cái ǵ vậy ? -trong giọng thơ này- một riêng biệt hấp dẫn ?

 

Đến hôm nay, tôi nghĩ, tôi đă chợt nhận ra :

 

Đấy là vẻ đẹp của tiếng Việt trong thơ Chân Phương.

 

Đúng thế, nghệ thuật dùng tiếng Việt của anh đă tạo nên vẻ hấp dẫn đặc biệt cho thơ anh, đây là một thứ tiếng Việt được chọn lọc, giống như một khung vải công phu cho một bức tranh cầu kỳ sắp ra đời, một b́nh sứ trắng muốt, sẵn sàng tôn vinh vẻ đẹp của hoa hồng mùa xuân hay cúc vàng ngát mùa thu, một sắp đặt thứ tự hai mươi tư chữ cái, cho đứa con tinh thần sắp hiện chân dung.

 

Tiếng Việt trong thơ Chân Phương là chất liệu đă ra công từ tay một nghệ sĩ có nghề, biết rằng linh hồn của sự vật không thoát khỏi h́nh hài bên ngoài của h́nh thức chứa đựng nó, trái lại, tăng thêm nỗi ṭ ṃ, sự thích thú cảm nhận khi nhận ra, và nỗi thưởng thức cùng nhịp của người viết và người đọc, khi cùng chung một cung bậc tâm hồn.

 

Tôi đọc : "Lư lịch của lời" : những triết lư đời người, cách nh́n sự vật, sự diễn giải về cái thông thái, về tri thức nhân loại… ta nhận ra ngay trong nội dung câu thơ.

Ban đầu ṭ ṃ muốn biết, tôi lần theo những lư giải về những nội dung này, để xem xem Chân Phương hy vọng ǵ sau những diễn giải, biết đâu t́m ra khúc mắc hoặc quằn quại linh hồn nào đó của nhà thơ sau mọi chân lư.

 

Thật bất ngờ, tôi t́m thấy hy vọng khi làm thơ của anh : dùng tiếng Việt giải nghĩa kiến thức ḿnh, linh hồn ḿnh, một cách rất…thơ.

Rất thơ v́ ngôn ngữ Việt của anh rất ngắn gọn, giàu h́nh ảnh, đa ư nghĩa, gợi h́nh, gợi cảm, tóm lại rất khác với một giọng văn xuôi.

Rất thơ v́ anh hay dùng những h́nh ảnh so sánh độc đáo, dùng lối ví von bất ngờ nhưng rất tự nhiên, thể hiện thói quen ch́m ngập vào suy nghĩ của cảm xúc, và tŕnh độ đọc cao cấp, dày dặn, để biết gọi tên sự vật chính xác như là nó.

 

Chân Phương cho người ta cảm giác, anh không thể không biến hóa tiếng Việt như anh muốn, trong các bài thơ, khi tiếng Việt trong anh, đă trở thành một mảng tri thức nhuần nhuyễn trong mức độ văn hóa của riêng anh.

 

Đến đây th́ tôi biết một trong những bí quyết của thơ là ǵ : lôi cuốn người đọc bằng những từ ngữ thật súc tích, nhưng vẫn đủ ư, đủ nghĩa, và mang hoàn toàn dấu ấn của cá nhân người viết. Sự lối cuốn của thơ, phụ thuộc vào dấu ấn cá nhân ấy.

 

"Lời cất tiếng

hiện tại chào đời

 

mặt trời mở

biển núi phân thân

 

mắt đêm khép

quanh co con đường tối nghĩa" ( Bập bẹ)

 

"Bàn tay mù

quờ quạng t́m cảm giác câm

 

cảm giác câm

chờn vờn trước khung vải trắng

 

vải trắng bắt đầu mơ mộng" (Bài tập,1)

 

Đúng thế, thơ Chân Phương cho ta thấy, không chỉ nhận thức bắt đầu chuyển động từ số không, h́nh thức cũng thế, thơ bắt đầu từ những chữ cái riêng biệt : a,b,c,d,đ… chúng bắt đầu lộn nhào trong óc người đọc ra sao đây ?

 

Tôi thích sự nhạy cảm khi chọn lọc động từ của Chân Phương, anh t́m ra những động từ rất sát nghĩa, nâng danh từ chỉ sự vật lên mức chính xác tối đa của nó, khi đi kèm với trạng từ hoặc tính từ, cả câu thơ hoặc một đoản thơ lập tức được mở rộng đến vô tận và sinh động, uyển chuyển lạ lùng.

 

Không thể trích dẫn hết mọi câu thơ của Chân Phương, làm minh họa cho nhận định này, v́ mỗi bài thơ của anh là một ư khác nhau của đời sống, và cũng chính v́ thế, mang lại sự phong phú vô tận của từ vựng tiếng Việt anh dùng.

Tính chính xác của cách dùng các thể loại từ, mang lại màu sắc tất nhiên của nội dung sự vật, nhịp điệu cần có của chuyển động h́nh hài sự vật.

 

Chẳng hạn bài : "Âm bản gốc", từ ngữ anh dùng ở đây đều âm u, lạnh lẽo, nhợt nḥa, đầy âm tính :

 

"con mắt

là trứng thời gian ung thối

                                         con đường vắng

                                         lũ tượng cụt đầu bất động

con mắt

là pḥng thí nghiệm ảo ảnh

                                           những h́nh bóng

                                           tách đôi     tách đôi

                           bờ băi giật lùi

con mắt

đạo diễn cuốn phim

                                    THỊ GIÁC KHÔNG NGƯỜI

Rồi chiếu khắp trời

âm bản gốc"

 

Trong bài thơ "Độc hành" - Chân Phương tả cái cô độc "đến cực cùng" bằng những từ ngữ bậc trung, không gợi sự dứt khoát, cũng chẳng nhắc đến cái tận cùng, như khi anh triết lư về nhân t́nh thế thái.

Bởi sự cô độc là trạng thái nằm giữa, là trạng thái lúc có lúc không, được anh đưa vào h́nh ảnh con người lẻ loi giữa hai khoảng đất trời mông lung, mà câu thơ cuối cùng, bằng một dấu hỏi, xác định sự cô độc này là có thật với người viết :

 

"Tiếng chuông đâu đổ chậm

âm vang rạn nứt ḷng,

tôi nằm nghe suối khóc,

em có biết ǵ không ?"

 

Tiếng Việt trong thơ Chân Phương, đi kèm với những khám phá trăn trở nhiều dạng của cảm xúc tâm hồn, khiến ta đọc một bài, lại ṭ ṃ muốn đọc thêm bài nữa, và không thể dừng lại, nếu chưa đọc tiếp.

Và thích thú giữa chừng, bằng ngôn từ tiếng Việt, nhận ra những đồng cảm chia xẻ của chính ḿnh, với tác giả, khi thấy anh quả thật có trách nhiệm với từng từ lựa chọn, sao cho chính xác bày tỏ nội dung nhất, h́nh như đây là bản năng của một người viết có tŕnh độ, không chịu dừng lại ở cái tầm tầm, cái dễ dăi, mà cứ thích hành hạ ḿnh, vươn tiếp, đến sự hoàn thiện…

(2009-01-10.HN)