SÁCH MỚI XUẤT BẢN THÁNG 12-2018 TẠI VIỆT NAM
Szerb Antal: LỮ KHÁCH VÀ CƠI TRĂNG
Người dịch: NGUYỄN HỒNG NHUNG
1. TIỂU SỬ NHÀ VĂN SZERB ANTAL (1901- 1944)
Đồng nghiệp cùng thời viết về Szerb Antal như sau: một nhà bác học văn chương không biết mệt mỏi, một độc giả đọc sách nhiệt huyết vô tận, một nhà văn và một biên tập viên thành công rực rỡ, một giáo viên trung học tận tụy đầy trách nhiệm, và một người bạn thân ái, dễ tính trong đám bạn bè.
Szerb Antal sinh ngày 1 tháng 5 năm 1901 tại Budapest, trong một gia đ́nh Do thái. Cha ông sau đó cải đạo sang Ki Tô giáo La Mă và ông được nuôi dạy trong tinh thần này (cha đỡ đầu của Szerb Antal là giáo chủ Prohászka Ottokár). Năm 1911 cha ông ghi tên cho ông theo học một trường ḍng ở Budapest, nơi nhà thơ Sik Sándor dạy ngôn ngữ Hung và sau này giúp đỡ ông rất nhiều trong sự nghiệp văn chương.
Khi c̣n là học sinh, Szerb Antal đă làm thơ, viết các truyện ngắn, thậm chí ngay trong những năm đầu học cấp ba ông đă thử nghiệm viết các tản văn và các kịch bản kịch nói đầu tiên. Sau đó với thành tích tốt nghiệp phổ thông loại xuất sắc, ông theo học khoa văn học và ngôn ngữ Hungary -Đức trong trường đại học Tổng Hợp Budapest.
Năm hai mươi sáu tuổi ông trở thành thầy giáo dạy trong một trường trung học ngoại thương, nhưng lúc đó ông đă là một nhà văn, nhà viết lư luận văn học nổi tiếng và có uy tín trong giới văn chương. Bởi v́ từ năm hai mươi tuổi thơ và truyện ngắn của Szerb Antal đă in đều trên tạp chí Phương Tây- một tạp chí văn học lớn nhất lúc bấy giờ ở Hungary.
Các tác phẩm của ông nổi tiếng bởi phong cách viết vừa sâu sắc, vừa trí tuệ, vừa dí dỏm và lịch lăm, đặc biệt các bài tản văn và các bài lư luận văn học viết về lịch sử văn học Hungary cũng như lịch sử văn học thế giới đă sớm h́nh thành ở ông một xu hướng nghiên cứu văn học có một không hai, mang đúng tính chất riêng của cây bút Szerb Antal. Ông trở thành một tín đồ và người kế thừa trường phái „lịch sử tinh thần” trong văn học đang nổi lên rất mốt thời bấy giờ. Vừa dạy học ông vừa học thêm tiếng Anh và tiếng Pháp và sau đó bảo vệ thành công bằng tiến sĩ văn học.
Đời sống hôn nhân của ông cũng rất đặc biệt. Năm 1925 ông lấy bà Lakner Amália Irrén kém ông năm tuổi. Năm 1928 họ ly hôn. Bốn năm sau, năm 1932 một lần nữa hai người lại kết hôn với nhau, để sau đó một năm, chính thức ai đi đường người nấy. Sau năm năm sống một ḿnh, năm 1938 Szerb Antal kết hôn với bà Bálint Klára. Hai người không có con. Nhưng sau này, sau cái chết của nhà văn tại trại giam của phát xít Đức, sau chiến tranh, vợ Szerb Antal đi bước nữa và sinh được một người con trai, bà đă đệ đơn xin hợp pháp hóa việc con trai lấy họ của nhà văn quá cố và bà được chấp thuận. Szerb János con bà sau này trở thành một nhà thơ underground nhưng không mấy nổi tiếng, và năm 37 tuổi, nhà thơ này đă tự vẫn.
Tác phẩm dài đầu tiên của Szerb Antal là Truyền thuyết Pendragon- một tiểu thuyết mang hơi hướng trinh thám, vẫn được coi như một tác phẩm quan trọng của ông. Sau đó đến tiểu thuyết đă trở nên nổi tiếng, và mang đẫm chất văn chương Szerb Antal có nhan đề: Lữ khách và cơi trăng. Ngoài ra ông c̣n viết một số truyện ngắn, truyện dài và các tản văn khác.
Trong những tác phẩm văn học của Szerb Antal chất thần bí, chất tôn giáo, lịch sử, triết học cũng như biệt tài phân tích tâm lư con người cực kỳ sâu sắc của Szerb Antal thể hiện rất rơ nét. Bên cạnh đó ông để lại cho nhân gian hai tác phẩm nghiên cứu lư luận văn học có một không hai, cho đến nay vẫn được coi như chất liệu giáo tŕnh để giảng dạy trong các trường học về bộ môn văn học. Đó là tác phẩm: Lịch sử văn học Hungary và tác phẩm Lịch sử văn học thế giới đồ sộ.
Ngoài ra ông c̣n là một dịch giả có uy tín.
Năm 1935 ông nhận giải thưởng Baumgarten
Tháng sáu năm 1944 ông bị rơi vào trại tập trung của phát xít dành cho những người Do Thái và bị giết chết vào tháng Giêng năm 1945, khi mới 44 tuổi.
2.
ĐÔI LỜI CỦA DỊCH GIẢ…
Tôi biết đến văn chương của Szerb Antal khá sớm, ngay trong năm đầu tiên của đời sinh viên khoa Văn học và ngôn ngữ Hungary tại trường đại học Tổng Hợp Budapest ELTE- khi vốn tiếng Hung vẫn c̣n vô cùng ít ỏi. Có lẽ linh cảm đă dẫn tôi đến với ông. Lúc học tiếng ở trường dự bị ngoại ngữ, chúng tôi, những sinh viên chuẩn bị lên học các đại học nhân văn, đă học qua về lịch sử văn học và các nhà văn Hungary, nhưng thật sự đọc các tác phẩm của họ phải đợi lúc lên đại học, dù đọc hết sức khó khăn v́ tiếng Hung là một ngôn ngữ khó có một không hai trên thế giới.
Tôi nhớ lúc đó ḿnh đă ṃ mẫm đọc cuốn sách dày cộm có ghi ḍng chữ trên b́a: SZERB ANTAL- Lịch sử văn học thế giới. Đúng thế, nhà văn Hungary gốc Do Thái đă cuốn hút tôi ngay lập tức, dù lúc đó tôi không hiểu bao nhiêu, nhưng tôi hiểu bằng trực giác th́ phải, ông viết quá tuyệt, quá hay, ngập tràn nỗi say mê và những cảm thụ văn chương mănh liệt của ông về nền văn học của nhân loại đă ngấm vào tôi ngay lập tức.
Tôi c̣n nhớ, lúc đó, kỳ thi đầu tiên của năm thứ nhất, môn văn học thế giới, tôi đă trích dẫn Szerb Antal khiến ông giáo dạy văn hết sức bất ngờ và thích thú:” Ồ, em đă đọc cả nhà văn này? khó đấy nhưng rất đáng đọc, em đă đi đúng hướng…” Măi sau này tôi mới hiểu hết tại sao thầy dạy văn lại nói thế. Bởi v́ hai tác phẩm về Lịch sử văn học của Hungary và thế giới đă đưa Szerb Antal lên hàng ngũ rất ít ỏi những người viết về lịch sử tinh thần của nhân loại thông qua văn học, và được coi như chất liệu giáo tŕnh giảng dạy ở các trường học tại Hungary.
Nhưng, lúc đó tôi chưa hiểu các tiểu thuyết của ông, dù đă thử đọc một cuốn mà bạn bè Hung của tôi xúi dục nên đọc, đó chính là tiểu thuyết LỮ KHÁCH VÀ CƠI TRĂNG hôm nay các bạn đang cầm trên tay. Hồi đó đọc tôi không hiểu. Cứ như có một màn sương mù che phủ cả cuốn sách khiến tôi chỉ nhớ những chi tiết ḿnh thích mà không hiểu ư nghĩa tổng quát của nó. Bạn sẽ bảo: tiểu thuyết cần ǵ ư nghĩa tổng quát? Thực chất: cả cuộc đời con người tưởng chừng toàn những sự việc tiểu tiết làm nên, nhưng chính thông qua sự miêu tả tỷ mỷ từng chi tiết đó, chúng ta sẽ t́m thấy ư nghĩa tổng quát của toàn bộ cuộc đời một con người. Chỉ t́m ra ư nghĩa tổng quát của đời người, ta mới hiểu được một chiều kích lớn lao, có thể nói quyết định của sự tồn tại giống loài người: chiều kích tinh thần, tâm linh của sự sống.
Tại sao con người lại đi theo những điều hết sức vô h́nh, với mong mỏi bắt gặp nó trong sự thể hiện cụ thể mắt thấy tai nghe, sờ nắm được sự vật trong suốt cuộc đời họ, những điều vô h́nh chi phối toàn bộ tâm tư t́nh cảm cũng như trí tưởng tượng của họ? Tại sao? Cái đó là cái ǵ? Tại v́: sống là hành động, con người cần phải hành động để duy tŕ sự hiện hữu của nó. Và cái thúc đẩy nó hành động chính là thế giới tinh thần, thứ nó được thừa hưởng, đang sống trong đó và quyết định hành động hiện tại của nó để làm nên tương lai.
Szerb Antal đi sâu vào sự nhức nhối tâm tư của một công cuộc t́m kiếm ư nghĩa tổng quát cuộc đời một người trẻ tuổi bằng tiểu thuyết này, tiểu thuyết LỮ KHÁCH VÀ CƠI TRĂNG. Toàn những điều bất ngờ xảy ra trong suốt một chặng đường tưởng chừng chỉ có hoa hồng và những nụ hôn của hạnh phúc: con đường đi hưởng thời kỳ trăng mật của một t́nh yêu giữa hai nhân vật chính trong truyện.
Nhân vật nam- mà người đời đến tận bây giờ vẫn tranh căi nhau xem chứa đựng bao nhiêu phần trăm tính chất thật của tác giả- nhân vật chính của cuốn tiểu thuyết đă bất ngờ gặp những t́nh huống bắt chàng phải tự mổ xẻ toàn bộ tâm tư của chính linh hồn ḿnh, đào bới những ngóc ngách sâu kín nhất của tâm lư đă cố t́nh bị vùi lấp và quên lăng, để đối diện lại với những câu hỏi một lần đă đặt ra là phải có lúc trả lời, trong đời của một con người.
Có bao nhiêu nhân vật trong cuốn tiểu thuyết này là có bấy nhiêu thế giới nội tâm. Có những lúc tôi như bị mê đi khi dịch đến thế giới nội tâm của những nhân vật kỳ lạ, kích thích trí tưởng tượng của tôi, như linh mục Ervin, chàng trai đẹp đẽ của thành Pest xưa với những lư tưởng thần học cổ xa xưa. Có những trang sách viết về các nhân vật thật ly kỳ như hai anh em nhà Ulpius, không chỉ từ góc độ t́nh yêu giới tính mà c̣n liên quan đến những vấn đề triết học, thần học, dân tộc học dấu kín trong cách xử sự và hành động của họ.
Những trang viết về cái CHẾT, lư giải nghịch lư cuộc đời thông qua nhân vật Tamás quá đẹp, quá nhức nhối và thần bí. Và toàn bộ cuốn sách là một cuộc phiêu lưu quay trở lại với thế giới tinh thần thời trung cổ, từ kiến trúc xây từ những thế kỷ 11-12 của các thành phố nổi tiếng của nước Ư, đến những ám ảnh ly kỳ như những cái cổng dành cho người chết hay các tu viện tạc vào đá….
Và hé mở một đời sống một châu Âu hiện đại đầu thế kỷ 20 qua những nhân vật khác không kém phần hấp dẫn của cuốn tiểu thuyết, như thương gia buôn thuốc phiện Ba Tư, giáo sư nghiên cứu lịch sử tôn giáo Wheim, tay bợm János và người vợ mang những tính chất hết sức thị dân của nhân vật chính Mihály.
Cuốn tiểu thuyết là một bản tường tŕnh về các tầng, những độ sâu, những biến thái vô tận của tâm lư con người, những quy luật vô h́nh của vũ trụ được hiện thực hóa qua một đời sống người mà logo chủ đạo của nó chính là ngôn ngữ.
Hy vọng dịch phẩm này của tôi sẽ giới thiệu một cách hấp dẫn nhất về tác giả và tác phẩm của một trong những nhà văn nổi tiếng nhất của Hungary: SZERB ANTAL. Cũng như hy vọng cuốn tiểu thuyết LỮ KHÁCH VÀ CƠI TRĂNG không chỉ làm độc giả Việt nam yêu mến về bản thân cốt truyện ly kỳ và những miêu tả tâm lư sống động nhất, tinh tế nhất của linh hồn người, mà c̣n làm người đọc tiếp tục ṭ ṃ về những tác phẩm khác của Szerb Antal mà biết đâu một lúc nào đó, tôi sẽ tiếp tục dịch cho các bạn thưởng thức.
Budapest ngày 12 tháng 6 năm 2018
Dịch giả: NGUYỄN HỒNG NHUNG