NGHĨ VỀ CÁI CHẾT

 

 ( Bài này là một fân-tích kinh-ngiệm cá-nhân rất tốt. Câu hỏi về "sự chết" là một câu hỏi TRỐNG RỖNG bởi câu hỏi đó không có nội dung cho câu trả lời làm chuẩn. Con người ham sống là con người yêu đời. Mọi câu hỏi chỉ có ư nghĩa trong sự sống bởi v́ mỗi phút hay mỗi giây của sự sống cho chúng ta kinh nghiệm để trả lời câu hỏi. Và câu hỏi fải bắt nguồn từ cụ thể. Chúng ta đâu có kinh nghiệm về sự chết.- Nhận xét của Giáo sư triết học Nguyễn Quỳnh, Hiện giảng dạy tại EPC College, El Paso, TX, USA)

 

 

Điều làm tôi hôm nay sực tỉnh: ḿnh đă sống như thế nào vài ba năm nay?

Khi bỗng nhiên nhận ra : ḿnh đă đặt cái CHẾT ở vị trí nào trong đoạn đời này?

Mưa thút thít suốt ngày mùng một tháng mười một mở màn cho hai ngày lễ dành cho người đă khuất, theo phong tục của Cơ đốc giáo. Những ngọn nến thắp lên khắp nơi, trước hết trong ḷng người. Người ta lặng lẽ mang hoa tươi, các ṿng hoa, các chậu hoa, những bó hoa khô, những ṿng hoa khô đến nghĩa trang, đặt lên các ngôi mộ và đứng im cầu nguyện thầm lặng trong đầu.

Tôi dẫn con trai út đến một ngôi chùa châu Á ở ngoại ô thành phố, thắp hương, im lặng tưởng nhớ đến người đă mất- bố của con trai tôi, người chồng của tôi. Cách đây ba năm tôi đă cố gắng hoàn thành mọi thủ tục trong bệnh viện thật nhanh để đúng hai mươi mốt ngày sau khi mất, chồng tôi được phát tang và làm lễ chôn cất ở quê nhà, nơi đă từng sinh ra.

Tôi mang tro của chồng tôi, niêm phong kín, đựng trong một b́nh gỗ về đặt tại Văn Điển, để chồng tôi được gần mẹ, người mà chồng tôi yêu thương nhiều nhất trong một đời sống ngắn ngủi. Mỗi người có một trọng tâm trong đời để đau khổ. Tôi biết, ở chồng tôi, đấy chính là bà mẹ .

Một người quen cùng quê hương ở đây theo một giáo phái đạo nào đó bảo tôi: tại sao không để xác chồng tôi ở xứ này- xứ người mà tôi đang nương thân- để con trai tôi được bố nó phù hộ? Tôi trả lời: chỉ người sống phù hộ được cho người sống bằng sinh hoạt khăng khít hàng ngày với nhau thôi. Tôi là ánh sáng hàng ngày của con tôi.

Vài ngày sau cái ngày mưa thút thít từ sáng đến đêm ấy, tôi nhận được tin một người bạn văn chương nơi quê nhà đang ốm nguy kịch. Hôm sau nữa, nghe tin một đứa bạn học cùng khóa ngày nào cũng nhập viện, sắp từ giă cơi đời v́ bệnh ung thư.

Một chục ngày đă trôi qua từ hôm đó, tôi không biết từ ngữ nào có thể diễn tả nổi tâm trạng của ḿnh nữa. Lơ lửng?  Ngơ ngẩn? lạnh buốt trong ḷng, buồn bă đến mức tất cả  trong con người ḿnh đều tách biệt nhau: cử động, sinh hoạt hàng ngày, giao tiếp với kẻ khác…vừa là tôi vừa không phải là tôi. Cứ như thể tôi đă biến thành một dây dẫn  truyền trực tiếp những cảm giác từ đời sống, nhưng cùng lúc một cái ǵ đó lại cố chối bỏ trong tâm tưởng. Một lần nữa, tôi lại bị ấn ngă dúi ngă dụi xuống bùn sâu của cô độc và câm lặng

Chỉ khi dạy học, tôi biến thành bài giảng, say mê tỉnh táo, quên hết, nhưng sau phút làm việc, tôi lập tức phân thân…

 Tôi bắt đầu hiểu tại sao trong mấy năm tang tóc vừa qua, tôi quay lại với CHỮ, với VIẾT một cách điên cuồng và tốc độ đến thế. T́m cách làm dịu những vết thương bằng cách cào xé tâm trạng ḿnh? T́m một cái ǵ đấy, vứt đi một cái ǵ đấy, bám víu, buông lỏng…Một trạng thái chết đi sống lại nhiều lần của xúc cảm người.

Nếu trước kia, khi chưa biết thế nào là cảm giác trực tiếp về cái chết, chỉ lơ mơ nếm trải vài ba cảm xúc buồn đau hụt hẫng, lúc đó ta có nhiều cách để tự an ủi lắm. Trốn vào: thiên nhiên, mối quan hệ với người khác, các nghĩa vụ, sự giải trí chốc lát…

 Trốn vào các ảo ảnh xoa dịu của khoảnh khắc. Rồi quên đi.

Nhưng tất cả sẽ bị phanh phui bản chất khi đối mặt với thực tại duy nhất giờ đây là hiện thực trần trụi không an ủi hàng ngày. Tất cả những ǵ trước kia tưởng là đẹp đẽ, vỗ về và làm mi sung sướng, giờ đây rơi xuống chân mi rách nát như những tiếng nấc vụn.

Lúc đó ai cũng rơi xuống vực thẳm. Vực thẳm của sự bấu víu. Tôi đă bấu víu vào sức mạnh bản năng tinh thần của ḿnh, chỉ biết VIẾT ra.

Dường như ai cũng có một vũ khí riêng thượng đế ban tặng lúc ra đời để khi trơ trụi nhất, đơn độc nhất có thể sử dụng chống lại sự hủy diệt.

Nhưng: tôi đă LẦM khi xác định đối tượng tuyên chiến.

Tôi đă đặt cái CHẾT ngang hàng với sự SỐNG!

Rất lâu, trong vài ba năm, có lẽ cho đến tận ngày hôm qua, tôi mới vỡ lẽ ra sự lầm lẫn khủng khiếp này của ḿnh.

„Cái chết là sự ám ảnh không bao giờ có lời giải đáp!” -  Đúng!

Trong khi đó đời sống lại là một phạm trù đă quy định. Với tất cả những quy tắc nghiêm ngặt dành cho người sống với nhau, lẫn nhau, cùng nhau, v́ nhau, cho nhau.

Vậy là chúng khác hẳn nhau, c̣n tôi đă đồng hóa chúng.

 

Tôi ngẫm nghĩ lại những lúc ḿnh đă SỐNG bằng sự CHẾT.

Thực ra, trong quá tŕnh này tôi đă làm được rất nhiều việc, trước hết cho bản thân. Có lẽ làm được nhiều việc v́ tôi đă chủ động từ bỏ tất cả những ǵ ḿnh hay làm từ trước tới nay: nghe đài, xem tivi, nghe nhạc, bạn bè đàn đúm, đi chơi đi bời, thậm chí ḷng thiết tha với ăn ngon, mặc đẹp, thưởng thức phim ảnh, tôi vứt hết.

Có lẽ lúc đầu như một sự ruồng rẫy kỷ niệm. V́ đau quá. Sau đó đến cảm giác tê liệt hờ hững, v́ nguội lạnh quá. Tôi lao vào ôm ấp chữ, luồng điện tinh thần duy nhất mang lại cảm giác ấm áp, để quên đi, để sống tiếp, để yêu…dù giờ đây tôi mới biết: chỉ để sống và yêu tiếp một cái ÂM như bản thân sự CHẾT.

Hỡi ôi! nếu bạn chưa ở trạng thái và cảm xúc như tôi, bạn khó có thể hiểu được điều này. Cũng chỉ là một biến tướng của biểu hiện đời sống người? nhưng nó quá đặc thù ở chỗ, nó đ̣i hỏi một trải nghiệm xương thịt, một hiến tế hoàn toàn tự nguyện, như cảm giác t́m một người yêu, t́m một cái ǵ ham thích mà người ta suốt đời t́m kiếm , nghĩa là rất có thể, trải nghiệm này chỉ có được ở những kẻ có một LƯ TƯỞNG, luôn đi t́m một cái ǵ đó cao hơn bản thân ḿnh, ở ngoài bản thân ḿnh.

Tôi chính là cái lư tưởng, cái ảo ảnh ấy, nhưng điều đáng nói là nó mang hoàn toàn màu sắc âm thế.

Điều đầu tiên trong xúc cảm tang tóc tôi đă nhận ra: tất cả đều CÓ THẬT.

Kỳ lạ, té ra tất cả những ǵ ḿnh từng trải từ trước tới giờ không hề có thật. Nó là cái ǵ vậy? Chỉ là những kinh nghiệm ḍ dẫm theo gương bắt chước người khác thu được. Nhưng không thông qua con người ḿnh. Rơ ràng ḿnh làm kia mà? Hay chỉ v́ những lúc ấy, tôi chưa ĐƠN ĐỘC, nên chưa nhận ra chính ḿnh?

Vậy là ấn tượng đầu tiên về cái chết: sự đơn độc. Và có thật hoàn toàn.

Như người lính trước khi nhận mệnh lệnh xung phong giữa bom nổ đạn réo và giọng người ḥ hét tiến lên hay quay đầu, bỗng ngă ngửa người nhận ra: ngay bây giờ đây ḿnh sẽ hoặc chết hoặc sống. Không c̣n hiện thực khác.

Trong sự đơn độc có thật này, lần lần tôi đă CẢM được tất cả những ǵ trước kia ḿnh chỉ đọc, học, biết qua những khái niệm chưa thấm vào cơ thể, vào tận tim gan như một hôm bị bỏ quên giữa cánh đồng hoang mưa rơi đằng đẵng không nơi ẩn trú, ướt thấm đến tận xương!

Szabó Lőrinc bỗng nhiên không phải là một nhà thơ xa lạ khó hiểu như thuở sinh viên tôi ngồi học hàng giờ măi không thể hiểu nổi nữa, Szabó đă biến thành tôi, một kẻ bất kỳ lúc nào cũng xúc động dạt dào, đang vui hân hoan rạng rỡ v́ sắc đẹp của một bông hoa nhỏ xíu bên đường, bỗng ỉu x́u vô cùng chán ngán bởi một cái ǵ đấy tầm thường của kẻ sống bên cạnh, ta chợt phát hiện. Szabó Lőrinc bỗng nhiên thành bạn tri kỷ  bởi sự nhạy cảm quá đỗi giống nhau giữa tôi và chàng trong những lúc tôi hết sức bơ vơ. 

Chưa bao giờ tôi nghĩ rằng vào một ngày đẹp trời, ḿnh sẽ hiểu thứ ngôn ngữ châu ngọc của Szabó Lőrinc viết về đời sống, t́nh yêu, sự quằn quại người, nỗi cắn rứt lương tâm khi vượt qua những quy định chuẩn mực sống trong xă hội người. Cũng như từ từ  đọc và hiểu ra một loạt người cầm bút tiết kiệm lời, chỉ sổ tung những giọt máu đau đớn từ trái tim ra biến thành thơ.

 Lạ kỳ hơn nữa, hơn quá nửa đời người, ngọn bút tôi lần đầu tiên ngập ngừng, rồi sau đó ào ạt viết ra những bài thơ. Điều này ta không bao giờ có thể biết trước, dù ta có chấp nhận lư thuyết luân hồi của kiếp người đi chăng nữa, bởi nội dung cụ thể không phải do lư thuyết chấp bút. Chỉ duy nhất một thứ có thể tạo ra niềm cảm hứng: T̀NH trong ḷng người- dù là người âm trong cơi âm.

Dường như tôi đă t́m thấy một ư trung nhân âm thế của tôi. Mỗi ḍng chữ  viết ra rơi xuống trang sách, đều biến thành thể âm, đều biến thành số phận. Trong những khoảnh khắc ngắn ngủi lắp thành vài ba năm đă trôi qua của ḿnh, tôi đă hạnh phúc biết nhường nào với cái chết của chính ḿnh, như một mối t́nh trong sạch, hiến dâng hoàn toàn với một người t́nh âm phủ.

Có lẽ v́ sống trong t́nh yêu âm thế trong trắng này, tôi mới từ từ hiểu ra tất cả những lư thuyết triết học về sự sống vũ trụ, về đời sống người, về các tôn giáo, về những điều vô h́nh mà con người đang nằm trong nó nhưng vẫn ra sức khích bác nó, v́ sợ hăi, v́ không nh́n thấy nó, những điều khi c̣n là người dương thế, rất khó khăn để nhận thức ra.

Bạn sẽ hỏi: tại sao hôm nay tôi quả quyết đấy chỉ là một khoảng thời gian ngắn ngủi của một cuộc t́nh âm phủ, khi tôi đă nhầm lẫn đặt cái chết lên ngang hàng đời sống của tôi?

Bởi trong đó không có chút lễ nghi, không có mảy may một quy tắc, một quy định nào như trong đời sống trần thế. Tôi không có một người t́nh xương thịt, không có một khung cảnh ấm êm dương thế trực tiếp vỗ về che chở, tôi chỉ c̣n lại tôi…

Trong chính tâm tưởng đau đớn của ḿnh, tôi đă tạo ra một thế giới riêng, bằng chữ, cùng chữ, cùng những kẻ cầm bút khác, có thể đă mất, có thể đang c̣n sống, nhưng chắc chắn không có ǵ trực tiếp cùng tôi, cùng những tháng ngày ḍ dẫm tự ḿnh đi t́m ḿnh đau khổ.

Hôm nay tôi nhận ra sự nhầm lẫn đă sống như một kẻ đă chết của ḿnh, khi bất ngờ nh́n thấy hết sức rơ ràng: tâm trạng của tôi không phải tâm trạng của kẻ khác, bởi vậy đôi khi hành vi của tôi làm người khác bực ḿnh, làm họ cảm thấy bị xúc phạm, tôi đă đổ toàn bộ cái tôi của ḿnh lên người khác, như một kẻ đă chết muốn trừng phạt người sống bằng sự đau xót kéo dài… giá mà vĩnh viễn!

Hỡi ôi!

Sau những ngày mưa lê thê buồn bă, hôm nay trời hửng nắng, bầu trời xanh cao vút, không khí lành lạnh hiu hiu như một sáng mùa xuân, nhưng lá vàng rơi khắp nơi pha đất trời thành một màu vàng úa đang hủy hoại…

 Bước qua những vũng nước đầy xác lá, bùi ngùi…

Nhưng lạ chưa ḱa, những xác lá mang những h́nh thù khác hẳn nhau, dù tất cả đều trải rộng, nằm sóng soài như những bàn tay x̣e, những thân h́nh úp sấp giang rộng chân tay. Tôi cúi nh́n chăm chú những dáng vẻ của lá: cái như những đồng tiền vàng nho nhỏ, cái như một bông hoa nhiều cánh, cái như một ngôi sao nhiều tua, và có những cái lá rất to, mỗi góc mang một h́nh thù khác.

Ngước mắt nh́n lên rặng dẻ dại chỉ một màu vàng sẫm, tôi nhận ra những chiếc lá c̣n lại trên cành cũng đă khô héo, sự lụi tàn ngay trên một thân cây sống…

Hàng cây trông rộng hẳn ra, cách xa nhau bởi những tán cây lưa thưa dần, trông xa xa chỉ là những cành khẳng khiu lắc rắc điểm vài ba chiếc lá vàng úa…

Nhắm mắt lại, tưởng như thấy h́nh ảnh của mùa xuân, cũng lơ thơ trên cành chỉ vài chiếc lá thôi, nhưng là những chiếc lá xanh non tơ, e ấp dịu dàng…

Vậy đó ta ơi, hăy trở lại với ĐỜI SỐNG bằng chính sự lụi tàn của từng KHOẢNH KHẮC đang trôi đi của chính mi!

Nguyễn Hồng Nhung

( Budapest. 2012-11-15)