BÀN CHÂN FUMIKO

(Fumiko no ashi, 1919)1

Nguyên tác: Tanizaki Jun.ichirô (1886-1965)

Dịch: Nguyễn Nam Trân

　　　 　　　　　　　

Dẫn Nhập

Truyện ngắn dưới đây có thể gây cú sốc cho một số độc giả dù nội dung không có lấy một lời lẽ tục tằn. Khuynh hướng bái vật (fetischism) đặc biệt đối với bàn chân đàn bà (foot-fetischism) đă được nhắc đến trong Xâm Ḿnh (Shisei, 1910), tác phẩm Tanizaki viết thời trẻ. Bàn Chân Fumiko miêu tả lệch lạc tính dục này trong bối cảnh xă hội Nhật Bản đầu thế kỷ trước. Chính v́ đi ngược với văn học tải đạo thời Minh Trị, Tanizaki bị xem như một nhà văn ma giáo, bệnh hoạn, trụy lạc. Nhiều người đ̣i đốt tác phẩm của ông.

Các nhà phê b́nh đă đặt giả thuyết về ảnh hưởng của quyển Bệnh Lư Tính Dục (Psychopathia Sexualis) - sách do Richard von Krafft-Ebing trước tác mà Tanizaki được đọc khoảng năm 1908 - đối với truyện ngắn này. Cũng cần nhắc thêm là từ 1905, Sigmund Freud đă bàn về khuynh hướng bái vật trong trứ tác kinh điển bằng tiếng Đức của ḿnh, Ba Tiểu Luận Về Lư Thuyết Tính Dục. Người thầy thuốc thành Wien c̣n khai triển đề tài nói trên trong những công tŕnh nghiên cứu khác vào khoảng năm 1927. Phải chăng khuynh hướng bái vật về bàn chân đă bắt nguồn từ t́nh yêu bị ức chế của đứa con đối với mẹ ḿnh như các nhà tâm lư học theo trường phái này cố gắng giải thích?

Đặc điểm của Tanizaki trong Bàn Chân Fumiko là ông chỉ chuyên chú vào khía cạnh nghệ thuật của hiện tượng tâm lư bái vật và mỹ hóa nó một cách tài hoa, trang nhă. Không phải v́ đưa những đề tài cấm kỵ lên mặt giấy mà ông trở thành một nhà văn lớn. Không có nó, ông cũng đă vĩ đại rồi.

Đâu là lư do khiến Tanizaki có khuynh hướng phơi bày những mảng tối trong tâm hồn? Ông muốn t́m về thiên đường ấu thơ đă mất bên bà mẹ yêu dấu, người từng đánh thức những cảm xúc phái tính đầu đời của ḿnh? Ông cố ư nói lên sự tuyệt vọng trong t́nh yêu của con người, khiến cho ngoại giới bao la chỉ c̣n ngưng tụ lại trong một vật thể cỏn con? Hay là ông muốn mượn cuộc sống trụy lạc làm nơi ẩn náu để chống đối xă hội ngụy thiện và công thức đương thời? 

Trước khi những lệch lạc tính dục kể cả khuynh hướng bái vật được tŕnh bày trong văn chương Âu Châu thời trung cổ và cận đại mà Marquis de Sade (1740-1814) là một tác giả tiên phong tên tuổi, sách vở Á châu đă từng nhắc tới Nam Đường Hậu Chủ, Tây Môn Khánh…các nhân vật đặc biệt sùng bái bàn chân người đẹp. Trong văn chương Trung Quốc và Việt Nam, không thiếu ǵ những cách diễn đạt văn học ca ngợi bàn chân như "bộ bộ sinh liên hoa", "tam thốn kim liên", "sen vàng lửng thửng", "hài thương nữ"…

Nhân v́ tính dục cũng c̣n là một vấn đề nóng bỏng của thời đại chúng ta và là trọng tâm khám phá của các nhà văn trẻ, việc phủi lớp bụi thời gian thử đọc lại Bàn Chân Fumiko, ra đời cách đây gần một thế kỷ để thưởng thức lối hành văn kể chuyện lôi cuốn và sức tưởng tượng phong phú của Tanizaki, tự nó chắc cũng có một ư nghĩa nào đó.

Vào Truyện

Thưa thầy,

Mong thầy tha tội đường đột của một anh học tṛ mặt trắng như em, chưa từng hân hạnh gặp thầy một lần mà đă dám cầm bút viết thư. Dẫu biết bận trăm công ngàn việc nhưng xin thầy hăy bỏ chút thời giờ quí báu để đọc từ đầu đến cuối câu chuyện sắp kể ra đây. Em mạn phép thưa trước điều đó.

Có thể thầy nghĩ rằng khi mở miệng nói như vậy, em tỏ ra hợm hĩnh, nhưng thật t́nh trong tận đáy ḷng, em vẫn nghĩ rằng câu chuyện em định kể ra, đối với thầy, không thể nào hoàn toàn vô vị. Nhược bằng thầy cho là nó có đôi chút giá trị tư liệu để khơi nguồn cảm hứng cho một tác phẩm mai sau của ḿnh th́ em cũng không thấy có ǵ cản trở. Ngược lại, việc đó c̣n làm em vô cùng vinh hạnh. Thú thật với thầy, v́ em hằng mong sao cho câu chuyện này được thầy dựng thành tiểu thuyết nên mới viết lá thư này để bày tỏ ḷng kỳ vọng của em. Ngoài thầy, nhà văn xưa nay em hết sức ngưỡng mộ, có lẽ không một ai hiểu được tâm lư vô cùng đau khổ và kỳ lạ của nhân vật chính trong câu chuyện. Người duy nhất có thể rủ ḷng thương cảm đối với nhân vật đó chỉ là thầy chứ không ai khác…..Ư nghĩ này là động cơ đầu tiên thôi thúc em viết thư cho thầy, thế nhưng, chỉ cần thầy chấp nhận nghe em kể chuyện, em cũng đă mười phần măn nguyện chứ đừng nói chi việc thầy nghe lời thỉnh cầu của em mà sử dụng nó như tư liệu viết văn.

Có thể sự thôi thúc của em sẽ gây bực bội, làm thầy không vui, nhưng chỉ cần thầy chịu nghe em mà đặt bút viết về nó th́, em trộm nghĩ, người đóng vai chính trong câu chuyện này nhất định sẽ hết sức hài ḷng. Dù sao đi nữa, dưới con mắt của một người mà em đánh giá là có sức tưởng tượng dồi dào, giàu kinh nghiệm sống như thầy, em không tin rằng những t́nh tiết trong câu chuyện lại chẳng đáng cho thầy đảo mắt qua một lần. Em là một thanh niên không rành viết lách nên khó tŕnh bày câu chuyện khéo léo hơn người khác, nhưng xin thưa một lần nữa, dám mong thầy chịu khó để ư đọc nó cho đến hàng chữ cuối.

Nhân vật chính của câu chuyện giờ đây đă qua đời. Ông ta tên Tsukakoshi, thuộc một gia đ́nh sống bằng nghề cầm đồ có cửa hiệu ở xóm Muramatsu trong khu Nihonbashi tự thời Edo. Ông Tsukakoshi mà em đang nói tới, nếu tính từ tổ tiên trở xuống là đời thứ mười. Ông ta mới vừa chết cách đây có hai tháng, vào ngày 18 tháng 2 năm nay, ở cái tuổi 63. Thật ra, sau khi bệnh tiểu đường mà ông mắc phải từ hồi 40 tuổi và có thời làm cho ông béo núc nác như một tay đô vật, khoảng năm sáu năm trở lại, đă đi kèm với chứng lao phổi, khiến cho ông lần lần gầy rạc, một hai năm trước khi chết, người chỉ c̣n hơn mỗi que tăm. Đến khi dọn về nhà nghĩ mát ở Shichiri-ga-hama gần Kamakura được một thời gian, chứng lao phổi dần dần trở nặng, vượt cả bệnh tiểu đường và kết liễu đời ông. Thời xuống dưới Kamakura ở, ông coi như đă về nghĩ hưu, nhường cửa tiệm cầm đồ cho anh con nuôi ở rễ là Kakujirô cai quản. Do đó, người trong nhà vẫn gọi là ông là "cụ hưu" thế này, "cụ hưu" thế nọ. Em cũng bắt chước họ mà gọi ông ta bằng cái tên đó. Mối giây liên lạc giữa "cụ hưu" và gia đ́nh nhà gốc trên Tôkyô vô cùng xấu, cho nên từ lúc người bệnh hấp hối cho đến phút lâm chung, bên giường chỉ có mỗi một ḿnh Hatsuko, con gái độc nhất của "cụ hưu" và là vợ của anh con nuôi ở rễ tên Kakujiirô. Gia đ́nh Tsukakoshi vốn là nhà cố cựu đất Edo, nội thành phố Tôkyô thôi ít nhất phải có năm sáu cửa hiệu lớn của bà con thân thích trong họ. Thế mà trong thời gian cụ ta nằm bệnh, ít thấy ai xuống thăm, c̣n tang lễ cũng chỉ được cử hành cực kỳ đơn giản và trong sự buồn thảm.

Chính v́ lư do đó, những người biết rành mạch t́nh cảnh lúc trước và sau khi ông cụ sắp mất chỉ có bà sai vặt tên gọi O-Sada, lúc đó được cắt tới chăm nom bên giường và Fumiko2, cô hầu non của cụ. Tính thêm cả em nữa, vỏn vẹn cũng chỉ có ba người. Đến đây, xin thầy cho phép được cắt ngang câu chuyện một chút để nói về sự liên hệ giữa ông cụ và em cũng như cảnh ngộ cá nhân em. Năm nay em vừa mới 25 tuổi, sinh viên trường mỹ thuật, quê ở quận Akumi thuộc tỉnh Yamagata. V́ gia đ́nh em và gia đ́nh Tsukakoshi có liên hệ họ hàng xa cho nên ngày em cất bước lên Tôkyô, v́ không chỗ nương tựa, vừa đặt chân tới ga Ueno, là em đă bọc bức thư gửi gắm của ba em trong người, t́m ngay đến tiệm cầm đồ của cụ trong khu Muramatsu. Lúc đó cụ hưu vẫn c̣n coi sóc cửa hàng nên rốt cuộc cụ trở thành người chăm sóc cho em mọi thứ. Cũng v́ lư do đó mà về sau, em thường ghé qua xóm Muramatsu mỗi năm vài ba lần thăm cụ. Thế nhưng sự giao hảo của cụ và em có được sự thân mật đặc biệt vượt qua giới hạn một liên hệ ơn nghĩa là điều mới bắt đầu cách đây không lâu……khoảng từ một năm hay nữa năm thôi. Em chỉ muốn thầy hiểu cho rằng ngoài nhân vật đóng vai chính, ông cụ về hưu, c̣n có một nhân vật nữ không kém phần quan trọng là Fumiko, cô hầu non vừa mới nói, và sau nữa là bản thân em, cả ba đều liên hệ sâu xa với nội dung câu chuyện. Nhất là em không hề đóng vai một kẻ đứng bên lề. Để rồi thầy sẽ thấy, có lẽ em c̣n giữ một vai tuồng trọng yếu trong đó nữa. Hơn thế, trong khi phân tích tâm lư ông cụ, có thể cùng lúc em cũng đang mổ xẽ chính tâm lư của ḿnh.

Lư do nào làm ông cụ và em trở thành thân thiết à? Nói đúng ra, phải hỏi đâu là duyên do khiến em bắt đầu tiến đến gần cụ cơ! Chuyện nên được mào đầu bằng câu trả lời cho thắc mắc này. Một đứa con trai sinh trưởng nơi quê mùa hẻo lánh trên Yamagata như em và một người sinh ra trong gia đ́nh cố cựu một khu phố làm ăn buôn bán đất kẻ chợ Edo như cụ, phải nói là hoàn toàn không có điểm chung nào, từ tính nết, học vấn cho đến phong cách. Em là cậu học tṛ trẻ tuổi nhà quê lên tỉnh, v́ ngưỡng mộ văn chương mỹ thuật Âu Tây nên chỉ sống với ước mơ ḿnh sẽ trở thành một họa sĩ hội họa Tây Phương. Cụ hưu ngược lại, không những là dân Edo mà c̣n là dân Edo chính cống, sống theo truyền thống và tập quán sót lại từ thời mạc phủ Tokugawa. Em xin thưa là nơi cụ có một chút ǵ hơi điệu hạnh, cho ḿnh sành sỏi, thái độ thường gặp nơi mấy người già ở khu phố buôn bán trong thành. Ai có thấy cũng phải nh́n nhận cụ và em là hai mẫu người hoàn toàn khác biệt, lời ăn tiếng nói không thể nào hợp nhau. Sở dĩ hai bên trở thành thân thiết là v́ em đă t́m đến với cụ. Về phía cụ hưu th́ bị người trong gia đ́nh lẫn thân quyến ghét bỏ xa lánh, cho nên khi được em đôi lúc đến thăm, tuy em chỉ là bà con xa nhưng bao giờ cũng biết kính cẩn một điều thưa, hai điều bẩm, không lẽ cụ lại không mừng rỡ. Đặc biệt lúc sắp mất, ngoài người thiếp Fumiko th́ không nói, hễ em mà không đến nhà thương thăm viếng mỗi ngày là cụ giận. Tuy vậy, nếu từ phía em không đi bước đầu để tiếp cận, chắc cụ sẽ không thể nào trở nên thân t́nh như thế. Những ai không rơ chuyện cứ tưởng rằng em v́ cám cảnh cụ bị bà con họ hàng bỏ rơi, sinh ḷng tội nghiệp nên hay lui tới thăm nom. Người nào có ḷng tốt giải thích như vậy, em xin hết sức cảm ơn nhưng nói kiểu đó chỉ tổ làm em phải thẹn đỏ mặt. Động cơ khiến em đến gần với cụ không hề cao cả như vậy. Nói trắng ra, cái cớ làm em đến gặp cụ hưu không phải là v́ cụ mà v́ Fumiko, người thiếp trẻ của cụ đấy. Dĩ nhiên không phải em t́m gặp nàng để thỏa măn một ước muốn sâu kín ǵ, lại nữa, cho dầu ước muốn đó trồi lên, em cũng ư thức ngay rằng cái thân một thằng học tṛ nhà quê như ḿnh th́ dễ ǵ với tới người đó. Thế nhưng cứ mỗi lần h́nh bóng của Fumiko lướt qua trước mắt, em đă cảm thấy say sưa đến mức độ đứng ngồi không yên như cả mười ngày trời chưa được gặp nàng. V́ lư do đó mà em hết t́m cớ này đến kế nọ, có khi không có công chuyện ǵ cũng t́m cách dẫn xác tới nhà ông cụ.              

Sở dĩ họ hàng ruồng rẫy cụ hưu cũng chỉ v́ cụ đă bị Fumiko, một cô geisha xóm Yanashibashi quyến rũ đến độ rước cô ấy về nhà. Chuyện xăy ra đúng vào khoảng tháng chạp cách đây hai năm, cụ hưu 60 tuổi, c̣n Fumiko hồi đầu năm vừa tṛn 16, mới thành nghề. Chính ra h́nh như chuyện chơi bời phóng đăng của cụ cũng đă thành vấn đề từ trước nhưng người trong thân tộc nghĩ rằng từ thời trai trẻ cụ từng bay bướm rồi cho nên đến lúc đó, họ vẫn chưa rầy rà chi. Họ mong rằng đă đến cái tuổi lục tuần, mai mốt thế nào cụ chẳng phải ngừng. Em nghe người ta nói lại th́ cụ đă lấy vợ hồi 20 tuổi, ba lần cải giá, đến năm 35 th́ đă ly hôn với bà thứ ba. Kể từ đó cụ sống độc thân luôn (và Hatsuko, cô con gái độc nhất là kết quả cuộc hôn nhân giữa cụ và người vợ đầu tiên). Việc cụ thay đổi vợ nhiều lần như thế, không thể chỉ giải thích bằng cái tính phóng đăng, mà c̣n phải đưa ra thêm một nguyên nhân bí mật, đó là tật xấu đời trong đời sống t́nh dục của cụ, điều mà măi đến gần đây chẳng mấy ai ngờ vực. Không chỉ trước mặt vợ nhà, ngay đối với những cô đầu cụ mua, cụ luôn luôn tỏ ra tính khí thất thường. Lúc tưởng cụ gặp được người hợp nhăn, chưa đầy tháng sau, đă thấy cụ chán ngấy cô ta và đuổi theo người đàn bà khác. Hơn nữa, cái hơi lạ ở nơi một người đàn ông gọi là trăng hoa như cụ, không bao giờ thấy có một người đàn bà nào tỏ ra say mê cụ cả. Chỉ có cụ t́m đến với họ trước và yêu thương họ nồng nhiệt. Phần các nàng, nếu có trao thân cũng v́ muốn nhắm vào gia sản cụ thôi. Chưa thấy ai đem t́nh yêu chân thành để báo đáp tấm ḷng của cụ. Cụ quả là dân kẻ chợ Edo thật sự, một người đàn ông đúng nghĩa, hết sức sành sơi, làm người ta sẳn sàng bỏ qua cho thái độ huênh hoang. Đáng lư ra, không sớm thời muộn, phải có nàng nào đó gắn bó sâu đậm với cụ mới đúng, nhưng lạ lùng thay, bản thân cụ cứ bị các cô gái cho rơi hoặc lừa gạt. Thêm vào đó, như đă nói, cụ là người tính khí thất thường, dù có mê mệt ai trong một thời gian, bản thân cụ lại không đủ sức để tiến xa hơn với họ.                  

-Ngữ nhà ông ta, đánh chết cũng không chừa cái tính bê bối. Cứ cho ông ấy chạy theo các cô đi nhưng cuối cùng phải biết thân mà ăn ở với một người thôi chứ!….Có lẽ cưới hẳn một cô hầu th́ may ra mới hết lông bông!

Đó là những câu mà đám họ hàng nhà cụ vẫn bàn tán với nhau.

Ấy thế, cuối cùng, Fumiko lại là trường hợp ngoại lệ. Cụ hưu quen biết nàng vào dịp hè cách đây hai năm nhưng t́nh cảm từ ấy vẫn bỏng cháy chứ không hề nguội đi chút nào. Không những vậy, cùng với thời gian, cụ càng mê mệt nàng hơn mà thôi.Thế rồi, vào tháng 11 năm nay, khi cô ta chấm dứt thời gian học việc như một hangyoku và trở thành ippon3 được phép hành nghề geisha th́ cụ nhà ta đă lo liệu cho mọi thứ chi tiêu, ngay cả việc trả hộ món tiền thế chân cần thiết để một cô đầu được phép ra riêng. Rốt cuộc, không bằng ḷng với chừng đó, cụ đă đem nàng về đặt trong cửa hàng ở phố Muramatsu như hầu chẳng ra hầu, vợ không ra vợ. Mặc dầu cụ hưu nhiệt t́nh đến mức đó nhưng giống như mọi lần, không có ǵ chứng tỏ Fumiko yêu thương cụ cả. Dễ hiểu thôi, hai bên chênh lệch nhau những bốn mươi tuổi, trừ phi ngu ngốc hoặc điên khùng, không ai đi yêu một ông già cỡ tuổi cụ. Nàng có ngoan ngoăn nghe lời cụ chăng nữa th́ cũng v́ nghĩ ông lăo chẳng c̣n sống bao lâu và v́ mắt nàng đă dán chặt vào mớ tài sản, chứ tuyệt nhiên không có lư do nào khác.   

Lần đầu tiên em gặp được người đàn bà lạ lùng bí ẩn ấy trong căn nhà ở xóm Muramatsu là đúng đầu năm ngoái, vào dịp ghé qua chúc Tết cụ hưu. Em được đưa vào ngôi nhà đằng sau cửa tiệm cầm đồ, cách với tiệm bằng một cánh cửa lưới sắt. Cũng như mọi hôm, cụ hưu ở trong căn buồng sâu tận cuối nhà.

-Ối dào, cậu Uno đấy à! (Thực ra, tên em là Unokichi nhưng không biết ông cụ đă quen xén bớt mất phần sau từ hồi nào. Em có ác cảm với cách gọi này v́ nó giống như người ta gọi người làm công).Nào, nào, vào đây chơi cái nào!

Coi bộ cụ đă uống nhiều rượu. Mặt đỏ ké tận mang tai. Đang ở trong nhà mà cụ quấn chăn len và rúc vào dưới bàn kotatsu4 để t́m hơi ấm. Cụ chào đón như thế với cái giọng đon đả của người dân kẻ chợ đất Edo làm em liên tưởng đến mồm mép dẽo quẹo của mấy ông thầy kể chuyện tếu rakugo5. Chính lúc đó em mới nhận ra kẻ đang ngồi đối diện với cụ và cũng dựa vào cái kotatsu là một người đàn bà ḿnh ngờ ngợ chưa hề được gặp. Khi em bước vào pḥng khách th́ người đàn bà đó đang chống cùi chỏ trên mặt bàn và hai đầu gối để lệch qua một bên, chỉ có khuôn mặt và phần trên thân ḿnh quay về hướng em. Khi em nói "đầu" và "ḿnh" xoay về phía em là bởi v́ lúc đó hai phần đó như là biệt lập, mỗi phần trong đôi mắt em đều đem đến cái ấn tượng là nó có một vẻ đẹp riêng. Nói gọn hơn, lúc đó em không hề có cảm tưởng là chỉ có nguyên một "thân h́nh" đang xoay lại phía em mà thôi. Có thể tóm tắt là khuôn mặt sáng láng thanh tú và vóc người mảnh mai mềm mại lần lượt xô về phía em những cơn sóng nhỏ, hết đợt này tới đợt khác. Và sau khi truyền đến nơi này rồi, những làn sóng đó vẫn c̣n lay động d́u dặt trên những các phần cơ thể, ví dụ như đi từ chiếc cổ dài qua khe hở chiếc kimono có hoa văn để xuống đôi vai và lăn tăn đọng lại ở đấy. Tất cả gieo ra một ấn tượng về vẻ đẹp mỹ miều và nhục cảm nơi người con gái. Một trong những nguyên nhân khiến em suy nghĩ như vậy có lẽ là ảnh hưởng của quần áo nàng mặc. Nếu đem so sánh với cách ăn mặc thời trang màu sắc chói chang bây giờ th́ cách ăn mặc của nàng, kimono nhă nhặn với hoa văn tôzan6 cổ hơi lớn và vạt lại quá dài, hầu như không c̣n đúng điệu nữa.

Cụ hưu cứ tỉnh như không, đưa mắt nh́n nàng và em một hồi rồi nói:

- Cậu Unokichi đấy. Bà con xa với tôi, hiện là sinh viên trường mỹ thuật. Bố cậu dưới quê có gửi gắm thành thử tôi cũng cố giúp cậu ấy đến đâu hay đến đấy…  

Rồi cụ him híp mắt, nở một nụ cười hơi khó hiểu. Như thế, tuy đă làm tṛn phận sự giới thiệu cô ta với em nhưng thật ra cụ không có câu nào giúp cho em biết người con gái ấy là ai.

-Em tên Fumi. Mời thầy ngồi chơi!

Người con gái như e thẹn, lúng búng mấy tiếng trong miệng rồi cúi đầu chào.Em cũng vui vẻ cúi đầu đáp lễ nhưng không khỏi có một t́nh cảm kỳ lạ như ḿnh đang bị hồ ly tinh dụ dỗ.

-Người này ắt là cô hầu non của ông ta!

Em chắc mẫm trong bụng như thế và nh́n trộm nét mặt cụ hưu, dưới lỗ mũi đỏ hằn hai nếp nhăn to như khắc vào, đổ xuống cái miệng rộng toác mang cái tên dị dạng gamaguchi "hàm ếch"7 vẫn không gh́m nỗi một nụ cười gây khó chịu. Thế nhưng bên trong tiếng cười ấy, ta có thể suy đoán nó hàm chứa một khẳng định:

-Đúng như cậu đoán, cô này là người thiếp của tôi. Tôi mới đưa về đây chưa được bao lâu!

Không những thế, em nhận ra ngay cô là người rất đỗi được cụ hưu yêu dấu.

Chẳng hiểu đâu là nguyên do chứ khó ḷng nói cô là một người hoa nhường nguyệt thẹn. Sở dĩ ông cụ yêu, phải chăng v́ cô có ở đâu đó trên khuôn mặt và trong vóc dáng những nét phù hợp với mỹ cảm của người dân kẻ chợ như cụ thôi. Nghĩ đến đấy, em mới suy ra cái nụ cười của ông cụ như có nghĩa là: "Sao, cậu thấy tôi đào ra được một em ngon lành chưa!". Em cảm thấy trong thái độ của cụ ngầm chứa sự đắc ư như thế. Một cô hầu mà mặc chiếc áo kimono khổ dài, có mái tóc đen ánh mượt mà như nước sơn, tóc lại búi theo kiểu tsubushishimada8 như thế th́ không hợp t́nh hợp cảnh. Dáng dấp đó chỉ tạo cho cô cái vẻ của một geisha đang ra tiếp khách. Thế nhưng cô phải lên khung như thế với cái cổ với hoa văn tôzan nghĩa là đúng sở thích tinh tế của một người ăn chơi sành sỏi đất Edo th́ mới vừa ư cụ, và cái nhận xét của em lúc đó, rồi thầy sẽ thấy, đă được kiểm chứng không bao lâu sau.   

Nếu so sánh giữa đàn bà Nhật và ngoại quốc th́ em yêu chuộng vẻ đẹp phụ nữ nước ngoài hơn nhưng em cũng chẳng có lư do ǵ mà ghét bỏ một người đẹp hầu như đầy đủ tiêu chuẩn để thỏa măn sở thích của dân Edo. Dĩ nhiên, không phải sự toàn bích mà là một vài khuyết điểm trên đường môi nét mũi của cô gái mới tạo ra một ấn tượng tuyệt vời về sự hài ḥa và thanh tao. Để cho người đàn bà có thể toát ra được một vẻ đẹp như thế, cô ta phải có một vài chỗ bất toàn, dĩ nhiên chỉ ở mức độ cần thiết.

Khuôn mặt cô ta tṛn và cân đối như quả trứng nhưng thon lại phía dưới cằm để tạo một h́nh trái xoan, đôi má tuy có hơi hơm vào nhưng không hề đem đến cho khuôn mặt ấn tượng cứng rắn, bởi v́, khi cô nàng thốt ra một lời nào, cử động của làn môi như dâng lên từng cơn sóng nhỏ tiếp nối nhau về phía đôi má, gợi ra một cảm tưởng dịu dàng và vun vén.

Đường nét vầng trán cũng gọn gàng dù tóc mọc không đến độ cân đối để có thể ví nó với h́nh dáng đỉnh núi Fuji9. Hai món tóc tỏa ra hai bên trán, mặt cũng như trái, có vài chỗ hơi thưa và cao tuy rằng sau đó lại phủ xuống vừa vặn ở ngang tầm đuôi mắt. Đôi chỗ có đường nét không hoàn toàn thẳng thớm này tuy có làm cho mái tóc không đúng h́nh thù ngọn Fuji nhưng giúp vầng trán được thoáng hơn. Như thế, giữa màu tóc đen nhánh, một phần của vầng trán trắng phau len vào và như được tô lên bằng một màu xanh mơ hồ. Nó không chỉ đem đến cho vầng trán, chính ra là hẹp, những biểu hiện đa dạng cũng như sự b́nh yên thanh thản khó ḷng diễn tả mà c̣n làm tôn màu đen của mái tóc. 

Cặp lông mày dày h́nh ṿng cung, nhưng may mắn là khác với trường hợp mái tóc viền quanh trán, nó hung hung và thưa hơn nên không tạo ra một vẻ nghiêm khắc. Mũi nàng cao và thanh, trông thật xinh nhưng vẫn không được hoàn hảo. Hai bên thành mũi hơi mọng, chỗ đường cong chạy từ lông mày xuống thấy thô thô, và phần trên hai cánh mũi lại phồng lên, nhun nhũn, dễ làm liên tưởng đến thịt hai bắp chân. Thế nhưng, theo em nghĩ, đem gắn một cánh mũi hoàn hảo như tượng điêu khắc lên khuôn mặt này sẽ làm cho nó có một vẻ lạnh lùng. Mũi tṛn trĩnh như ḥn bi10 th́ không nên có nhưng một đầu mũi tṛn đầy sẽ gợi ra được cái ǵ phúc hậu, đáng yêu.

Tiếp theo là cái miệng. (Cứ đem kể từng chi tiết một trên khuôn mặt với một lối viết vụng về như thế này, chắc em đă làm bận mắt thầy. Thế nhưng nếu em không tŕnh bày rơ ràng về h́nh thù khuôn mặt của cô gái th́ ḷng em không yên. Em muốn cho thầy biết đầy đủ về nét đẹp và cái duyên dáng của người con gái đó. V́ lư do trên, dù có bực ḿnh xin thầy cảm phiền chịu khó cho).

Khuôn mặt nàng thon lại như một quả trứng thắt đáy. Bên trên cằm là một cái miệng nhỏ xinh xắn trông vừa khéo, và chỗ dễ thương rất là con gái đất Edo hơn cả là cái môi dưới hơi trề ra một tí11. Vâng, đúng thế, nếu cái môi dưới này lại thụt vào như người thường th́ nó sẽ làm cho nàng có dáng nghiêm nghị hơn nhưng có lẽ sẽ làm mất đi vẻ khêu gợi và tinh ranh. Nhưng nói đến tinh ranh th́ phải nh́n nhận là tất cả sự tinh ranh nằm trong đôi mắt. Hai con ngươi màu đen, lấp lánh như lưu ly mở thật to, nằm giữa đôi ḷng trắng ánh màu xanh xa cừ. Đôi ngươi như đang ranh mănh chui xuống nằm dưới đáy sâu của một làn nước trong vắt tắm trong những tia sáng xuyên qua, tựa hồ những con cá nhanh thoăn thoắt đang làm bộ nằm bất động để nghĩ ngơi vây kỳ. Giống như những cọng rong che chở thân cá, riềm mi viền quanh đôi mắt dài đến nỗi, khi nàng nhắm mắt, như thể phủ gần đến phân nửa g̣ má. Em chưa từng thấy ai có cặp lông mi vừa đẹp vừa dài đến thế, nhiều khi tự hỏi dài như thế th́ nó có làm vướng mắt nàng lúc nh́n hay không. Mỗi lúc mắt nàng mở ra, em không c̣n phân biệt được đâu là mi đâu là tṛng đen, như thể con ngươi đă ra khỏi vị trí của nó để hợp lại thành một với riềm mi.

Nước da của nàng làm tôn cái đẹp của đôi mi và đôi mắt. Nàng chỉ trang điểm sơ sài, một điều hiếm có đối với những cô gái thời đó (nhất là một người từng có quá khứ geisha). Không hề đập vào mắt, màu trắng ngà chứ không hồng hào của làn da toát ra một làn ánh sáng mờ ảo như thấy trong mơ. Chỉ có đôi mắt đen nháy lộ ra rơ ràng, sinh động như con cánh cam đang ḅ trên tấm giấy trắng. Em không hề thêu dệt quá đáng về vẻ đẹp của cô gái này. T́nh thực là em cảm thấy thế nào th́ cứ nguyên như thế tŕnh bày lại thôi. 

Nếu như mọi lần th́ cuộc đi chúc Tết của em đă phải đến giờ chấm dứt rồi nhưng em có cảm tưởng như vừa mới bắt được vật ǵ quí báu, ngày hôm đó đă ngồi ́ suốt từ sáng đến hai ba giờ chiều, vừa ăn cơm trưa vừa ra sức tiếp chuyện cụ hưu. Được người đẹp chuốc chén, cụ hưu đă say nhưng em nhớ hôm đó ḿnh cũng ngà ngà.

-Này cậu Uno, xin lỗi cậu, tôi chưa từng được xem tranh của cậu bao giờ nhưng nghe đâu cậu học vẻ tranh kiểu Tây. Thứ chân dung bằng sơn dầu đó mà, chắc cậu khá thành thạo đấy chứ nhỉ?

Cụ hưu bất chợt đặt câu hỏi đó. Em nghĩ trong người cụ, lúc ấy rượu đă thấm đậm.

Bằng một giọng tŕu mến nhưng có phần giả lả, O-Fumi-san12, vươn nhẹ cái gáy ra khỏi cổ áo dài, quay về phía tôi và ch́a đôi môi trề ra như làm điệu, nói:

-Có lẽ khá thạo thôi à? Ông này già thật ăn nói không biết điều. Thầy giận cho ổng biết thân đi!

-Tôi nói có lẽ khá thạo, có ư cười cợt cậu Uno ǵ đâu nào! Mấy người thừa hiểu tôi là loại người cổ lổ sỉ, đâu biết thưởng thức xấu đẹp.

-Khéo nói ghê chưa! Đă không biết ǵ sao lại lên tiếng.

 O-Fumi san, người dám trả lời đốp chát với cụ hưu như vậy chỉ là một cô bé hồi đầu năm nay mới vừa 17 tuổi. Trước mỗi lời cô trách móc, cụ hưu chỉ biết t́m cách chống chế, bên đuôi mắt và trên khóe miệng cụ phảng phất một nụ cười như dấu hiệu của một niềm hạnh phúc. Cụ c̣n tỏ vẻ muốn phô trương thật lộ liễu sự hân hoan ấy và điều này ngược lại đă làm cho chính em đâm ra mắc cỡ. Đôi lúc, cụ bảo:

- Ái chà, trả lời sao đây ta? Lại thua con nhỏ này keo nữa rồi! 

Rồi sau đó làm bộ đưa tay găi đầu, ra chiều hết sức bối rối. Nh́n quang cảnh đó, em biết cụ đă trở thành một đối tượng hết sức thích hợp để O-Fumi-san mặc t́nh vo tṛn bóp méo, có thể bảo chẳng ai c̣n phân biệt một ông già như cụ với đứa bé sơ sinh. Tính tuổi tác ba người đang ở trong gian buồng này th́ lúc đó cụ hưu 61, em 19 c̣n O-Fumi-san, như vừa nói, mới có 17 và là người trẻ nhất. Thế nhưng, theo lời ăn tiếng nói mà xét th́ có thể nói là thứ tự hoàn toàn đăo ngược. Khi đứng trước mặt O-Fumi-san th́ cả cụ hưu lẫn em đều có cảm tưởng là bị đối xử như con nít không bằng.   

C̣n chưa hết ngạc nhiên khi nghe cụ hưu đem chuyện hội họa Tây Phương ra bàn ở đây, em mới vỡ lẽ là cụ muốn đặt em vẽ cho O-Fumi-san một bức chân dung bằng sơn dầu.

-Không biết loại tranh nào đẹp hơn tranh nào nhưng có lẽ sơn dầu th́ sát sự thật hơn tranh Nhật chứ cậu nhỉ!

Cụ hưu nói như thế, hẳn có ư muốn cậy em vẽ O-Fumi-san làm sao càng hiện thực càng tốt. Em không biết ḿnh có vẽ đúng ư của cụ không để có thể đáp lại ḷng trông đợi ấy. Tuy nhiên trong bụng em nghĩ đây là một cơ hội tốt để ḿnh có thể gần gũi với cô gái và ư nghĩ đó khiến em không c̣n chần chờ ǵ mà không nhận lời đề nghị. Và cứ thế, từ đó mỗi tuần em đến nhà cụ hưu độ hai lần để O-Fumi-san ngồi làm mẫu cho em vẽ.

Trong xóm buôn bán b́nh dân ở Tôkyô này, hầu hết những căn nhà cổ của thương nhân, gọi là akindoya, thường cất theo một kiểu giống nhau, nghĩa là có một lối đi hẹp dẫn vào những căn pḥng khá rộng, nhưng càng đi sâu vào bên trong th́ ánh sáng càng lúc càng yếu, đến nỗi giữa ban ngày mà ta có cảm tưởng ḿnh đang ở trong hang động. Căn nhà ḍng họ Tsukakoshi cũng không ngoài thông lệ ấy. Căn pḥng của cụ hưu, nằm măi bên trong, đặc biệt tù mù. Chỉ cần thời tiết xấu một chút th́ mới hơn ba giờ chiều trời đă tối om, không c̣n đủ ánh sáng đọc báo. Nhất là vào dịp Tết Nguyên Đán là lúc ngày hăy c̣n ngắn, mỗi lần em ở trường về ṿng ngang qua đó, khi ở ngoài đường trời hăy c̣n sáng nhưng vào đến trong nhà cụ hưu th́ đă tối hẳn. Ngồi vẽ tranh sơn dầu trong t́nh trạng như vậy thật là phi lư. Ánh sáng cần thiết để dựa vào đó mà vẽ tranh chỉ vỏn vẹn vài vệt nắng đến từ cái sân trong rộng chừng 5 tsubo13 nằm trước căn pḥng. Đó là thứ nắng nhợt nhạt buồn bă mà mặt trời chiều mùa đông bỏ lại trước khi ra đi, phản chiếu vào bên trong căn buồng một cách hờ hững. Khuôn mặt thon thon như một hạt dưa, O-Fumi-san ngồi lặng yên trong bóng tối, hai vai buông xuôi và cánh cổ dài vươn ra ngoài cổ áo, là một h́nh ảnh dễ thương đến độ thần kinh em phải ngất ngây, choáng váng. Nó khiến em nhiều lúc muốn ngưng vẽ để có thể lặng người chiêm ngưỡng những đường nét da thịt thơm tho trắng ngần phản chiếu mơ hồ chút ánh sáng yếu ớt đó. 

Đến khi em thật sự bắt tay vào việc, cụ hưu nhận ra cần phải gắn một bóng điện 60 oắt và kèm thêm cái đèn chạy bằng khí đốt. Cả hai làm sáng hẳn căn pḥng nhưng lại chói cả mắt em. Điều kiện làm việc đă được cụ cung cấp quá đầy đủ, bây giờ em mới bước qua giai đoạn khó khăn là xếp đặt vị trí cho người mẫu phải ngồi thế nào. Bởi v́ tự lúc đầu cụ hưu muốn em thực hiện một bức chân dung, cho nên khi em định vẽ bức họa bán thân hay tương tự thôi, th́ cụ đă lên tiếng:

-Cậu Uno ơi, tôi thấy nếu để cô ấy ngồi mà vẽ y nguyên theo đó th́ chẳng có ǵ hay ho cả. Thế cậu có cho phép tôi nhờ cậu vẽ theo kiểu thấy trên bức họa này không?     

Cụ ta lục từ trong đáy cái tủ nhỏ ra một tập sách truyện bằng tranh cũ rích cũ re. Cụ lật cái trang có in bức tranh minh họa truyện Inaka Genji14 của Tanehiko15 cho em xem. Nếu em nhớ không lầm, đó là tác phẩm của Kunisada16. Trong bức mộc bản ấy có một nàng con gái trẻ với đường nét của O-Fumi-san, kiểu người đẹp theo đúng quan niệm thẩm mỹ của họa sư. Chân trần lội bộ từ trên con đường quê xa tắp đến nơi, cô gái đang định ghé vào một ngôi chùa cổ bỏ hoang. V́ muốn bước vào trong nên cô tạm ngồi lại bên hành lang, lấy một tấm khăn phủi nhẹ bùn đất lấm đôi chân của ḿnh. Nữa phần trên thân h́nh nghiêng hẳn về bên trái như chực ngă, cô chỉ c̣n dựa được vào mỗi một cánh tay mảnh khảnh. Bàn chân trái buông thơng xuống từ hành lang, đầu ngón chân chấm lên mặt đất, c̣n chân phải hơi gập cong lại, và cô đang ta dùng bàn tay phải để phủi bùn dính vào gan bàn chân. Tư thế này đ̣i hỏi người mẫu phải hết sức khéo léo, nó c̣n chứng tỏ các bậc đại sư tranh ukiyo17 ngày xưa có khả năng nhận xét nhạy bén biết chừng nào về những nét biến hóa kiều mị trong động thái của người phụ nữ.

Họa sư Utagawa Kunisada (1786-1864)

(ảnh Wikipedia)

Cái gây ấn tượng cho em nhất là họa sư đă giữ được sự quân b́nh và tinh tế trong cách tŕnh bày vẻ mềm mại của tấm thân người đẹp thay v́ sự vụng về có thể thấy khi phải ở trong tư thế khó khăn này, lúc mà cả tứ chi phải uốn éo một cách phức tạp. Như em đă nhắc đến ở trên, ngực của người đẹp trong tranh nghiêng hẳn về bên trái c̣n chân phải gập lại trong một tư thế dễ làm mất thăng bằng, chỉ cần kéo nhẹ cánh tay đang chống trên mặt đất là có thể làm nàng ngă. Để tránh nguy cơ này, tất cả những cơ bắp trên tấm thân thanh nhă đều căng ra như một sợi thép để cho cho mọi bộ phận cơ thể kết hợp lại thành một dáng điệu tuyệt đẹp. Ví dụ như ḷng bàn tay trái của nàng, lúc đó, để nâng đỡ cái vai, đă x̣e ra và chống lên trên mặt sàn hành lang, năm đầu ngón tay như đang co giật. Cũng vậy, bàn chân trái không cắm hờ xuống đất nhưng rơ ràng là nàng gia sức thật nhiều lên đó nên ngón chân cái cong lại như h́nh mỏ chim.                  

Một động tác của người đẹp được họa sư miêu tả linh diệu nhất là sự liên hệ giữa bàn chân phải đang gập lại, ch́a ra phía ngoài và bàn tay đang phủi bùn trên đó. Một tư thế như thế hẳn là cần thiết; bởi v́ bàn chân phải đang bị bàn tay phải giữ lấy, bắt buộc uốn theo nó, chỉ cần bàn tay ấy buông ra là bàn chân sẽ va mạnh xuống nền đất. Do đó, bàn tay phải nắm chặt lấy bàn chân trong khi ấy nàng vẫn lau chùi cho nó được. Em không khỏi khâm phục tài năng và sự khéo léo có một không hai của họa sĩ ukiyoe bậc thầy này. Đáng lư chỉ cần giữ lấy bàn chân và nâng nó lên bằng cách nắm lấy nhượng chân hay bắt lấy cổ chân mà thôi, họa sư đă khéo léo len bàn tay cô gái vào giữa hai ngón chân, ngón thứ ba và thứ tư, để có thể nâng bàn chân mà chỉ cần sức của hai ngón tay. Những ngón chân như t́m cách thoát ra khỏi hai ngón tay nho nhỏ xinh xinh này và đầu gối của người đẹp trong tranh đang co lại, run rẩy v́ mọi cố gắng của nó không đem lại kết quả mong muốn.

Ukiyoe của Kunisada vẽ cảnh xóm làng chơi Yoshiwara (1818)

(Ảnh Wikipedia)

Thưa thầy, mong rằng những điều em viết ra đây có thể giúp thầy hiểu được phần nào quang cảnh em đang cố gắng mô tả. Một bức tranh vẽ một cô gái đẹp đang đứng thẳng, mắt nh́n về xa xôi, chân tay buông thỏng như cành liễu rũ hay nằm duỗi dài ra một cách thẩn thờ, có thể làm cho người xem thương cảm đấy; thế nhưng thể hiện được như ở đây những đường cong lượn sóng và căng thẳng như chiếc roi mà không làm giảm đi vẻ đẹp đặc biệt đó, chắc chắn là cả một thử thách khó khăn. Bức họa vừa mềm mại vừa rắn rơi, vừa căng thẳng vừa tinh tế, vừa mạnh mẽ vừa yếu ớt. Xúc động gây ra bởi nỗ lực muốn diễn tả cái đáng yêu của nó có thể so sánh với cái nghị lực sinh ra từ tuyệt vọng giúp con chim oanh cố gắng tiếp tục hót trong khi cổ họng đă đau xé. 

Thực ra, để lột được nét đẹp của tư thế này, phải vẽ được sự sống tiềm ẩn trong từng bắp thịt của mỗi đầu ngón tay, ngón chân. Không thể biết là họa sư có cố t́nh sử dụng một bút pháp thậm xưng khi tạo ra tư thế khó thực hiện này không nhưng sao em chẳng thấy có ǵ giả tạo. Muốn biểu lộ cái nhục cảm của tư thế ấy th́ vóc dáng người trong tranh phải mảnh mai, uyển chuyển và xinh xắn. Nếu vẽ một người mặt vừa xấu, chân ngắn, cổ núc nác th́ đâu ai thèm nh́n. Nhất định là lúc sửa soạn vẽ bức tranh này, Kunisada đă có dịp chứng kiến tận mắt một mỹ nhân đang ở trong tư thế tương tự, v́ bị lôi cuốn bởi vẻ đẹp của nó mới đưa vào trong tác phẩm. Nếu không, làm ǵ chỉ cần dựa vào sự tưởng tượng mà thôi, ông lại có thể miêu tả một cách hiện thực như thế được.     

Em đă tốn bao nhiêu nước bọt để thưa với cụ là không thể nào làm đúng ư cụ nghĩa là dựa theo chi tiết trên tấm mộc bản mà vẽ h́nh o-Fumi-san bằng sơn dầu. Dù muốn thử lửa đi chăng nữa,với tŕnh độ kỹ thuật c̣n non kém của ḿnh, em không cách nào vươn tới nghệ thuật của Kunisada qua bức mộc bản. Tiếng là không biết ǵ về hội họa Tây Phương nhưng khi đặt điều kiện làm việc như thế với em, kể ra cụ đă đ̣i hỏi hơi quá đáng. Trong đầu, cụ có thể nghĩ rằng ngay cả tranh mộc bản hai màu đen trắng mà đă đẹp và sống động như thế, th́ bây giờ thử hỏi với một người mẫu bằng xương bằng thịt, có khó ǵ mà không vẽ cho đẹp hơn khi sử dụng kỹ thuật sơn dầu!  

Em lễ phép từ tạ, nhắc cụ năm lần bảy lượt là nếu muốn đạt kết quả như thế bằng lối tranh sơn dầu, phải là người có thiên khiếu, tài năng và kinh nghiệm vẽ tranh như họa sư mộc bản Kunisada chứ không phải là anh họa sĩ quèn, chưa nắm được bí quyết của người xưa, như em. Nói cách mấy, cụ cũng chẳng chịu nghe. Cụ c̣n cho khênh ra giữa nhà một cái chơng bằng tre, loại chơng thường đặt trong vườn để ngồi hóng mát mùa hè. Cụ bảo O-Fumi-san ngồi lên đó và van nài em dù đẹp xấu, hay dở, mặc ḷng (v́ ḿnh không có óc thẫm mỹ) cứ vẽ cho cụ cái cảnh nàng đang phủi chân, chỉ làm sao cho nó giông giống tranh mẫu cụ đưa ra là đủ thỏa măn. Cứ làm thử đi, cụ bảo, nói vô phép chứ tốn bao nhiêu tôi cũng trả.

Cụ hưu cứ lập đi lập lại, cúi đầu nhờ vả em cho kỳ được:

-Thôi mà, đừng nói vậy tội nghiệp. Nhờ cậu giúp cho một lần đi!

Không biết cụ đùa hay thực ḷng chứ lối ăn nói dẽo quẹo, dai nhách như thế, em có muốn cắt lời cũng không được. Đồng thời, cái miệng toang toác có hỗn danh "hàm ếch" nở một nụ cười cầu tài trông thật khó ưa. Ngày thường, cụ thực thà, giản dị và biết điều nhưng không dè hôm nay lần đầu tiên em mới thấy từ bên trong ló ra cái tính ngoan cố đó. Thái độ đeo dính như đĩa, quấn quít chân người ta, đối với em, đúng là một phát hiện không ngờ. Gương mặt cụ lúc này trông thật lạ lùng. Cách ăn nói vẫn giống ngày thường, thái độ không có ǵ thay đổi so với mọi lần nhưng ánh mắt cụ không biết tự lúc nào đă hoàn toàn đổi khác. Miệng vẫn nói chuyện với em đấy nhưng lại nh́n đăm đăm vào một vật ǵ khác bên ngoài, tṛng trắng đầy tia máu và đồng tử như đang bị hút sâu vào trong hố mắt, nh́n vào có thể nghĩ cụ hưu đang có một sự chuyển biến tinh thần đột ngột vốn là một triệu chứng của điên loạn. Trông thần mắt cụ, biết ngay nó có chôn dấu một cái ǵ dị thường. Bằng trực giác, em đột nhiên khám phá được đằng sau cách nh́n của cụ cái lư do để cho bà con họ hàng sinh ḷng oán ghét. Cùng một lúc, em cảm thấy có một chấn động gây ớn lạnh chạy khắp châu thân. 

Trực giác của em đă được xác nhận là đúng qua thái độ lúc đó của O-Fumi-san. Khi thấy ánh mắt của cụ hưu thay đổi, nàng bỗng sa sầm nét mặt như muốn nói: "Lại nữa rồi!". Hơi chau mày, nàng khe khẽ chậc lưỡi "Suỵt!" để lưu ư, rồi giống như bà mẹ đang trách mắng đứa con ngỗ nghịch, nàng nói:

-Sao vậy ông? Thầy Uno đă nói không được, ông c̣n nài ép làm chi, thử hỏi đi đến đâu không? Tui chưa thấy ai cứng đầu như ông. Trước hết, tui sẽ không chịu làm cái việc kỳ cục vô duyên là ngồi lên cái chơng ngoài vườn mà ông đem đặt ở giữa nhà đâu. Không, không, ngàn lần không!  

Vừa nói, nàng vừa trừng mắt nh́n ông già. Cụ ta mới van xin lạy lục, nịnh nọt đủ điều để nàng nguôi cơn giận và chịu ngồi lên chơng phủi chân. (Dĩ nhiên trong lúc làm đủ màu mè để thuyết phục nàng, miệng cụ vẫn cười đon đả, chỉ có đôi mắt là càng ngày càng đanh lại và hằn lên những tia máu). Quên bẵng địa vị của ḿnh, lúc đó em cảm thấy không khỏi đồng t́nh với thái độ của O-Fumi-san. Lư do là họa sư Kunisada v́ t́nh cờ bắt gặp cô gái đang làm động tác phủi chân nên mới đưa h́nh ảnh ấy vào trong tranh chứ bị áp đặt phải ngồi xuống theo một tư thế nào đó th́ quả là một việc khó khăn cho người mẩu. Chưa chắc cô ta có thể ngồi yên lâu hơn ba phút. Dù nói thế, một người bản chất ngang ngược và ích kỷ như O-Fumi-san lại chấp nhận đ̣i hỏi của cụ hưu một cách khá dễ dàng, bởi v́ trong khi nói ra rả em chả em chả, cô đă đến ngồi lên chiếc chơng. Em thầm nghĩ hành động này phải có một lư do sâu xa nào đó. Giả sử o-Fumi-san kiên quyết từ chối đến cùng, nói sao cũng không nghe, biết đâu những triệu chứng cuồng điên trong cặp mắt của ông cụ lại không hiện ra rơ rệt hơn khắp khuôn mặt rồi biến thành những cử chỉ hay lời nói không kiểm soát nỗi khi cơn điên bộc phát! Có lẽ v́ sợ điều đó xảy ra cho nên o-Fumi-san chịu khuất phục chăng? Ít nhất đó cũng là cách suy luận của riêng em. 

-Tội nghiệp thầy Uno quá đi thôi. Cái ông này khùng đó thầy, em không kềm ổng nổi! Thôi th́ thầy có vẽ được hay không cũng không sao, cứ giả đ̣ cho ổng yên, nghe thầy!

O-Fumi-san đang ngồi trên cái chơng, đạo diễn em làm như thế. Lời của nàng cũng phù hợp với những điều em đang nghĩ trong bụng.

-Thế à, vậy để tôi thử vẽ xem.

Không biết làm ǵ khác, em quay về phía giá vẽ dù trong ḷng không có chút quyết tâm nào sẽ làm công việc đó một cách nghiêm túc. Em chỉ nghe theo lời O-Fumi-san để tránh làm trái ư ông cụ thôi.       

Rốt cuộc, O-Fumi-san đă làm như lời cụ hưu dặn. Bắt chước người đàn bà trong quyển truyện, cô chống bàn tay trái lên cái chơng, chân phải hơi gập cong, dùng tay phải nắm lấy đầu bàn chân đưa lên, trông không khác tư thế thấy trong tranh chút nào cả. Kể ra th́ có vẻ giản dị nhưng phải thưa là lúc ấy, sự kinh ngạc của em thật khó ḷng diễn tả cho đến nơi đến chốn. Lúc O-Fumi-san vừa ngồi xuống cái chơng tre để bắt chước dáng điệu của nhân vật trong tranh th́ có thể nói là nàng chợt đă hóa thân thành người đẹp của Kunisada hay gần như thực tướng của người ấy. Em vừa nói phải có thân h́nh thật mảnh mai, uyển chuyển, tươi tắn mới ngồi gọn gàng với cái tư thế đó. Chưa bao giờ mấy h́nh dung từ này lại có thể thích hợp hơn để miêu tả sự mềm mại xinh đẹp của thân thể O-Fumi-san. Nếu không dựa vào dáng vẻ tuyệt vời của nàng th́ không tài nào làm sống lại người đẹp trong bức mộc bản ấy một cách hoàn hảo. Khi hăy c̣n hành nghề geisha, h́nh như nàng nổi tiếng là người múa giỏi, bây giờ nh́n nàng mới hiểu tiếng đồn thật không sai. Nếu chẳng phải thế, hỏi làm sao nàng có thể chuyển động thân thể với chừng ấy mềm dẽo và dễ dàng để có thể bắt chước y nguyên tư thế của người trong tranh, một điều hết sức khó khăn cho một người mẩu b́nh thường. Trong một đỗi lâu, em như bị hớp hồn, say sưa hết ngắm người trong tranh rồi người thật ngoài đời, ngắm đi ngắm lại không biết bao nhiêu lần, hết biết phân biệt đâu là tranh đâu là O-Fumi-san. Đúng như vậy, càng nh́n càng ngắm, càng không nhận thức được sự khác nhau giữa hai bên. Thân thể O-Fumi-san, thân thể người trong tranh, cánh tay trái O-Fumi-san, cánh tay trái người trong tranh, những đầu ngón chân trái O-Fumi-san, những đầu ngón chân trái người trong tranh....em cứ kiểm điểm từng chút một như vậy và nhận ra ở cùng một bộ phận, nơi hai người, bên nào cũng tiềm ẩn một sức sống và một sự căng thẳng như nhau.         

Em xin phép lưu ư thầy một lần nữa là những đường cong thân h́nh của O-Fumi-san sinh động và gợi cảm đến mức độ nào. Cho dầu một người mẩu b́nh thường học đ̣i bắt chước tư thế của người trong tranh đi nữa, cũng không thể nào làm được như O-Fumi-san, nghĩa là vượt lên cả sự bắt chước. Nàng thể hiện được cái đẹp của đường nét da thịt trên thân thể trong từng chi tiết. Ngoài nàng chắc không ai làm nỗi. Em c̣n đi đến chỗ cực đoan, muốn nghĩ rằng không phải O-Fumi-san bắt chước người đẹp trong tranh mà chính người đẹp trong tranh đă đi bắt chước O-Fumi-san. Nếu có bảo  Kunisada đă dùng O-Fumi-san làm người mẩu cho bức họa của ông ta chắc cũng không ngoa.

Nhưng v́ cớ ǵ giữa chừng ấy tranh ảnh minh họa cuốn truyện, cụ hưu lại chọn tấm này cho O-Fumi-san? Tại sao tư thế của người đẹp trong bức họa ấy lại lôi cuốn cụ đến mức đó? Nhân v́ ḷng ham muốn của cụ hưu bộc lộ quá mạnh mẽ khiến em bất giác phải  để ư. Dĩ nhiên với kiểu ngồi như thế này, những đường nét yêu kiều diễm lệ của O-Fumi-san sẽ được phô bày rơ rệt hơn là tư thế b́nh thường. Thế nhưng chỉ có lư do ấy thôi th́ không giải thích được thái độ mê đắm, cuồng nhiệt, cũng như cặp mắt lóe lên ánh lửa điên rồ của ông cụ. Em bắt đầu nghi ngờ là đằng sau "ánh mắt" ấy có chất chứa một bí mật và tưởng tượng ra là cái dáng ngồi của người mẩu phải có yếu tố ǵ đặc biệt thu hút tâm hồn ông. Kiểu ngồi thường không thể cho thấy phần đặc biệt của cái đẹp nhục thể ví dụ như cử động của đôi chân trần thoáng hé dưới vạt kimono và đường cong đổ dài từ bắp chân xuống phía những chiếc móng. V́ từ bé, em là người luôn luôn có một khoái cảm dị thường trước vẻ đẹp nhịp nhàng của bàn chân các nàng con gái nên tâm thần đă mê mẩn ngay từ giây phút nh́n thấy những đường cong đẹp đến năo nùng trên đôi chân trần của O-Fumi-san. Ống chân thẳng thớm phẳng phiu như được tỉ mỉ chuốt ra từ lơi gỗ trắng, càng đi về phía nhượng chân càng nhỏ nhắn, thắt lại thật gọn. Cổ chân tiếp tục thoai thoải đổ dốc đến hàng ngón chân đều đặn, nhỏ dần dần, suốt từ ngón cái đến ngón út. Sự hài ḥa này c̣n rơ ràng hơn cả đường nét trên khuôn mặt O-Fumi-san. Em không dám nói trên đời này không có "khuôn mặt" nào sánh được với khuôn mặt của nàng nhưng đôi "bàn chân" với h́nh thể gọn ghẽ, đẹp đẽ như chân nàng th́ xưa giờ em chưa từng thấy. Thứ bàn chân mà gan chân bèn bẹt, ngón sắp không đều, cách nhau xa tạo thành kẻ hở khó coi, sẽ để lại nơi ta một cảm giác khó chịu như lúc phải nh́n một khuôn mặt xấu xí. Thế nhưng gan bàn chân của O-Fumi-san no đầy đến thích mắt, mấy ngón chân xếp đều và châu vào như h́nh chữ m, hàng lối đều đặn của một đường răng khéo trồng. Mấy đầu ngón chân như thể có ai dùng kéo để tỉa ra từ một củ shinko 18 th́ mới đẹp đẽ, ngay ngắn và gọn gàng như thế. C̣n những cái móng chân hồng ở mút đầu ngón nữa chứ, biết lấy ǵ để so sánh! Em muốn ví chúng với những quân cờ vây nhưng chúng lại bé hơn, bóng láng hơn và diễm lệ hơn quân cờ cơ. Trừ phi một người thợ thật khéo tay, biết dát mỏng và đánh bóng vỏ xa cừ của loại ṣ lấy ngọc trai, đem hết tâm trí mài giũa từng cái một rồi gắp chúng lên bằng những chiếc kẹp nhỏ, ghim vào đầu củ shinko th́ may ra đạt được kết quả tương tự. Mỗi lần được chiêm ngưỡng vẻ đẹp như vậy, em mới thấy Đấng Tạo Hóa quả thật bất công khi tạo ra sự khác nhau giữa người với người. Đối với người ta và muông thú, móng tay móng chân "mọc ra". Thế nhưng nơi bàn chân của o-Fumi-san, phải nói chúng đă được "cẩn vào". Đúng như vậy thật v́ mỗi ngón chân của nàng từ khi sinh ra như đă được đính thêm một viên ngọc quí. Nếu đem gỡ chúng từ tay chân của nàng ra để xâu thành chuỗi th́ nó đáng gọi là chuỗi ngọc của nữ hoàng.   

Tanizaki bên cạnh Matsuko, người vợ thứ ba,

cũng là nguồn cảm hứng vô tận của ông.

Hai bàn chân ấy, cho dù có bước lơ đểnh trên mặt đất hay đặt một cách hững hờ lên tấm tatami cũng đủ gợi ra cảm xúc mỹ thuật như khi ta đứng trước một công tŕnh kiến trúc tôn nghiêm. Đó là chưa nói đến phần bên trái của thân h́nh nàng, có lẽ bị ảnh hưởng của cái tư thế mà nửa thân người phía trên hơi mất thăng bằng v́ ngả qua một bên, nên duỗi thẳng về phía dưới, làm toàn thân như chịu đựng sức nặng tụ lại ở một điểm tức là chỗ đầu ngón chân cái tiếp giáp với mặt đất. V́ vậy lớp da trên mu bàn chân, không những căng thẳng từ gót đến đầu năm ngón chân, c̣n cho ta cảm tưởng đang co thắt lại, diễn tả sự run rẫy, sợ hăi trước một điều ǵ. (Nói về một bàn chân mà phải dùng những từ ngữ như là "diễn tả" có thể khó lọt tai nhưng em tin rằng, một bàn chân cũng có thể khả năng diễn tả như một khuôn mặt. Theo em, chỉ cần xem bàn chân thôi, ta cũng đủ biết đó là loại đàn bà đa t́nh hay tàn nhẫn). Bàn chân trái này làm em liên tưởng đến một con chim nhỏ đang cảm thấy bị uy hiếp nên phồng ngực hít cho đầy không khí và đập cánh chực bay. Mu bàn chân của nàng rướn lên theo h́nh ṿng cung khoe ra những thớ thịt mềm mại, mảnh dẻ, gọn gàng bên trong. Nếu nh́n từ gan chân, ta sẽ thấy năm ngón chân quặp lại, xếp hàng cạnh nhau như mấy con ṣ nhỏ. Bàn chân thứ hai được tay mặt của nàng kéo lên khỏi mặt đất vài mươi phân, có một lối diễn tả khác. Nếu bảo bàn chân đó "đang cười" chắc sẽ làm một người b́nh thường vô cùng bỡ ngỡ. Đến thầy hẳn cũng phải lắc đầu cho là kỳ quái mà thôi! Thế nhưng ngoài lối nói "bàn chân đang cười", em không t́m ra chữ nào để đặt tên cho thích hợp.

Về h́nh thái th́ ngón áp út và ngón út như treo giữa không trung, c̣n ba ngón c̣n lại rời rạc, tạo ra những kẻ hở giữa chúng và vặn vẹo như thể làm duyên. Đúng như thế, khi ta thọc lét ai th́ trong ḷng bàn chân người đó, từ gót cho đến mấy ngón, thường thấy có hiện tượng này. V́ điều đó xăy ra trong khi chọc cười bằng cách cù chân, dù có gọi là "bàn chân đang cười" chắc cũng chẳng có ǵ quá đáng. Em vừa nói là bàn chân biết làm duyên. Nhượng chân và các ngón cong ṿng theo hai hướng đối nghịch, tạo nên một chỗ hơm ở chính giữa, toàn thể bàn chân trông giống con tôm bện bằng rơm dùng để trang trí vào dịp Tết nhất. Em thấy dù ai nh́n tư thế này cũng phải công nhận là lẳng lơ và khêu gợi. Nếu không phải là người giỏi nghề múa như O-Fumi-san để có những động tác mềm mại và nhuần nhuyễn th́ không thể nào uốn được bàn chân một cách gợi t́nh như thế được. Nó làm ta có cảm tưởng đây là động tác một điệu vũ khi người đàn bà t́nh tứ và yêu kiều đang để thân h́nh ḿnh uốn éo mê hoặc.

Một chi tiết khác không thể bỏ qua nữa là gót chân tṛn đầy của nàng. Nơi những người đàn bà b́nh thường, giữa nhượng chân và gót chân bao giờ cũng có một khấc găy, thế mà điều này không thấy tí ti nào nơi O-Fumi-san. Em đi qua đi lại nhiều lần sau lưng nàng dù không có lư do đặc biệt, cốt chỉ để ngắm nghía cho thật trọn vẹn nét đẹp của gót chân v́ không thể nh́n rơ ràng khi đứng trước mặt. Tuy cái nh́n của em kín đáo nhưng vẻ đẹp bàn chân bắt gặp đă để lại ấn tượng sâu đậm trong đầu óc. Em tự hỏi xương thịt đă được cấu tạo như thế nào để có một gót chân êm ái, tṛn trịa và mịn màng đến thế! Từ khi O-Fumi-san sinh ra cho đến năm mười bảy tuổi, có lẽ gót chân nàng chưa bao giờ phải dẫm lên những vật ǵ cứng rắn hơn là mặt nệm hay mặt chiếu. Em c̣n nghĩ là trước một bàn chân yêu kiều như vậy, thà ḿnh hy sinh một kiếp đàn ông để làm cái gót dính sát vào nó, chắc c̣n hạnh phúc hơn nhiều. Nếu không được như thế th́ em cũng muốn hóa thân thành tấm chiếu để nàng dẫm bước lên trên. Đem so sánh xem sinh mạng của em và gót chân của O-Fumi-san xem cái nào quí hơn th́ em xin trả lời đó là gót chân nàng. Nếu v́ cái gót chân ấy th́ dù phải chết em cũng cam đành.         

Hai bàn chân bên mặt và bên trái của O-Fumi-san đều đẹp như nhau, làm sao t́m ra được một cô chị với cô em tài mạo song toàn đến thế. Và cũng như hai chị em, không phải chúng đẹp mỗi người một vẻ và đang tranh đua hương sắc đó sao?

Tuy đă cao hứng dùng hết lời lẽ để phô trương cái đẹp của đôi chân O-Fumi-san nhưng trước khi dứt lời, xin thầy cho em bàn thêm một điều nữa thôi. Đó là màu sắc của làn da đang bảo bọc đôi chân. Cho dù h́nh thù một bàn chân có hoàn chỉnh đến đâu, nếu nước da xấu th́ không thể nói là đẹp được. Em nghĩ O-Fumi-san phải hết sức tự hào về đôi chân của ḿnh và mỗi khi bước chân vào pḥng tắm, nàng đă chú ư đến nó không thua ǵ khuôn mặt. Dù sao, mới nh́n đă biết ngay là làn da này phải được kỳ cọ chăm sóc kỹ lưỡng suốt năm mới được trắng trẻo ngọc ngà, tươi tắn và bóng láng như thế. Không chỉ thế thôi, v́ thực t́nh mà nói, chưa chắc loại ngà nào có được cái màu trắng thần bí linh thiêng của làn da bàn chân O-Fumi-san. Trừ phi thử rót vào bên trong lớp ngà đó ḍng máu ấm của một người con gái trẻ hay một thứ chất lơng nào có tính thần bí tương tự th́ may ra mới tạo được màu sắc kỳ dị mong muốn. Nếu nói về màu trắng của đôi chân th́ không chỉ toàn một màu trắng, bởi lẽ vùng gót và móng chân của nàng đượm một màu hồng thắm như cánh tường vi, chung quanh lại được viền thêm màu hồng nhạt, chúng làm em liên tưởng những quả dâu hồng rưới đầy sữa tươi, món ăn của mùa hè. Màu hồng chất quả ngọt ḥa với màu trắng sữa, cái màu ấy như đang tuôn chảy theo từng đường cong trên bàn chân O-Fumi-san. Không biết điều em nghi ngờ có quá đáng hay không nhưng biết đâu nàng có chấp nhận làm người mẩu trong tư thế khó khăn này chẳng qua là để phô trương đôi bàn chân tuyệt đẹp của ḿnh?   

Nếu nói về tâm t́nh của em đối với bàn chân của một người khác phái th́ - chỉ cần đứng trước bàn chân của người đàn bà đẹp - là trong ḷng em đă dậy lên một t́nh cảm ngưỡng mộ không sao ḱm hăm nỗi. Tâm lư đó giống như sự sùng bái thần linh. Tác dụng tâm lư bàn chân gợi lên dă tiềm tàng trong sâu thẳm nào đó của ḷng em. Trong tâm hồn thơ dại của đứa con nít, em vẫn hiểu được đó là t́nh cảm bệnh hoạn và đă cố gắng mọi cách để dấu diếm nó trước mặt người khác. Thế nhưng việc khám phá ra rằng không phải chỉ có mỗi ḿnh ḿnh mang một tâm trạng hầu như điên rồ ấy, và biết rằng những tín đồ của tôn giáo bái vật lấy bàn chân của người khác phái làm đối tượng, hạng người phải được gọi là Foot-Fetischist19, hăy c̣n đầy dẫy trong xă hội…là điều em mới đọc qua sách vở từ độ sau này thôi20. Kể từ ngày đó em vẫn nghĩ rằng ít nhất ḿnh phải có một người đồng đạo nào ở đâu đó không xa nên đă âm thầm t́m gặp cho bằng được. Thế nhưng chưa ǵ th́ giờ đây đă có cụ hưu Tsukakoshi hiện ra nhập bọn với em. Cụ hưu là người chưa từng đọc những tác phẩm về tâm lư học mới ra đời, chắc chắn chẳng hiểu những từ chuyên môn như Foot-Fetischism là ǵ và cũng không thể nào ngờ trong cơi đời này, ḿnh lại có thể có nhiều bầu bạn đến thế. Có lẽ giống như cách nghĩ của em hồi c̣n nhỏ, cụ cũng tin rằng ḿnh là người duy nhất đă vướng vào thói tật xấu xa gớm ghiếc ấy. Một người trẻ như em c̣n có thể tha thứ được chứ cụ hưu đây vốn là ăn chơi dân lơi đời ở cái đất Edo thanh lịch mà c̣n mang một năo trạng bệnh hoạn của con người hiện đại như thế th́ cụ không khác ǵ một kẻ sinh ra nhầm thế kỷ. "Tại sao một người thanh lịch như ta mà lại vướng vào cái bệnh quái gỡ này?" Phải chăng đó là câu hỏi nhiều khi cụ đă cau mày tự đặt ra, và không khỏi lo lắng nếu có ai biết được th́ khốn. Nếu em không là nạn nhân đang chia sẻ một vận hạn với cụ hưu và nếu từ buổi đó em không nh́n cụ với một tia nh́n ḍ xét th́ có lẽ cụ sẽ giữ sự bí mật của ḿnh ở tận đáy ḷng rồi. Bởi v́ tự phút đầu, em đă nghi ngờ có ǵ không ổn ngấm ngầm trong thái độ của ông già và theo dơi cụ, lại từng chứng kiến kiểu nh́n lấm lét như kẻ cắp của cụ về phía bàn chân của O-Fumi-san, em mới nói như khơi gợi:

-Xin lỗi cụ chứ h́nh dáng bàn chân cô đây đẹp hết chỗ nói. Cháu đă quen nh́n người mẩu phụ nữ ở trường mỹ thuật rồi nhưng chưa thấy bàn chân nào xinh đẹp, hoàn hảo đến mức này cả.

Vừa dứt lời, em đă thấy mặt của ông cụ ửng đỏ và đôi tṛng mắt long lanh một cách dị thường, miệng nở một nụ cười khinh khỉnh như muốn che dấu cái thâm ư cực kỳ xấu xa của ḿnh. Do đó, em đành phải đứng ra tích cực giải thích là đường nét bàn chân quan trọng đến mức nào đối với sắc đẹp nhục thể của người phụ nữ, và việc tôn thờ một bàn chân đẹp cũng chỉ là chuyện thế gian thường t́nh. Nghe thế, cụ mới dần dần an tâm trở lại và từ từ để lộ cái đuôi ra. 

-Này, cụ hưu ạ! Hồi năy cháu có phản đối gợi ư của cụ thật nhưng bây giờ mới biết khi đ̣i hỏi cô đây phải ngồi làm mẩu với tư thế trong tranh th́ quả là cụ có lư chứ chẳng chơi. Tư thế này giúp cô bộc lộ không sót một nét đẹp của bàn chân. Cụ cứ nói ḿnh chẳng biết tí ǵ về hội họa th́ không đúng chút nào ạ!

-Ấy chết. Xin cảm ơn. Cậu Unokichi đánh giá như thế th́ tôi hết sức sung sướng. Mà này, chuyện bên Tây tôi không biết ra sao chứ đàn bà Nhật từ xưa vẫn tự hào là có bàn chân đẹp. Cậu cứ xem, các cô geisha thời Mạc Phủ, mùa đông cũng không chịu mang tabi bởi v́ cố ư khoe bàn chân đẹp. Đó là cái nét phong lưu các nàng phải có để nuông chiều khách. Ngày nay các cô geisha khi ra tiếp khách lại đi tất tabi, so với thời xưa, thật chả ra làm sao. Hơn nữa, các cô bây giờ đâu có ai được một bàn chân đẹp, cho nên mới hiểu tại sao cho dù được van nài, họ cũng từ chối không cởi tabi ra. Nhưng riêng O-Fumi v́ có đôi chân thật đẹp, đúng là một ngoại lệ, nên tôi cứ nhất quyết đ̣i hỏi cô ấy lúc nào cũng chớ có mang ǵ trên đó cả.  

Nói đến đây, cụ hưu hất cằm lên xuống, gật gù ra chiều măn nguyện.

-Nếu cậu Unokichi hiểu được bụng dạ tôi th́ tôi không biết nói ǵ hơn. Dù cậu không vẽ bức chân dung ấy được như ư muốn, chẳng hề hấn ǵ cả. Cho nên, cậu ạ, nếu chỗ nào rắc rối, cậu cứ phiên phiến. Chỉ xin cậu vẽ thật tỉ mỉ phần bàn chân cho tôi !

Rốt cuộc, ông cụ đă thừa thế nói ra những ǵ em đă dự tưởng. Trong khi bao người khác chỉ cần vẽ mặt - một điều có thể gọi là đương nhiên - th́ cụ ta lại muốn vẽ đôi chân. Chuyện cụ ta mắc cùng một chứng bệnh như em th́ chỉ cần nh́n qua chứng cứ này cũng quá rơ.  

Kể từ hôm đó, hầu như không ngày nào em không ghé qua chỗ của cụ. Ngay lúc ở nhà trường, h́nh ảnh bàn chân o-Fumi-san vẫn cứ lúc ẩn lúc hiện trước mắt, đến nỗi em không mó tay vào được công việc ǵ cả. Nói như thế không có nghĩa là mỗi khi đến nhà cụ em đă dồn hết tâm lực cho cái việc cụ nhờ đâu. Về việc bức tranh th́ em cứ vẽ vời dối dá cho qua, chỉ cùng với cụ hưu hết giờ này đến giờ khác ngắm nghía nét đẹp bàn chân O-Fumi-san rồi trầm trồ, tấm tắc. Cô nàng h́nh như cũng biết tơng thói tật của cụ hưu nên đôi lúc tuy để lộ ra ngoài vẻ mặt không vui nhưng vẫn chịu khó làm người mẫu, nói chung là chỉ ngồi im lặng mặc cho em và cụ trao đổi câu chuyện. Tuy gọi là người mẩu nhưng cô ta không phải làm mẩu cho người khác vẽ mà chỉ là một cái cớ. Cô được bày ra đó để hai cặp mắt mê mẫn sắp hóa khùng của cụ già và chàng trai phóng lên trên đó những tia nh́n đắm đuối. Nếu đặt ḿnh vào hoàn cảnh đương sự th́ mới thấy cô phải chịu đựng những tia nh́n hết sức khó chịu. Làm mẩu mà lại trở thành đối tượng để tôn thờ nên vị trí của cô thật khó xử. Đến mức này em mới thấy rơ là sinh ra với đôi bàn chân đẹp là đă vướng vào điều phiền năo. Một người đàn bà b́nh thường dĩ nhiên mạnh tay từ chối công việc gàn dở như thế, nhưng, vốn tính ranh mănh, O-Fumi-san biết giả tảng ngây thơ chiều ư ông cụ. Cô ta trở thành món đồ chơi của người đàn ông thật đấy, nhưng v́ chỉ cần đưa đôi chân trần ra cho xem và được tôn thờ là đă đem đến niềm vui tột cùng cho ông cụ, cho nên đối với cô, điều đó đâu có nhọc nhằn ǵ!

Dần dần khi quan hệ giữa ông cụ và em càng gắn bó, ông mới lộ thói tật của ḿnh nhiều hơn. Phần em v́ bản chất hiếu kỳ, cũng t́m mọi cách đốc thúc để ông cụ bày tỏ thêm. Để thực hiện mục đích đó, em cũng phải cho cụ thấy nơi em cũng có những khuynh hướng khó được người đời chấp nhận. Có điều là em t́m cách làm cho quá quắt hoặc tô vẽ thật xấu xa khi kể lại những kinh nghiệm cá nhân với ư định giúp ông cụ trút bỏ hết mọi ngượng ngùng. Khi nghĩ lại, em thấy rằng động cơ hướng dẫn hành động của ḿnh hồi đó không chỉ v́ muốn biết bí mật người khác nhưng hẳn phải có một sự thèm thuồng thích đào bới tận đáy sâu tâm lư chính con người ḿnh. Có thể là, khi đóng vai tṛ bạn đồng chí hướng với cụ hưu, em muốn ḍ thấu cái khoảng tối tăm đó qua sự chia sẻ cùng một định mệnh với cụ. Khi em mở rộng ḷng ḿnh, cụ đă đón nhận với tất cả sự đồng cảm và kể lể cho em không chút che đậy tất cả kinh nghiệm bản thân, từ ngày c̣n thơ cho đến lúc bước vào tuổi lục tuần. Nó c̣n kỳ cục, xấu xa, độc đáo và phong phú hơn cả những ǵ đă xăy ra cho em nữa. Em không muốn thuật lại làm chi những điều cụ thổ lộ ở đây v́ sẽ làm cho thầy chán ngấy lỗ tai. Tuy nhiên, nếu chỉ đưa ra một bằng chứng về hành vi kỳ quái của cụ mà thôi th́ thưa thật, không phải đây là lần đầu tiên cái chơng tre được cụ cho đem đặt giữa căn pḥng. Cụ đă nhiều lần khóa trái cửa nẻo, đặt O-Fumi-san lên cái chơng đó và đóng tṛ như một con chó, đùa nghịch bàn chân của nàng. Cụ khẳng định rằng với cái tṛ chơi ấy, cụ c̣n t́m ra một niềm khoái lạc to tát hơn là khi được nàng xem như ông chủ. 

Đúng vào tháng ba năm nay, cụ hưu mới chính thức làm xong thủ tục hưu trí nghĩa là trao trọn tiệm cầm đồ cho vợ chồng con gái và dọn về ngôi biệt thự ở Shichiri-ga-hama. Lư do đưa ra bề ngoài là theo lời khuyên của thầy thuốc, hai chứng tiểu đường là lao phổi đă đến lúc trầm trọng, cụ cần đổi gió, thế nhưng t́nh thực là cụ ra riêng để hú hí với o-Fumi-san cho thỏa thích và tránh được con mắt ḍm ngó của người đời. Tuy vậy, từ khi dọn nhà, sức khỏe của cụ xuống cấp thấy rơ thành thử lư do gọi là bề ngoài đó đă trở thành lư do thực sự. Bệnh tật không làm thay đổi cái tính bướng bĩnh: tuy bị tiểu đường, cụ vẫn tiêu thụ một lượng sake đáng kể cho nên sức khỏe cụ có suy sụp cũng  không đáng ngạc nhiên. Ngoài ra, cái đáng lo là chứng ho lao lại tiến nhanh hơn cả bệnh tiểu đường. Cứ chiều đến th́ cụ lại sốt khoảng băm tám, băm chín. Người đă gầy sẳn, bây giờ cụ rạc ra thấy rơ. Chưa được mươi lăm hôm, cụ xuống sắc đến nổi không ai nhận ra. Cụ không c̣n có thể vui đùa quậy phá với O-Fumi-san được nữa rồi. Trong ngôi biệt thự đâu lưng vào sườn núi, nơi từ đó có thể nh́n ra cảnh biển tuyệt đẹp trước mặt, có một gian hướng ra phía nam có nắng và rộng mười tấm tatami đặc biệt dành cho chủ nhân. Cụ hưu suốt ngày gối đầu nằm dài xuống sàn, nh́n ra ngoài hàng hiên sáng sủa, không hề di động, trừ ba bữa cơm trong ngày. Đôi khi sau một trận thổ huyết, cụ lại ngửa khuôn mặt nhợt nhạt lên phía trần nhà, cặp mắt nhắm nghiền như thây chết. Có bác sĩ S. từ bệnh viện X. ở Kamakura đến chẩn mạch cho cụ hai hôm một lần.       

-Cụ nhà ta không khá! Nếu sốt không hạ, coi bộ chẳng c̣n bao lâu...Giỏi lắm, kéo thêm một năm nữa là cùng.

Đó là những lời bác sĩ nói với cô hầu non như để nhắc nhỡ. T́nh h́nh sức khỏe càng tuột dốc, cụ càng đâm ra khó ở. Mỗi bửa cơm, cụ đều chê là món ăn không vừa miệng, và đổ lỗi lền đầu O-Sada, người đàn bà giúp việc.

-Làm sao tôi nuốt được cái món nhạt thếch như thế này, hử? Bộ chị tưởng tôi ốm rồi khinh thường tôi đấy phỏng?

Với cái giọng khàn đặc, cụ than văn, cụ văng tục. Lúc th́ nhiều muối nên mặn quá, khi th́ bỏ lắm mirin21 thành quá ngọt, ra vẻ ta đây ăn uống sành sỏi, cụ trách móc đủ điều. Nhân v́ từ lúc ngả bệnh, miệng cụ không c̣n phân biệt được các vị nữa cho nên cứ đưa thức nào ra, dù ngon cách mấy, cụ cũng không thỏa măn. Mỗi lần như thế, cụ lại cáu kĩnh, không ngớt chĩa mùi dùi hạch sách O-Sada.      

-Sao lại cứ ăn nói vô nghĩa như thế, ông?....Cơm không ngon đâu có phải lỗi của O-Sada! Tại miệng ông ăn hết biết mùi vị rồi. Đau ốm không biết thân mà c̣n nói hành nói tỏi! Thôi, O-Sada ơi, chị cứ mặc kệ. Ông ấy chê th́ cho ông ấy nhịn!

Mỗi khi cụ hưu dấm dẳng là O-Fumi-san mắng át giọng như thế. Bị cô ấy kê tủ đứng, cụ mới chịu im cho. Cụ sụp mắt xuống và thu người lại chẳng khác nào con sên bị người ta ném muối lên người. Lúc ấy mới thấy O-Fumi-san chẳng khác nào ông thầy dạy mănh thú đang trị một con cọp hay sư tử, khiến cho người đứng bên cạnh nh́n vào không khỏi khiếp sợ.

Cái ông già bẩn tính khó chiều đến thế mà không biết tự lúc nào đă phải bó tay chịu phép dưới quyền uy của O-Fumi-san. Dạo đó, đôi khi cô ta không biết bỏ nhà đi đâu, khi th́ nửa buổi, khi th́ trọn ngày, để mặc con bệnh nằm nhà:

-Hôm nay tôi phải lên Tôkyô, có mấy thứ mua sắm!

O-Fumi-san buông thỏng một câu như thể đang nói một ḿnh, chẳng đợi cụ hưu ừ hử ǵ cả, đă hấp tấp sửa soạn rồi đi cái vù. Trông cách ăn mặc và son phấn của cô nàng thật diêm dúa, không thích hợp với việc ra chợ mua sắm tí nào. Hành động ngoại t́nh của O-Fumi-san hết sức trắng trợn, như thể cô chẳng kiêng nễ ai cả (Đúng vậy, phải nói đó là một hành động ngoại t́nh chứ không dùng được chữ nào khác. Bởi v́ khi cụ hưu mới qua đời chẳng bao lâu, với mớ tài sản kết xù vừa lọt vào tay ḿnh, cô đă kết hôn với gă T., nguyên kép hát. Có lẽ từ dạo cụ c̣n đó, cô nàng đă lén lút gặp gỡ anh chàng). Sở dĩ gia đ́nh quyến thuộc không ai dám nói một câu bởi v́ từ lâu họ đă ngán ngẫm cái tính si mê đến bệnh hoạn của ông cụ. Phần cụ hưu, người đang ở trong t́nh cảnh không biết chết sống ngày nào, nếu có bị cô hầu non bạc bẽo hành hạ hay phản bội cũng là việc có thể đoán trước được. Bà con của cụ nghĩ rằng cụ chỉ đang gặt hái những ǵ cụ đă gieo ra mà thôi. Mặt khác, nếu ta đặt ḿnh vào địa vị của cô hầu non, hăy c̣n quá đẹp và quá trẻ, mà bị bắt buộc chầu chực ngày này qua ngày khác bên cạnh một cái thây sống dở chết dở để nh́n măi cái màu không thay đổi của mặt biển, th́ mới thông cảm cho nỗi bực dọc của cô ta. Từ buổi đầu, cô đă chẳng có một chút cảm t́nh nào với cụ, cái ǵ vơ vét được th́ cô vét gọn cả rồi, cụ hưu lại đang lâm bệnh nặng và bị thân bằng quyến thuộc bỏ rơi nên cô nàng mới nghĩ không lư ǵ phải chờ đợi lâu la, đây đă đến lúc cho ông lăo thấy được t́nh cảm thật của ḿnh.

O-Fumi-san biến mất như thế ít nhất năm ngày một lần. Người bệnh tỏ ra hết sức bực dọc mỗi lần cô ta vắng nhà. Trong khi một câu nói của cô gái đủ làm cho cụ hiền lành ngoan ngoăn như một chú mèo th́ chỉ cần cô ấy đi khuất là cơn thịnh nộ của cụ đùng đùng đổ lên đầu chị người làm. Đang hùng hùng hổ hổ nhưng hễ nghe tiếng guốc geta báo hiệu O-Fumi-san sắp về là cụ giả vờ nhắm mắt ngủ và ngưng tất cả những hành vi chống đối. Thái độ tiền hậu bất nhất của cụ trông hài hước đến nỗi O-Sada cũng không khỏi tức cười.

Ngoại trừ O-Fumi-san, trong ngôi biệt thự c̣n có thêm ba người khác nũa: chị giúp việc O-Sada, em đây và một anh đàn ông phụ trách tắm rửa cho cụ. Nhân v́ O-Fumi-san khôn c̣n ngó ngàng ǵ đến ông cụ, O-Sada phải kiêm luôn cả nhiệm vụ y tá. Tuy bác sĩ nhiều lần thôi thúc cụ đặt một người y tá chuyện nghiệp bên cạnh nhưng cụ nhất nhất từ chối. Có lẽ dù đă liệt giường, nhấc người lên không nổi, nhưng cụ không bao giờ muốn những hành vi bí mật của ḿnh bị tiết lộ. Chắc cụ cho rằng sự hiện diện của người y tá nào đó có thể làm cụ hết thoải mái trong khi đi t́m khoái lạc. Chỉ có ba người chia sẻ với cụ bí mật ấy: O-Fumi-san, chủ nhân của đôi bàn chân xinh đẹp, em và chị giúp việc O-Sada.

Từ khi cụ hưu dọn về sống ở Kamakura, em thường xuyên lui tới thăm viếng, không phải bản thân O-Fumi-san mà chỉ v́ đôi chân của nàng đă khiến em nhung nhớ vô kể. Phần nàng, v́ không thể kiếm cớ bỏ nhà đi măi được, cũng như cần người nói chuyện cho đỡ chán, đă tiếp nhận em với tất cả sự thân thiết. Từ dạo đó, em thường trốn học và xuống ở ĺ suốt hai ba hôm liền dưới Kamakura. Tuy nhiên, cái người c̣n mong đợi một cách nồng nhiệt những chuyến thăm viếng của em hơn cả O-Fumi-san, chính là cụ hưu. Đó chỉ là chuyện tự nhiên thôi. Bởi v́ làm sao cụ có thể thỏa măn hết dục vọng của ḿnh nếu không được em tiếp sức? Đối với một người đă liệt giường liệt chiếu như cụ th́ sự có mặt của em cũng quan trọng như O-Fumi-san vậy. Nhất là khi cụ, v́ nằm măi trên giường nên lưng đă lở loét và không c̣n đủ sức lết ra tới nhà vệ sinh. Cụ hết giả làm chó để đùa nghịch được nữa rồi, chỉ c̣n biết thừ ra chiêm ngưỡng đôi chân của O-Fumi-san mà không biết phải hành động như thế nào. Cụ xin cô hầu non ngồi lên chiếc chơng tre mà cụ đă cho dọn đến cạnh đầu giường và bắt em đóng vai con chó trong khi cụ mê măi nh́n tấn tuồng xăy ra trước mắt. Em tưởng tượng ra những lúc như thế, ông cụ phải chịu một sự xúc động ghê gớm, có hại cho sức khỏe đă suy nhược của cụ. Riêng em cũng phải thú thực có cảm thấy một sự thỏa thích trong khi đóng vai con chó. Do đó, em đă vui ḷng chấp nhận lời yêu cầu của cụ. Nhiều lúc, không để cụ phải nhờ, em đă tự ư bày ra lắm tṛ điên loạn. Trong khi viết những ḍng chữ này, những h́nh ảnh ấy như hăy c̣n nhảy múa sống động trước mắt em. Ôi chao, cái cảm giác em nhận ra khi bàn chân của O-Fumi-san lướt trên mặt em làm lồng ngực em tràn trề hạnh phúc. Em, người được nàng đưa chân dẫm lên c̣n có diễm phúc hơn cả cụ hưu, lúc ấy chỉ biết say đắm chong mắt ra nh́n. Tóm lại, em đă thay thế cụ hưu để tán tụng bàn chân của O-Fumi-san, tŕnh bày trước mắt cụ bao nhiêu là quang cảnh thần tiên, tạo cho cụ dịp được thờ phượng nó. C̣n O-Fumi-san, khi thấy hai người đàn ông lăng xăng quấn quít bên đôi chân ḿnh như trước món đồ chơi, có lẽ cười chúng em là một lũ đă hóa khùng rồi cũng không chừng.        

Cái khuynh hướng lệch lạc cuồng bạo của cụ hưu, được trợ lực bằng sự đồng lơa có một không hai của em, trở thành mănh liệt theo đà tàn phá của chứng lao phổi ngày một trầm trọng. Em không thể bảo ḿnh hoàn toàn trong trắng bởi v́ chính em đă bày tṛ  đưa đẩy ông lăo đáng thương kia xuống đáy vực này. Thế nhưng giờ đây, cụ ta không chỉ bằng ḷng đóng vai tṛ một người xem suông mà c̣n đ̣i hỏi em phải để cụ tự tay đụng vào đôi bàn chân của cô hầu non, điều mà cụ xem như là một quyền lợi

-O-Fumi-san ơi, tôi sắp hết số rồi. Em có thể nào đưa bàn chân dẫm lên mặt tôi một ít lâu không. Được như vậy th́ có xuống suối vàng, tôi cũng không c̣n ǵ ân hận…

Trong khi đờm dăi c̣n mắc nghẹn trong cổ họng và giữa tiếng thở kḥ khè đứt quăng, cụ hưu th́ thào cầu xin. Nghe thế, O-Fumi-san cau đôi mày liễu, khuôn mặt nàng đau khổ như người vừa đạp phải một con giun đất, rồi chẳng nói chẳng rằng, cô lấy gan bàn chân mềm mại của ḿnh đặt lên khuôn mặt tái mét của con bệnh. Dưới bàn chân mỹ miều, tràn đầy sinh lực, con bệnh với khuôn mặt đă lạc thần và gầy g̣ bất động, như đang ch́m đắm trong một niềm ngưỡng mộ vô biên. Ông cụ giống tảng băng sắp sửa tan thành nước dưới ánh sáng mặt trời ban mai, tràn đầy sự biết ơn v́ đă đạt được hạnh phúc tột cùng, người duỗi ra nhè nhẹ tưởng chừng sắp sửa bước vào giấc ngủ vĩnh viễn. Đôi khi, vẫn trong cùng một tư thế, ông cụ lại đưa hai bàn tay khẳng khiu lên khỏi đầu để thử sờ vào đôi chân của O-Fumi-san.

Đúng như lời tiên đoán của bác sĩ, kể từ đầu tháng hai năm nay, bệnh t́nh cụ hưu đă bước vào giai đoạn nguy kịch. Thế nhưng cụ vẫn c̣n tương đối tỉnh táo, đôi khi như chợt nhớ ra, thường hay đ̣i hỏi bàn chân của người thiếp yêu. Cho dù hết c̣n thiết ǵ đến ăn uống nhưng mỗi khi o-Fumi-san tẩm một chút sữa ḅ hay miếng xúp vào một mảnh vải đưa lên miệng cụ và dùng mấy ngón chân để giữ miếng vải đó là thấy cụ cứ mút lấy nó một cách tham lam như người bị bỏ đói quá lâu. Đầu tiên, cách thức này được cụ khám phá ra, rồi khi bệnh trở nặng, nó đă thành một thói quen. Nếu có ai từ chối cho cụ ăn kiểu này, cụ bướng bĩnh không chịu đụng vào các món khác. Ngay cả O-Fumi-san, khi cho cụ ăn cũng chỉ được phép dùng chân chứ không được dùng tay.

Hôm cụ lâm chung, cả O-Fumi-san và em đều túc trực bên giường từ buổi sáng. Đến ba giờ chiều th́ bác sĩ có mặt, chích cho cụ một mũi dầu long năo rồi về. Cụ hưu lên tiếng:

-Thế là hết! Tôi sắp tắt hơi rồi. …O-Fumi, O-Fumi ơi, em cứ để nguyên bàn chân ở đó cho tới khi tôi nhắm mắt, nghe em! Tôi muốn được chết với bàn chân của em dẫm lên mặt!...   

Hơi của cụ yếu ớt tưởng chừng nghe không rơ nhưng mỗi chữ đều phát âm ràng mạch. O-Fumi-san vẫn giữ thái độ cố hữu, không nói không rằng, gương mặt kiêu kỳ, c̣n bàn chân th́ đă đặt lên khuôn mặt con bệnh. Từ lúc đó cho đên khoảng năm giờ rưỡi chiều là lút ông cụ trút linh hồn, trong suốt hai tiếng rưỡi đ̣ng hồ, cô cứ phải đứng dẫm liên tiếp nên đă mơi chân, đành ngồi xuống cái chơng tre, thế rồi, hết chân phải sang chân trái, thay phiên nhau mà dẫm. Cụ hưu trước sau chỉ gật đầu và se sẽ nói có một lời:

-Cảm ơn em ….

Thế nhưng O-Fumi-san chỉ lặng thinh, không chút phản ứng. Không biết có phải là em tưởng tượng quá mức hay sao mà lúc đó thấy nơi khóe miệng nàng phảng phất một nụ cười nhạt như muốn nói: "Đành vậy chớ sao! Ổng ta chẳng c̣n bao lâu, thôi th́ ḿnh rán chịu đựng thêm chút nữa!".

Ba mươi phút truớc giờ ông cụ ra đi vĩnh viễn, Hatsuko, cô con gái của cụ đă tất tả chạy từ cửa tiệm gốc ở Nihonbashi đến nơi, và dĩ nhiên là cô ta phải chứng kiến cái quang cảnh vừa lạ lùng, vừa nực cười, nói chung là quái đản này. Thay v́ buồn thương trước phút lâm chung của cha già, cô chỉ thấy khiếp sợ dựng cả tóc gáy, mặt cúi gầm cứng nhắc, không nỡ đưa mắt nh́n. Tuy nhiên O-Fumi-san trước sau vẫn dửng dưng, như muốn nói rằng v́ được nhờ nên cô bắt buộc phải làm và tiếp tục đặt bàn chân của ḿnh giữa khoảng đôi mày của cụ hưu. Phải ở trong địa vị của Hatsuko th́ mới rơ cô ta khổ tâm biết là chừng nào, thế nhưng O-Fumi-san th́ vẫn là O-Fumi-san, có lẽ t́nh cảm thù địch của nàng đối với gia đ́nh ông cụ đă khiến cho nàng cố ư giữ thái độ như thế để trêu ngươi tất cả bọn họ. Tuy vậy, thái độ cứng cơi ấy lại có một kết quả không ai chờ đợi là đem lại cho con bệnh một nguồn an ủi không ǵ to lớn hơn. Chính nhờ O-Fumi-san xử sự như vậy mà ông cụ đă nhắm mắt ra đi trong niềm hoan lạc. Trong khi cái chết gần kề, cụ đă được bàn chân của người đẹp như một cḥm mây tím22 buông xuống tự trời cao đến tiếp dẫn linh hồn.  

Thưa thầy,

Đến đây em xin phép chấm dứt câu chuyện ông lăo Tsukakoshi. Bắt đầu em chỉ muốn thông tin sơ qua cho thầy thôi, rốt cuộc đă viết ṿng vo kéo ra dài ḍng đến thế này. Em hết sức hối hận v́ ḿnh không biết thu vén câu chuyện nên đă làm thầy mất bao nhiêu thời giờ quí báu. Thế nhưng chuyện đời cụ hưu mà em vừa thuật ra ở trên, chắc cũng có điểm nào đó đáng cho thầy để mắt tới, phải không ạ? Ví dụ chuyện nói trên muốn chứng minh cho ta rằng tính t́nh con người ở đời vốn bắt nguồn từ những cội rễ rất sâu xa. Lối hành văn của em hăy c̣n vụng về nhưng em tin chắc rằng, nếu được thầy ra tay sửa chữa những chỗ khiếm khuyết, bản văn này có thể dùng làm chất liệu để viết thành một truyện ngắn, đó thầy.    

Đến đây em xin dừng bút và kính chúc thầy đạt nhiều thành quả trên trường văn trận bút.

Một ngày tháng 5 năm thứ 8 đời Taishô

Tŕnh dưới án thư nhà văn Tanizaki.

Noda Unokichi kính bút.

(Dịch xong ở Tokyo ngày 6 tháng 6 năm 2008)

1 Văn Bản:

1)Tanizaki Jun.ichirô, 1981, Fumiko no ashi, trong Toàn Tập Tanizaki Jun.ichirô, quyển thứ 6, trang 357-393, Chuô Kôron, Tôkyô xuất bản, tái bản lần thứ nhất năm 1992. Nguyên tác Nhật ngữ.

2)Lévy-Faire d'Acier, Madeleine, 1986, Le Pied de Fumiko, dịch sang Pháp văn từ Fumiko no ashi, đăng trong Tanizaki Oeuvres, Tome I, trang 431-458, Gallimard xuất bản, 1997. 

2 Để ư đến lối chơi chữ của Tanizaki: Fu (Phú). Mi (Mỹ). Ko (Tử), chỉ người con gái đẹp. Ngoài ra danh động từ Fumi đến từ động từ Fumu có nghĩa là dẫm lên, đi lên trên, chà đạp.

3 Hangyoku là geisha tập sự, chỉ được nhận phân nữa tiền thù lao trong khi ippon lấy nguyên.

4 Bàn có phủ chăn bông dưới mặt bàn, bên dưới thường có lỗ khoét trên nền nhà đặt ḷ sưởi. Ngày nay, kotatsu không cần khoét lỗ nữa v́ gắn ḷ sưởi điện

5 Truyện tếu b́nh dân với kết luận không ngờ. Nội dung châm biếm hoặc khôi hài, thường là do những người chuyên nghiệp gọi là rakugoka tŕnh diễn.

6 Áo dệt kiểu b́nh thường bằng sợi vải thường, không kiểu cách.

7 Thật ra phải dịch "miệng cóc" nhưng lối ví von này hơi xa lạ với độc giả Việt Nam.

8 Một kiểu bới tóc của geisha hay đào hát, thành h́nh cũ hành tây dẹp ở đằng sau đầu, bắt nguồn từ kiểu bới tên là shimadamage. Kiểu shimadamage tương truyền do kép tuồng Kabuki tên Shimada Mankichi đề xướng trong năm Kan.ei (1624-44). 

9 Nguyên văn Fujigata: h́nh núi Fuji, có nghĩa là cái trán tṛn trịa cân đối với một vết lơm ở giữa, giống như đỉnh ngọn núi lửa Fuji, tựa một cánh quạt x̣e đặt ngược.

10 Nguyên văn dangobana : mũi tṛn như viên bánh bột gạo.

11 Nguyên tác ukeguchi (miệng hứng), môi dưới hơi trề ra như hứng đồ vật. Đặc biệt Tanizaki cũng có cặp môi như thế này (xem chân dung ở đầu truyện, chụp năm 1964, một năm trước khi ông mất).

12 O-Fumi san là tiếng gọi Fumiko khi ở vị trí c̣n giữ khoảng cách, trong khi Fumi và Fumiko là tiếng tự xưng, cũng là tiếng gọi trong chỗ thân t́nh hay do một người ở vai vế trên. Cả ba cùng một nghĩa.

13 Đơn vị đo diện tích đất cát của Nhật, ước chừng 3,306m2,

14 Nguyên văn Nise Murasaki Inaka Genji (Truyện anh Genji nhà quê do bà Murasaki giả mạo soạn), tiểu thuyết phong lưu miệt vườn nhái theo tác phẩm cổ điển của nữ quan Murasaki Shikibu thời Heian.

15 Ryuutei Tanehiko (1783-1842), tiểu thuyết gia b́nh dân cuối đời Edo.

16 Nhà danh họa thời Edo, Utagawa Kunisada (1786-1864), có nhiều kiệt tác.

17 Tranh lối Nhật miêu tả thiên h́nh vạn trạng nếp sinh hoạt trong xă hội b́nh dân.

18 Chính ra phải viết là shinkô (âm o dài), dưa muối xổi bằng củ cải, màu rất trắng.

19 Nguyên văn tiếng Anh.

20 Có thể Tanizaki ám chỉ tác phẩm của Richard von Krafft-Ebing.

21 Một loại rượu ngọt cất từ nếp hay gạo, dùng để gia vị khi nấu ăn.

22 Tín ngưỡng Phật giáo của giới b́nh dân Nhật Bản cho rằng tu hành được văng sanh th́ lúc lâm chung  sẽ được Phật tổ cho một đám mây lành màu tím đến rước về cơi Tây Phương.