Một người không tên tuổi

(Mumei no hito)

 

Nguyên tác: Shiba Ryôtarô

Dịch: Nguyễn Nam Trân

 

Shiba Ryôtarô (1923-1996)

 

Shiba Ryôtarô là một nhà văn Nhật Bản xuất thân từ Ôsaka. Tác phẩm chủ yếu có “Ryôma xông pha” (Ryôma ga yuku), “Vầng mây trên đầu dốc” (Saka no ue no kumo), “Lớp lớp tiếng chân người” (Hitobito no ashioto). Truyện “Một người không tên tuổi” (Mumei no hito) dưới đây được đăng lần đầu tiên trong Quốc văn giáo khoa thư Nhật Bản bậc trung học (nxb Gakkô tosho, 1972) và sau đó nxb Chuô Koron đă in lại trong tập truyện “Những cuộc tao ngộ trong lịch sử” (Rekishi no naka no kaikô) vào năm 2011.

 

Nhiều khi lục lọi sách vở trong pḥng văn, có khi ta gặp được những nhân vật không ngờ tới. Dĩ nhiên, họ là những trong nhân vật lịch sử. Nói theo chữ dùng cho sân khấu th́ những người này không đóng vai chính mà chỉ thủ vai phụ hay ngay cả một vai tṛ c̣n kém cả vai phụ. Họ là những người chỉ đi lướt qua mỗi một lần từ quăng trên xuống quăng dưới của ḍng lịch sử và khi ta bất ngờ gặp họ, bất giác sẽ bị họ lôi cuốn rồi sẽ đặt câu hỏi cho ḿnh: Người ấy là ai vậy nhỉ? Có lẽ sự chú ư của chúng ta đă bắt nguồn từ một bầu không khí huyền ảo linh thiêng hay một cái ǵ tương tự mà nhân vật ấy có thể toát ra. Ư nghĩ đó đă đến với chúng ta từ khi ta chỉ biết có mỗi cái tên. Chúng ta lúc đó hăy c̣n chưa rơ mặt mũi, nơi sinh chốn ở cũng như cuộc đời người ấy sống và điều người ấy nghĩ. Chỉ có cái tên thoáng hiện ra từ xó góc một trang sách cũ. Việc chúng ta không để ư đến những cái tên khác xuất hiện cùng lúc mà chỉ giữ lại tên của người ấy thôi là v́ chúng ta nghĩ rằng ở điểm nào đó, tên tuổi kia đang gợi ra một điều ǵ mà chúng ta chưa định nghĩa được. Nếu quá lời một chút th́ điều chúng ta chưa hiểu được có thể là bầu không khí huyền ảo linh thiêng đă toát ra từ nhân vật. Nói như vậy có thể đượm mùi tôn giáo nhưng đối với tôi, chính là cái không khí tôi vẫn thường cảm thấy khi làm việc trong thư pḥng.

Cái tên xuất hiện trước tiên. Khoảng chừng một năm sau, khi đi t́m tư liệu cho mục đích khác, tôi lại bất ngờ biết thêm mẩu tin ngắn về con người ấy, ví dụ nơi xuất thân, và chỉ có chừng đó. Ôi chao, không ngờ “ông ta” lại sinh ra ở một vùng đất xa xôi đến thế ! Chỉ có bấy nhiêu thôi nhưng nó đă làm cho h́nh ảnh “ông ấy” bắt đầu chuyển động trong đầu tôi. Thế rồi vào một dịp t́m kiếm khác và từ một tư liệu khác, tôi lại thấy “ông ta” chợt ló dạng. Rồi đến khi biết được vài chi tiết trong cuộc sống của “ông ta”, t́m ra mấy bài văn bài thơ “ông ta” viết, tôi bắt đầu cảm thấy “ông ta” gần gũi hơn với ḿnh, như thể ông đang chịu khó ghé lại bên bàn viết để thăm tôi. Bất giác, tôi muốn cất tiếng gọi ông. Cứ thế mà trong thư pḥng của tôi và bên cạnh bàn làm việc đă có được một vài ông bạn thân t́nh như vậy.  

Tokoro Ikutarô cũng có mặt trong số người bạn ấy. Ông ta chỉ xuất hiện trên sân khấu lịch sử chỉ có mỗi một lần. Và lần đó, chỉ trong ṿng một khoảnh khắc. Lúc ấy nhằm vào cuối đời Mạc phủ. Nơi chốn là vùng ngoại ô thị trấn Yamaguchi.

Lúc đó, phiên Chôshuu cũng giống như Satsuma đang là những thế lực tiên phong của thời đại. Tuy vậy ở phiên Chôshuu, vẫn có kẻ theo khuynh hướng bảo thủ, chủ trương cộng tác với Mạc phủ và đối lập với phái “đảo Mạc” của Takasugi Shinsaku. Trong nhóm theo Takasugi Shinsaku, có một nhân vật tên Inoue Monta. Monta sau đổi tên thành Kaoru, là người đảm đương về mặt tài chánh cho nhà nước Nhật Bản vào những năm đầu đời Minh Trị và đă có công xây dựng cơ sở cho hệ thống này. Tuy vậy lúc sự kiện sau đây xảy ra ông chỉ là một chàng trai vừa bước qua cái tuổi 30. Trong t́nh h́nh chính trị giết chóc sát phạt lẫn nhau cuối đời Mạc phủ, ông cứ phải sống trốn tránh rày đây mai đó. Sự kiện sắp kể tới phải nói là đẫm máu.

 

              

              Inoue Kaoru thời c̣n có tên là Monta

Vâng, đó là một cuộc ám sát. Đêm 25 tháng 9 năm Genji nguyên niên (1864), Inoue Monta đến Seijidô (Chính trị đường) của phiên ở Yamaguchi để tham dự một cuộc hội họp. Trên đường về, khi ông đi đến gần chiếc cầu Sodetokibashi gần nhà đă bị một bọn người  dùng đao kiếm đâm chém loạn xạ, bị thương nặng sắp chết đến nơi.

Nghe chuyện xảy ra do người tháp tùng chạy về thông báo, anh của Monta là Gorôsaburô tức tốc đến hiện trường. Lúc ấy hơi thở cũa Monta đă yếu ớt, măi mới thều thào được hai tiếng “Anh ơi!”, sau đó ông không c̣n đủ sức thốt ra một lời nào nữa. Người nhà mới khiêng ông ta về và lập tức cho gọi thày thuốc đến. Họ không gọi một mà cả hai ông nhưng hai thày đều hướng về phiá Gorôsaburô, lắc đầu, cùng nói một câu chán nản: “Thật khó ḷng!”. Như vậy, họ đều thấy không mảy may hy vọng cứu Monta thoát chết. Sự thực th́ trên người Monta lúc đó có cả 13 vết chém lớn nhỏ, hơi thở ông gấp rút và tỏ ra rất là đau đớn. Ông nhiều lần nh́n vào mặt người anh, đưa tay làm hiệu như muốn khẩn khoản anh chém đầu để giải phóng cho ḿnh. Thường khi người samurai mổ bụng tự sát (hành động gọi là seppuku) th́ cần có người nhận nhiệm vụ chém đầu (kaishaku) để họ khỏi phải kéo dài sự đau đớn. Thế nhưng trong trường hợp này, điều Monta muốn nói phải là: “Để có thể chấm dứt sự thống khổ, em cần lưỡi kiếm đầy t́nh thương của anh!”  

Ngày xưa, người samurai đă có tập quán khắc kỷ và tinh thần chiến đấu dũng mănh. Đời sau không c̣n ai muốn áp dụng tập quán đó trong một trường hợp như vậy nhưng đối với người như Gôrôsaburô và ở vào thời đó th́ việc chém đầu để giải thoát cho em là biểu tượng của đạo lư và t́nh yêu thương giữa đồng bọn samurai và giữa huynh đệ với nhau. Ít nhất đó là những điều Gorôsaburô suy nghĩ trong đầu. Ông ta lúc ấy mới tuốt thanh bảo kiếm truyền đời của gia đ́nh, đến bên cạnh em và nhấc một bên đầu gối để lấy thế. Lúc ấy, chợt bà mẹ của hai người mới cất tiếng hét lên rồi từ đằng sau lưng nhào ra phủ phục lên trên người Monta. Bà nh́n Gorôsaburô và nói lớn:

-Nếu con nghĩ rằng chém đầu em là tỏ được cái t́nh của người vơ sĩ th́ mẹ cũng cam đành. Vậy con cứ chém, mẹ xin chết theo em con luôn!

Gorôsaburô hoảng kinh, đành phải tra lại thanh kiếm vào vỏ.

Giữa cảnh hỗn loạn như vậy th́ xảy ra một chuyện hết sức t́nh cờ. Có một nhân vật đang bước vào nhà. Đó là Tokoro Ikutarô.

Nếu được phép tiết lộ luôn phần cuối của câu chuyện ngay bây giờ th́ cái người tên là Tokoro Ikutarô kia đă giải phẫu cho Inoue Monta – đang ở trong t́nh trạng nguy hiểm chết người – nghĩa là hầu như không c̣n một chút hy vọng tồn sinh – và giúp ông phục hồi để về sau đóng một vai tṛ quan trọng trên sân khấu lịch sử. Vậy th́ Tokoro Ikutarô là nhân vật như thế nào?

Ông ta không phải là người phiên Chôshuu. Đó là một samurai vô chủ (rônin) từ vùng Mino trôi nổi đến đấy. V́ không thể dằn nén nỗi ưu tư cho vận mệnh đất nước nên ông đă trở thành một chí sĩ cần vương và hiện giờ h́nh như đang nương tựa phiên Chôshuu. Và nếu là người biết mổ xẻ dể cứu được Inoue Monta th́ ít nhất ông phải là chí sĩ kiêm y sĩ. Ngoài ra, ông không thể nào chỉ là một y sĩ tầm thường v́ đối với một người bị thương nặng đến độ hai ông y sĩ của phiên Chôshuu đành chịu bó tay, ông đă có thể cứu được tính mệnh một cách tài t́nh.

- Monta, anh có nghe tôi nói không?

Ikutarô, người thầy thuốc, ghé vào tai bạn hỏi. Ông muốn khích lệ tinh thần người bệnh.

- Tokoro đây anh ơi! Chắc là anh đau lắm. Nếu anh chọn cái chết để thoát khỏi đau đớn th́ đó là một quyết định quá dễ. Anh có biết người đang nằm phục trên lưng và ôm choàng lấy anh là bà mẹ của anh không? Cụ đang mong anh sống đấy. Anh phải sống, nghe Monta. Tôi sẽ giải phẫu để cứu mạng anh. Giải phẫu nhất định là  đau nhưng hăy chịu đau để sống c̣n, anh nhé! Phải vận dụng sức mạnh toàn thân để chống lại cái đau sắp tới.Đồng ư chưa?

Khuôn mặt của Monta lộ ra dấu hiệu của một sự cảm động sâu sắc, chắc là ông ta đă nghe được lời bạn nói.

Thế nhưng trên người Ikutarô lúc ấy không có một dụng cụ nào dùng vào việc giải phẫu. May quá, hôm trước có mấy người thợ đóng chiếu vừa đến thay chiếu mới nên trong ngôi nhà này hăy c̣n ít cái kim khâu chiếu họ để lại. Sát trùng miệng vết thương đă có rượu đế, c̣n như để chống đau th́ hoàn toàn không có ǵ v́ thời đó người ta chưa biết đến thuốc tê. Tokoro cứ phải khâu trong hoàn cảnh đó.

Tokoro lấy giây đeo kiếm buộc áo xống cho gọn rồi bắt đầu khâu. Không thấy Monta than thở ǵ cả. Th́ ra v́ quá đau đớn ông ta đă bắt đầu mất hết cảm giác. Tokoro ư thức được mối nguy. Cuối cùng khi ông bắt đầu khâu chỗ từ má xuống dưới môi th́ con bệnh v́ không chịu nổi cái đau mới thét lên.

-Nếu biết đau là c̣n sức sống đấy!

Ikutarô cổ vũ Monta như vậy. V́ nghĩ rằng với câu nói đó, ông cũng đang cổ vũ cho chính ḿnh nên trong ḷng phấn khởi hẳn ra. Cuộc giải phẩu bắt đầu từ 10 giờ đêm kéo dài cho đến 2 giờ sáng. Tokoro khâu tất cả 50 mũi kim rốt cuộc mới xong.Trong lúc đó th́ hai người thày thuốc của phiên đứng bên cạnh trợ giúp. C̣n để giữ chặt cho con bệnh khỏi vùng vằng cựa quậy trong suốt 4 tiếng đồng hồ th́ đă có bà mẹ và ông anh Gorôsaburô cùng nhau hợp sức.

Như một phép lạ, Monta thoát hiểm. Thế nhưng định mệnh con người là cái không tài nào hiểu được. Tokoro, người y sĩ có công cứu Monta th́ tháng 2 năm sau, mắc phải chứng thương hàn, đến ngày 2 tháng 3 qua đời ở quận Yoshiki, một vùng do phiên Chôshuu quản lănh, trong t́nh cảnh đất lạ quê người. Và ông ta biến mất như một kẻ vô danh, không để lại một dấu vết nào trong ḍng lịch sử.

Ông ta đă sinh ra và lớn lên như thế nào? Đó là câu hỏi vẫn ám ảnh măi tâm trí tôi từ khi có dịp nghiên cứu biến cố Inoue Tamon lâm nạn. Thế rồi có một hôm, khi lục lọi trong đống sách vở ghi chép các sự kiện xảy ra vào những năm đầu đời Minh Trị, tôi phát hiện ra mấy hàng chữ đằng sau tiêu đề:

Tokoro tên mỗ, người đất Mino.

Mấy hàng đó tŕnh bày Tokoro như là một con người ngay thực và trầm tĩnh, lời ăn tiếng nói ḥa nhă. Tuy chỉ là mấy hàng ngắn ngủi nhưng cũng đủ để giới thiệu ông như một nhân vật hàng đầu, ăn khớp với ấn tượng tôi có về ông.

                

     Inoue Kaoru, một trong 5 tay hào kiệt đất Chôshuu (Chôshuu Five)

Ngoài ra về sau, khi đi t́m tài liệu về học giả Lan học Ogata Kôan, tôi không ngờ ḿnh đă kiếm được thêm một chi tiết mới về Tokoro Ikutarô.

Nói về Ogata Kôan th́ ông là người được coi như một nhà giáo dục về khoa học nổi tiếng nhất vào giai đoạn cuối Mạc phủ đầu Duy tân. Trường ông lập ra tên là Tekijuku (Thích thục) từ nơi đây biết bao nhiêu nhân tài đă ra đời. Dấu vết kiến trúc ngôi trường ngày nay vẫn c̣n ở Ôsaka và quyển danh bạ của sinh viên nhà trường vẫn chưa thất thoát. Trong cuốn danh bạ ghi tên 611 sinh viên của trường lúc ấy, có mấy ḍng chữ:

Nhập môn ngày 15 tháng 8 năm Man.en nguyên niên (1860)

Tokoro Ikutarô xuất thân trạm Akasaka, Nôshuu (Nùng châu)

Bút tích ấy do chính bàn tay Tokoro Ikutarô. Tên tuổi ông hiện ra rơ mười mươi. Trong lúc nh́n những ḍng chữ của con người ấy, trong ḷng tôi bỗng dậy lên một niềm cảm khái đến độ tôi phải nghẹn ngào.

(Ôi chao, anh chàng cũng từng có mặt ở đây nhỉ!)

Về sau tôi vẫn đi tiếp tục t́m ṭi về Tokoro dù chỉ là t́m khơi khơi nhưng lại t́nh cờ thâu thập thêm một số điều mới về ông. Đất Nùng châu tức Mino nay nằm ở phía nam tỉnh Gifu. Trạm Akasaka là tên một dịch trạm nơi khách đi đường trú qua đêm. Tokoro sinh ra trong một gia đ́nh làm nghề nấu rượu ở một thị trấn tên là Ôgaki thuộc tỉnh Gifu. Hồi nhỏ ông được một người thày thuốc ở gần nhà nhận làm con nuôi và có thể nhân đó mà ông đă đi nhiều nơi và học hỏi để trở thành y sĩ. Ông cũng có lần lên kinh đô Kyôto theo đ̣i Lan học, lại có thời đến một vùng phố xá dưới chân thành (shitamachi) ở Echizen Ôno, nơi tuyết ngập dày, để rèn luyện tay nghề. Việc ông nhập môn với Ogata Kôan ở Ôsaka xảy ra vào năm 22 tuổi. Trong trường, h́nh như ngoài tiếng Ḥa Lan, ông c̣n được học cả bệnh lư học cũng như khoa giải phẫu.

 

           　　   

        

Tượng Inoue Kaoru trong Công viên Takada ở Yamaguchi

 

Về sau, v́ không nén nỗi mối ưu tư thời thế, Tokoro đă lên Kyôto, bôn ba quốc sự như một chí sĩ cần vương, rốt cuộc gửi tấm thân rônin trôi nổi ở phiên Chôshuu để tiếp tục hoạt động. Vào thời ấy, Mạc phủ đang điều quân các lănh chúa từ nhiều tiểu quốc để chinh phạt Chôshuu và phiên này đang đứng trước nguy cơ diệt vong. Để cứu cho được mảnh đất dung thân, Tokoro dù bản thân không phải là phiên sĩ Chôshuu, chắc cũng phải chạy tới chạy lui, cùng họ lo toan chuyện này chuyện nọ. Nhằm lúc ấy, lại xảy ra việc Inoue Monta lâm nạn, thế rồi chẳng bao lâu bệnh tật đă cướp ông đi.

Thời theo học trong tư thục của Ogata Kônan, Tokoro có lẽ là một người học tṛ ưu tú nhưng cuộc đời của ông chỉ vỏn vẹn có 27 năm, là một chí sĩ nhưng chẳng có tiếng tăm chi, công lao ǵ cũng chả thấy ai ghi lại trong sử sách. Lúc ĺa bỏ cơi đời, hẳn có mối hận nào đó c̣n vướng mắc trong ḷng.

Tôn sư của ông, Ogata Kôan, là người rất nghiêm khắc khi dạy học tṛ về đạo đức của người thày thuốc. Ông thường nhắn nhủ họ:  

- Thày thuốc là người sinh ra trong cơi đời này để cứu giúp kẻ khác chứ không phải để sống cho riêng ḿnh.

Như vậy, nếu Tokoro Ikutarô là một môn sinh ưu tú của Kôan th́ cho dù giữa đường đứt gánh, không thỏa nguyện chí b́nh sinh, nhưng chỉ qua việc cứu sống một con người đang phải đối đầu với cái chết, ta có thể đánh giá rằng cuộc sống ngắn ngủi của ông cũng đă đầy đủ ư nghĩa lắm rồi.  

Tokoro Ikutarô có để lại một tấm ảnh, trong đó, ông mặc bộ đồ đi đường của người samurai, với chiếc nón bện bằng lá, một chân qú trên cỏ. Nh́n từ phía ngang gương mặt thanh cảnh của ông, tôi có cái cảm tưởng lạ lùng như nghe ông đang th́ thầm những lời thày dặn bảo bên trên.

 

Dịch xong tại Tôkyô ngày 9 tháng 9 năm 2016

Cập nhật 19/09/2016.

Nguyễn Nam Trân