LAM PHƯƠNG

& Những cuộc t́nh vây quanh

Nguyễn Ngọc Ngạn

Văn nghệ sĩ lớp trước thường có những chuyện t́nh bên lề để tô điểm cho cuộc sống và làm nguồn cảm hứng sáng tạo. Điều này cũng dễ hiểu: Họ có tên tuổi, có hoàn cảnh gặp gỡ dễ dàng, có điều kiện giao tiếp rộng răi và nhất là tự bản chất, người nghệ sĩ vốn rất nhạy bén trong rung cảm cho nên đôi khi khó cưỡng lại được sức quyến rũ của một bóng hồng.

Nói tổng quát thế thôi, chứ thật ra th́ vẫn là do bản tính trời sinh, hay đúng hơn là định mệnh an bài ở mỗi cá nhân. Có người mang số đào hoa, cả một đời ngụp lặn trong bao nhiêu mối t́nh. Người khác th́ lại sống khô khan lúc nào cũng thui thủi một ḿnh. Chỉ có điều, đối với tôi, th́ người mang số đào hoa chính là loại người trời bắt khổ chứ chẳng sung sướng ǵ, vui trong chốc lát rồi thường xuyên nặng trĩu ưu tư:

“Chém cha cái số hoa đào.

Gỡ ra rồi lại buộc vào như chơi!”

Cổ nhân đă than như thế th́ chứng tỏ đào hoa không phải là điều đàn ông nên mơ ước!

“Đường vào t́nh yêu có trăm lần vui, có vạn lần buồn.”

Câu hát của Trúc Phương chắc chắn là một định luật không cần bàn căi. Ca dao có câu:

“Ông trời sao nỡ bất công

Người hai ba vợ, người không vợ nào!”

Câu này, thoạt nghe ta cứ tưởng là tiếng than của người đàn ông không lấy được vợ! Nhưng thực ra đó là tiếng kêu thống thiết của người đàn ông đau khổ v́ phải chịu đựng đến mấy bà vợ trong khi nh́n những chàng trai độc thân thảnh thơi rong chơi không chút vướng bận!

Nhưng đă tin là định mệnh an bài th́ đành chịu. Chúng ta không hoan nghênh nhưng cũng chẳng nên trách người đa mang bởi đó hoàn toàn là số mệnh!

Dân gian thường cho rằng nghệ sĩ nói chung đều đa t́nh. Điều ấy không đúng. Trên thực tế, chẳng phải nghệ sĩ nào cũng giống nhau. Điển h́nh là Phạm Duy và Văn Cao, hai nhạc sĩ tài hoa vào bậc nhất Việt Nam, là bạn của nhau và cùng đặt chân vào con đường nghệ thuật một thời điểm với nhau. Trong khi Phạm Duy th́ chằng chịt chuyện t́nh mà Văn Cao th́ suốt đời cơm nhà quà vợ, không để ư đến bất cứ người đàn bà nào khác từ khi ông cưới cô Nghiêm Thúy Băng năm 1947, khi ông 24 tuổi, rồi cứ thế thủy chung bên nhau đến măn đời.

Nhà văn Lê Văn Trương lấy khá nhiều vợ. Nhưng ông tha thiết nói với bà vợ cả:

– Trong tim anh chỉ có em thôi. Những người đàn bà khác anh chung sống, chẳng qua chỉ là t́nh văn nghệ, chứ lúc nào anh cũng chỉ yêu có ḿnh em!

Câu nói huề vốn ấy chẳng biết có xoa dịu được chút nào những buồn phiền trong ḷng bà vợ cả hay không, chỉ biết một điều là xă hội Việt Nam vốn không có cái nh́n quá khắt khe đối với lối sống phóng khoáng của nghệ sĩ. Nhà văn Hồ Trường An, người biết nhiều và viết nhiều về thế giới sân khấu, trong cuốn Theo Chân Những Tiếng Hát, khi nhắc lại chuyện t́nh tai tiếng của Phạm Duy năm 1955, đă đề nghị rằng:

“Chúng ta nên thông cảm! Họ là nghệ sĩ, họ sống bằng trái tim đam mê, cho nên đôi lúc họ sống lệch qua khuôn phép và lề thói!”

Tôi thấy cần thêm vào một câu là chúng ta phải cám ơn những bà vợ bao dung, biết duyên phận ḿnh khi lấy chồng nghệ sĩ là phải rộng lượng mắt nhắm mắt mở, làm ngơ cho ông chồng bay bướm. Mà cũng nhờ vậy, chúng ta mới có bao nhiêu tác phẩm tuyệt vời để lại, những tác phẩm được tạo thành hoàn toàn do sự rung động của trái tim bên lề! Phạm Duy thú nhận trong Hồi Kư: “Tôi cần t́nh yêu để viết nhạc.” Và ông đă làm đúng như thế. Bằng những mối t́nh “ngoài luồng”, ông cho chúng ta một loạt t́nh ca thật đặc sắc như: Ngày Đó Chúng Ḿnh, Tóc Mai Sợi Vắn Sợi Dài, Ngh́n Trùng Xa Cách, Đường Em Đi, Cỏ Hồng, Nha Trang Ngày Về, Phượng Yêu…

Nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ cũng nổi tiếng hào hoa và cũng nhờ nguồn cảm hứng ở những bóng hồng đi qua đời ông mà ông viết Tà Áo Cưới, Tạ T́nh, Ai Buồn Hơn Ai. Nhạc sĩ Vũ Đức Nghiêm yêu cô gái đang mang bầu mà người bạn ông gửi ông nuôi trên Đà Lạt, nhờ vậy khi chia tay ông mới viết được ca khúc tuyệt tác là Gọi Người Yêu Dấu. Tương tự như thế, nhạc sĩ Trần Thiện Thanh có bài Một Đời Yêu Em và Người Yêu Của Lính viết riêng cho Hoàng Oanh, nhạc sĩ Thanh Sơn viết Đà Lạt Hoàng Hôn riêng cho Thanh Tuyền, nhạc sĩ Trúc Phương viết Hai Chuyến Tàu Đêm cho cô gái tên Thắm ông t́nh cờ gặp trên xe lửa, nhạc sĩ Trường Sa viết Rồi Mai Tôi Đưa Em để chia tay một người t́nh ngắn hạn.

C̣n nhiều lắm, nhưng tôi không thể kể hết bởi đó không phải là nội dung chính của bài này.

Tôi đă có lần thưa với khán giả và độc giả: Tôi may mắn được làm việc chung với hầu hết các nhạc sĩ của Miền Nam, trong đó có nhạc sĩ Lam Phương là người gần gũi và thân quí nhất. Không thân sao được khi mà Thúy Nga đă thực hiện cho riêng ông đến 5 chương tŕnh Paris By Night thu h́nh, chưa kể hàng loạt live shows trên khắp thế giới. Gần đây, trong nước cũng rầm rộ tổ chức những chương tŕnh chủ đề Lam Phương. Những bản nhạc một thời bị nghiêm cấm gắt gao, bây giờ hầu như mỗi ca sĩ nổi tiếng quốc nội đều có trong tay một CD nhạc Lam Phương. Bầu show mời Lam Phương về, nhưng dĩ nhiên anh từ chối. Anh cười bảo:

– Chừng nào anh Ngạn về th́ tôi về!

Chưa về Việt Nam, nhưng tháng 7/2016 tới đây, Thúy Nga sẽ đưa anh về làm 2 shows lớn ở Singapore. Ca sĩ đi show là chuyện b́nh thường. Nhạc sĩ đi show nhiều như anh Lam Phương là chuyện độc nhất vô nhị xưa nay chưa từng có. Lư do đơn giản là v́ nhạc của anh được mến chuộng một cách rộng răi và cá nhân anh là một huyền thoại mà ai cũng muốn gặp.

Tiểu sử và cuộc sống của nhạc sĩ Lam Phương th́ mọi người đều đă biết. Hôm nay, tôi chỉ viết lại vài chuyện t́nh, và dĩ nhiên, cũng chỉ những chuyện t́nh có tác động trực tiếp tới sự nghiệp sáng tác của tác giả mà thôi. Tôi tin rằng, khi hiểu rơ xuất xứ của từng nhạc phẩm, chẳng những ca sĩ hát sẽ hay hơn mà thính giả cũng sẽ thưởng ngoạn một cách sâu sắc hơn v́ cảm thông nỗi niềm với tác giả. Những chuyện t́nh này, tôi cũng đă từng đề cập đến trên sân khấu Paris By Night, nhưng thường chỉ lướt nhanh qua v́ không đủ th́ giờ. Hôm nay xin viết lại một lần, nhân nhạc sĩ Lam Phương bước vào tuổi 80, và từ nay chắc sẽ không phải nhắc đến nữa!

*Người con gái đầu tiên đi vào cuộc đời t́nh cảm của Lam Phương là nữ ca sĩ Bạch Yến, thua anh 5 tuổi. Bạch Yến cùng quê ở Miền Tây, 11 tuổi đoạt giải nhất Huy Chương Vàng giọng ca nhi đồng do Đài Phát Thanh Pháp Á tổ chức. Lớn lên, Bạch Yến hát cho pḥng trà Ḥa B́nh, cùng thời điểm với Bích Chiêu, chị của Tuấn Ngọc, Khánh Hà, Lưu Bích. Thời ấy, Đệ Nhất Cộng Ḥa cấm nhảy đầm, nên khách đến chỉ ngồi nghe và say mê tiếng hát Bạch Yến qua những nhạc phẩm ngoại quốc ăn khách nhất của thập niên 1950 và 60 như Bernadine, It’s Now Or Never, Calypso Italiano, The River of No Return, April Love v.v… Về phía nhạc Việt, Bạch Yến cũng hát nhiều như Bến Cũ, Đón Xuân, nhưng nổi bật nhất, trở thành dấu ấn của Bạch Yến, là bài Đêm Đông của Nguyễn Văn Thương viết từ năm 1939.

Bạch Yến được mời qua Mỹ biểu diễn trên chương tŕnh truyền h́nh Ed Sullivan

Anh Lam Phương lúc ấy đă khá nổi đ́nh nổi đám bởi anh có vóc dáng cao, khuôn mặt đẹp trai và đóng phim từ khi mới lớn. Cá nhân tôi, mười mấy tuổi, cũng đă từng say mê anh trong phim Chân Trời Mới bên cạnh nữ tài tử Mai Ly và kịch sĩ Vũ Huân. Anh lại là tác giả một loạt ca khúc rất phổ biến. Ngay cả bản nhạc vui là Nắng Đẹp Miền Nam cũng bán ra ồ ạt sau khi Kim Hoàng hát trên các sân khấu và đài phát thanh. Từ một cậu bé xác xơ ở Rạch Giá, lang thang lên Sàig̣n vừa đi học vừa đi làm, Lam Phương mau chóng làm giàu sau khi sáng tác bài Kiếp Nghèo! Cái thế của anh lúc ấy mạnh lắm, quen cô nào cũng dễ dàng. Bạch Yến có thể nói là t́nh yêu buổi đầu rất trong sáng của anh.

Năm 1961, Bạch Yến 19 tuổi, sang Pháp để học hỏi thêm về ca nhạc. Bốn năm sau, cô được Ed Sullivan mời sang Mỹ. Show Ed Sullivan lúc ấy cực kỳ ăn khách, giới thiệu tất cả những ban nhạc và ca sĩ hàng đầu của Mỹ, Anh và thế giới, có show thu hút đến 35 triệu người xem. Bạch Yến lên hát show này và rồi được mời nán lại đi lưu diễn khắp Mỹ châu thêm 10 năm nữa, bên cạnh những nghệ sĩ lừng danh của Hoa Kỳ như Bob Hope, Bing Crosby, Pat Boone v.v… Có thể nói, Bạch Yến là ca sĩ Việt Nam duy nhất hiện diện bên cạnh những nghệ sĩ quốc tế trong hơn một thập niên. Ai đă xem phim Green Berets do tài tử John Wayne đóng vai chính, chắc hẳn vẫn c̣n nhớ tiếng hát Bạch Yến trong cuốn phim chiến tranh đó.

Ở lại Việt Nam, anh Lam Phương tuy có nhớ Bạch Yến nhưng chắc rồi ngày tháng trôi qua cũng làm phôi phai h́nh ảnh cô gái Miền Nam xinh xắn ấy.

Bỗng dưng Bạch Yến trở về, làm sống dậy mối cảm xúc tưởng đă chết hẳn trong ḷng người nhạc sĩ đa cảm. Nghe tin Bạch Yến trở về sau hơn 10 năm xa cách, Lam Phương xao xuyến viết bài Chờ Người rất đặc sắc. Tôi nhớ khoảng năm 1973, ngồi ở quán café tại Mỹ Tho, tôi giật ḿnh nghe Elvis Phương tŕnh bày ca khúc này mà lúc đầu tôi không ngờ là của Lam Phương, bởi giai điệu của nó lách thoát hẳn ra khỏi ḍng nhạc quen thuộc của anh, nhất là một bài buồn viết theo hợp âm trưởng (major) là chuyện ít có:

“Chờ em, chờ đến bao giờ

Mấy thu thuyền đă xa bờ.

…

Mười năm trời chẳng thương ḿnh

Để anh thành kẻ bạc t́nh

Cầu xin cho mây về vui với gió

Dù có qua bao đắng cay

Muôn đời anh vẫn chờ em.”

Bạch Yến về nhưng không ở lại. Cô tŕnh diễn một vài shows lớn tại Sàig̣n rồi lại đi. Tôi nhớ lúc ấy tôi vừa được biệt phái về Sàig̣n dạy học sau mấy năm ở lính, tôi hăm hở đi coi show Bạch Yến và mua băng về nghe v́ rất thích những bản nhạc ngoại quốc cô hát, cộng với lối tŕnh diễn đầy đam mê của Bạch Yến trên sân khấu. Những ca khúc mà thế hệ tôi ai cũng biết như La Vie En Rose, Malaguena, Ne me quitte pas (If You Go Away)… Cùng thời gian ấy, tôi cũng được nghe Chờ Người của Lam Phương nhưng không hề biết Lam Phương viết bài này cho Bạch Yến!

Nỗi xót xa khi chia tay lần thứ hai này thúc đẩy Lam Phương viết thêm một loạt t́nh khúc lời ca rất năo nề như: T́nh Bơ Vơ, Thu Sầu, Trăm Nhớ Ngàn Thương, Tiễn Người Đi, T́nh Chết Theo Mùa Đông. Bài nào cũng thống thiết bi ai:

“Về làm chi, rồi em lặng lẽ ra đi

Gom góp yêu thương quê nhà

Dâng hết cho người t́nh xa!”

(T́nh Bơ Vơ)

Hoặc:

“Người từ ngàn dặm về mang nỗi sầu

Nhịp cầu Ô Thước t́m đến mai sau…”

(Thu Sầu)

Hoặc:

“Rồi đây chốn xa xăm biết người nhớ tôi những ǵ!”

(Tiễn Người Đi)

Hồi thập niên 1970, nghe những bài này, tôi đâu có hiểu tại sao tác giả lại viết toàn những lời chia ly như vậy! Măi 20 năm sau, gặp Lam Phương lần đầu tiên năm 1993 ở Paris, tôi mới được anh giải thích là những lời ấy anh nói với Bạch Yến khi Bạch Yến giă từ Sàig̣n quay lại Mỹ. Tôi cười bảo anh:

– Như thế th́ anh và tôi và tất cả thính giả đều phải cám ơn Bạch Yến đă bỏ anh đi lần thứ hai, anh mới có những nhạc phẩm này. Giá như Bạch Yến ở lại, chưa chắc anh đă giải quyết được ǵ!

Chắc là vậy! Anh Lam Phương cũng đồng ư ngay với tôi. Mộng không thành th́ mộng mới đẹp. Con cá bắt hụt bao giờ cũng là con cá lớn! Bởi v́ lúc Bạch Yến từ Mỹ trở về sau hơn 10 năm xa cách, th́ Lam Phương đă lập gia đ́nh với kịch sĩ Túy Hồng rồi. Vậy c̣n níu chân Bạch Yến ở lại làm ǵ nữa! Thôi th́ cứ giữ mối quan hệ trong sáng từ thuở nhỏ, chẳng đẹp hơn hay sao! Anh đă từng hănh diện viết cho duyên vợ chồng của anh với Túy Hồng bài Ngày Hạnh Phúc chan ḥa t́nh yêu:

“Từ khi sánh vai nên đôi bạn hiền

Đêm về nghe con khóc vui triền miên…”

(Ngày Hạnh Phúc)

Bài hát này đă trở thành ca khúc tiêu biểu được hát trong bất cứ đám cưới nào ở Việt Nam. Đó cũng là một thành công lớn mà chính Lam Phương không ngờ tới.

Nhắc đến Bạch Yến, tôi nhớ có lần tôi được mời làm MC cho show Lam Phương ở San Jose, cách đây hơn 10 năm. Hôm ấy có Bạch Yến từ Paris qua. Chị lên sân khấu không hát mà chỉ kể chuyện cũ về anh Lam Phương. Chị nói rất khéo, rất duyên và nhất là không hề cho khán giả biết Lam Phương đă từng say mê ḿnh và viết bao nhiêu bản nhạc cho ḿnh. Chị chỉ nhận là người quen của Lam Phương từ thuở mới lớn mà thôi! Tôi rất nể Bạch Yến ở điểm đó, khác hẳn với nhiều bà, nhiều cô cứ tự nhận là người yêu của Trịnh Công Sơn. Tôi đă gặp ít nhất ba bà cùng nói với tôi một câu:

– Trịnh Công Sơn viết bài Biển Nhớ để tiễn tôi đi xa!

*Bóng hồng thứ hai xâm chiếm trái tim Lam Phương và cũng nhờ đó, Lam Phương để lại cho chúng ta nhiều bài hát xuất sắc, đó là nữ ca sĩ Minh Hiếu.

Ca sĩ Minh Hiếu

Theo nhà văn Hồ Trường An th́ Minh Hiếu có khuôn mặt đẹp tựa như nữ tài tử Elizabeth Taylor. Giọng cô trầm và lạ, nghe rất quyến rũ. Thời ấy, buổi đại nhạc hội nào mà có Thái Thanh, Minh Hiếu, Thanh Thúy, Duy Khánh, Hùng Cường và Nhật Trường th́ có thể bảo đảm bầu show hốt bạc. Tài tử Nguyễn Long say mê Thanh Thúy, nhưng Thanh Thúy hờ hững không đáp lại. Nguyễn Long viết truyện phim “Thúy Đă Đi Rồi” và nhờ Minh Hiếu đóng vai chính tức là vai Thúy. Phim không thành công lắm v́ Nguyễn Long chưa có kinh nghiệm về kịch bản lại kiêm luôn đạo diễn. Từ đó, Minh Hiếu không đóng phim nữa.

Một buổi tŕnh diễn văn nghệ ở Nha Trang, Lam Phương rủ Minh Hiếu ra băi biển sau buổi hát. Lam Phương lưu lại kỷ niệm buổi gặp gỡ lăng mạn ấy bằng bài Biển T́nh:

“Nằm nghe sóng vỗ từng lớp xa

Bọt tràn theo từng làn gió đưa

Vầng trăng sáng với t́nh yêu chúng ta

Vượt ngàn hải lư cũng không xa…”

Mỗi lần nghe bài này, tôi đều nhớ đến “Nha Trang Ngày Về” của Phạm Duy. Hai cuộc t́nh cũng diễn ra ở một băi biển và cùng được ghi lại bằng ca khúc. Nhưng lời ca của Lam Phương rất thơ mộng trong khi lời ca của Phạm Duy nặng hẳn về trần tục:

“Lớp sóng mơn man thịt mềm da ngát hương…”

(Nha Trang Ngày Về)

Điều này th́ chính nhạc sĩ Phạm Duy nêu lên trong Hồi Kư của ông. Trong Nha Trang Ngày Về, ông viết rơ:

“Bờ biển sâu hai đứa tôi gần nhau…”

Ngược lại, trong Biển T́nh cũng hai đứa gần nhau, nhưng nhạc sĩ Lam Phương và người t́nh chỉ “nằm nghe sóng vỗ từng lớp xa” chứ không nhắc ǵ đến da thịt cả!

Bài thứ hai Lam Phương viết tặng cho Minh Hiếu là một bài rất hay lồng trong hoàn cảnh thời chiến, đó là Biết Đến Bao Giờ:

“Đời là vạn ngày sầu, biết t́m vui chốn nào

Đôi ta quen bao lâu, nhưng t́nh đă có ǵ đâu

Từ khi anh là lính chiến, ít về thăm ghé nhà em…”

Lam Phương tuy không phải là lính tác chiến, nhưng từ ngày mới lớn đi quân dịch cho đến ngày mất Miền Nam năm 1975, anh đều ở trong quân đội. Từ Ban Văn Nghệ Bảo An, đổi thành Hoa T́nh Thương và sau cùng là Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương. V́ công tác liên tục nên quả thật anh cũng khó khăn lắm mới có dịp ghé thăm người t́nh. Anh viết Biết Đến Bao Giờ là viết cho anh, cho Minh Hiếu, nhưng cũng là viết cho cả triệu người lính Miền Nam lúc bấy giờ.

Cao điểm nhất của Lam Phương để ghi dấu chuyện t́nh với Minh Hiếu là bài Em Là Tất Cả:

“Em ơi suốt đêm thao thức v́ em.

V́ lời giă từ lúc anh ra về…”

Bài này quá phổ biến, quá nhiều ca sĩ hát, nhất là trong các đĩa karaoke. Nó nổi tiếng đến độ nhiều người tự động đổi tên nó thành: “Thao Thức V́ Em”! Tôi nhớ có lần đi show, tôi hỏi cô ca sĩ sắp ra sân khấu:

– Cháu hát bài ǵ để chú giới thiệu?

– Thưa chú bài Thao Thức V́ Em của Lam Phương.

Tôi ngạc nhiên bảo:

– Theo chú biết th́ Lam Phương không có bài nào tên là Thao Thức V́ Em…

Mà quả thật, trên nhiều đĩa karaoke và thậm chí trên bản nhạc in lại, người ta thản nhiên ghi tựa là Thao Thức V́ Em! Hễ có dịp, tôi đều đính chính lại để tôn trọng tác giả, bởi tác giả đă đặt tên bài hát đó là Em Là Tất Cả.

*Người đẹp thứ ba mà Lam Phương gặp gỡ và say đắm là ca sĩ Hạnh Dung trong Biệt Đoàn Văn Nghệ Trung Ương. Cô không nổi tiếng lắm bởi cô là nhân viên dân chính do Biệt Đoàn tuyển dụng và chỉ hát cho lính nghe. Tuy vậy, chuyện t́nh Lam Phương – Hạnh Dung cũng để lại cho chúng ta những t́nh khúc rất đặc sắc mà giờ này vẫn được tán thưởng nồng nhiệt như buổi ban đầu Lam Phương mới sáng tác. Chẳng hạn như bài Bọt Biển ghi dấu kỷ niệm hai người hẹn ḥ bên bờ đại dương, hoặc bài Giọt Lệ Sầu, Lam Phương viết khi thấy t́nh yêu bế tắc. Bế tắc có nghĩa là sẽ chẳng đi đến đâu, cho nên ngay từ buổi đầu gặp gỡ, Lam Phương đă không giấu được niềm lo âu qua các tác phẩm anh viết tặng Hạnh Dung:

“Nhè nhẹ đôi chân lại gần đây em

Tựa vào vai anh nghe sóng xô trên biển xanh

Nhè nhẹ đôi tay nâng lấy mộng lành

V́ t́nh đôi ta tha thiết nhưng quá mong manh!”

(Bọt Biển)

Đă biết là t́nh quá mong manh nhưng hai người vẫn lao vào! Thậm chí có lúc anh đă phải chán nản sáng tác bài T́nh Nghĩa Đôi Ta Chỉ Thế Thôi:

“Thôi là hết em đi đường em

T́nh duyên ḿnh có bấy nhiêu thôi…”

Bài này thật ra anh viết để tự nhắc nhở hay đúng ra là thúc giục ḿnh nên chấm dứt mối quan hệ éo le ấy, chứ lúc anh viết th́ hai người vẫn chưa chia tay nhau.

Quyết định chấm dứt cuộc t́nh nhưng có những lúc anh thấy ḿnh khó cưỡng lại được trái tim yếu mềm của ḿnh nên anh phải cầu xin ơn trên giúp anh chịu đựng. Đó là lư do anh viết bài Lạy Trời Con Được B́nh Yên:

“Lạy trời con được b́nh yên

T́nh yêu đó giết con trong ưu phiền

…

Ôi! Mấy đêm nay, tôi cố quên người

Lại càng yêu thêm!”

Một lần, Lam Phương theo Biệt Đoàn ra công tác ngoài Côn Đảo, tŕnh diễn cho các đơn vị quân đội ngoài ấy. Đêm cuối cùng mọi người gặp nhau họp mặt liên hoan để tiễn chân các cô ca sĩ sáng mai về Sàig̣n trước. Lam Phương tạm biệt Hạnh Dung v́ anh phải tạm nán lại Côn Đảo vài hôm nữa. Anh viết bài Phút Cuối rất cảm động:

“Chỉ c̣n gần em một giây phút thôi

Một giây nữa thôi là xa nhau rồi

Người theo cánh chim về vui với đời

Để ḷng thương nhớ cho kiếp đơn côi!”

Đáng nói nhất là một lần Lam Phương đi công tác trên Đà Lạt. Anh đi một ḿnh không có Hạnh Dung. Anh ray rứt nhớ người yêu bởi Hạnh Dung và anh đă từng hẹn ḥ nhiều lần tại thành phố sương mù này. Ngồi trong căn nhà trọ lưng chừng đồi nh́n xuống khu phố đ́u hiu ngày chủ nhật, anh tha thiết nhớ Hạnh Dung và viết ngay bài Thành Phố Buồn, ca khúc mà tôi vẫn giới thiệu là đă mang lại nguồn lợi tức khổng lồ cho tác giả. Anh bán được hơn 12 triệu, có lẽ là con số kỷ lục trong rừng nhạc tại Miền Nam. Không biết anh có chia cho Hạnh Dung vài triệu hay không, bởi chính Hạnh Dung là nguồn cảm hứng cho bài hát này!

“Thành phố buồn nhớ không em

Nơi chúng ḿnh t́m chút êm đềm

…

Quỳ bên em trong góc giáo đường

Tiếng kinh cầu dệt mộng yêu đương

Chúa thương t́nh, sẽ cho ḿnh, măi măi gần nhau”.

Ba ḍng nhạc Lam Phương viết cho ba người t́nh đều hay như nhau, nhưng lời ca thể hiện rơ ba hướng khác nhau: Nhạc viết cho Bạch Yến th́ đau xót nuối tiếc, viết cho Minh Hiếu th́ nồng nàn nhớ nhung, viết cho Hạnh Dung th́ lo âu mệt mỏi v́ viễn ảnh tương lai tăm tối. Tâm trạng của Lam Phương khi ở bên cạnh Hạnh Dung thật giống với ư thơ của Thanh Tâm Tuyền:

“Ôm em trong tay

Nhớ em ngày sắp tới!”

Mà Lam Phương lo âu là phải! Khi mất Miền Nam, Lam Phương quyết định ra đi vào phút chót. Thật ra th́ ngày 28 tháng 4, Hạnh Dung đă rủ anh đi. Nhưng anh gạt nước mắt khước từ. Sáng 30 tháng 4, thấy cả thành phố nhốn nháo, anh mới cùng Túy Hồng và các con vội vă lên tàu Trường Xuân. Đặt chân đến Mỹ, Lam Phương rơi lệ viết bài Chuyện Buồn Ngày Xuân để tự trách ḿnh đă bỏ rơi người t́nh Hạnh Dung, mặc dù việc này cả anh và Hạnh Dung đều đă đoán trước. Khi chỉ mới tạm biệt nhau ở Côn Đảo, anh đă viết trong bài Phút Cuối một câu tiên tri:

“Biết em sẽ buồn v́ ḿnh chẳng có ngày mai!”

Nghe nhạc t́nh Lam Phương, có lúc tôi đă tự hỏi: “Lam Phương thật sự có đắm đuối trong t́nh yêu như anh diễn tả qua các nhạc phẩm của anh hay không? Theo tôi đoán th́ không! Đó chỉ là cách bày tỏ cảm xúc đôi khi quá mănh liệt, bằng lời ca quá bi lụy khiến người nghe có cảm tưởng lúc nào Lam Phương cũng “khóc thầm” v́ yêu mà chưa chắc anh đă thật sự nhỏ nước mắt v́ t́nh! Khi chúng ta nghe Chuyện T́nh Buồn do Phạm Duy phổ thơ cho Duy Quang hát, có những câu ray rứt:

“Ngày nhà em pháo nổ

Anh cuộn ḿnh trong chăn

Như con sâu làm tổ

Trong trái vải cô đơn!”

Chúng ta h́nh dung ngay tác giả bài thơ ấy ắt phải đau đớn phờ phạc lắm khi nghe tin người yêu đi lấy chồng! Nhưng chưa hẳn! Hồi c̣n ở tuổi thanh niên, tôi có quen một ông thi sĩ làm bài thơ rất năo nề trong ngày người yêu lên xe hoa. Bài thơ gửi đăng báo làm tôi mủi ḷng đến rơi lệ! Tôi xót xa chạy lại thăm để an ủi th́ thấy ông đang mặc quần đùi ngồi nhậu ngoài sân, miệng cười oang oang, rơ ràng chẳng nhớ nhung ǵ người t́nh vừa sang ngang. Cho nên, cái rung động của người nghệ sĩ đôi khi chỉ chợt đến chợt đi, chứ chưa chắc đă sâu thẳm như thiên hạ lầm tưởng.

Trường hợp nhạc sĩ Lam Phương, tôi biết chắc một điều là anh rất dễ xúc động, nhưng không hẳn anh đă lụy t́nh như những lời ca anh viết. Nguồn cảm hứng sáng tác thường đến với anh quá nhanh, quá dễ, dù nguồn cảm hứng ấy chỉ là một giai nhân lướt qua cuộc sống của anh trong khoảnh khắc! Có lẽ nghệ sĩ khác người thường ở điểm đó. Đây nhé: Anh quen một cô nữ sinh ở Sàig̣n, anh viết ngay bài Xin Thời Gian Qua Mau:

“Buồn nào hơn đêm nay

Buồn nào hơn đêm nay

Khi ngoài kia băo tố đầy trời!”

Sau này, sang Paris, anh chỉ nghe nói nữ ca sĩ Họa Mi chia tay chồng nhưng anh chưa hề gặp Họa Mi. Thế mà anh cũng xúc cảm viết bài Em Đi Rồi thật sướt mướt!

Rồi cũng ở Paris, người ta đặt anh viết nhạc cho cuốn phim kể chuyện một cô gái ở Miền Nam đi theo Mặt Trận Giải Phóng, về sau quá hối hận v́ biết ḿnh lầm đường một thời gian dài. Câu chuyện rất đơn giản mà Lam Phương sáng tác được bài Cho Em Quên Tuổi Ngọc vào hàng tuyệt tác. Chưa hết, cũng ở Paris, anh đang chung sống với bạn gái, th́ t́nh cờ một hôm người bạn anh dẫn về một cô bạn gái khác. Anh giật ḿnh thấy cô bạn kia xinh đẹp quá, rồi ngay sau đó anh đẩy trí tưởng tượng đi xa y như anh vừa gặp tiếng sét ái t́nh! Nhờ vậy, anh mới viết được bài T́nh Đẹp Như Mơ thật hay:

“T́nh yêu từ đâu mà t́nh yêu vội vă chiếm tim ta?

Chỉ một lần qua mà đêm đêm h́nh bóng măi bên ta!”

Như thế th́ đủ thấy sự nhạy bén trong trái tim Lam Phương lúc nào cũng sẵn sàng rung động, sẵn sàng nhỏ máu. Anh chưa bị mổ tim là may lắm rồi!

Nếu lùi lại xa hơn, năm 19 tuổi, Lam Phương đi quân dịch (bây giờ trong nước gọi là đi nghĩa vụ quân sự). Đêm măn khóa, anh viết bài T́nh Anh Lính Chiến có những câu tràn ngập t́nh cảm như sau:

“Mai nếu đời ngăn chia ngàn lối

Đừng quên nhé những ngày bên nhau

Nói ǵ cạn niềm vui rồi ngày mai ta lên đường”.

Những lời gắn bó như thế, ai cũng tưởng là anh viết cho người t́nh, hóa ra chỉ là mấy ông bạn cùng dự khóa huấn luyện ở Quang Trung! Như thế th́ đủ thấy thấy trái tim Lam Phương dễ rung động tới mức nào! Đó cũng là cái tài trời ban cho anh để anh biến những cảm xúc trong tim, dù rất nhỏ, thành những nốt nhạc có sức làm say đắm ḷng người.

*Người đàn bà thứ tư cho Lam Phương một khúc rẽ triệt để, một bước ngoặt lớn lao trong sự nghiệp sáng tác, chính là vợ anh, kịch sĩ Túy Hồng. Tôi cứ nhắc anh là phải cám ơn chị Túy Hồng v́ nhờ sự hắt hủi của Túy Hồng anh mới viết được một ca khúc hay nhất hải ngoại, đó là bài Lầm:

“Anh đă lầm đưa em sang đây

Để đêm trường nghe tiếng thở dài!..”

Rồi từ bài Lầm ấy, anh mới giă từ nước Mỹ, trắng tay ra đi lần thứ hai. Có thể xác quyết rằng, đây là giai đoạn đau khổ nhất trong cuộc đời Lam Phương. Đau khổ v́ đang từ một người có thừa tiền tài danh vọng trong nước, anh sang Mỹ bắt đầu lại bằng những nghề lao động chân tay thấp kém nhất. Thế mà chuyện gia đ́nh lại đổ vỡ, làm như số mệnh muốn trả thù anh, đem cái khổ tinh thần nhồi thêm vào cái đau vật chất đang vây chặt lấy anh. Anh bi quan đến độ toan t́m cái chết:

“Thà cuộc đời im trong ḷng đất…”

Anh tủi thân đến nỗi viết bài Say trong đó có câu:

“Ta biết ta đă già…”

Mất miền Nam anh 38 tuổi. Sang Mỹ, mất gia đ́nh, anh 40 mà phải than già th́ cay đắng quá!

Túy Hồng tên thật là Trương Ánh Tuyết, là kịch sĩ nổi tiếng của truyền h́nh và truyền thanh Sàig̣n. Từ thuở c̣n là học sinh trung học, Túy Hồng đă bắt đầu bước lên sân khấu thoại kịch (kịch nói) của ban Dân Nam. V́ trong đoàn có Kim Cương, nên Túy Hồng luôn luôn chỉ được giao vai thứ nh́, dù rằng khán giả và báo giới ngày ấy rất chú ư đến Túy Hồng sau lần xuất hiện trong vở Áo Người Trinh Nữ từng làm khán giả đổ nhiều nước mắt. Măi đến sau Tết Mậu Thân 1968, Túy Hồng mới tách khỏi đoàn Kim Cương để thành lập ban kịch Sống. Trong mỗi vở kịch, Túy Hồng đều cố đưa vào một bài hát của chồng là Lam Phương, do chính Túy Hồng hát, chẳng hạn: Đèn Khuya, Kiếp Nghèo, Thu Sầu, Tiễn Người Đi, T́nh Nghĩa Đôi Ta Chỉ Thế Thôi. Túy Hồng không phải ca sĩ chuyên nghiệp, nhưng giọng hát thuộc loại hay, lại có lối diễn tả của một kịch sĩ nên bài nào cô tŕnh bày trên sân khấu kịch Sống cũng đều gây tiếng vang ngay. Bản Phút Cuối khi vừa sáng tác, Lam Phương giao cho Túy Hồng thu đĩa chung với Diên An, bán chạy như tôm tươi. Túy Hồng hát bài này với cả trái tim rung động v́ không hề biết bài này chồng ḿnh viết cho người khác!

Tất nhiên, những chuyện t́nh bên lề của Lam Phương, Túy Hồng đều biết cả, anh không thể giấu hết được. Trực giác nhạy bén của người phụ nữ là vũ khí tự vệ trời ban cho, nên khó có ông chồng nào ngoại t́nh mà che mắt được vợ! Túy Hồng buồn lắm, nhưng xă hội Việt Nam không đặt nặng vấn đề này. Đàn ông, mà lại là nhạc sĩ nổi tiếng, có đèo ḅng thêm một vài bóng dáng khác th́ cũng chỉ là vui chơi qua đường mà thôi! Túy Hồng chôn giấu nỗi sầu cho tới khi ra hải ngoại. Ra hải ngoại tức là bước vào một thế giới mới. Mọi thứ giá trị vừa bị đảo lộn hết. Cộng đồng người Việt nhỏ bé đang thành h́nh là một xă hội mất quân b́nh v́ đàn ông quá dư khiến phụ nữ trở thành “hàng khan hiếm”! Có những cô nhan sắc rất èo uột, giá c̣n ở Việt Nam th́ khó có thể lấy được chồng, giờ sang Mỹ tự động được nâng cấp, kẻ đưa người đón tấp nập! Huống chi Túy Hồng vừa nổi tiếng vừa xinh đẹp! Bao nhiêu săn đón chung quanh làm Túy Hồng xiêu ḷng. H́nh ảnh người chồng nhạc sĩ mới hôm nào ở Sàig̣n lớn lao quá, vĩ đại quá, giờ này đi quét dọn, làm thợ hàn, thợ mộc! Huống chi có thể Túy Hồng đă nuôi sẵn mối hận trong ḷng, cay đắng nhịn nhục bao nhiêu năm qua, bây giờ mới có cơ hội vùng lên! Sự thay đổi rơ ràng ở Túy Hồng làm Lam Phương đành phải ngậm ngùi ra đi!

Khăn gói qua Paris lại c̣n vất vả hơn nhiều. Cái nghèo, cái khổ và nhất là cái lạnh của Mùa Đông Paris làm anh vô cùng điêu đứng. Ngày c̣n ở Việt Nam, nghe Paris là kinh đô ánh sáng, là phương trời mơ mộng mà Nguyên Sa mô tả:

“Hôm nay tôi đi Paris đang vào thu

Ḍng sông Seine đang mặc áo sương mù

Đang nh́n tôi mà khoe nước biếc

Khoe lá vàng lộng lẫy lối đi xưa!”

Chao ơi! Đẹp biết bao! Nhưng thực tế th́ Paris thiếu rất nhiều phương tiện cho người nghèo, chứ không như bên Mỹ. Lam Phương qua Paris năm 1980, cộng đồng người Việt c̣n rất thưa thớt và đang ngơ ngác vừa nhớ nhà vừa cố gắng hội nhập. Không ai giúp đỡ được anh. Trung tâm Thúy Nga tuy cũng mới dựng lại bảng hiệu ở quận 13 nhưng c̣n nghèo xác xơ. Ông Tô Văn Lai đi học sửa xe và cùng con gái đứng bơm xăng th́ làm ǵ có việc cho Lam Phương làm!

Sau này, khi Lam Phương kể lại với tôi, tôi hỏi:

– Hồi anh 17 tuổi, sống trong xóm lao động ở Tân Định, anh sáng tác được bài Kiếp Nghèo thật hay, rồi nhờ bài ấy mà anh hết nghèo! Khi sang Paris, anh c̣n nghèo hơn lúc ở Tân Định, sao anh không viết thêm một bài Kiếp Nghèo nữa?

Anh cười buồn bảo tôi:

– Ở Tân Định tôi nghèo nên mới viết được bài Kiếp Nghèo. Nhưng sang Paris, nếu viết thêm một bài nữa, th́ phải đặt tên là Kiếp Mạt mới chính xác!

*Nhưng anh chưa kịp viết Kiếp Mạt th́ cuộc đời anh lại thay đổi, lại gặp một khúc rẽ mới ở người đàn bà thứ 5. Rơ ràng là anh có số đào hoa! Đó là một giai nhân tên là Lê Thị Cẩm Hường mà tôi đă có lần nhắc đến trên Paris By Night. Lam Phương như ngọn cây thiếu nước suốt cả một mùa Hè, bây giờ mưa mới đổ xuống cho ngọn cây sống lại, nhất là Cẩm Hường từng nức tiếng về nhan sắc. Có tờ báo tả cô là “một hoa khôi đẹp mê hồn”! Lúc ấy, Lam Phương đă bước vào tuổi trung niên nên anh viết ngay bài Nửa Đời Yêu Em, rồi nối tiếp luôn một loạt t́nh ca chan ḥa hạnh phúc như: Bài Tango Cho Em, Thiên Đường Ái Ân, Mùa Thu Yêu Đương, Chỉ Có Em… Lời ca của anh bây giờ vui tươi và thực tế lắm bởi anh vừa phục sinh sau những ngày dài mất hết niềm tin trong cuộc sống:

“Từ ngày có em về

Nhà ḿnh ngập ánh trăng thề”

Hoặc:

“Đường vào Paris có lắm nụ hồng”

Anh nhắc đến những nụ hồng bởi đó là tên người t́nh mới (Hường) của anh. Nói chung, giai đoạn này nhạc Lam Phương chuyển sang một hướng mới, t́m lại được niềm tin yêu trong đời, bỏ lại sau lưng tất cả chuỗi ngày vất vưởng đă qua.

Hai người sống bên nhau được gần 10 năm rồi lại chia tay. Lam Phương mệt mỏi viết bài T́nh Vẫn Chưa Yên trong đó có hai câu cuối:

“Lạy Chúa! Con yêu đời xót xa nhiều

Bao năm qua con măi đi t́m mà t́nh vẫn chưa được yên”!

Ở Paris t́nh vẫn chưa yên cho nên Lam Phương thấy nhớ nước Mỹ. Anh bỏ đi từ 1980, măi 15 năm sau mới quay lại, tức là 1995. Bốn năm sau, anh bị tai biến mạch máu năo, phải ngồi xe lăn và từ đó u sầu nh́n quanh một ḿnh, tính đến nay đă 17 năm!

Không tin số cũng không được! Lâu rồi, anh Lam Phương có kể với tôi rằng: Một hôm anh thả bộ trên bờ sông Seine, có bà thầy bói ngồi dưới tàn cây, mời anh ghé vào coi. Bà chuyên coi bằng trái cầu pha lê (crystal ball) là thứ rất thịnh hành ở Pháp. Anh không tin lắm nhưng v́ ṭ ṃ, anh tạt vô cho bà xem. Bà nghiêm mặt hai ba lần bảo anh:

– Cuối đời ông sẽ sống cô đơn!

Câu nói ấy anh nghe qua rồi quên hẳn, cho đến khi bị nạn ngồi một chỗ, anh mới nhớ lại lời bà thầy bói. Nhưng cũng nhờ biết trước nên anh không bi quan, không tuyệt vọng v́ biết đó là định mệnh đă an bài cho ḿnh.

Tôi sang Paris rất nhiều lần, nhưng chưa thấy chị Cẩm Hường lần nào bởi khi tôi gặp anh Lam Phương năm 1993 th́ anh đă chia tay Cẩm Hường rồi. Măi đến mùa hè 2013, tôi mới nh́n thấy chị lần đầu khi tôi cùng nhạc sĩ Lam Phương được mời sang Paris làm show T́nh Ca Lam Phương. Chúng tôi ở hotel Ibis trong khu Place Italie. Nghe tin anh Lam Phương về Paris, chị Cẩm Hường chạy lại thăm. Thấy tôi ở lobby, chị từ pḥng anh chạy ra chào và cám ơn tôi đă nhắc đến chị trên sân khấu Paris By Night. Trước đó, chị cũng đă một lần viết thư cho tôi để cám ơn chuyện này.

Nghe chị giới thiệu tên, tôi giật ḿnh nh́n chị, cố h́nh dung ra người phụ nữ đă từng đem bao nhiêu nụ hồng đến với anh Lam Phương, từng được gọi là “hoa khôi có sắc đẹp mê hồn”! Nhưng dĩ nhiên, tôi không thấy. Trước mặt tôi giờ đây chỉ là một người đàn bà vừa thấp vừa tṛn trịa theo qui luật tàn nhẫn của thời gian mà ai cũng phải trải qua! Chính v́ thế, cứ lâu lâu chúng ta lại nghe một ca sĩ gào lên một cách nuối tiếc:

“Ngày ấy đâu rồi! Ngày ấy đâu rồi…!”

Chị Cẩm Hường tái ngộ anh Lam Phương như thế cũng là đúng lúc, v́ chỉ hơn một năm sau, tôi nghe tin chị qua đời tại Paris!

Để tổng kết bài này, tôi xin cám ơn tất cả những người t́nh một thời của nhạc sĩ Lam Phương. Những nguồn vui, những nỗi sầu, những hạnh phúc, những giận hờn mà họ đă mang lại cho Lam Phương, để anh kết thành hàng loạt nhạc phẩm đặc sắc lưu lại măi măi cho đời.

Ngày 21 tháng 5 tới đây, Quỹ Cộng Đồng Thời Báo sẽ đón nhạc sĩ Lam Phương trở lại Toronto một lần nữa, để chúng ta được nghe lại những bài t́nh ca tôi vừa lược kể, những bài t́nh ca mà chắc chắn có lúc Lam Phương đă phải viết bằng những ḍng nước mắt.

Nhân dịp này, Quỹ Cộng Đồng Thời Báo cũng muốn cùng với khán thính giả yêu mến Lam Phương, chúc mừng ông vừa bước vào tuổi 80 mà người ta thường gọi là “bát tuần khánh thọ”. Chúng ta cầu chúc ông luôn mạnh khỏe v́ biết đâu sau tuổi 80, ông sẽ lại gặp vài người đẹp, vài mối t́nh nở muộn để ông lại sáng tác thêm một loạt t́nh ca đặc sắc nữa!

Nguyễn Ngọc Ngạn