Người vợ lẽ ở phường Khán Xuân

Truyện ngắn của Nguyễn Quang Thân

 

 

Con chó ốm nhách nghếch mơm ra cổng sủa mấy tiếng. Nó mệt lắm, chán lắm rồi. Khách ǵ mà đông thế. Mà nào khách có ra khách, toàn lũ nhà thơ ốm đói. Bà u già vốn mát tính là thế cũng nhăn mặt, bước vào buồng cô chủ, bộ xà tích kêu lách cách. Xuân hương đang đính nốt cái giải yếm, ngẩng đầu lên.

"Lại khách hở bu? " - nàng hỏi, buông cái yếm xuống đùi: "Bu đợi em mặc xong quần áo rồi hẵng mở cổng u nhé!"

Bà u già te tát: "Tôi c̣n phải vào Thọ Xương mượn người ươm tơ, cô th́ luộc sen để rồi thiu thối ra đó, e qua Tết vẫn chưa thành mứt. Cứ khách thế này th́ hai u con chết đói mất thôi. Hay là tôi bảo người ta là cô đi vắng?"

Xuân Hương nhoẻn cười như là nàng thích được mắng ấy. Từ ngày mẹ nàng đưa nàng ra Thăng Long, rồi mẹ mất, nàng coi u già như mẹ. Sợ nhất là những lúc u giận giọng u cứ ngọt xớt dạ thưa cô, dạ thưa cô như mía lùi. Nàng đứng dậy.

"Th́ u đuổi người ta đi cho con nhờ, con đang buồn ngủ díp cả mắt lại đây."

"Thôi đi, nỡm. Tôi mà đuổi khách th́ cô ế, cô bắt tôi hầu suốt đời ấy à? " U già đă quay đi nửa bước nhưng vẫn chưa tha:

"Lần này th́ liệu mà giữ lấy yếm đấy nhé!"

Xuân Hương nguưt một cái dài: "U ác thế!" Nàng c̣n năm cái yếm, chẳng cần khâu lại cái giải đứt, nhưng từ sáng đến giờ nàng vẫn lấy cái yếm ấy ra. Đời nàng tan nát như miếng vải, rách đi vá lại nhiều lần, u già biết, cả thành Thăng Long đều biết. Cái yếm rách chẳng là cái quái ǵ!

Trước sau chỉ có mỗi u già thương nàng. C̣n bọn họ, những kẻ van nài, thề thốt, xin xỏ, khi cơn lên th́ quỳ mọp dưới chân nàng như chó con. Cái mớ người lân la đến Cổ Nguyệt Đường của nàng có đủ loại, học tṛ, khoa bảng, quan văn lẫn quan vơ hai, ba triều vua, già và trẻ, dê cỏn và dê cụ, anh nào cũng biết làm vài câu thơ và tưởng ghép vần được là có thể đánh bạn với nàng, có quyền bắt nàng thù tiếp. Nhưng xem ra thơ phú với bọn họ chỉ để kiếm một chức quan và tán gái. Phong hoa tuyết nguyệt cũng chỉ là giả vờ, anh nào cũng nhằm nhằm vào cái ấy. Chẳng thà họ đến với nàng như đến với một cô gái đang th́, như lũ con trai ngỗ ngược làng Quỳnh trong những câu chuyện mẹ nàng kể khi nhớ lại quăng đời làm dâu xứ Nghệ. Chẳng thà...

Chẳng thà như ông ấy! Tối qua ông ấy đến khi nhà đă lên đèn. U già bảo ngày nguyệt kỵ không tiếp ai. Khách không chịu đi. Lúc đó nàng đang hái nốt mớ dâu gần cổng. Nàng nh́n rơ người khách ngồi trên lưng ngựa dưới trăng. Khách lạ. Không đi xe, không mang theo tiểu đồng, chỉ có tay nải ṭn ten bên vai. Và trên lưng một con ngựa chiến. Một chút trắc ẩn, một chút hiếu kỳ, nàng đặt mớ dâu xuống đất, bước lại.

"Thưa, Cổ Nguyệt Đường không phải nhà chùa, nhưng nếu ông lỡ bước, xin mời xuống ngựa, vào nhà xơi chén trà mọn". Nàng nhấn hai tiếng xuống ngựa như muốn nhắc khéo khách.

Khách đáp: "Kể th́ cũng đường đột, nhưng tôi không khát nước, chỉ khát gặp người tài. Tôi xin gặp cô Xuân Hương". Thứ tiếng đàng trong quá quen thuộc với nàng. Cả cái cung cách đến nhà đàn bà con gái vào giờ này, cái vẻ ngang tàng kẹp chân vào hông ngựa"đ̣i gặp người tài" như một ông quan vơ đi thúc thuế làm nàng thú vị.

U già nói: "Cô tôi đang đứng trước mặt ông, thế là ông đă gặp rồi".

Khách không chút kiểu cách, cũng không cúi chào, nhẹ nhàng xuống ngựa, nói:

"Vậy th́ may quá, tôi đă được mời vào nhà". Rồi nhanh chân dắt ngựa bước qua cổng. Con ngựa tía ngửi được mùi cỏ trong vườn, rũ bờm, đập đuôi, hư khẽ một tràng.

"Ông cột ngựa vào gốc muỗm. Nhà c̣n ít ngô vẫn dành cho ngựa của khách, để tôi bảo u già".

Khách bảo: ""Tôi có mang theo thóc đây". Ông rút một bao vải bên yên đưa treo dưới cổ ngựa.

Nàng nói: "Con ngựa của ông làm tôi nhớ câu thơ Lư Bạch. Tuấn mă kiêu hùng đạp lạc hoa. Chỉ tiếc là vườn nhà tôi hoa rụng hết rồi".

Khách nói: "Tôi th́ chỉ nhớ thơ của cô. Một đèo, một đèo, lại một đèo... Hôm nay tôi phải phi ngựa qua bốn cái đèo mới được gặp người làm ra câu thơ ấy".

Xuân Hương bảo: "Chết, chắc là ông chưa ăn tối? " Nàng lại mủi ḷng. Người ta bảo nàng sắc như dao mà nhẹ dạ. Nàng thương người chứ không nhẹ dạ. Nàng thừa biết đàn bà mà để người đời và lũ đàn ông háu đói biết tiếng th́ cầm bằng chim trĩ đẹp ló đầu ra trước cánh cung và mỏ chim cắt. Ông này ở đâu mà thuộc thơ ḿnh nhỉ? Thơ ḿnh đi xa thế ư? Nàng sung sướng v́ một con chim cắt đang liệng ṿng trên đời nàng khen nàng. Nàng lại mủi ḷng rồi.

*

*     *

Bên mâm cơm, ông khách chỉ chú mục vào đĩa trám muối, không phải thứ trám mỏng vỏ, chát ngoét của rừng Phú Thọ, Tuyên Quang mà là trám Nghệ. Nhân đó nàng kể cho khách, liễn trám muối này là của một thằng cháu họ Hồ ra kinh thi Đ́nh biếu nàng. Một tháng trời lều chơng anh ta ăn trám muối, uống trà trắng và đậu tiến sĩ. Nàng trêu cháu: "Nếu mang cá gỗ theo chắc là anh đă đỗ Trạng Nguyên". Nó nói: "Bọn trọc phú nhờ vàng bạc cướp bóc hồi đánh Tây Sơn cho con cái học thêm từ ngày để chỏm vậy mà cô xem, có đứa nào dính bảng đâu". Nàng nói: "Làm ǵ cũng phải có đức mới nên!" Thằng cháu, tội, người ta truy ra có bà con với tông tổ Tây Sơn, không được cất nhắc ǵ, ở nhà mở trường dạy học. Nó gửi ra cho nàng một bài thơ, có hai câu: "Ngọc diệp nan tri hà xứ xuất. Công hầu hoan mộng nhượng kim chi". Cái lá ngọc này khó mà biết ở đâu ra, thôi th́ mộng công hầu vui vẻ xin nhường lại cho cành vàng. Ông thấy thơ của nó có đau đớn không. Ông khách ăn thêm một quả trám nữa, nói: "Tôi không làm nổi một câu thơ nhưng tôi biết thơ hay. Thơ có đau đớn mới hay, phải không nữ sĩ?"

Lần đầu tiên Cổ Nguyệt Đường tiếp một người không biết ghép vần. Điều này làm nàng thích thú. Những tay xuất khẩu thành thơ thường không ong non dê cỏn th́ cũng phường quan lại ẩn ức v́ vớ phải vợ xấu vợ già, bị thất sủng. Tâm địa họ thường xấu xa mà lại giả dối. Tâm thế ấy mà ra thơ th́ sợ lắm. Thăng Long này được mấy người tài?

Nàng đă chán chuyện thơ, nói: "Chỉ thương thằng cháu, nên danh ông Nghè mà chẳng nên cơm cháo ǵ!"

Khách bảo: "Cô c̣n nhớ chuyện đánh đ̣n bọn Ngô Thời Nhiệm, Phan Huy ích ở Văn Miếu? Thời đă thế, thế thời phải thế... Ăn may là chuyện thành phần".

Nàng bảo: "Kẻ sĩ như hai ông ấy được mấy người. Nọc trí thức ra mà đánh th́ thất đức quá, e hậu vận không hay".

Khách cười ha hả: "Chẳng thà đánh đ̣n hay cho một nhát cuốc c̣n hơn là đối xử lịch sự mà không cho người ta làm kẻ sĩ. Đức Thế Tổ làm thế là ṣng phẳng".

Nàng thấy khách nói có lư bảo phải, tiếp: "Đặng Trần Thường rồi cũng lên giảo đài, nhưng Phan Huy ích th́ trường tồn vĩnh viễn v́ vẫn được làm kẻ sĩ. Tôi không bao giờ bảo ông ấy hèn".

Khách nghiêm mặt: "Chính trị là thứ không muốn làm th́ đừng nói tới. Tôi đến đây là để gặp người tài và nghe thơ. Tôi không nói chuyện chính trị".

Nàng nói: "Thiên hạ bảo thơ tôi là dâm thi, không bị đánh đ̣n là may, ông nghe làm ǵ?'

Khách trầm ngâm: "Tôi không bảo thế. Cơ thể con người đều của Tạo Hóa, chẳng có bộ phận nào sang hèn thanh tục. Gặp thiếu nữ ngủ ngày th́ thiên tử cũng dùng dằng huống ǵ quân tử".

Đến lượt nàng: "C̣n ông?"

Khách cười, Xuân Hương ít thấy ai cười chân thật mà dễ mến như thế với nàng: "Tôi là kẻ thất phu đi kiếm cơm, tôi cũng thèm lắm, nhưng dùng dằng th́ chết đói".

Nàng im lặng một lúc rồi nh́n thẳng vào người đàn ông ngồi trước mặt, hỏi:

"Nhưng ông là ai?"

Khách đáp: "Tôi là Trần Phúc Hiển, Hiệp trấn Quảng Yên".

Nàng đổi giọng: "Thưa quan Hiệp Trấn, xin cám ơn Ngài. Hôm nay Ngài đến đây có ǵ chỉ giáo cho kẻ hèn mọn này?"

Khách nói: "Tôi th́ chỉ giáo cho ai? Mà cô cũng đừng khách sáo. Cha tôi đă dùng kiếm hạ mười hai thành dâng Nguyễn Vương, vậy mà không gạt kịp một mũi tên phản phúc xuyên qua cổ. Nợ áo cơm thế là phải trả đến h́nh hài. Tôi th́ bắt nạt và ăn chặn bọn khố rách. Nợ áo cơm phải trả đến nhân cách. Tôi chỉ giáo cho ai?"

Trước nay thường có ông Hiệp Trấn Sơn Nam thượng Trần Ngọc Quán, Hiệp Trấn Sơn Nam hạ Trần Quang Tĩnh đến Cổ Nguyệt Đường xin thơ và nghe thơ. Họ thường bị bạn bè văn chương của nàng khinh như rác. Khinh và ghen nữa. Nhưng có thể coi khinh được ông Hiệp Trấn Quảng Yên này chăng? C̣n ghen th́... nàng chẳng c̣n ai để ghen với ông ta nữa. Những người yêu nàng đều thề thốt rồi đều bỏ nàng đi làm quan tân triều, kể cả Nguyễn, người nàng quư trọng nhất, yên mến nhất, tài ba nhất. .

Nàng cúi đầu tránh cái nh́n như thiêu đốt của người đàn ông ngồi đối diện, chạnh nhớ tới Nguyễn, mối t́nh sâu sắc nhất đời nàng. Chàng cũng mê thơ nàng, cũng nói với nàng những lời chân thật, nhưng nàng đă không giữ được chàng trước quyến rũ của thời tao loạn. Đàn ông là thế. Chàng có những giấc mộng của riêng ḿnh. chàng có một hồn thơ mà nàng hiểu nhưng không sánh ngang được, với tới được. Nguyễn t́m nàng một lần khi nàng đă lấy chồng, lâu lắm rồi, nghe nói đó là ngày chàng đoạn tuyệt với mộng trung quân, về Hồng Lĩnh. Tưởng thế nào, chàng lại đi thờ một ông vua khác. Hay chỉ v́ đàn thú săn núi Hồng và đất cát Nghi Xuân không nuôi được chàng với đàn con nheo nhóc? Đàn ông là thế. Họ chung t́nh với vua mà bỏ rơi đàn bà, bỏ rơi thơ. Vua đâu có làm họ sung sướng như đàn bà? Vua đâu có làm họ cao cả như thơ? Đó là điều ngu xuẩn nhất của lũ đàn ông mà nàng không hiểu nổi. Bây giờ th́... tất cả đă thành xa vắng. Nàng khóc.

U già dọn dẹp mâm cơm từ lúc nào, đặt lên bàn một nậm rượu nếp cẩm. U đă có kinh nghiệm nhiều năm. Khách thơ th́ phải có rượu. Nhưng u thường không có họ uống rượu nào khác ngoài thứ rượu cẩm nhạt phèo. U vẫn muốn giữ cái hũ rượu tiết hạnh mà trên đời này có lẽ chỉ ḿnh u nhận ra ở nàng. Nhưng hôm nay u đă không biết được những ǵ đang làm Xuân Hương xao xuyến. U cũng không hay người đối ẩm với nàng chẳng phải khách thơ, c̣n hơn thế, chưa từng làm một bài thơ. Ông nhấp chén rượu cẩm, đặt xuống liền, nói:

"Để xin hầu cô thứ rượu này!" Rồi lấy trong tay nải ra một cái chai nhỏ đựng thứ rượu hồi vàng sánh.

U già bảo: "Cô tôi không uống thứ nào khác rượu nhà".

Xuân Hương nói: "U để khách tự nhiên".

Nàng muốn được say. Từ lâu rồi nàng không được say. Không c̣n ai đáng mặt làm nàng say. Nàng muốn say khi danh tiếng đang lên chót đỉnh nhưng thể xác nàng đă có dấu hiệu tàn tạ. Và nàng tự biết ḿnh đă già.

Nàng uống với quan Hiệp Trấn đến khuya. Mơ báo canh hai gióng lên từ phía thành nội mới tiễn khách ra về. Tỉnh rượu nàng nhận ra cái giải yếm của ḿnh bị đứt.

*

*     *

Quan Hiệp Trấn Quảng Yên không trở lại một ḿnh. Cùng đi với ông có viên tri huyện Thọ Xương Bùi Thế Mẫn và chú tiểu đồng đă quá quen đường đi lối lại Cổ Nguyệt Đường. Xuân Hương tự tay mở cổng đón khách. Bùi Thế Mẫn đon đả như xưa ông vẫn thế với nàng: "Hôm qua ngày nguyệt kỵ, nhưng hôm nay đă rằm. Chúng tôi xin đến hầu rượu bà cô đây". Bà cô, những người thân thiết nhất thường xưng hô với nàng như thế.

Đêm ấy chỉ có một chén rượu được rót ra. Đón chén rượu ấy trên tay quan Hiệp Trấn Trần Phúc Hiển, Xuân Hương nhận lời lấy lẽ ông ta, một người không biết làm thơ nhưng đă làm nàng xúc động. Người rơi nước mắt đầu tiên đêm ấy là u già.