Alain Robbe-Grillet
Alain Robbe-Grillet, sinh ngày 18 tháng 8 năm 1922, vừa mất đêm chủ nhật ngày 17 rạng ngày 18 tháng hai ở Caen, Pháp, thọ 85 tuổi.
Báo Le Monde, trong bài viết về Robbe-Grillet, ngày 18/2/2008, đã có nhận định này :
Des grands écrivains de la seconde moitié du XXe siècle, il a été sans doute le plus connu à l'étranger et le moins aimé en France. (Trong số các nhà văn nửa sau thế kỷ XXe, có lẽ ông là người được biết đến nhiều nhất ở nước ngoài và ít được yêu mến nhất ở Pháp)
Từ một kỹ sư canh nông đến một nhà văn nổi tiếng, con đường viết của Robbe-Grillet đã được chính ông giải thích : Nhà văn, theo đúng định nghĩa, không biết anh ta sẽ đi tới đâu, và anh ta viết để cố gắng hiểu tại sao anh ta muốn viết. Cuối con đường tìm kiếm này ông đã để lại mười lăm tiểu thuyết, một tập truyện ngắn, hai tập tiểu luận, mười bộ phim, và điều đáng nói, khoảng 140 bản thảo (điều này có nghĩa, mỗi tác phẩm viết ra được sửa đi sửa lại rất nhiều lần).
Robbe-Grillet, đúng như nhận định của Le Monde, là nhà văn của những nghịch lý, và lối viết của ông cũng là lối viết của nghịch lý, của những mâu thuẫn không thể hoá giải. Đó là một lối viết nhằm tra vấn, đặt câu hỏi, và không đi tới giải pháp, không đi tới câu trả lời. Viết là một cuộc kiếm tìm vĩnh viễn, cũng như sống là một cuộc kiếm tìm vĩnh viễn. Ý nghĩa của việc viết và sống nằm trong chính hành động tìm kiếm đó. Nhà văn không có câu trả lời có sẵn, cũng không hướng đến một câu trả lời tiềm tàng, và càng không tìm thấy giải pháp cho các băn khoăn siêu hình học của mình.
Robbe-Grillet, trên con đường tìm kiếm sự thật về bản thân, đã phát hiện ra rằng Chân Lý viết hoa không tồn tại, chỉ có những sự thật cần vượt qua, và tất yếu bị vượt qua. Tất cả mọi niềm tin và chân lý, vào tính đúng đắn vĩnh viễn, đều là phản tiến bộ, bởi chúng sẽ trở thành xiềng xích ràng buộc con người, chúng khiến cho con người đánh mất tự do. Vì họ sẽ dừng lại, sẽ cố thủ trong niềm tin vào tính chắc chắn, chính xác của sự thật, họ không còn có nhu cầu tìm kiếm nữa. Con người chỉ có thể tiến lên trong sự hoài nghi, sự thiếu chắc chắc, những yếu tố thúc đẩy họ khám phá, thúc đẩy họ cởi mở tinh thần và giải phóng các năng lực sáng tạo. Robbe-Grillet đã xác lập tự do của mình bằng cách không ngần ngại trước bất kỳ sự thật nào của bản thân, trước bất kỳ một vấn đề hóc búa nào, dù đó là bạo lực, tội lỗi, loạn luân, bạo dâm…
Tất cả các sáng tạo văn chương và điện ảnh của ông góp phần khẳng định ý tưởng này của Nietzsche : « Không có gì đúng. Mọi thứ đều có thể » (Rien n’est vrai. Tout est possible.) Trong tinh thần này, Robbe-Grillet tự do tiến lên trên lộ trình của những khả thể bất tận. Một nghịch lý vừa mới tự bổ sung : cái chết cuối cùng đã chạm đến ông nhưng những nghịch lý của ông nằm ngoài mọi cái chết vật lý.
Nhà văn tưởng chừng chỉ làm những việc gây sốc này sâu xa là người tìm kiếm tự do cá nhân và thực thi chính thứ tự do do chính ông xác lập. Ông cũng là người say mê tìm hiểu, tôn trọng các nền văn minh, các nền văn hoá khác, ngoài nền văn minh Phương Tây của ông. Câu này tôi trích dẫn dành riêng cho độc giả Việt Nam, những độc giả mà vì họ, tôi muốn giới thiệu,trong tương lai, những gì Robbe-Grillet đã để lại cùng với nỗ lực tìm hiểu bản thân, tìm hiểu về tự do, và tìm hiểu về mong muốn viết của chính ông.
Đôi khi chúng ta mê đắm những huyền thoại mà ta tưởng là đặc thù của phương Tây nhưng lại là sản phẩm của những nền văn minh không hề có một quan hệ nào với văn minh phương Tây cả. Cách đây vài năm tôi có đến Hà nội. Ở đó có một cái hồ, một thắng cảnh rất nổi tiếng, ai đó giải thích cho tôi rằng nó có tên là Hồ Hoàn Kiếm. Lịch sử truyền tụng rằng một người anh hùng đã đánh rơi kiếm và sau đó một con rùa dâng trả kiếm cho ông. Đương nhiên, ta nghĩ ngay đến huyền thoại Graal với câu chuyện Lancelot nhận lại kiếm từ Nữ thần hồ (Dame du lac), hoặc đó là kiếm của Arthur[1].
Từ Huy