2.

Gửi anh,

Em có thể hiểu những ǵ anh đang phải trải qua. Một vài kỳ nghỉ cùng với anh ở đó cũng giúp em cảm nhận một số điều.

Thư của anh hơi ướt át, mà em th́, anh biết đấy, ướt át là cái ǵ không nằm trong văn phong của em.

Đôi khi em tự hỏi tại sao anh không muốn qua đây với em. Em không thể sống với anh ở đó. Em không đủ năng lượng để chống chọi lại tất cả những ǵ anh đang phải chống chọi.

Anh c̣n nhớ có lần ḿnh cùng nhau đọc cuốn « Đôi mắt nh́n xuống » của Tahar Ben Jelloun trên băi biển Vũng Thuyền ? Đang đọc em mỏi mắt nh́n sang một nhóm người ngồi nhậu cách chúng ta không quá xa. Khi mắt em vô t́nh gặp đôi mắt của một người đàn ông, có lẽ ông ta nh́n em được một lúc khá lâu rồi, mắt ông ấy cụp xuống rất nhanh. Em cảm thấy buồn cười. Một đôi mắt nh́n xuống. Trong truyện của Tahar Ben Jelloun đôi mắt nh́n xuống dĩ nhiên là của người phụ nữ.

Sau đó, em ngạc nhiên phát hiện ra rằng đàn ông ở xứ anh phần lớn đều có cặp mắt nh́n xuống. Ngay cả lúc nói chuyện với người đối diện, mắt họ cũng thường nh́n xuống, và  ngay cả khi họ nh́n vào mắt em, em cũng thấy rằng đó là một ánh nh́n xuống. Nó không có sự thẳng thắn, nó không có khả năng đương đầu, đối diện. Con ngươi nh́n thẳng, nhưng ánh nh́n lại hướng xuống dưới. Thật phức tạp, nhưng đấy là điều em cảm thấy. Cứ như thể họ biết rằng người ta không tin vào lời nói của họ, và người ta sẽ t́m sự xác nhận trong mắt họ, họ phải giấu ánh nh́n đi để người ta không thể t́m thấy sự xác nhận đó.

Điều này có lẽ liên quan đến cái quan niệm phổ biến trong xă hội của anh. Người ta có thể làm mọi điều tệ hại, miễn là, hoặc là làm sao cho người khác đừng biết đến. Người ta có thể  đồi bại, nhưng một khi người khác chưa biết đến sự đồi bại đó th́ họ vẫn đáng trọng như thường. Không phải chỉ là đáng trọng trong mắt người khác, mà đáng trọng trong mắt chính họ. Những đôi mắt nh́n xuống ấy. Cái chuyện ám ảnh phong b́ của anh đó. Em biết v́ sao anh bị ám ảnh. Anh từng kể với em, anh đă chứng kiến những vị giáo sư đức cao vọng trọng điềm nhiên bỏ phong b́ vào túi một cách hào hoa phong nhă như thế nào. Thậm chí c̣n trừng phạt sinh viên của ḿnh nếu sinh viên đó không biết đến cái thao tác phong b́. Anh c̣n bị một giáo sư trách móc rằng anh đă xúc phạm đồng nghiệp khi trả lại phong b́ cho học sinh. Th́ đấy, nếu vị giáo sư đó bị lôi lên báo v́ chuyện phong b́ hẳn ông ta không dám quở trách anh, nhưng mọi chuyện diễn ra trong bóng tối (ư em là không ai biết) nên ông thấy đạo đức của ông vẫn ngời ngời lắm. Và ông lại lên báo để khuyên nhủ thiên hạ phải sống có đạo đức, ông lại lên lớp để giảng cho sinh viên thế nào là đạo đức. Vậy đó, em muốn nói rằng, cái mà em nh́n thấy, đúng như anh nói, sự giả dối được che đậy dưới một lớp vỏ rất dày. Lớp vỏ này c̣n tác dụng chừng nào chưa bị cái nh́n của người khác soi vào. Hoặc giả, đúng hơn, chưa bị phơi bày ra trước công luận. Bị nh́n thấy cũng được, nhưng đừng bị phơi ra trước công luận. Anh ráng đọc cái văn phong lạnh lùng của em, em vốn vậy, khó mà viết khác được.

Em không biết nên vui hay buồn khi bác sĩ chữa lành bệnh cho anh. Em không rơ em có đúng không khi nh́n cuộc chữa trị này của anh giống như một cuộc mặc cả. Mặc cả với chính con người anh. Tệ hơn, em thấy anh đang đánh mất ḿnh. Anh có thể cho rằng em lẩm cẩm như một thiếu phụ ở độ tuổi hồi xuân, lỡ cỡ và khó tính và ưa cằn nhằn. Cũng có thể anh sẽ cảm thấy bị tổn thương. Mà có phải tổn thương là điều anh đang muốn ?

Đàn ông xứ anh nhiều người lưng c̣ng. Lưng c̣ng ngay cả khi họ c̣n rất trẻ. Có cảm tưởng họ khó khăn khi đi lại, họ phải hết sức cẩn thận nếu không sẽ bị vấp ngă, con đường thăng tiến không cho phép họ vấp ngă, họ phải c̣ng lưng, c̣ng càng sớm càng tốt.

Em có dịp tiếp xúc với vài chức sắc có địa vị trong xă hội. Những người đó quả hết sức cẩn thận, mọi thứ : ngôn ngữ, cử chỉ, bước đi, dáng điệu… Mắt họ càng nh́n xuống tợn. Chữ « tợn » này do một cậu nhóc dạy cho em. Cậu ấy bảo em : « Chị táo tợn, c̣n gă kia ḱa, đeo cà vạt bóc-đô ấy, chị thấy không, gă ấy láo tợn. Và cái bác ngồi một cục tṛn v́n góc phố, bác ấy béo tợn. Nói chung chị có thể ghép tợn vào bất cứ thứ ǵ chị muốn ».

Suy nghĩ tiếp về những ǵ anh viết trong thư, em thấy rằng ở xứ anh, người ta sẽ lần lượt đi trên một chu tŕnh, có sự chuyển hóa từ giai đoạn này qua giai đoạn kia, nhưng là một chu tŕnh khép kín : bị lừa dối – tự lừa dối – lừa dối người khác. Trong đó sẽ có một pha lúc người ta tự nguyện bị lừa. Nh́n chung cái pha tự nguyện bị lừa dối này là một trạng thái triền miên. Cho đến lúc nào họ không c̣n cảm thấy ḿnh bị lừa nữa. Em nghĩ, để cho bộ máy xă hội có thể vận hành như hiện nay, cần nhất là mọi người tham gia trong đó phải tự nguyện bị lừa.

Không, không hẳn em muốn nói như vậy. Có lẽ đúng hơn phải thế này :

Lúc đầu người ta bị lừa dối. Người ta có thể biết hoặc không biết ḿnh bị lừa. Giống như trong câu chuyện của anh, đứa trẻ được cung cấp một giấc mơ dối trá, hay buộc phải mơ cái giấc mơ dối trá đó, lúc ấy nó không biết nó bị lừa.

Nhưng rồi đến lúc người ta biết ḿnh bị lừa. Chẳng hạn như lời hứa hẹn về  thiên đường xă hội chủ nghĩa. Người ta sống măi mà chẳng thấy thiên đường đâu. Người ta học mười năm, thậm chí hai mươi năm để nhận một đồng lương chết đói của thời kỳ quá độ lên thiên đường. Trong khi những kẻ chẳng học hành ǵ, bỏ ra một ít tiền mua các loại bằng tại chức th́ lại lên sếp và có đủ mọi vật chất của thiên đường trên mặt đất. Lúc đó dĩ nhiên người ta biết rằng đă bị lừa, nhưng rồi sao ? Chẳng sao, sau một hồi đắn đo, người ta t́nh nguyện tiếp tục để bị lừa. Dù sao bên cạnh đồng lương chết đói người ta vẫn có thể xoay xở để tồn tại, mà đôi khi, sự xoay xở được thực hiện trên các chiêu lừa. Đối với những người nắm quyền lực, chẳng có ǵ tuyệt hơn t́nh thế đó. T́nh thế là tất cả nhân viên chấp thuận bị lừa, để cho ông ta toàn quyền quyết định mọi thứ. Chỉ cần có chút chức vụ thôi đă có thể có… siêu thu nhập. Kẻ có quyền khoái chí trước sự im lặng của nhân viên, có lẽ ngang với việc nhân viên tự khoái chí về sự im lặng của ḿnh, như ông bác sĩ của anh phân tích. Nếu nhân viên im lặng khinh bỉ lănh đạo, và lănh đạo có biết cũng bất cần : mày cứ khinh bỉ đi, nhưng im lặng là được, im lặng để tao hưởng mọi thứ. Sự im lặng của mày cho phép tao có tất cả, mày khinh bỉ thế chứ khinh bỉ nữa tao cũng cóc cần, tao chỉ cần mày im lặng.

Một tṛ chơi thỏa thuận : sếp hưởng mọi thứ quyền lợi nhờ sự phục tùng của nhân viên, nhân viên tự thỏa măn sự kiêu hănh tưởng tượng của ḿnh nhờ sự khinh bỉ thể hiện trong im lặng, bằng im lặng. Nhân viên im lặng mà vẫn cảm nhận đầy đủ quyền lực khinh bỉ của ḿnh, c̣n ǵ bằng! C̣n kẻ nắm quyền lại cảm nhận sự im lặng đó như thái độ phục tùng, thái độ chịu khuất phục trước quyền lực của ḿnh. Chẳng phải cả hai bên đều cảm thấy rất tuyệt ư !

Em thấy vậy đó, ở chỗ này, bị lừa, để bị lừa, trộn lẫn vào nhau thành thứ cháo sệt của sự tự lừa dối. Nhưng em chỉ  dựa vào các biểu hiện bề ngoài, em không thể  hiểu một cách sâu sắc như anh về sự tự lừa dối này. Anh sẽ viết cho em vào một lúc nào đó nhé. Lúc mà cái đầu của anh c̣n chưa biến mất ấy.

Em nhớ có lần anh than van về chuyện phụ nữ xứ anh. Chúng ta đọc lại câu chuyện về cuộc chiến tranh thành Troie kéo dài trong mười năm. Một cuộc chiến mười năm chỉ v́ một người phụ nữ. Phụ nữ là danh dự của đàn ông. Pouchkine chẳng phải đă chết v́  một người phụ nữ ư ? C̣n đàn ông xứ anh, trong khi bao nhiêu phụ nữ phải đi làm nô lệ t́nh dục xứ người, vẫn có thể hoan hỉ nơi bàn nhậu. Trong các cuộc nhậu, các ông ca tụng nhau lên tận mây xanh mà phụ nữ không thoát khỏi bị sỉ nhục. Anh uống và nói : « không biết c̣n thứ ǵ là danh dự của đàn ông ở đây ? »

Rồi anh đọc cho em nghe bài thơ này, em đă chép lại và c̣n giữ trong sổ tay :

 

Gió

Gió trên những cánh đồng không chiến tranh vẫn mang mùi thuốc súng

Gió không che nổi thân thể lơa lồ của những người phụ nữ

dùng sự trinh trắng và nỗi hổ thẹn của ḿnh để bảo vệ đất

Gió làm trắng thêm màu khăn trên trán những nữ nông phu

để tang cho đất

Gió phát tán mùi máu của người nông dân không có cách nào

đ̣i công lư ngoài việc bắn vào những kẻ ăn cướp rồi tự bắn vào chính ḿnh

trả máu ḿnh về  với đất

Gió truyền đi nỗi oan ức và cơn thịnh nộ của những người đàn ông

và những người đàn bà chịu cực h́nh sau song sắt để bảo vệ  t́nh yêu và công lư

 

Gió thốc nỗi nhục nhă thẳng vào mặt những kẻ đàn ông chỉ  biết

cướp và bán, rồi lại bán và cướp

Gió thốc nỗi nhục thẳng vào mặt những kẻ xây nhà trên máu của  đồng bào họ

Chúng hân hoan như  là gió đang vuốt ve chúng

Chúng nhận làn gió  mà không nhận thấy nỗi nhục

Gió tạt một nắm nhục vào những diễn ngôn long lanh

của những người đàn ông thành đạt, những diễn ngôn được đọc

từ diễn đàn này sang diễn đàn khác

Đến lúc nào người ta mới cảm thấy nỗi nhục nhă 

đang đè lên toàn bộ  đất nước này ?

Đến khi nào th́ những người thành đạt ở xứ này

cảm nhận được sức nặng của nỗi nhục đó ?

 

Đấy không chỉ là câu chuyện đàn ông hay phụ nữ, dù rằng em viết như thế này có thể khiến anh lầm tưởng em có thành kiến ǵ với đàn ông xứ anh. Nhưng về căn bản, xă hội nơi anh đang sống vẫn là một xă hội của đàn ông, nơi tính chất gia trưởng vẫn c̣n là nền tảng của quan hệ gia đ́nh và quan hệ xă  hội, nơi phụ nữ vẫn luôn thuộc hàng thứ yếu, vẫn luôn bị coi là một thứ đồ trang sức, cái ǵ đó thêm vào. Nhưng nam tính th́… thôi em không dám nói đến cái gọi là nam tính của xă hội các anh.

Hôm nay em chỉ viết đến đây thôi, nghĩ tới chuyện của anh em cũng thấy đầu ḿnh muốn nổ tung, huống hồ là anh.

Em không thể làm ǵ cho anh, em chỉ có thể chờ xem anh sẽ trở thành như thế nào, với các liệu pháp anh đang tiến hành. Rồi một ngày nếu ta gặp lại nhau anh có nh́n em bằng đôi mắt nh́n xuống ? Dù thế nào em cũng mong chờ tin anh.

Một ngày như mọi ngày, ở một thời như mọi thời