“Hoặc là chết, hoặc là sách”

Phỏng vấn Nguyễn Thị Từ Huy

Kim Yến thực hiện

 

Kim Yến:

Đề cập đến mối quan hệ của nhà văn và nhà phê b́nh, theo chị, v́ sao ở Việt Nam, ít có các nhà văn “chịu” để cho nhà phê b́nh thuyết phục?

Nguyễn Thị Từ Huy (NTTH):

Có lẽ v́ nhà văn Việt Nam tin vào cái gọi là tài năng trời phú,  tin vào sức mạnh của cảm xúc tức th́, và ít quan tâm tới kỹ thuật, tới nghệ thuật viết, tới tư tưởng và các các phẩm chất tư duy. Hoặc có thể họ cũng để một số nhà phê b́nh thuyết phục, nhưng đối với đa số th́ đó vẫn luôn là Hoài Thanh, hoặc là thầy giáo trung học hay đại học của họ.

Nếu nhà văn coi viết là một nghề, một nghề chuyên môn hóa như bất kỳ nghề nào khác, họ sẽ coi trọng tất cả những ǵ liên quan đến kỹ năng nghề nghiệp, và lúc đó họ sẽ có nhu cầu t́m đọc các nhà phê b́nh, hoặc các nhà nghiên cứu

Vấn đề c̣n là ở chỗ: bao giờ đại học của chúng ta có thể đào tạo được các sinh viên đủ tŕnh độ để đọc (nghĩa là đọc và hiểu) các lư thuyết gia tầm cỡ và các nhà văn tầm cỡ của thế giới? Bởi những học sinh,  sinh viên ngày nay c̣n ngồi trên ghế nhà trường sẽ là các nhà văn của ngày mai. Giáo dục xuống cấp như thế này, văn hóa xuống cấp như thế này, làm sao có thể mong mỏi có những nhà văn “chịu” để cho các nhà phê b́nh thuyết phục? Tôi c̣n nhớ, khi dạy về Samuel Beckett  tôi thường hỏi sinh viên, trước khi bắt đầu dạy, rằng họ có thấy tác phẩm của ông ấy hay không, và câu trả lời tôi nhận được từ sinh viên, cả ngoài Bắc lẫn trong Nam, luôn luôn là: không hay. Rồi họ ngỡ ngàng khi tôi nói cho họ biết Beckett từng được trao giải Nobel. Và rất trung thực (những sinh viên mà tôi từng dạy vẫn c̣n là những người trung thực) họ tự nhận rằng khả năng đọc của họ có vấn đề.

Thêm nữa, xă hội của chúng ta được xây dựng trên các ảo tưởng. Những ảo tưởng đó ăn sâu vào tâm thức của từng người. Thực tế th́ tồi tệ như vậy, nhưng thành tích lại luôn chói ngời. Những thành tích không có thực đó củng cố những ảo tưởng dĩ nhiên không có cơ sở thực tế, ở trong đầu mỗi người. Nhà văn cũng không phải ngoại lệ. Khi các nhà văn tự thấy không cần đọc các nhà phê b́nh, th́ một trong những lí do là họ thấy rằng các nhà phê b́nh không hiểu họ, rằng họ chẳng cần đến phê b́nh cũng chẳng cần đến nghiên cứu để làm công việc của họ. Điều này cũng xuất phát từ sự coi thường học vấn và đề cao trực giác. Trong khi nhà văn chỉ có thể bay lên cao bằng cả đôi cánh: học vấn và trực giác. Thiếu đi một cánh, họ sẽ bay như thế nào?

Nhưng nói đi th́ cũng phải nói lại: chúng ta có bao nhiêu người đáng được gọi là nhà phê b́nh hay là nhà nghiên cứu? Liệu các sản phẩm được gọi là “phê b́nh văn học” hiện nay có đáng để các nhà văn quan tâm hay không?

Dù sao sách dịch đang càng ngày càng một nhiều lên, và nhà văn không đọc của người này th́ cũng vẫn có thể đọc của người khác. Toàn bộ câu chuyện là ở chỗ họ có “chịu” đọc hay không mà thôi.

 

Kim Yến:

Để tiếp cận được với những tư tưởng và h́nh thức mang tính khai phá, đ̣i hỏi người thưởng thức phải có cái nh́n như thế nào, để tránh khỏi thói quen phán xét một cách ngu xuẩn, đáng ghét, độc hại…đă cản trở sự h́nh thành của văn chương hiện đại?

NTTH:

Thói quen phán xét h́nh thành trên cơ sở những chuẩn mực mà người thưởng thức tin là đúng và đủ, rồi quy chiếu về đó mọi đánh giá về các tác phẩm nghệ thuật. Tất cả những ǵ vượt ra ngoài những chuẩn mực ấy đều có nguy cơ bị chối từ, hay thậm chí tệ hơn là c̣n có nguy cơ bị quy kết, bị trừng phạt, như chúng ta đă thấy trong thực tế đáng buồn của chúng ta.

Muốn tránh được những thói quen phán xét phi nghệ thuật và tai hại đó, ít nhất phải có hai điều (mà tôi đă nói rơ trong bài giới thiệu cuốn “Thế mà là nghệ thuật ư?” của Cynthia Freeland): người thưởng thức phải được giáo dục về thẩm mỹ, và phải có một khoảng trống tự do trong tiếp nhận nghệ thuật, nơi mà mọi định kiến về văn hóa, tôn giáo, chính trị, thẩm mỹ… cần được đặt sang một bên. Chính khoảng trống này mang lại tự do cho người tiếp nhận. Và chỉ khi có sự tự do tiếp nhận này người thưởng thức mới có thể hiểu và tiếp cận được với tự do sáng tạo của nghệ sĩ. Dĩ nhiên, điều cơ bản này th́ ai cũng biết: không có nghệ thuật nếu không có tự do sáng tạo, là thứ tự do mà người nghệ sĩ tự ban cho ḿnh, chấp nhận trả giá v́ nó, và chẳng ai có thể tước đoạt được của anh ta, trừ chính bản thân anh ta. Tự do thưởng thức cũng vậy.

 

Kim Yến:

Chị nghĩ ǵ về t́nh yêu, về sức mạnh của t́nh yêu trong cuộc chiến giữa thiện và ác, giữa hạnh phúc và bất hạnh?

NTTH:

         Cho phép tôi được trả lời câu hỏi này bằng một số câu hỏi khác, nảy sinh      khi tôi quan sát mọi thứ đang mục nát và đang trong quá tŕnh suy vong,     thậm chí diệt vong, của chúng ta hiện nay: “Chúng ta c̣n biết yêu không,        c̣n biết thế nào là t́nh yêu không?” “Có phải sự phá sản của chúng ta    trên mọi phương diện đời sống và xă hội hiện nay, có phải việc chúng ta      thua đậm và sắp mất hết vào tay Trung Quốc,  là hậu quả của sự tàn lụi      t́nh yêu trong ḷng mỗi người chúng ta? Liệu có phải v́ trong chúng ta   chỉ c̣n lại nỗi sợ hăi, ḷng tham, sự độc ác và mù quáng, và vắng bóng t́nh yêu? Có phải v́ chúng ta đă không c̣n biết yêu cái thiện, cái chân       thật, cái đẹp, lương tri, không c̣n biết yêu đất nước, đồng loại, không    c̣n biết yêu cả chính bản thân ḿnh?”

Nàng Mỵ Châu xưa, v́ trao trái tim nhầm người mà làm mất nước. Chúng ta ngày nay, v́ đặt trái tim vào vật chất mà tự đẩy ḿnh vào nguy cơ mất nước. Vật chất chỉ nên xem là công cụ phục vụ cho đời sống của con người. Khi con người lấy vật chất làm mục đích sống th́ t́nh yêu sẽ phá sản, đời sống sẽ đánh mất các giá trị tinh thần và chúng ta sẽ đánh mất sức mạnh tinh thần. Nhưng rốt cuộc khi các giá trị tinh thần đă mất th́ chúng ta cũng không giữ nổi vật chất. Đó là t́nh thế của chúng ta hiện nay.

 

Kim Yến:

Chị hy vọng điều ǵ ở lần ra đi này?

NTTH :

“Ra đi là chết trong ḷng một ít” (Partir, c’est mourir un peu). Tôi mượn câu thơ này của Edmond Haraucourt để nói rằng sẽ tốt hơn nếu tôi không phải ra đi, sẽ tốt hơn nếu tôi có thể ở lại. Trên thế giới này có bao nhiêu người đă ra đi v́ không thể ở lại nơi họ muốn ở ? Tôi ra đi lần này không mang theo hy vọng, chẳng có hy vọng nào để mang theo, mà là để t́m kiếm hy vọng, niềm hy vọng có thể xuất hiện vào lúc nào đó trong những ngày sẽ tới. Tôi cũng chưa biết nó sẽ xuất hiện dưới h́nh hài nào, trong dạng thức nào, cụ thể như thế nào. Điều duy nhất có thể nói là sẽ phải t́m kiếm cho đến khi nh́n thấy nó.

 

Kim Yến :

“Hoặc là chết, hoặc là sách”? Chị chọn cách nào?

NTTH :

Thế lựa chọn của Marguerite Duras là như vậy: “Hoặc là chết hoặc là sách”. Đă từng có lúc tôi chia sẻ với Duras t́nh thế này.  Có những giai đoạn mà mỗi ngày tôi đều phải đối diện với câu hỏi này : « Có phải tôi đang thực sự sống không ? Có phải là tôi đang không sống được ? ». Victor Hugo, trong tác phẩm « Những người khốn khổ », đă để cho nhân vật Jean Valjean nói trước khi chết : « chết có sao đâu, không sống được mới thật là đau đớn ». Bao nhiêu người đă phải tiêu phí những năm tháng của đời họ trong t́nh cảnh « không sống được » ?!

C̣n trong thời điểm này, tôi, một người Việt Nam, vấn đề hiện tại của tôi, điều mà tôi cần lựa chọn, phải là : « Hoặc là mất nước, hoặc là sách ».

Bởi, nếu mất nước th́ thử hỏi mỗi chúng ta c̣n có thể SỐNG được không ? Hoặc câu hỏi được đặt theo một cách khác : nếu mất nước, chúng ta sẽ sống như thế nào ? Cả dân tộc sẽ rơi vào t́nh trạng « không sống được », chắc chắn như vậy.

Nguồn : Thế giới tiếp thị, ngày 6/7/2013

http://thegioitiepthi.net/van-hoa-loi-song/gia-tri-song/hoac-la-chet-hoac-la-sach/