Lá thư hè Singapore

Tháng 7, 2011

Nguyễn Xuân Xanh

 

 

Thưa các Anh Chị,

Đầu tháng 7 vừa qua tôi (và gia đ́nh) vừa đi chơi ở Singapore một tuần nhân con chúng tôi nghĩ hè. Đây là lần đến thăm Singapore sau hơn 10 năm. Chúng tôi được gặp các anh Vũ Minh Khương và Giáp Văn Dương tại nhà riêng trong một buổi cơm tối và tṛ chuyện thân mật. Những ngày c̣n lại cả gia đ́nh đi “ta bà” để tham quan, đi đến ră cả chân. Singapore không mất đi vẻ thu hút mănh liệt đối với tôi. Tôi xin ghi lại vài ấn tượng và suy nghĩ hời hợt gửi đến Anh Chị, và cũng như từ góc độ Singapore t́m hiểu xem tại sao TQ như thế mà VN không như thế, câu hỏi quan trọng mà các Anh Chị trên diễn đàn Humboldt đang thảo luận.

 

(I)

Chắc nhiều Anh Chị ít nhiều đă đến Singapore. Một người bạn tôi từ Canada bảo những năm đầu 80 anh ấy đến Singapore v́ công việc, mỗi lần đến đó th́ tâm hồn “tan nát” khi nghĩ đến hoàn cảnh Việt Nam. Singapore chỉ cách Sài g̣n 1.45 giờ bay, giống như Hà nội. Thế mà sao sự khác biệt lại kinh khủng thế?

Ai xây thành phố nhà nước này? Singapore có nhiều chủng tộc chủ yếu Hoa, Malay và Ấn. Nhưng cả thành phố không hề có vẻ châu Á chút nào, mà nó “Tây” một trăm phần trăm, trừ những khu Tàu, khu Ấn nhỏ truyền thống vẫn c̣n tiếp tục hoạt động.

Cái cảm giá đầu tiên là đường phố rất rộng, mật độ đường phố rất lớn, trong khi diện tích của đảo quốc rất nhỏ, chỉ 694km², xe cộ chạy liên tục không kẹt lúc nào (có lẽ cũng kẹt đôi chút vào những giờ cao điểm), rất thông thoáng, không hề nghe tiếng c̣i xe inh tai như ở VN. Trong khi đó TP HCM có diện tích 2,095 km² gấp hơn 3 lần Singapore, đường xá lại rất chật hẹp, mật độ đường lại quá nhỏ. Ô tô ở Singapore chạy vù vù như mắc cưởi, giống như trong roller coaster, rất nhanh, đến 80 miles/ giờ trong trung tâm, 100 miles ngoài trung tâm. Ai chưa quen tốc độ sẽ sợ hăi; nhưng một hồi rồi thấy mọi người đều lái rất đúng luật, chính xác và an ṭan. Hệ thống đường giao thông của Singapore là 3D, trong khi hệ thống đường giao thông ở VN chỉ là 2D, hay bị tắc nghẽn nặng nề vào những giờ cao điểm. Tôi cho ai thiết kế hệ thống đường giao thông của Singapore là rất thông minh, và không phải dễ thiết kế được hệ thống đường xá như thế. Hệ thống đường giao thông giống như hệ thống các mạch máu chằng chịt lan tỏa khắp nơi để đưa máu nhanh chóng đến tất các bộ phận cơ thể. Chưa nói đến hệ thống tàu điện ngầm MRT, hệ thống xe búyt của Singapore rất hữu dụng. Không có một hệ thống giao thông thông minh như thế, th́ không thể có được thành phố hiện đại, trung tâm tài chính, thương mại. So với cơ sở hạ tầng của Singapore, th́ cơ sở hạ tầng của Việt Nam quả là c̣n primitive.

Cảm giác thứ hai là toàn bộ thành phố đều được phủ xanh một cách rất thông minh và khoa học. Không có một tấc đất nào của Singapore mà không có sự chăm sóc của bàn tay con người; không có khái niệm “đất hoang” ở đây. Họ có rất nhiều chủng loại cây thích hợp cho thành phố, và họ trồng cây xanh nhiều tầng như rừng nhiệt đới, tạo nên mảng thiên nhiên dầy đặc khắp nơi. Cây đẹp, tàn to tạo bóng mát, nhưng không quá cao gây nguy hiểm như các loại cây sao Pháp đă trồng lâu đời ở VN. Người ta có ngay cảm tưởng dễ chịu khi ra khỏi phi trường, rằng ḿnh đang sống trong thành phố công viên tươi mát có bàn tay thiết kế và chăm bón tuyệt diệu của con người. Phần lớn các nước châu Á không để ư đến cây xanh. Lư Quang Diệu ngay từ đầu đă có kế hoạch làm xanh cả đất nước như một chương tŕnh lớn. Ông mời chuyên gia cây cỏ nước ngoài đến nghiên cứu thổ nhưỡng và biện pháp, gửi người đi t́m khắp những nơi có khí hậu gần giống Singapore để mang về những giống cây làm giàu cho thảm thực vật họ. 8000 giống lạ được mang về Singapore và 2000 trong đó đă sống được. Singapore cũng giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí rất tốt. Công viên chim, Bird Park, rất ấn tượng, được đặt ngay bên cạnh trung tâm công nghiệp lớn Jurong, nếu không xử lư khí thải th́ mấy con chim kia chắc sẽ không sống được lâu.

Cuộc xanh hóa của Singapore đă được lănh đạo các nước lân bang “bắt chước”: Mahathir xanh hóa Kuala Lumpur, Suharto Jakarta, Marcos Manila, Thanin Bangkok, tất cả vào những năm cuối 70.

Các công tŕnh văn hóa ấn tượng của Singapore không chỉ là dành cho du khách để kiếm tiền, mà c̣n để giáo dục con người Singapore. Chẳng hạn như những công tŕnh Công viên chim, Sở thú, Safari đêm, Vườn Bách thảo, Trung tâm khoa học (Science Center), Lịch sử Singapore (Images of Singapore, một công tŕnh rất ấn tượng tại khu vui chơi Sentosa) đều có tính giáo dục rất cao…. Học sinh và thầy cô VN muốn học hỏi về khoa học, cây cỏ, sinh vật, lịch sử chỉ có nước qua Singapore, chứ không nơi nào ở VN có những công tŕnh giáo dục cụ thể và qui mô như thế. Đó là những công tŕnh ấn tượng mà du khách có thể tham quan cả ngày, cả tuần. Thật thấy thương học sinh VN.

V́ sao với một đảo quốc nhỏ, khi tách khỏi Malaysia vào năm 1965 chỉ có 2 triệu dân (và hiện nay khoảng 3.2 dân, cộng với người nước ngoài đến làm việc là 5.1 triệu), mà Ông Lư Quang Diệu đă làm nên lịch sử? Thời thế tạo anh hùng, hay anh hùng tạo thời thế? Tại sao trong khoảng 2 thập kỷ thôi, Ông LQD đă thay đổi hẳn những tật xấu cổ truyền của các dân tộc sống trên đó như khạc nhổ, xả rác, gây tiếng ồn, tính thô bạo trong cư xử, làm ăn gian dối… để biến họ thành những người văn minh, đối xử ân cần và lịch sự với nhau? Ông đă từng bước dẹp nạn taxi dù và tệ bán hàng rong trên hè phố, đặc biệt trước các cổng trường, tệ dắt ḅ đi ăn vào thành phố gây tai nạn chết người, tệ đốt pháo vào ngày tết cổ truyền TQ gây thiệt hại về con người và tài sản. Xây dựng cơ sở hạ tầng thành phố mới dễ hơn nhiều thay đổi thói quen cố hữu của người dân. Nhưng ông đă khôn ngoan làm được.

LQD kể lại tệ khạc nhổ của người TQ. Đó là trong chuyến thăm TQ đầu tiên của ông tại Đại sảnh đường nhân dân (Great Hall of the People) năm 1976 tại Bắc Kinh, ông nhận thấy có các ống nhổ được đặt tại các pḥng họp nơi tiếp ông. Một số vị lănh đạo đă sử dụng các ống nhổ này. Khi Đặng Tiểu B́nh đến thăm Singapore năm 1978, phía Singapore đặt một ống nhổ màu trắng xanh thời nhà Minh cạnh ghế ông trong pḥng họp cho ông sử dụng. Nhưng ông không sử dụng, có lẽ ông đă nhận ra rằng người Hoa ở Singapore đă không c̣n khạc nhổ nữa. Đến lần thăm tiếp của ông tại Bắc Kinh năm 1980, tức bốn năm sau, ông không c̣n thấy các ống nhổ đặt tại các pḥng họp nữa. Vài năm sau ông tiếp một chính khách khác của TQ đặc trách kinh tế tại Singapore, LQD nhắc lại việc các lănh đạo TQ không c̣n sử dụng ống nhổ nữa như một điều tốt. Nhưng vị khách này tiết lộ với ông, đó chỉ là h́nh thức thôi, chứ các vị lănh đạo vẫn c̣n tiếp tục sử dụng ống nhổ trong pḥng làm việc của họ!

Singapore vừa là trung tâm tài chánh, vừa là một điểm du lịch hấp dẫn (chưa nói đến các chức năng khác như giáo dục, công nghệ, cảng trung chuyển vùng). Người ta chờ đợi Singapore sắp tới sẽ trở thành trung tâm quản lư tài chánh lớn nhất thế giới vượt cả Thụy Sĩ. Với số dân khiêm tốn 3.2 triệu dân, Singapore có đến gần 12 triệu khách du lịch, gấp 4 lần số khách du lịch đến VN (Việt Nam dân số trên 85 triệu, có số khách du lịch chỉ khoảng 3 triệu). Người ta bảo rằng 4 (hay 5) người khách du lịch đủ nuôi sống 1 người Singapore. 

Khách sạn mới xây Marina Bay Sands (wikipeadia), có kiến trúc chiếc tàu ở phía trên,

giống như stonehenge ở Anh (http://en.wikipedia.org/wiki/File:Stonehenge2007_07_30.jpg).

Vé đi lên chiếc tàu này là S$20/ người chỉ để ngắm cảnh thôi! Giá ngủ một đêm ở đây khỏang 1.000 USD.

 

Ngay từ đầu lập quốc, Ông Lư Quang Diệu đă quyết tâm làm cho Singapore khác biệt các nước thế giới thứ ba một cách triệt để và nhanh chóng, và có tham vọng phải tiến lên thế giới thứ nhất. “Một nhánh của chiến lược tôi là biến Singapore thành một oasis của Đông Nam Á, bởi v́ nếu chúng ta có các tiêu chuẩn của thế giới thứ nhất, th́ doanh nhân và khách du lịch sẽ sử dụng đất nước chúng ta thành một bàn đạp cho hoạt động kinh doanh và các tour du lịch trong khu vực.” Tiếp đến là phải thay đổi hẳn thói quen cổ truyền cản trở của hai triệu dân, thông qua giáo dục họ, giáo dục con cái họ trong nhà trường để có tác dụng lên cha mẹ, và thông qua luật pháp. Để đạt được First World standards trong một vùng của thế giới thứ ba, LQD quyết định biến đất nước thành một thành phố-vườn-nhiệt đới, và phải làm cho nó “sạch và xanh” theo đúng nghĩa. Với xanh và sạch, Singapore đă nhanh chóng gây được ấn tượng tốt mạnh mẽ cho thế giới. Không những giữ cho cảnh quang xanh, sạch, mà ông c̣n giữ cho chính quyền Singapore trong sạch. Trong cái bể của tham nhũng nẳng nề của châu Á th́ Singapore nổi lên như một ḥn đảo ít tham nhũng nhất, sạch nhất. Singapore cũng là thành phố không có x́ ke ma túy, không playboy, quảng cáo thuốc lá. Các bậc cha mẹ cảm thấy trẻ em và thanh niên lớn lên ở đây an toàn để phát triển nhân cách không bị đe dọa.

Singapore lại thể hiện một lần nữa tinh thần “thoát Á nhập Âu” mà Nhật Bản thời Minh Trị đă đi tiên phong. Việc chuyển đổi một đất nước từ thế giới thứ ba sang đất nước có tiêu chuẩn thế giới thứ nhất là không dễ. Những ư tưởng của LQD lúc đầu bị xem là không tưởng. Các phóng viên nước ngoài cười chế nhạo những chiến dịch “làm tốt” của Singapore. Nhưng LQD tin rằng “chúng ta sẽ là những người cười sau cùng. Chúng ta sẽ phải cam chịu trở thành một xă hội thô tục hơn, khiếm nhă hơn, thô bạo hơn nếu chúng ta không làm những nỗ lực này để thay đổi cách sống. Chúng ta chưa đạt tới mức một xă hội có giáo dục và văn minh, và chúng ta không xấu hổ ra sức trở thành một dân tộc như thế trong một thời gian ngắn nhất có thể.”

Singapore được thành lập chính thức như một thương cảng của Anh quốc  năm 1819 bởi Thomas Stamford Raffles. Khoảng cuối năm 1843, tức chỉ 24 năm sau, nhà thơ Cao Bá Quát bị gửi đi (để chuộc tội) trong một đoàn để thăm Indonesia và có lẽ Singapore (gọi là ‘Tân Gia Ba’ lúc bấy giờ). Ông đă bị ấn tượng mạnh mẽ lúc đó, và có viết mấy vần thơ nói lên cảm xúc của ông:

 

Tân Gia từ vượt con tàu

Mới hay vũ trụ một màu bao la

Giật ḿnh khi ở xó nhà

Văn chương chữ nghĩa khéo là tṛ chơi.

 

Nếu cụ được xem Tân Gia Ba thời hiện đại, không biết cụ sẽ nghĩ sao? Nó đă vượt mọi sức tưởng tượng của con người thời đó.

 

(II)

Bây giờ đến câu hỏi: V́ sao TQ làm được những kỳ tích mà VN th́ không? Thực tế, cuộc thăm viếng lần đầu tiên năm 1978 của Đặng Tiểu B́nh tại Singapore là cái mốc lịch sử hết sức quan trọng cho cuộc chuyển đổi TQ. Ông đă tận mắt nh́n những thành quả ấn tượng của mấy triệu dân Singapore cần cù, thông minh này và đă hết lời khen ngợi ông LQD. Cuối chuyến đi, ĐTB nói: “Phải chi tôi chỉ có Thượng Hải thôi (dân số gấp ba hay bốn lần dân số Singapore), th́ tôi sẽ có thể biến đổi nó nhanh chóng (như ông đă biến đổi Singapore). Nhưng tôi có cả một đất nước Trung Hoa!”

Trong chuyến đi này ĐTB đă nghe LQD “giảng bài” về lợi hại của chủ nghĩa: “Chủ nghĩa CS chỉ thành công nếu ông tin rằng tất cả mọi người hy sinh ḿnh cho đồng loại chứ không cho gia đ́nh hay chính bản thân ḿnh. C̣n tôi, tôi hoạt động trên cơ sở rằng con người, trai cũng như gái, trước nhất lao động cho chính bản thân và gia đ́ng họ, và chỉ trên cơ sở đó họ mới chia sẻ một phần thành quả lao động của họ cho những người đồng loại ít may mắn hơn. Đấy là nên tảng hoạt động của tôi.” Ông Lư cho rằng các nhà lănh đạo kỳ cựu của cuộc Trường Chinh của TQ không hiểu ǵ cả về kinh tế thị trường cả, tuy cũng có thể đă đọc Adam Smith.

Lư Quang Diệu nói: “Nếu Đặng Tiểu B́nh không đến đây (trong những năm 70) và thấy các tập đoàn đa quốc gia phương Tây tại Singapore tạo ra sự phồn vinh cho chúng tôi, đào tạo người của chúng tôi để rồi chúng tôi có khả năng xây dựng một xă hội phồn vinh, th́ ông ấy sẽ không bao giờ (dám) mở cửa…mở cửa các Đặc khu kinh tế miền ven biển, điều cuối cùng dẫn đến việc cả nước Trung Hoa mở cửa và đi vào WTO.” Sự thành công của Singapore là thí dụ “bảo chứng” cho quyết định mở cửa của ĐTB.

Ảnh hưởng của Singapore và của cá nhân ông Lư Quang Diệu lên các nhà lănh đạo làm chính sách của TQ là rất to lớn chưa thể đánh giá hết được. Thực tế, các TP mới của TQ là h́nh ảnh “cảm ứng” của mô h́nh Singapore của LQD, dĩ nhiên theo cách làm riêng của TQ. Hạt giống Singapore đă được đem về trồng trên đất TQ. Singapore giúp đào tạo cán bộ, chuyên viên cao cho TQ trong cuộc chuyển đổi này. Hằng năm TQ gửi 110 – 120 thị trưởng, hay các viên chức cùng cấp, từ các thành phố của họ đến học tập một khóa từ tám đến chín tháng về quản lư công và quản lư thành thị. Họ được dạy bằng ngay tiếng Hoa. C̣n ǵ hay bằng! Sau đó họ đi thực địa và nghiên cứu tại chỗ, và khi về nước, họ viết lại những kinh nghiệm học tập tại Singapore. Singapore cũng có những liên doanh xây dựng một số thành phố kiểu mẫu, trong đó có thành phố sinh thái Thiên tân. Hai bên có một ủy ban hỗn hợp họp thường niên, cấp phó thủ tướng.

Kể ra những chi tiết trên là để minh họa phần nào sự dấn thân của Singapore và Ông LQD vào TQ thế nào để giúp lănh đạo TQ thực hiện quá tŕnh chuyển đổi kinh tế và xây dựng đất nước. Lư Quang Diệu được xem là Tutor cho giới lănh đạo TQ, và có quan hệ rất mật thiết, hiểu biết TQ rất sâu sắc. Nhiều Tổng Thống Mỹ đă gặp LQD trước, để nghe ư kiến của ông về TQ, rồi mới đến thăm TQ sau. Đối với TQ, sự hợp tác với Singapore là mưu đem lại ḷng tin đối với thế giới cho công cuộc đổi mới của TQ. C̣n đối với Singapore, ông LQD giúp TQ là nhắm có được một chân trên chuyến xe tốc hành TQ vào thế kỷ 21 mà ông bảo sẽ là thế kỷ TQ. Và ông đă thú nhận đă đạt được điều đó. Thế c̣n chân thứ hai của Singapore ông để ở đâu? Ở Hoa Kỳ: “Số phận của chúng tôi không chỉ tùy thuộc vào điều ǵ xảy ra ở Johor hay Indonesia hay ở ASEAN. Nó tùy thuộc vào điều ǵ xảy ra ở Mỹ trong trật tự mới ngày hôm nay này.” Đi một ḿnh với TQ ông sợ có ngày bị cọp ăn thịt mất.

C̣n về cách tuyển chọn nhân sự ở TQ, ông LQD nhận xét rằng, sau cuộc cách mạng văn hóa, Đảng CS TQ trở lại mô h́nh tuyển dụng của vua chúa thuở xưa: chọn lựa qua tài năng, qua học lực, sát hạch. Mỗi thí sinh đều có hồ sơ học lực từ đầu. Và sự xét duyệt để bổ nhiệm dựa trên hồ sơ đó. Cho nên thế hệ lănh đạo sau đều được học cao hơn thế hệ trước. Bây giờ có cả những thị trưởng có bằng Ph.D, và một số trong họ có bằng MBA của các trường đại học Mỹ.

TQ làm được những kỳ tích là v́ lực lượng của Đặng Tiểu B́nh là lực lượng đổi mới, sau khi Mao qua đời và “bọn bốn người” bị xử, lực lượng mao-ít đă cáo chung. Các nhà lănh đạo mới của TQ muốn đoạn tuyệt với quá khứ của cách mạng văn hóa đă gây quá nhiều đau khổ. Đặng là người đă dám đoạn tuyệt với chủ nghĩa CS, theo lời LQD; và đó chính là một bước đại nhảy vọt của lănh đạo TQ về mặt tư tưởng. Họ có kỳ vọng đưa đất nước tiến lên khỏi sự lạc hậu để thiết lập lại đẳng cấp của dân tộc đă bị mất đi hàng thế kỷ. Đằng sau họ là đống tro tàn không có ǵ để luyến tiếc. Trong kế hoạch đổi mới, TQ có Singapore làm mô h́nh để học hỏi cụ thể, và có Lư Quang Diệu làm người hướng đạo bên cạnh cho cuộc hành tŕnh.

C̣n Việt Nam, đặc thù t́nh h́nh đă khiến không có một lực lượng đổi mới rơ ràng nào cả. Những người cũ hôm qua tiến hành cuộc đổi mới hôm nay. Không có một sự đoạn tuyệt về tư tưởng và một sự ‘thay ca’ về nhân sự như ở TQ; quá khứ cứ măi là ‘thiêng liêng’ và trở thành ‘điệp khúc chính trị’ thay cho nhận thức mới trong thời kỳ cần thiết có những thay đổi sâu sắc và triệt để; thiếu vắng ư chí vươn lên thật mạnh mẽ để mở đường. Cho nên đổi mới là không triệt để, nếu không muốn nói là nửa vời. Đổi mới ở Việt Nam không v́ đổi mới nhằm ‘lột xác’ thực sự để đóng lại chương cũ của quá khứ và mở ra một chương mới trước t́nh h́nh mới của thế giới. Mà Đổi mới của Việt Nam nhằm bảo vệ cái cũ nhiều hơn. Các nhà lănh đạo VN có thể học ở Singapore, có thể được Lư Quang Diệu giúp đỡ nhiều hơn, nhưng họ không có động cơ mạnh mẽ, vẫn c̣n nh́n lại phía sau để luyến tiếc. Họ không học mô h́nh Singapore ở ngay trước mắt và kho tàng tri thức của Lư Quang Diệu như lănh đạo TQ đă làm. LQD cho rằng, những người lănh đạo Việt Nam có thói quen cố hữu của ‘chiến tranh du kích’, không ai nghe ai, không tập trung, chính quy, thiếu một lănh đạo mạnh, và họ rất nghi ngờ người nước ngoài. TT Phạm Văn Đồng, do thời cuộc bấy giờ, chưa phải là người cầu thị, ông đến Singapore sau 1975 với tư thế của người chiến thắng và người cộng sản tự hào, ông chưa thấy cái to lớn của Singapore và nhu cầu học hỏi, cái lạc hậu của khối xă hội chủ nghĩa, ông vẫn c̣n ảo tưởng về Chủ nghĩa xă hội trước khi đất nước rơi vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng sắp đến. Cuộc gặp gở đó không để lại những ấn tượng đẹp ở Lư Quang Diệu, như cuộc gặp gở với Đặng Tiểu B́nh đă làm, chưa nói làm mích ḷng chủ nhà là khác. Phải đợi mười năm sau, khi VN bị cô lập, khủng hoảng, suy yếu nghiêm trọng, TT Vơ Văn Kiệt mới là người đến với LQD với tư thế thật sự cầu thị. Và cũng chỉ lúc đó ông LQD mới có cảm t́nh với lănh đạo VN. TBT Đổ Mười, tuy không phải là người hăm hở đổi mới, nhưng cũng đă có ư muốn áp dụng một số ư tưởng của mô h́nh Singapore nhưng rồi người ta bàn bạc cho nó tan biến đi; chính ông đă cho dịch các bài phát biểu của LQD và phổ biến đầu tiên tại VN. Người Singapore và nước ngoài vào làm ăn gặp phải những khó khăn không đáng có. Việt Nam không muốn học hỏi cái mới thật sự, mà chỉ muốn tự biên tự diễn và tự hào về ḿnh là chính, loại bỏ tất cả những ǵ ḿnh không ưa, bị giới hạn trong tầm nh́n, khác với tinh thần đổi mới, cầu thị và sự nh́n xa của TQ. Thái độ đó tự hại ḿnh, tự che mắt ḿnh, giống như thái độ tự cao tự đại của vua quan VN xưa khi nh́n người nước ngoài đến muốn làm ăn với VN. Cái đuôi sam kia vẫn chưa bị xén, và vẫn cứ mọc dài ra vào thế kỷ 21 này. Chính sách tuyển chọn nhân sự của VN cũng không dựa trên tài năng, học lực, mà chỉ dựa trên quan hệ, vây cánh, ‘tính truyền thống’, óc vâng lệnh phục tùng để ch́u ḷng cấp trên, và cấp trên chỉ muốn nghe những ǵ ḿnh thích từ cấp dưới, hay dựa trên sự ‘mua quan bán chức’. Trong khi phần lớn các thị trưởng, tỉnh trưởng ở TQ đều là những người trẻ tuổi, học hết cấp ba, th́ ở VN giới này là những người cầm quân trước đây trong quân đội. Ông LQD đề nghị với TT Kiệt và bộ sậu của ông là nên bổ nhiệm các chiến sĩ lăo thành vào các chức vụ tư vấn và đưa những người trẻ, nhất là những người trẻ có khuynh hướng mở cửa kinh tế sang phương Tây lên đảm trách công việc hàng ngày. Ông LQD cho rằng, VN cần cởi bỏ ‘chiếc áo chật cộng sản’, th́ họ mới tiến nhanh và linh động đến thắng lợi. LQD nh́n thấy tiềm năng của người VN qua cuộc chiến tranh gian khổ, và sự thành đạt của Việt Kiều ở Mỹ và Pháp, đó phải là những điều nhắc nhở rằng dân tộc này là dân tộc có những phẩm chất tuyệt vời. LQD bày tỏ với ông Đỗ Mười cảm t́nh của ông trước những khổ đau triền miên của dân tộc VN khi phải chiến đấu, cho rằng chiến tranh giữa Hoa Kỳ và Việt Nam là một bi kịch cho hai quốc gia; trong tất cả chiến tranh như chiến tranh Triều Tiên, Việt Nam và Camphuchia không có kẻ thắng mà chỉ có nạn nhân thôi. Ông Đỗ Mười thở dài gật đầu. Ông LQD tin tưởng tương lai của Việt Nam sẽ sáng lạng hơn cả Singapore khi có ḥa b́nh và ổn định. Dân tộc Việt Nam thông minh, siêng năng, cần cù, và có sức kết nối.

Nhưng những lời khen tốt đẹp của ông có lẽ đă trở thành quá khứ. Lănh đạo VN không có quyết tâm đổi mới để đưa đất nước nhanh chóng hóa rồng th́ cũng sẽ không có chính sách nhân sự đúng đắn, trong sáng và phù hợp với nhu cầu. Nhân tài bị bốc hơi, bị loại khỏi sân chơi và không được lắng nghe. Ngựa giỏi trong chuồng đă hết. Cái lỗi VN không c̣n là lỗi hệ thống như ban đầu, mà là lỗi của bộ máy. Nói lỗi hệ thống là nói chung chung, là sẽ quên đi lỗi của con người  trong bộ máy đó. Lỗi hệ thống c̣n sữa được, lỗi bộ máy là không thể sữa được, trừ khi những con người của bộ máy biết tự sữa ḿnh, biết tiếp thu kinh nghiệm và ánh sáng của thế giới để từng bước sữa lỗi hệ thống có lợi cho đất nước.

Người TQ đă xóa được những hậu quả của cuộc cách mạng văn hóa, của bức tranh mà Mao Trạch Đông đă muốn vẽ áp đặt lên lịch sử 5.000 năm của Trung Hoa, phục hồi lại DNA của dân tộc. C̣n Việt Nam, chẳng biết DNA bốn ngh́n năm văn hiến có c̣n nguyên vẹn hay không trước sự băng hoại nghiêm trọng và kéo dài hiện nay của xă hội?

 

(III)

Sau cùng tôi xin nói thêm đôi lời về Lư Quang Diệu. Ông là một con người không phải không có tranh căi. Nhiều người dân chủ không chia sẻ một số quan điểm cứng rắn và kiên quyết của ông trong việc bảo đảm trật tự và sự an toàn xă hội. Ông là người nói thẳng và dám làm đến cùng. Chúng ta đang có “trách nhiệm với mạng sống của con người”, ông nói. Ông xem cuộc xây dựng Singapore là một “cuộc cách mạng xă hội bằng những biện pháp ḥa b́nh”, và không bao giờ đi chệch khỏi mục tiêu đó. Ông tự nhận ḿnh là người theo Khổng giáo: “Tôi không bị ràng buộc bởi lư thuyết, nhưng sự giáo dục của tôi trong một gia đ́nh kéo dài ba thế hệ làm cho tôi trở thành một người theo Khổng giáo không ư thức. Niềm tin Khổng giáo thâm nhập vào tôi, rằng xă hội chỉ hoạt động tốt khi mọi người đều nhắm trở thành người quân tử.” Ông tin vào đạo ‘ngũ thường’ của Khổng tử. Từ thế giới quan này, ông đặt quyền lợi đất nước lên trên quyền lợi cá nhân, đặt nặng vai tṛ của một nhà nước mạnh và ưu việt để ǵn giữ trật tự. Nhưng thành quả mới là sự biện minh cho nhà nước đó. Người ta có thể biện minh sự kiểm soát tối đa của nhà nước và sự loại bỏ đa nguyên chính trị cần thiết, v́ ổn định và phát triển. Nhưng rồi người ta phải chứng minh bằng thành quả của hành động. Không có thành quả tương ứng, anh chỉ là kẻ tham quyền vô độ. Nếu quyền lực chỉ v́ quyền lực, đất nước dễ rơi vào chủ nghĩa ích kỷ, bè phái, tham nhũng và lũng đoạn. LQD không xem ḿnh là ‘soft authoritarian’ như một số người ở phương Tây xem ông, bởi v́ ông có kết quả để biện minh, và kết quả là rất thuyết phục; và các chính sách của ông cứ bốn đến năm đều được cử tri chấp thuận lại với một đa số không dưới 60 phần trăm. Với quan niệm Khổng giáo, ông đặt nặng trách nhiệm của những người lănh đạo: “Chúng ta đừng bao giờ quên rằng chúng ta, những tinh hoa được giáo dục theo hệ thống giáo dục Anh, chỉ xứng đáng với vị trí chúng ta bao lâu chúng ta có năng lực phục vụ xă hội.” Trước khi rời đại học Frizwilliam, Cambridge, Anh, nơi ông đă học 4 năm ngành luật và đă tốt nghiệp với hạng Double Starred First Class Honours để trở lại Singapore hoạt động, LQD trong một bài diễn văn đă khẳng định quyết tâm sắt đá của ḿnh: “Chúng ta phải đạp đổ niềm tin rằng chúng ta là thấp kém và sẽ luôn măi thấp kém so với người châu Âu.” Ông đă học được sự sống chung ḥa b́nh của các chủng tộc khác nhau từ không quốc gia nào khác hơn là Thụy Sĩ để làm mô h́nh sống chung cho các sắc tộc của Singapore sau này.

Ông Lư Quang Diệu tham gia quét rác năm 1959.

Nguồn: trong [2].

Ông đă nh́n thấy trước viễn ảnh tương lai của Singapore: “Chúng ta là trung tâm của các luồng thông tin, tri thức lớn: là giao lộ giữa hai bán cầu Bắc và Nam, giữa Đông và Tày…Tất cả trung tâm của sự thông thương lớn đều trở thành các trung tâm của các nền văn hóa, học thuật và văn minh lớn. Và đấy là yếu tố mà chúng ta phải khai thác có lợi nhất cho chúng ta.” Tầm nh́n có tính cách “tiên tri” của ông: “Không có ǵ có sức lan tỏa bằng sự thành công. Về dài hạn, Singapore sẽ là ánh sáng tỏa đi niềm hy vọng xuyên qua vùng cho những thành công của các cộng đồng đa chủng tộc khác chúng ta. Bằng điển h́nh và kinh nghiệm, sự thành công của chúng ta sẽ có tác động lên các dân tộc khác đi t́m sự chuyển đổi các cộng đồng lạc hậu thành những xă hội hiện đại, công nghiệp hóa và hiệu quả…Tương lai thuộc về các dân tộc có khả năng thích ứng nhất, thông minh nhất và tổ chức tốt nhất. Chúng ta có thể được xếp vào hàng các dân tộc đó.”

Ông tự ư thức việc làm phục vụ cho sự nghiệp của nhân dân Singapore mặc cho những lời chỉ trích: “Điều mà giới đọc giả thế giới phương tây không hiểu là cuối cùng tôi không quan tâm họ đánh giá tôi thế nào. Tôi chỉ quan tâm nhân dân mà tôi lănh đạo đánh giá tôi thế nào.”

Triều đại LQD có thể cũng sẽ không vĩnh viễn. Ông nói: “Mỗi hệ thống cần được xét lại theo thời gian. Không hệ thống nào tồn tại vĩnh viễn. Các điều kiện thay đổi, những thiếu sót trong hệ thống phát triển quá mức, lúc đó người ta cần phải xem xét lại. Anh không thể nói đó là một nguyên lư phổ quát có giá trị vĩnh cửu.” và “Đó là nhiệm vụ của thế hệ hiện tại và tương lai của giai tầng lănh đạo có nhiệm vụ thay đổi và tu chỉnh hệ thống khi xă hội và công nghệ thay đổi.” Nhưng dù sao LQD cũng sẽ đi vào lịch sử như một “người cha lập quốc” bất tử của Singapore.

Ông không tin vào Thượng đế, mà tin vào thuyết tiến hóa của Darwin. Singapore có lẽ là sự minh họa hùng hồn cho thuyết tiến hóa này: thích nghi để tồn tại, một cách thông minh. Năm 1968 bà thủ tướng Ấn độ Indira Gandhi thăm Singapore, Lư Quang Diệu giải thích với bà: "Chúng tôi trông là người Hoa. Chúng tôi nói tiếng Hoa. Nhưng nếu một người từ TQ nói chuyện với một người Hoa của Singapore, anh ta sẽ khám phá ra rằng người Singapore kia đă là một típ người khác biệt, một người khác rồi." Người Hoa Singapore đă tiến hóa để đổi mới hoàn ṭan.

LQD tin vào cái thiện của con người, và vào khả năng thể hiện cái thiện ấy bằng hành động cụ thể, tổ chứ và điều hành xă hội khôn ngoan, hơn là đi t́m sự cầu xin ở thần thánh, như người Hoa thường làm. Ông là con người của lư trí.

 

Ông không làm nô lệ cho một ư tưởng giáo điều nào. Ư tưởng nào không phù hợp, ông vứt nó đi và t́m ư tưởng khác. Ông là một người thực dụng. “Tôi đuổi bắt các ư tưởng, miễn là chúng đem lại kết quả. Nếu không, tôi nói, xem này, ư tưởng này có thể nghe hay đấy, nhưng thôi chúng ta hăy đi t́m cái ǵ khác hoạt động có hiệu quả đi”. Đầu ông là một ‘vườn ươm ư tưởng’. Có người lư tưởng hóa ông khi nói rằng, tại miếng đất Khổng tử của ông, Plato và Machiavelli gặp gỡ nhau, và LQD chính là một ‘Machiavelli châu Á’.

Về sự thành công của LQD: ông có lẽ thành công là v́ Singapore là mảnh đất nhỏ, dân số lúc độc lập chỉ 2 triệu người; nhưng ông chắc sẽ gặp khó khăn hơn với một đất nước dân số đông vài chục triệu người. Lực lượng đối lập và bảo thủ sẽ đông đảo và sẽ có thể loại ông ra khỏi cuộc chơi. Cũng may mắn cho ông. Trong chừng mực này, thời cơ đă tạo anh hùng. Dĩ nhiên điều ngược lại cũng đúng.

 

Thưa các Anh Chị, bức tranh trên nói về Singapore, LQD, ĐTB, TQ, VN nh́n từ góc độ Singapore chắc chắn cần có sự điều chỉnh, tôi mong những anh chị am hiểu t́nh h́nh Singapore hơn tôi, những anh chị đă từng sống ở đó, anh Vơ Tá Hân và các bạn của anh chẳng hạn có thêm ư kiến, hay các anh Việt, Long, Dũng từ góc độ Mỹ, và nhiều anh chị khác có nghiên cứu những vấn đề này.

 

(IV)

Cuối thư, xin mách thêm: các Anh Chị nào muốn thấy được “ngọc xá lợi Phật” có thể đến thăm “Chùa răng Phật”, v́ họ có lưu trữ một chiếc răng Phật và nhiều xá lợi Phật khác. Ngôi chùa 5 tầng này cũng rất hiện đại như chính Singapore vậy. Chùa đă góp nhặt nhiều di tích Phật giáo châu Á quư báu. C̣n ai muốn ăn chay th́ xin đến khu Mustafa, ở đó có rất nhiều nhà hàng chay Ấn độ và Đài Loan. C̣n ai muốn thưởng lăm đồ ăn Thụy Sĩ, xin hăy đến nhà hàng “Marché” tại Sommerset 313, Orchard Road, rất ấm cúng và thanh lịch, trang trí bằng toàn gỗ từ và theo kiểu Thụy Sĩ. Singapore có nhiều nhà sách lớn tuyệt vời để thỏa măn những người yêu sách: Borders (Mỹ), Kinokuniya (Nhật, nằm ngay trong đại siêu thị Takashimaya, Orchard Road), hay một nhà sách lớn khác (PAGEONE) ở khu mua sắm Vivo gần khu vui chơi Sentosa. Người mua vô ra nườm nượp, phản ảnh tŕnh độ văn hóa cao của người dân Singapore. Sách vở bày bán có thể c̣n nhiều hơn ở Mỹ, đủ tất cả các chủng lọai tri thức trên đời.

Thư đă khá dài. Xin tạm ngừng bút. Cám ơn các Anh Chị.

Thân ái,

NXXanh

 

Tài liệu tham khảo:

[1] Alex Josey, Lee Kwan Yew, The Crucial Years. Times Books International. Singapore, Luala Lumpur, 1986; reprint 1994.

[2] Lee Kwan Yew, Memoirs. From Third World to First. The Singapore Story: 1965-2000.Marshall Cavendish Editions 2000; reprint 2011.

[3] Tome Plate, Conversations with Lee Kwan Yew. How To Build A Nation. Marshall Cavendish Editions 2010.