Tiếp biến văn hoá?

Posted on 29/09/2010 by drnikonian

“Đồng trụ chiết, Giao Chỉ diệt”*

__________________________________________________________________________

1. Trong số những kẻ viễn chinh đă đặt chân đến đất nước chúng ta, có lẽ không kẻ nào bị căm ghét và dè chừng như người Tàu. Thật vậy, hăy nh́n vào thái độ hiếu ḥa, cởi mở của số đông người Việt dành cho văn minh Âu Mỹ, Nhật Bản. Người Việt ngày nay, cũng như dưới thời bị cai trị, không cảm mấy khó khăn lấn cấn khi tiếp xúc, đón nhận những điểm sáng từ các nền văn hóa, khoa học kỹ thuật ấy để biến thành vốn liếng và di sản của ḿnh. Chữ quốc ngữ, trường Viễn Đông Bác cổ, Đại học Y khoa Đông dương, chiếc áo dài của hoạ sĩ Lê Phổ… hay gần đây nhất là giải thưởng toán học từ Đại học Princeton của một người Việt là những minh họa điển h́nh cho thái độ cầu học không hề hẹp ḥi của người Việt.

Thái độ đón nhận văn hóa Trung Hoa, không được như thế!

2. Trong một bài phỏng vấn mới đây, học giả Hữu Ngọc có đề cập đến một khái niệm do UNESCO đề xướng: Tiếp biến văn hóa (acculturation). Theo Hữu Ngọc, tiếp biến văn hoá xảy ra “khi hai nền văn hóa gặp nhau, mỗi nền văn hóa sẽ mất đi một ít và thu về một ít để tạo ra cái mới”.

Định nghĩa về tiếp biến văn hóa của UNESCO, một vấn đề muôn thưở, không thể áp dụng cho văn minh Trung Hoa khi tiếp cận với văn hóa Việt. Ngoài công khai hóa về nông nghiệp của Sĩ Nhiếp, nền cai trị của người Tàu hơn 1000 năm trên đất nước của chúng ta có thể tóm gọn vào hai chữ: áp đặt và đồng hóa. Nền văn hóa ngạo mạn ấy, chỉ muốn lấy đi mà không trao tặng, loại trừ tất cả các giá trị không giống ḿnh, sẵn sàng miệt thị đất nước văn hiến của chúng ta là bọn Nam man. Cũng chính những kẻ cai trị ấy, đă thẳng tay đốt kinh sách, hủy diệt không thương tiếc những tàng thư văn hóa của đất nước này. Chính những kẻ kiêu ngạo và cực kỳ tham lam ấy, đă bắt các vua chúa Việt Nam tiến cống danh sĩ, nghệ nhân, mỹ nữ… sang Tàu, thay v́ để cho các giá trị văn hóa sống động ấy triển nở ngay trên quê hương của họ.

Cuộc cai trị của người Tàu trên đất nước chúng ta đầy hung hăn và áp đặt. Và rất ít tính khai sáng, như nó đă đồng hành với mọi cuộc xâm lăng từ một nền văn minh khác.

3. Hiểu như vậy, không lạ lùng khi thấy thái độ dè chừng, tự vệ (đúng nghĩa) đă ăn sâu vào tâm thức Việt tự bao đời. Từ việc đồng ḷng ném đá chôn vùi cột đồng Mă Viện xấc xựơc, cho đến thái độ ngoại giao mềm mỏng: thần phục bên ngoài nhưng vẫn nuôi binh pḥng thủ của các vương triều Việt Nam…, đều là những ví dụ minh chứng rơ ràng cho thái độ đối kháng ngấm ngầm của bao thế hệ người Việt. Nó đă là tâm thức dân tộc, nó mang tính di truyền và là một phần căn tính của người Việt để không bị đồng hóa hay xóa sổ trước một nền văn minh lớn và hung hăn dường ấy.

1000 năm đô hộ, người Việt đă không bị đồng hóa. Ít có dân tộc nào bị cai trị trong một thời gian quá dài như vậy, bởi những kẻ dă tâm th́ thừa mà tâm khai sáng th́ thiếu, lại có thể trường tồn và giữ ǵn được bản sắc riêng. Đó là một phép lạ lịch sử ngoại hạng.

Sự tồn tại của văn hóa Việt sẽ không được xem là phép lạ mà là lẽ đương nhiên, nếu hiểu và chấp nhận thái độ cảnh giác cố hữu trước nền văn minh Trung Hoa vĩ đại.

4. Từ góc độ đó, có thể hiểu được căn nguyên của những ư kiến phản đối, chỉ trích dành cho bộ phim Đường đến thành Thăng Long. Trừ một thiểu số, chưa ai được xem từ đầu đến đuôi bộ phim này, ngoại trừ một vài trích đoạn. Mà dù chỉ vài thước phim ngắn ngủi, không ai có thể chối căi một điều: ngoại trừ khoản nói tiếng Việt, người ta không thấy sự khác biệt giữa nó và những phim cổ trang Tàu đang chiếu nhan nhản trên TV Việt hàng đêm.

 

Rất tiếc, các cổ sử của chúng ta, không đủ phong phú để làm tư liệu cho một bối cảnh thuần Việt. Mà sự thuần Việt này chưa hẳn đă có, sau cuộc giao thoa văn hóa với người Tàu qua nhiều thế kỷ. Công luận lên án cái sự ăn mặc giống vua chúa Tàu. Nhưng mặc sao cho ra vua chúa Việt Nam th́ không đủ cứ liệu. Mà nếu trách phim ta giống Tàu, chắc cũng hơi oan! V́ nếu tái hiện h́nh ảnh cụ Phan Chu Trinh cắt tóc ngắn, mặc veste đeo nơ… rất Tây, không lẽ là bôi bác h́nh tượng ái quốc sáng chói của cụ Phan hay sao?

Cụ Phan Chu Trinh

Gilbert Trần Chánh Chiếu, người mang quốc tịch Pháp và là một trong những mạnh thường quân về tài chính cho phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục

Cái sự giống Tàu, trong chừng mực nào đó là điều dễ hiểu (tuy khó chấp nhận). Chỉ có điều, ĐĐTTL được xem là một vật phẩm văn hóa, cung tiến tổ tiên trong dịp đại lễ ngàn năm Thăng Long, chứ không phải là một bộ phim thương mại thuần túy. Cái sự chướng mắt là từ đây. Nó cũng na ná như việc mời đầu bếp Tây làm bánh ga tô cúng ông bà trong đêm trừ tịch (?), thay v́ tấm bánh chưng xanh thuần Việt.

5. Lại có ư kiến theo kiểu cái ǵ không hợp nhăn, không thuận tai th́ cấm, đề xuất cấm chiếu ĐĐTTL. Thiết nghĩ, đây là một thái độ cực đoan cần tránh. Cấm đoán th́ khi nào cũng thế, là biểu hiện của sự bất lực và tự ti. “Quản” không được th́ cấm tiệt, là cung cách của những nhà quản lư bất tài.

Trong số đông 80 triệu người Việt xem phim, không ít kẻ đă no nê với phim truyện Tàu nhan nhản hàng đêm. Lại chiếu vào dịp đại lễ Thăng Long, có thể nó là một sự đánh đồng văn hóa bất kính và thô thiển. Không thể cấm nó như một sản phẩm thương mại, thậm chí rẻ tiền. Nhưng xin đừng hồ hởi đánh bóng, bốc thơm nó, như một lễ vật văn hóa cung tiến cha ông.

C̣n tôi ư? Có thể tôi sẽ xem nó với gia đ́nh, v́ ṭ ṃ, hay để giết thời gian. Nhưng chắc chắn, tôi sẽ căn dặn các con tôi nhớ lấy những lời đầy hùng tâm tráng khí của bậc thượng trí Nguyễn Trăi, mỗi khi đối diện với bất cứ mưu đồ đồng hóa của ngoại nhân:

“Như nước Đại Việt ta từ trước,

Vốn xưng nền văn hóa đă lâu

Sơn hà cương vực đă chia

Phong tục Bắc Nam cũng khác”

 

Giữ thái độ tiếp biến văn hóa đúng mực mà không nô dịch hèn hạ bằng chính nội lực của ḿnh, há chẳng tốt hơn bài xích, cấm đoán, ngăn chặn những ǵ không giống ḿnh hay sao?

Với tâm thế đó, hăy trả cho ĐĐTTL về đúng vị trí thương mại tầm phào của nó. Vậy thôi!

___________________