Phan Ni Tấn – Amai B’lan, Nước Mắt Của Rừng

Amai B’Lan là bút hiệu của một cô giáo từng dạy học thiện nguyện ở miền cao. Cô c̣n rất trẻ và dù chỉ dạy một quăng thời gian ngắn tại một buôn làng heo hút của miền Thượng du nhưng cũng đủ để cô thực hiện được ước mơ nhỏ bé của ḿnh là viết ra tập bút kư mang một cái tên hết sức “miền Thượng”: Nước Mắt Của Rừng (*).

Đọc Nước Mắt Của Rừng, người đọc dễ nhận thấy ngay Amai B’lan viết về Tây nguyên với biết bao thiện chí chân thành như viết về cuộc đời ḿnh: “Tôi mê cao nguyên không đơn thuần chỉ v́ vẻ đẹp trinh khôi của nó, mà c̣n v́ trong chuyến đi mạo hiểm đầu đời, tôi được những con người tốt bụng của cao nguyên đùm bọc khi sa cơ lỡ bước. Giờ đây, tôi muốn làm một cái ǵ đó cho vùng đất đáng yêu này.”

Tuổi 18 là lứa tuổi đẹp như bông hoa vươn lên quăng trời xanh bát ngát mà cũng là một lứa tuổi đầy lư tưởng, tuổi của phiêu lưu mạo hiểm từ trong máu. Đoạn cô tả cảnh thân gái dặm trường, một ḿnh đạp xe đi từ Di Linh lên tận Kontum ṛng ră suốt một tháng trời với biết bao may rủi dọc đường mưa nắng, đói khát, mệt mỏi… đủ thấy cô có duyên có nợ từ kiếp nào với cao nguyên đến trời đất cũng phải kinh động.

Với Amai B’Lan, Tây nguyên nói chung hay Cheo Reo, Phú Bổn, Ayunpa, Krông Pa nói riêng là quê hương đất nước, là buôn làng, mà cũng là chỗ dựa tinh thần của cô. Chỉ cần một không gian nhỏ bé là vùng đất hẻo lánh của Ayunpa và một quăng thời gian ngắn ngủi thôi cũng đủ sinh ra Amai B’Lan, đủ để tạo nên số phận cô, duyên nợ cô, con người và cuộc đời cô. Chính cuộc sống nội tâm đă thúc đẩy cô hướng về phía núi, nên qua một hoạt động mục vụ của nhà thờ cô t́m thấy niềm vui trong công việc dạy học để giúp cho các em người Jrai học tốt hơn, dạy cho các em biết phân biệt tốt xấu để tránh bị người đời lừa đảo.

Amai B’Lan đến với người Jrai hoàn toàn không mang theo hoài băo của con người thời đại, như cô nhỏ nhẹ phân trần “Không dám có ước muốn t́m hiểu một dân tộc thẳm sâu và lạ lùng trong quăng thời gian ngắn như thế”. Nhưng sâu trong một tâm hồn hiền ḥa, chất phác như nương rẫy, Amai B’Lan đến với Tây nguyên bằng tinh thần thiện chí, bằng hơi thở, bằng nhớ thương, bằng nỗi ám ảnh trước cảnh đời không như cô mơ ước, người đọc mới cảm nhận tự đáy ḷng cô dâng lên những gợn sóng u hoài. Chúng ta hăy nghe Amai B’Lan diễn tả tâm trạng này: “Tôi đă tới nơi cần tới sau nhiều ngày mơ tưởng về thủ phủ của người Jrai, về vùng đất của Pơtao Apui, về những căn nhà sàn đêm đêm bập bùng ánh lửa kể akhan, về một dân tộc có đời sống tâm linh vô cùng sâu sắc, nhưng sao cảm giác trong tôi thật lạ, có ǵ đó như là tan vỡ.”

Phan Ni Tấn

 Đọc Amai B’Lan, ta thường gặp những lời trần t́nh biểu hiện ḷng biết ơn vô lượng những con người miền cao, cũng như cô bộc lô nhận thức một loại triết lư trăn trở, cảm thông về cuộc đời con người đă mất đất, mất cả chủ quyền. Chia sẽ nỗi trầm luân của người bản địa, Amai B’Lan thổ lộ: “Người Jrai đă từng là chủ vùng đất này (tên Gia Lai đọc từ chữ “Jrai” mà ra). Tổ tiên họ đă sống và đă chết ở đây. Họ có cách sống và văn hóa của riêng họ… Trên đầu họ là bầu trời tự do. Dưới chân họ là đất rừng linh thiêng. Họ sống như thế biết bao thế hệ. Mọi chuyện cứ diễn ra như thuở ban đầu cho tới khi người Kinh tới.”

Chính v́ thế mà xuyên qua Nước Mắt Của Rừng, ta thấy cuộc sống của đồng bào miền núi đă bị đồng hóa vào đời sống thành thị đầy hỗn tạp, tục lụy, méo mó, chao đảo, ngụy tạo. Sau cơn băo thời thế, những cái đẹp, những cái b́nh dị, mộc mạc của con người thuần lương, cái hoang dại nên thơ, cái hào hùng cao cả… đă bị thay thế bằng những cái bi thương, những cái thấp hèn dung tục, cái ác tâm, ác tính. Rơ ràng là bầu không khí thiêng liêng và bí ẩn nằm sâu trong bản chất cuộc sống như biểu tượng tâm hồn dân tộc của đồng bào thiểu số đă hoàn toàn đảo lộn từ gốc rễ.

Tôi xa quê lâu rồi, có hơn nửa đời người chưa từng trở lại nên thầm tiếc cho cái khố thân yêu của người đàn ông Thượng và cái xà-gạc trên vai, hay cái eng truyền thống của người đàn bà Thượng với cái gùi trên lưng có c̣n theo họ lên rừng lên rẫy, ra chợ búa hay không. C̣n những biểu tượng muôn thuở của đại ngàn như cái ná, cái tên, cái tù và có c̣n treo trên vách nứa?  C̣n nữa, con chim ông lăo, con chim kơ-tia hay con chim ka-lơi có c̣n… tức tiếng hót của con chim hoàng anh mà hót vang trên rừng trên núi, và cả cái nai, cái hoẵng dễ ǵ tồn tại trên nương rẫy thân thương?

Đọc Nước Mắt Của Rừng, người đọc mới xót xa, hoài cảm v́ giữa cuộc sống hiện đại đă mọc lên những hàng quán café, quán nhậu, cửa hàng điện thoại và các dịch vụ khác, người đọc không c̣n t́m thấy nhiều dấu vết hiền ḥa, êm ả của buôn làng, không c̣n bếp lửa nhà sàn ấm áp, không c̣n tiếng chầy giă gạo ngoài sân, không c̣n tiếng mơ trâu, không cả những lũy tre làng vươn lên xanh ngát, có những chiếc lá tre rơi trong hiu hiu gió về. Amai B’Lan hết sức chua chát: “Người ta đă thay nhà sàn bằng nhà xây, vật dụng trong nhà cũng là của người Kinh. Giới trẻ thay cái váy truyền thống bằng quần jeans bó sát. Ở một góc của buôn, đàn ông tụ tập gầy ṣng bạc, uống rượu và chửi tục. Người trong buôn nói: “Người Jrai bây giờ đă biết học theo người Kinh rồi. Con gái Jrai đă biết làm đĩ c̣n con trai đă biết ăn cắp rồi.” Chính những ấn tượng nặng nề đó đă ám ảnh Amai B’Lan, làm tâm hồn cô nghiêng xuống nỗi đau trước những nền tảng đạo đức lâu đời đă làm con người băng hoại.

Amai B’Lan, với tâm hồn hoài cổ luôn luôn nuối tiếc quá khứ, thiết tha với con người cũ, yêu mến mảnh đất thiên nhiên màu mỡ của núi của rừng. Chính v́ lẽ đó, mang tâm trạng của nghệ sĩ với tất cả rung cảm chân thành, cô đă hết ḷng làm cho rừng núi và những con người hoang dă này sống lại trong văn chương miền cao.

Ảnh: Trần Thị Trung Thu

Nh́n họ qua những trang giấy trắng, mực đen, người đọc c̣n có thể “chạm” vào quá khứ để gặp lại một vị thừa sai người Pháp đáng kính trọng là cha Jacques Dournes, người đă hy sinh một đời của ḿnh để mang t́nh thương Thiên Chúa đến cho những người Thượng hoang sơ, điêu đứng khổ cực, áo quần lam lũ, ánh mắt th́ xa xăm. Cũng xuyên qua những trang văn này, ta cũng có thể chuyện tṛ thân thiết với những con người thông tục như Mơai, Ama H’siu, Ami H’siu, Ơi H’hiam, chị H’nhao, bé H’mái… hoặc người già làng đại diện cho ư chí và quyền lực của cộng đồng sắc tộc, ngay cả những nhân vật tâm linh Pơtao nước (Thủy Xá), Pơtao lửa (Hỏa Xá)… là những con người sinh ra từ cuộc sống sơn lâm huyền bí.

Nhưng mà con người Amai B’Lan cũng lạ lắm. Lạ ở cái chỗ, bằng cái giọng cảm khái thâm trầm, cô đang rưng rưng kể cho chúng ta nghe về những nỗi buồn mênh mông trước cái thế thái nhân t́nh, rồi đột ngột như một thứ lịch sử sang trang, ta lại gặp, lại nghe cái giọng cà tửng như đùa cợt của cô, khi cô săng sái lên giọng kể về cách sống ḥa ḿnh với người bản địa. Hăy lật lại những trang đầu mà coi. Amai B’Lan đă để cho ng̣i bút của ḿnh hồn nhiên, thơ thới vẽ nên những con người một thời thuộc về hoang sơ rừng rú làm cho người đọc cảm giác rằng mọi vấn đề của đời sống miền núi vẫn cứ như xưa, sinh sống trong yên b́nh, tự tại.

Nhà văn trẻ tuổi của chúng ta sầu đời, giận đời, thương đời nhưng không căm hận cuộc đời. Là v́ cái vẻ đẹp nhân bản của Amai B’Lan trong Nước Mắt Của Rừng chứa đựng một triết lư thuần khiết mà nồng nàn, thấm đượm một tinh thần lạc quan của phương Đông. Mặc dù cuộc sống hiện nay đă khiến cho mọi vẻ đẹp về t́nh người của người Jrai bị hao ṃn, nhưng chính cái thiện mỹ của cô, dựa trên nền tảng lấy niềm tin hăm hở soi vào vùng hiu hắt nhất, tăm tối nhất để tạo cho sức sống con người một bộ mặt tươi sáng hơn, đáng yêu hơn. 

Nước Mắt Của Rừng là tập bút kư đầu tay của Amai B’lan, qua đó, cô đă vẽ lại một bức tranh phong phú, vừa hoang dại nên thơ vừa khơi dậy một sức sống tiềm tàng của những người con của núi rừng đại ngàn mà tổ tiên của họ đă từng dũng cảm tranh đấu với thiên nhiên và thú dữ, bón vào ḷng đất xương máu của ḿnh để h́nh thành một Tây nguyên mênh mông, hùng vĩ như ngày nay. Chính v́ thế, Amai B’Lan sống giữa nền văn minh cơ khí hiện đại, giữa ánh sáng phù phiếm của đô thị đầy vật chất cám dỗ vẫn không chi phối tâm hồn cô. Ở Amai B’Lan, suốt một dẫy cao nguyên hùng vĩ đă được ng̣i bút của cô khoanh lại thành một vùng đất hiu quạnh, nhỏ bé mang tên Ayunpa. Ở đó, đất pha cát mọc lên những chóp núi, những cụm rừng, những mái nhà cũ kỹ và những con người Jrai thật thà, chất phác bên cạnh những truyền thuyết, huyền thoại, sử thi, chuyện cổ tích dân gian vô cùng phong phú từ h́nh thể tới màu sắc.

Tập bút kư được chia ra nhiều tiểu đoạn, nhưng mỗi tiểu đoạn lại là một chuỗi tiếp nối như một bức phác họa bằng tư tưởng nghệ thuật đầy màu sắc và âm điệu, thể hiện niềm đam mê sáng tạo của tác giả mô tả nhiệt t́nh về cuộc đời, về t́nh thương, về con người du canh du cư v́ thời thế mà trôi theo ḍng đời phù vân, tụ tán, dở dang , luôn luôn mất mát, thua thiệt trước những “Yuăn”, những âm mưu toan tính của những loại người ác tính ác tâm.

Đọc Nước Mắt Của Rừng quả là có nhiều niềm vui, nỗi buồn như chính ḍng đời trôi nổi những buồn vui, nhưng sáng tác của Amai B’Lan có tâm huyết tự sự bằng chữ nghĩa, đă thả trên trang giấy một thứ t́nh yêu da diết dành riêng cho những con người từng đến rồi đi, sống và chết trong niềm tự hào được làm người với ư nghĩa đích thực của nó.

 

Phan Ni Tấn